BIO

Urodzona 9 maja 1887 w Warszawie; córka Teodora Bruna i Celiny z Kaufmanów. Pochodziła ze środowiska mieszczańskiego związanego z ruchem robotniczym. Siostra publicysty i krytyka literackiego Juliana Brun-Bronowicza. Działalność społeczno-polityczną rozpoczęła w latach szkolnych; w 1902 wstąpiła do Związku Młodzieży Socjalistycznej, brała też udział w wydawaniu w Warszawie nielegalnego pisemka młodzieży szkół średnich „Ruch”. W 1903 ukończyła gimnazjum rządowe w Warszawie i rozpoczęła studia przyrodnicze na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie; po dwóch semestrach zmuszona była ze względu na chorobę matki przerwać studia i powrócić do Warszawy. Pracowała na kursach wieczorowych na terenie fabryk za co została w 1907 aresztowana i po trzech miesiącach więzienia wydalona za granicę. W 1908 wyszła za mąż za Stanisława Bobińskiego, działacza Socjaldemokracji Królestwa Polskiego i Litwy. W latach następnych w związku ze studiami, a potem pracą zawodową męża inżyniera-leśnika przebywała kolejno w Tharantcie pod Dreznem i w Suchej w Galicji. W 1913 wraz z mężem wezwanym przez partię do pracy politycznej powróciła do Warszawy. Po aresztowaniu męża i wywiezieniu go w 1915 do Piotrogrodu pracowała w Bibliotece Publicznej na ulicy Koszykowej. W tym czasie napisała pierwszą powieść dla młodzieży O szczęśliwym chłopcu. W lutym 1918 na skutek starań męża, który był delegatem podczas rokowań z Niemcami w Brześciu, wyjechała do Rosji. Po krótkim pobycie w Piotrogrodzie zamieszkała w Moskwie, gdzie pracowała w Ludowym Komisariacie Opieki Społecznej jako członek kolegium oraz w Ludowym Komisariacie Polskim (w Wydziale Naukowym). Równocześnie była współpracownikiem dziennika polskiego „Trybuna”. W grudniu 1918 udała się do Polski po córkę, Celinę. Zatrzymana przez wydarzenia wojenne przebywała w Warszawie i zajmowała się pracą literacką m. in. publikując utwory dla dzieci w piśmie „W słońcu”. W 1920 przez Niemcy i Estonię powróciła do Moskwy. Współpracowała z wydawanymi tam polskimi czasopismami: „Towarzysz” (1921-22), „Trybuna Komunistyczna” (1921-24), „Świt” (1926-27; w 1926 sekretarz redakcji), „Trybuna Radziecka” (1927-31), „Kultura Mas” (1929-36; w 1929 sekretarz redakcji) oraz „Gwiazda Młodzieży” (Mińsk, 1925), „Sierp” (Kijów, 1926). Była kierownikiem literackim „Trybuny Robotniczej” i członkiem redakcji pisma dla dzieci „Towarzysz”. Od 1925, pracując w Centralnym Biurze Pionierskim, publikowała liczne broszury szkoleniowe i współpracowała z pismami: „Komsomolskaja Prawda”, „Pionierskaja Prawda”, „Pionier”, „Junyje Stroitieli”. W związku z kolektywizacją wsi brała udział w akcji tzw. „redakcji wyjazdowych”; jesienią 1929 z ramienia redakcji „Trybuny Robotniczej” wyjechała na Białoruś do kołchozów pod Mińskiem, skąd nadsyłała reportaże i opowiadania do pism radzieckich, a w 1934 oddelegowana przez Związek Pisarzy Radzieckich przez pół roku pracowała w gazecie sowchozu Kubań. Była członkiem Związku Pisarzy Radzieckich (od 1934) i współpracownikiem literackim Państwowego Teatru Polskiego w Kijowie (1936). Aresztowana w 1937 na podstawie fałszywych oskarżeń przebywała do 1943 w obozie w środkowej Syberii. Po powrocie pracowała w redakcji pism „Nowe Widnokręgi” i „Płomyk”. W 1945 przyjechała do Polski. Zamieszkała w Warszawie i kontynuowała pracę literacką. Od lutego 1948 była członkiem Polskiej Partii Robotniczej, następnie Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Za twórczość dla dzieci i młodzieży otrzymała w 1951 nagrodę Prezesa Rady Ministrów, a w 1953 Nagrodę Państwową. W 1955 została członkiem Polskiego PEN Clubu. Odznaczona Orderem Sztandaru Pracy II klasy (1950), Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1958) oraz radzieckim Orderem Czerwonego Sztandaru Pracy. Zmarła 9 czerwca 1968 w Warszawie; pochowana tamże na Cmentarzu Powązkowskim.

