BIO

Urodzona 11 czerwca 1924 w Toruniu; córka Stefana Otwinowskiego, inżyniera, i Zofii z Górskich. Dzieciństwo spędziła w Toruniu oraz w majątkach Świack (Suwalskie) i Koroszczyn (Bialskopodlaskie). Od 1937 mieszkała we Lwowie, gdzie do 1939 uczęszczała do Gimnazjum ss. Urszulanek. Podczas okupacji niemieckiej przebywała w Warszawie, tu kontynuowała naukę na tajnych kompletach Gimnazjum ss. Nazaretanek i w maju 1944 uzyskała maturę. Od 1943 była żołnierzem Armii Krajowej. Uczestniczyła w powstaniu warszawskim jako łączniczka i sanitariuszka; została odznaczona Brązowym Krzyżem Zasługi z Mieczami. Po upadku powstania wywieziona na roboty do Niemiec, powróciła jeszcze w czasie działań wojennych do Warszawy. Od kwietnia 1945 do stycznia 1946 pracowała jako urzędniczka w Starostwie Grodzkim Śródmiejsko-Warszawskim. Równocześnie jesienią 1945 rozpoczęła na Uniwersytecie Warszawskim (UW) studia polonistyczne; równolegle studiowała romanistykę. W maju 1947 została aresztowana i wyrokiem Wojskowego Sądu Rejonowego skazana na trzy lata więzienia; przebywała w więzieniu na Mokotowie w Warszawie oraz w Fordonie. Po wyjściu na wolność w lipcu 1950, podjęła we wrześniu przerwane studia polonistyczne na UW; w 1952 uzyskała magisterium. Równocześnie w 1951 została zatrudniona w Instytucie Badań Literackich (IBL), początkowo na pracach zleconych przy gromadzeniu materiałów do Bibliografii zawartości literackiej czasopism XIX i XX wieku (do 1939), od listopada 1952 na etacie referenta w dziale administracyjnym, następnie od 1953 na etacie pracownika naukowego w Dziale Historii Języka Artystycznego, później w Pracowni Historii Literatury XVII wieku: w 1953-55 jako asystent, 1955-56 starszy asystent, 1956-62 adiunkt. Od listopada 1957 do grudnia 1958 należała do Związku Bojowników o Wolność i Demokrację. Po zdaniu w 1962 specjalistycznego egzaminu pracowała na etacie starszego dokumentalisty dyplomowanego. W 1967 doktoryzowała się w IBL PAN na podstawie rozprawy pt. V. Fabriciusa «Disquisitio de formis styli variis» (1619) wobec XVI i XVII-wiecznych sporów o style prozy (promotor docent doktor habilitowany Czesław Hernas). W 1975 habilitowała się w IBL na podstawie rozprawy pt. Język – naród – kultura. Antecedencje i motywy renesansowej myśli o języku i w 1977 otrzymała tytuł docenta. W 1981 została kierownikiem Pracowni Historii Literatury Renesansu i Baroku, którą prowadziła do 1993. Pełniła funkcję sekretarza zespołu redakcyjnego edycji Dzieł wszystkich Jana Kochanowskiego. Od 1985 wchodziła w skład Rady Naukowej IBL Polskiej Akademii Nauk. W 1986 otrzymała tytuł profesora nadzwyczajnego. Była członkiem stowarzyszeń International History for the History of Rhetoric w Zurychu (od 1988), Accademia Adamo Mickiewicz w Bolonii (od 1989), Związku Więźniów Politycznych Okresu Stalinowskiego (od 1990), Towarzystwa Naukowego Warszawskiego (od 1992), Stowarzyszenia im. Stanisława ze Skarbimierza (od 1993). Od 1992 pełniła funkcję redaktora naczelnego pisma „Nike (Biuletyn Środowiska Fordonianek)”. W 1994 przeszła na emeryturę. W 1995 otrzymała nagrodę im. J. Górskiego, przyznawaną przez Towarzystwo Miłośników Historii. Była autorką wystawy pt. Więźniowie polityczni w PRL w latach 1944-1956, otwartej w grudniu 1996 w Muzeum Niepodległości w Warszawie. W 2004 otrzymała przyznany przez Instytut Pamięci Narodowej honorowy tytuł Kustosza Pamięci Narodowej za wybitne zasługi w upamiętnianiu polskiej historii lat 1939-1989. Odznaczona m.in. Medalem za Warszawę 1939-1945 (1964), Krzyżem Armii Krajowej (Londyn, 1985), Warszawskim Krzyżem Powstańczym (1987), Krzyżem Więźnia Politycznego 1939-1956 (1996). Zmarła 15 stycznia 2018 w Warszawie.

Twórczość

1. Walka o język w literaturze staropolskiej. Artykuł: M.R. Mayenowa. Bibliografia: B. Otwinowska, L. Pszczołowska, J. Puzynina. W: Bibliografia literatury polskiej okresu Odrodzenia. Materiały. Oprac.: K. Budzyk, R. Pollak, S. Stupkiewicz. Warszawa 1954 s. 375-458.

Wyd. osobne jako wyd. 2 rozszerzone, z adresem wydawniczym: M.R. Mayenowa: Walka o język w życiu i literaturze staropolskiej. Bibliografię oprac.: B. Otwinowska, L. Pszczołowska, J. Puzynina. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1955, 212 s. Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk.

W wyd. osobnym bibliografia na s. 33-213.

2. Modele i style prozy w dyskusjach na przełomie XVI i XVII wieku. Wokół toruńskiej rozprawy Fabriciusa z 1619. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1967, 225 s. Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk.

Rozprawa doktorska.

3. Język, naród, kultura. Antecedencje i motywy renesansowej myśli o języku. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1974, 288 s. Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk.

Rozprawa habilitacyjna.

Nagrody

Nagroda naukowa im. A. Brücknera Wydziału I Nauk Społecznych Polskiej Akademii Nauk w 1975.

Zawartość

Wstęp. – I. Antyk: Humanizm starożytnej kultury i jej renesansowa recepcja; Geneza mowy; Arche – zasada mowy; Rzym „biegły w dwujęzycznej mowie” i tendencje do emancypacji łaciny. – II. „Biblia” i patrystyka: Chrześcijańska historia mowy; W kręgu chrześcijańskiej paidei. – III. Średniowiecze: Wielość i jedność; Koncepcje „Polski” w kronikach średniowiecznych. – IV. Renesans: Dwa kulty językowe XVI stulecia. (Renesans narodów i języków); Przeszłość i teraźniejszość języka polskiego: entogeneza – geografia – klasyfikacja lingwistyczna; Sacramentum linguae Latinae; W aurze renesansowego entuzjazmu: walka o język literacki; Apoteoza języka narodowego; Formy pracy nad językiem; W sojuszu z reformacją. – Zakończenie.

4. Grażyna Lipińska. [Biografia]. Warszawa: DiG 2001, 101 s. Towarzystwo im. Stanisława ze Skarbimierza.

5. Konsolacje medytacje. [Wiersze]. Pruszków: Vipart 2003, 47 k.

6. Zamyślenia. [Wiersze]. Pruszków: Vipart 2005, 8 s.

Artykuły w czasopismach i książkach zbiorowych, m.in.