Twórczość

1. O szczęśliwym chłopcu. [Powieść ]. Warszawa: Towarzystwo Wydawnicze 1918, 191 s. Wyd. nast.: wyd. 2 tamże 1921; wyd. 3 Warszawa: J. Mortkowicz 1930; wyd. 4 Warszawa: Czytelnik 1946, tamże: wyd. 5 1948, wyd. 6 1949, wyd. 7 1953, wyd. 8 1956, wyd. 9 1958, wyd. 10 1961, wyd. 11 1965.

Przekłady

słowacki

O štaslivom chlopcovi. [Przeł.] M. Babiaková-Bajová. Bratislava 1949.

2. Stach sobie-pan. Historia prawdziwa. Powst. 1918/1919. Wyd. Warszawa: Towarzystwo Wydawnicze 1929 [właśc. 1928], 55 s. Wyd. nast.: Łódź: Łódzki Instytut Wydawniczy 1947; wyd. 2 poprawione Warszawa: Nasza Księgarnia 1958.

Przekłady

rosyjski

Stach. Moskva 1928.

3. O kotku góralu. W słońcu 1919 nr 16-18, 20. Wyd.osob. Warszawa: Książka i Wiedza 1949, 30 s. Wyd. nast.: wyd. 2 Warszawa: Nasza Księgarnia 1954, tamże: wyd. 3 1959, wyd. 4 1961.

4. Pionierzy. [Powieść]. Cz. 1. W obozie. Moskwa: Trybuna 1924, 65 s. Wyd. nast.: Ze słowem wstępnym J. Wełykanowicza. Warszawa: Nasza Księgarnia 1951, 139 s.; tamże: wyd. 2 1952, wyd. 3 1953, wyd. 4 1955, wyd. 5 1963.

Przekłady

francuski

Les pionniers. Paris 1926.

niemiecki

Pioniere. [Przeł.] B. Fuk. Berlin [1929], wyd. nast. Berlin 1950.

norweski

Pionery. Moskva-Leningrad 1934.

rosyjski

Pionery. Przeł. M. Tropovskaja. Moskva-Leningrad 1925, wyd. 2 tamże 1930.
Pionery v lagere. [Przeł.] El. J. Jurkovskaja. Gomel' 1925.

szwedzki

Pionjärer. Stockholm 1929.

5. Małe opowiadania pionierskie. Moskwa: Trybuna 1925, ok. 40 s.

Przekłady

grecki

[Przeł.] A. Kokinos. Rostov 1931.

koreański

Chabarovsk 1930.

rosyjski

Melen'kie rasskazy. [Przeł.] M. Brumberg-Tropovskaja. Moskva 1926, wyd. nast. Moskva 1930.

6. Sąd; Dzień matki-robotnicy. Opowiadania z życia pionierów. Moskwa: Centralne Wydawnictwo Ludów SSSR 1925, 30 s.

Przekłady

niemiecki

Gericht; Mutters Feiertag. [Przeł.] E. W. Mewes. Berlin 1929.

rosyjski

Sud; Den' materi-robotnicy. Moskva 1925.

Wyd. osobne: Sąd pionierów. Warszawa: Nasza Księgarnia 1950, 28 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1952, wyd. 3 1953.

Przekłady

ormiański

Erevan 1926.

rosyjski

Pionierskij sud. Leningrad 1926.

7. Tajemnica Romka. Opowiadanie dla młodzieży. Płomyk 1928/1929 nr 23-42. Wyd. osobne Warszawa: J. Mortkowicz 1930, 90 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1935, wyd. 3 1936.

8. Zemsta rodu Kabunauri. Powieść. Wyd. pt. Zemsta Kabunauri. Moskwa: Centralne Wydawnictwo Ludów SSSR 1931, 169 s. Wyd. nast. pt. Zemsta rodu Kabunauri: Warszawa: Nasza Księgarnia 1950, 253 s., tamże z przedmową autorki 1951; wyd. 3 1953, wyd. 4 1954, wyd. 5 1956, wyd. [6] 1962, wyd. 7 1966.

W wyd. 1 oraz w przekładach przed 1939 podany jako współautor K. Hertel; wg inf. autorki był tylko konsultantem (H. Bobińska: Spóźniona przedmowa. „Nowa Kultura1951 nr 9).