Rola dydaktyki językoznawczej Komeńskiego w Polsce XVII wieku. W: Studia z dawnej literatury czeskiej, słowackiej i polskiej. Wrocław 1963 s. 190-218.
Elogium – „Flos floris, anima et essentia” poetyki siedemnastowiecznego panegiryzmu. W: Studia z teorii i historii poezji. Wrocław 1967 s. 148-184; wersja francuska: L'éloge – délicieuse „invention” de la poésie d'esprit au XVIIe siècle. W: Barocco fra Italia e Polonia. Warszawa 1977 s. 193-209.
Imitacja – eklektyzm – spontaniczność. Studia Estetyczne 1967 s. 25-38.
Concors discordia” Sarbiewskiego w teorii konceptyzmu: Sarbiewski wobec tradycji i współczesności. Zgodność ekstremów. Gracián i Pellegrini. W świetle typologii „De acuto et arguto”. „Concors discordia et discors concordia” u następców. Pamiętnik Literacki 1968 z. 3 s. 81-110.
Udział Reformacji w rozwoju nauki polskiej. W: Wkład protestantyzmu do kultury polskiej. Warszawa 1970 s. 150-199.
Mikołaj Rej w walce o literacki język narodowy. W: Mikołaj Rej. Wrocław 1971 s. 29-49.
Gęsi” i „leda co” w teorii językowoliterackiej Reja. Pamiętnik Literacki 1972 z. 1 s. 127-158.
Problemy języka jako wyraz kształtowania się świadomości narodowej w literaturze Renesansu. W: Problemy literatury staropolskiej. Seria 1. Wrocław 1972 s. 155-222.
Cyceronianizm polski. W: Literatura staropolska i jej związki europejskie. Warszawa 1973 s. 99-130.
Imitacja. Zarys problematyki i ewolucja pojęcia. W: Problemy literatury staropolskiej. Seria 2. Wrocław 1973 s. 381-458.
Od „maniery” do „stylu. (Paragon sztuki i literatury). W: Estetyka, poetyka, literatura. Wrocław 1973 s. 77-118.
Polski dwugłos o języku narodowym w kościele. (Hozjusz – Frycz). W: Andrzej Frycz Modrzewski i problemy kultury polskiego Odrodzenia. Wrocław 1974 s. 131-163.
Der „gemeine Mann” als Adressat der volkssprachlichen Literatur in der Renaissance. [Przeł.] G. Jonas. W: Renaissanceliteratur und frühbürgerliche Revolution. Berlin 1976 s. 194-202.
• [Hasła:] Dowcip; Geniusz; Gust; Imaginacja; Naśladowanie (Mimesis); Natura [współautor:] H. Hinz; Retoryka. W: Słownik literatury polskiego Oświecenia. Wrocław 1977 s. 73-78, 161-167, 194-201, 210-215, 353-360, 360-367, 590-599.
Homo metaphoricus” w teorii twórczości XVII w. W: Studia o metaforze. Wrocław 1980 s. 31-56.
Humanistyczna koncepcja „otium” w Polsce na tle tradycji europejskiej. W: Studia porównawcze w literaturze staropolskiej. Wrocław 1980 s. 169-186.
Niech Sarmację swymi pieśniami przystroję. W: Kochanowski. Z dziejów badań i recepcji twórczości. Warszawa 1980 s. 355-362.
Wyraz „ojczyzna” na przestrzeni życia i twórczości Jana Kochanowskiego. Poezja 1980 nr 8/9 s. 52-67.
Rzecz o „sympatii i antypatii” Stanisława Herakliusza Lubomirskiego. W: Stanisław Herakliusz Lubomirski. Wrocław 1982 s. 101-122.
Po co manieryzm? (Przegląd stanowisk). W: Przełom wieków XVI i XVII w literaturze i kulturze polskiej. Wrocław 1984 s. 97-109.
Wciąż nowa Minerwa. Próba kwalifikacji retoryki barokowej. W: Retoryka a literatura. Wrocław 1984 s. 41-55.
La „ars historica” en Pologne au XVIe et XVIIe siècle. „Europa Orientalis”. Rzym 1986 z. V s. 49-63.
Le Lipsianisme en Pologne aux XVIe et XVIIe siècle. Ecrits scientifiques. Traductions. [Przeł.] H. Krzyżanowski. „Literary Studies in Poland”, Wrocław T. 15: 1986 s. 43-56.
Sen w poezji Jana Kochanowskiego. W: Jan Kochanowski. T. 1. Lublin 1989 s. 399-413.
I bolognesi nella letteratura del Rinascimento polacco. W: Laudatio Bononiae. Bologna-Varsavia 1990 s. 310-323.
Na słupie koronę zawieśmy złotą... W: Filologia e letteratura nei poesi slavi. Roma 1990 s. 265-280.
Ziemianin czy dworzanin? A może osoba? (Jeszcze o autoportrecie Mikołaja Reja). W: Munera Polonica et Slavica. Udine 1990 s. 185-196.
Karta duszy tworzącej. O niektórych kategoriach estetycznych polskiego baroku. W: Literatura i kultura polska po „Potopie. Wrocław 1992 s. 91-103.
Edytorstwo staropolskie Juliana Krzyżanowskiego. W: Ignis ardens. Warszawa 1993 s. 250-260.
Mignon francuskiej poezji na sarmackim dworze. W: Nécessitas et ars. T. 2. Warszawa 1993 s. 5-12.
Henryk Sienkiewicz «Litwos» et sa Lithuanie. W: La via dell'Ambra dal Baltico all'Alma Mater. Bologna 1994 s. 379-391.
O manierystycznej perswazji myśli nowe i nienowe. Ogród 1994 nr 3 s. 152-163.
La conscience de la communauté européenne dans les théories et dans les méthodes de recherche sur l'ethno-genèse et la glotto-genèse au temps de la Renaissance. W: La nascitá dell'Europa per una storia delle idee Fra Italia e Polonia. Firenze 1995 s. 105-113.
Metafizyka Pana na Ujazdowie. W: Religijność literatury polskiego baroku. Lublin 1995 s. 201-219.
Powietrzne nic. W: Literatura polskiego baroku w kręgu idei. Lublin 1995 s. 297-312.
Przemocą obalały panujący ustrój. W: Więźniowie polityczni 1944-1956. „Niepodległość i Pamięć1997 nr 1 z. 1 s. 87-112.
Więzień – Jerzy Braun. W: Więźniowie polityczni 1944-1956. „Niepodległość i Pamięć1997 nr 1 z. 2 s. 287-306.

Prace edytorskie i redakcyjne

1. Wypowiedzi o języku i stylu w okresie staropolskim. (Do połowy XVIII wieku). Oprac.: B. Otwinowska, J. Puzynina pod red. M.R. Mayenowej. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1963, XIV, 841 s. Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk.
2. J. Kochanowski: Dzieła polskie. T. 1-2. Oprac.: J. Krzyżanowski. Skolacjonowała B. Otwinowska. Wyd. 5. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1967, 636 + 357 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 6 1969, wyd. 7 1972.
3. M. Krowicki: Chrześcijańskie a żartobliwe napomnienie; Adhortatio; Obraz a konterfekt własny antykrystów. Oprac. [i wstęp:] B. Otwinowska i J. Tazbir. Adhortatio przygotowała do druku I. Lichońska. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1969, XXIX, 87 s. Instytut Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk.
4. Przełom wieków XVI i XVII w literaturze i kulturze polskiej. Pod red. B. Otwinowskiej i J. Pelca. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1984, 343 s. Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk.
5. Retoryka a literatura. Praca zbiorowa pod red. B. Otwinowskiej. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1984, 224 s. Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk.
6. Jan Kochanowski. 1584-1984. Epoka, twórczość, recepcja. Pod redakcją naukową J. Pelca oraz P. Buchwald-Pelcowej i B. Otwinowskiej. T. 1-2. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie 1989, 556 + 446 s.
7. Słownik literatury staropolskiej. (Średniowiecze, Renesans, Barok). Pod red. [i wstęp] T. Michałowskiej przy udziale B. Otwinowskiej, E. Sarnowskiej-Temeriusz. Wrocław, Warszawa, Kraków: Wydawnictwo Ossolineum 1990, 976 s., Vademecum Polonisty. Wyd. 2 poprawione i uzupełnione tamże 1998.
Tu także 25 haseł B. Otwinowskiej: Afekty; Ars metrica; Cyceronianizm; Czytelnictwo [współautor:] W. Korotaj; Elogium; Figury; Gramatyka; Humanizm [współautor:] E. Sarnowska-Temeriusz; Imaginacja [współautor:] E. Sarnowska-Temeriusz; Imitacja; Ingenium; Iudicium; Język narodowy; Koncept; Magia [współautor:] E. Sarnowska-Temeriusz; Manieryzm; Mimesis [współautor:] E. Sarnowska-Temeriusz; Mowa; Okres retoryczny; Platonizm [współautor:] E. Sarnowska-Temeriusz; Retoryka; Sentencja; Słowniki; Tropy; Wymowa.
8. J. Kochanowski: Dzieła wszystkie. Wyd. sejmowe. Red. naczelny: J. Woronczak. T. 4. Pieśni. Oprac.: M.R. Mayenowa i K. Wilczewska przy udziale B. Otwinowskiej oraz M. Cytowskiej. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1991, 849 s.
9. Literatura i kultura polska po „Potopie. Pod redakcja naukowa B. Otwinowskiej i J. Pelca, przy współudziale B. Falęckiej. Wstęp: J. Pelc. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1992, 239 s. Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk.
10. I. Tomalakowa: Wiersze więzienne. Oprac. i wstęp B. Otwinowska. Warszawa: [Wydawnictwo kserograficzne] 1992, 179 s.
11. Necessitas et ars. Studia staropolskie dedykowane Profesorowi Januszowi Pelcowi. Pod red. B. Otwinowskiej, A. Nowickiej-Jeżowej, J. Kowalczyka, A. Karpińskiego. T. 1-2. Warszawa: Semper 1993, 157 + 184 s.
12. I. Tomalakowa: Drugi brzeg. Wiersze wojenne i więzienne. Red.: B. Otwinowska, E. Zawacka. Toruń: Fundacja „Archiwum Pomorskie Armii Krajowej 1994, 210 s.
Wiersze zebrały i do druku przygotowały B. Otwinowska i A.K. Tomalak-Reszuto.
13. Przeciwko złu. Wiersze i piosenki więzienne 1944-1956. Zebrała i oprac. oraz wstępem poprzedziła B. Otwinowska. Warszawa: Akces 1995, 488 s.
14. Polacy wobec przemocy 1944-1956. Pod red. B. Otwinowskiej i J. Żaryna. Wprowadzenie i dopełnienie B. Otwinowska. Warszawa: Spotkania 1996, 383 s.
15. J. Kochanowski: Dzieła wszystkie. Wyd. sejmowe. Red. naczelny: J. Woronczak. T. 7, cz. 2: Proza. Oprac.: B. Kreja, M. Szymański. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1997, 530 s.
16. Więźniowie polityczni 1944-1956. „Niepodległość i Pamięć” 1997 nr 1 z. 1-2. Red. naczelny: A. Stawarz. Redakcja naukowa B. Otwinowska. Warszawa: Muzeum Niepodległości 1997, 192 + 410 s.
17. Zawołać po imieniu. Księga kobiet – więźniów politycznych 1944-1958. Zebrały i oprac.: B. Otwinowska, T. Drzal. T. 1-2. Nadarzyn: Vipart 1999, 2003, 511 + 444 s.