Przekłady

angielski

Revenge of the Kabunauri. [Przeł.] L. Iankovska (E. Ivanson). Moscou-Leningrad 1935, wyd. nast. New York 1935.

czeski

Pomsta rodu Kabunauri. [Przeł.] V. Dvořáčkova. Praha 1957.

hebrajski

Moskva 1932.

niemiecki

Die Rache des Kabunauri. [Przeł.] W. Koch. Berlin 1931, wyd. nast.: Moskau 1932, Berlin 1949, Berlin 1951.
[Przeł.] I. Buhl. Berlin 1977.

norweski

Niko-den siste Kabunauri. Leningrad 1934.

rosyjski

Mest' Kabunauri. Moskva 1931.

słowacki

Kabunauriho pomsta. [Przeł.] F. Švajdlerová, J. Moser. Bratislava 1948.

węgierski

A Kabunauri nemzetség bosszúja. [Przeł.] I. Mészáros. Budapest 1952.

9. Ludzie „Czerwonego Frontu. Powieść z życia kolektywów polskich na Białorusi w r. 1930. Moskwa: Wydawnictwo Państwowe Literatury Pięknej 1932, 113 s.

Przekłady

rosyjski

Ljudi „Krasnogo fronta. [Przeł.] M. Tropovskaja-Brumberg. Moskva 1933.

10. Wielki wychowawca mas, Feliks Dzierżyński. [Moskwa]: Młoda Gwardia 1934, 32 s.

11. Maria Curie Skłodowska. [Warszawa:] Czytelnik 1945, 62 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1949, wyd. 3 1958, wyd. 4 1961, wyd. 5 1960, wyd. 6 1961; wyd. z posłowiem K. Kuliczkowskiej. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych 1962, wyd. 7 Warszawa: Czytelnik 1965, tamże: wyd. 8 1967, wyd. 9 1968, wyd. 10 1970.

Od wyd. 5 pt. Maria Skłodowska Curie.

Przekłady

bułgarski

Marija Sklodovska Kjuri. [Przeł.] V. Kuev. Sofija 1960.

czeski

Maria Curie Skłodowska. [Przeł.] J. Mazáková. Praha 1950.

słowacki

Maria Curie Skłodowska. [Przeł.] M. Stano. Bratislava 1949.

12. Dzieciaki i zwierzaki. Warszawa: Książka 1948, 22 s.

13. Lipniacy. [Powieść]. Warszawa: Książka 1948, 191 s. Wyd. nast.: Warszawa: Nasza Księgarnia 1955, tamże: wyd. 3 1957, wyd. 4 1959, wyd. 5 1961, wyd. 6 1968, wyd. 7 1983.

14. Ostatnia forteca. Warszawa: Nasza Księgarnia 1950, 25 s.

15. Spisek. Warszawa: Nasza Księgarnia 1950, 14 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1952, wyd. 3 1954.

Adaptacje

sceniczne

Spisek. Według opowiadania H. Bobińskiej. Inscenizacja: M. Gryf. Warszawa: Nasza Księgarnia 1952, 9 s.

16. Syn partyzanta. Warszawa: Książka i Wiedza 1950, 22 s. Wyd. 2 Warszawa: Nasza Księgarnia 1954.

17. Soso. Dziecięce i szkolne lata Stalina. Warszawa: Nasza Księgarnia 1953, 156 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1954, wyd. 3 1955.

Przekłady

bengalski

[Przeł.] M. Maliska-Guha, R. Guha. Kalkuta 1954.

czeski

Sos. [Przeł.] H. Teigovä. Praha 1954.

słowacki

Soso. [Przeł.] M. Babiaková-Bajová. Bratislava 1954.

18. Pamiętnik tamtych lat. Cz. 1. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1963, 208 s. Wyd. 2 poprawione i uzupełnione tamże 1966.

19. O królu Słońcu i jego czterech córkach. Powst. przed 1968. Wyd. Warszawa: Nasza Księgarnia 1971, 26, [6] s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1975, wyd. 3 1982, wyd. 4 1988; [wyd. 5] 1988.

Przekłady

czeski

Kral Slunce a jeho čtyři dcery. [Przeł.] V. Zapletalová. Warszawa 1976.

rosyjski

O korole Solnce i četyrech ego dočerjach. [Przeł.] Ja. O. Nemčinskij [J. Niemczyński]. Warszawa 1974.

węgierski

Mese Nakirályról és négy lányáról. [Przeł.] M. Emöd. Warszawa 1977.