Omówienia i recenzje

Ankieta dla IBL PAN 1998.

Wywiady

Przyszło ciemne i złe, ale muza nie zamilkła. Z prof. B. Otwinowską rozm.: M. Starzyńska, J. Kordaszewicz. „Życie Warszawy”, dod. Niedziela”, 1995 z 15-16 VII.

Ogólne

Artykuły

E. Kotarska: Panorama pięknych. Gazeta Wyborcza 1996 nr 289.

Modele i style prozy w dyskusjach na przełomie XVI i XVII wieku

T. Bieńkowski. „Odrodzenie i Reformacja w Polsce1969 t. 14.

Język, naród, kultura

J. Krzyżanowski. „Pamiętnik Literacki1975 z. 3.
I. Wieniewski: Język w kulturze narodu. Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza”, Londyn 1977 nr 188.

Konsolacje medytacje

S. Sobieraj: Barbary Otwinowskiej poetyckie umocnienia. Ogród 2003 nr 1/2.

Przeciwko złu

A. Mieszkowska: Obrona przed złem – poezja. Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza”, Londyn 1995 nr 148.
A. Mieszkowska: Przerwane milczenie. Nowe Książki 1995 nr 8.
J.R. Krzyżanowski: O potrzebie poezji. „Przegląd Polski”, dod. kulturalny „Nowego Dziennika”, Nowy Jork 1996 z 11 I.

Polacy wobec przemocy 1944-1956

M. Wiśniewska: Powracająca fala. Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza”, Londyn 1996 nr 98.
K. Kosiński: Pierwsze lata Polski Ludowej. Więź 1997 nr 12.