Przekłady

1. M. Kopp: W jaki sposób można tanio nabyć towary. Moskwa: Centralne Wydawnictwo Ludów SSSR 1926, 15 s.
2. [H. Korwin-Milewski] Stary Maciej: „Bez nas się obejdzie”. (Moja chata z kraju). Moskwa: Centralne Wydawnictwo Ludów SSSR 1926, 15 s.
3. A. Ałtajew: Dzieci rewolucji. Moskwa: Spółdzielnia Wydawnicza Trybuna 1927, 16 s.
4. J. Djakow: Kooperacja a włościanka. Moskwa: Centralne Wydawnictwo Ludów SSSR 1927, 36 s.
5. A. Czechow: Kasztanka. Moskwa: Centralne Wydawnictwo Ludów Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich 1928, 43 s.
6. A. Karawajewa: Zagroda. [Powieść]. Moskwa: Centralne Wydawnictwo Ludów Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich 1928, 122 s.
7. Mamin-Sibiriak: Szara szyjka. Moskwa: Spółdzielnia Wydawnicza Trybuna 1928, 20 s.
8. P. Romanow: Z niedawnej przeszłości. Wesołe opowiadania. Moskwa: Centralne Wydawnictwo Ludów Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich 1928, 20 s.
9. W. Gusiew: Nasze gospodarstwa za lat pięć. Moskwa: Centralne Wydawnictwo Ludów Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich 1929, 32 s.
10. A. Samochwałow: Zemsta Chudżara. Moskwa: Centralne Wydawnictwo Ludów Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich 1929, 38 s.
11. G. Timofiejewicz: Czerwony sygnał. Opowiadanie. Moskwa: Centralne Wydawnictwo Ludów Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich 1929, 38 s.
12. M. Iljin: Która godzina? (Opowiadanie o czasie). Moskwa: Centralne Wydawnictwo Ludów Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich 1932, 82 s.
13. M. Gorki: Wassa Żelaznowa. [Utwór dramatyczny w 3 aktach]. Wariant 2. Kijów: Ukrderżnacmenwydawn. 1937, 60 s.
14. A. Gajdar: Los dobosza. [Powieść]. Warszawa: Książka 1948, 188 s.
15. L. Pantelejew, J. Sotnik: Słowo honoru i inne opowiadania. Warszawa: Książka 1948, 78 s. Wyd. 2 Warszawa: Książka i Wiedza 1949.

Zawartość

L. Pantelejew: Słowo honoru; Nowa; Na łodzi. – J. Sotnik: Na ciemnych schodach.
16. W. Osiejewa: Czarodziejskie słowo. [Opowiadanie]. Warszawa: Książka i Wiedza 1949, 19 s. Wyd. nast.: wyd. 2 Warszawa: Nasza Księgarnia 1954, tamże: wyd. 3 1957, wyd. 4 1959, wyd. 5 1961, wyd. 6 1965, wyd. 7 1968, wyd. 8 1971, wyd. 9 1973, wyd. 10 1977.

Prace redakcyjne

1. Bądź gotów. Książeczka kieszonkowa pioniera. Zebrała i ułożyła H. Bobińska. Moskwa: Centralne Wydawnictwo Ludów SSSR 1925, 60 s.
2. Nasi przyjaciele na całym świecie. Zebrała i ułożyła H. Bobińska. Moskwa: Centralne Wydawnictwo Ludów SSSR 1925, 32 s.
3. Poradnik pioniera. Oprac. H. Bobińska. Moskwa: Centralne Wydawnictwo Ludów SSSR 1925, 165 s.

Omówienia i recenzje

Ankieta dla IBL PAN 1951, 1960.

Słowniki i bibliografie

Słownik współczesnych pisarzy polskich. T. 1. Warszawa 1963.
• „Rocznik Literacki 1968wyd. 1970 (J. Chudek).
Nowy słownik literatury dla dzieci i młodzieży. Wyd. 2. Warszawa 1984 (B. Tylicka).
Słownik biograficzny działaczy polskiego ruchu robotniczego. T 1. Warszawa 1986 (L. Dubacki).
Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny. T. 1. Warszawa 2000 (K. Kuliczkowska).

Ogólne

Artykuły

B. Tylicka: Helena Bobińska. Tygodnik Kulturalny 1965 nr 35.
W. Żółkiewska: Helena Bobińska. Twórczość 1968 nr 8.
J.W.: Helena Bobińska. (W 100-lecie urodzin). Trybuna Ludu 1987 nr 108.

Zemsta rodu Kabunauri

W. Maciąg. „Twórczość1952 nr 4.

Soso

W. Janczewski: Książka na jaką czekają młodzi czytelnicy. Polonistyka 1953 nr 6.
K. Kuliczkowska: Powieść o wielkiej młodości. Życie Literackie 1953 nr 44.
W. Żółkiewska. „Nowa Kultura1953 nr 29.
K. Obremski: Inżynier dusz ludzkich” w muzeum literatury dawnej. Nad książką Heleny Bobińskiej „Soso”. Pamiętnik Literacki 2003 z. 4.