BIO
Urodzony 19 marca 1897 w Czernichowie pod Krakowem; syn Ludwika Birkenmajera, historyka nauk ścisłych, profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego (UJ), i Zofii z Karlińskich; brat Aleksandra Birkenmajera, historyka nauk ścisłych, profesora bibliotekoznawstwa Uniwersytetu Warszawskiego (UW). Uczył się w gimnazjum w konwikcie jezuitów w Bąkowicach pod Chyrowem, maturę zdał w Gimnazjum św. Anny w Krakowie w 1915. W tymże roku został wcielony do armii austriackiej i wysłany na front wschodni. W 1916 pod Czerniowcami dostał się do niewoli rosyjskiej: więziony był w Pskowie, a następnie przebywał m. in. w Moskwie, w północnej Rosji w guberni włodzimirskiej, w Czelabińsku, we wschodniej Syberii nad Bajkałem, w Troickosawsku nad granicą mongolską, a potem przez rok w obozie w Berezówce pod Wierchnieudińskiem. Po nieudanej próbie przedostania się wraz z wojskami czeskimi na wschód do Oceanu Spokojnego i dalej do Francji (1918), dostał się do niewoli bolszewickiej i pracował w kompanii robotniczej nad Bajkałem. Jesienią 1918 pojechał do Irkucka, a później do Nowonikołajewska (głównej kwatery wojsk polskich we wschodniej Rosji); jako żołnierz formującego się tamże 1 Pułku Strzelców Polskich im. T. Kościuszki (wchodzącego w skład 5. Dywizji Syberyjskiej) walczył na froncie uralskim, skąd odwołano go do pracy w sztabie. Był redaktorem (wespół z Szymonem Aleksandrem Nawrockim) założonego w Nowonikołajewsku przy 5. Dywizji Syberyjskiej „Żołnierza Polskiego we Wschodniej Rosji” (1919-20) i wydawcą pisemka humorystycznego pt. „Bąk” (utwory podpisywał pseudonimem: Chochoł, Antoni Brzoza). Po rozbiciu 5. Dywizji (w styczniu 1920) był internowany w obozach pod Krasnojarskiem oraz w Tule, a następnie więziony w Omsku; w 1920 po dwukrotnie podejmowanej ucieczce powrócił do kraju. Podjął studia polonistyczne na UJ, a od 1921 kontynuował je na UW; w 1924 uzyskał magisterium. W 1922 ożenił się z Marią Jętkiewicz i osiadł na stałe w Warszawie. Studia łączył z pracą nauczyciela języka polskiego i łaciny w szkołach średnich. Zaczął też rozwijać od 1921 działalność literacką i publicystyczną bardzo intensywną w latach następnych. Wiersze, artykuły, recenzje i przekłady ogłaszał w wielu czasopismach m. in. w „Gospodzie Poetów” (1921), „Przeglądzie Chyrowskim” (1923-29), „Kurierze Poznańskim” (1924-30), „Kurierze Warszawskim” (1924-25, 1927-29, 1933-39), „Myśli Narodowej” (1925-39; tu m. in. w 1931-39 stała rubryka Z ruchu wydawniczego ), „Gazecie Warszawskiej Porannej” (1926-27), „Gazecie Warszawskiej” (1928-34), „Rodzinie Polskiej” (1929-39), „Przeglądzie Powszechnym” (1933-39; tu m. in. stała rubryka Przegląd piśmienictwa w 1933), „Przeglądzie Katolickim (1934-39), Kulturze” (Poznań 1936-37). Birkenmajer jako tłumacz współpracował od 1925 z Wydawnictwem Polskim (R. Wegner) w Poznaniu, przygotowując przekłady dla serii Biblioteka Laureatów Nobla. W 1926 został członkiem Polskiego PEN Clubu. W 1927 nawiązał współpracę z grupą poetycką Czartak, w której almanachu Czartak. Zbiór poetów w Beskidzie (1928) zamieścił swoje utwory i artykuły (też pod pseudonimem J. Birk.). Równocześnie kontynuował pracę naukową i publikował studia i artykuły w pismach: „Język Polski” (1922-38), „Pamiętnik Literacki” (1925-38), „Ruch Literacki” (1926-37), „Kwartalnik Klasyczny” (1928-33), „Filomata” (1929-37), „Poradnik Językowy” (1931-37), „Rocznik Literacki” (1933-38; tu sprawozdania z literatury greckiej, łacińskiej i rumuńskiej). W 1932 na podstawie rozprawy Bolesław Chrobry w literaturze polskiej uzyskał stopień doktora filozofii, a w 1937 habilitował się na UJ przedstawiając pracę Patrium carmen «Bogurodzica Dziewica» . Oprócz badań z zakresu literatury średniowiecznej zajmował się szczególnie twórczością Henryka Sienkiewicza; zbierał materiały do źródłowej monografii tego pisarza, podejmował podróże do Włoch i Czech. W 1937 wyjechał do USA, gdzie na uniwersytecie w Madison (Wisconsin) był wykładowcą języka i literatury polskiej. Kontynuował pracę twórczą przygotowując zbiory wierszy: Pede libero , Śpiew latarni morskiej , W domu mojego ducha (nie wydane). Prowadził działalność odczytową. W sierpniu 1939 wrócił do Polski, by objąć Katedrę Historii i Literatury polskiej na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Po wybuchu II wojny światowej zgłosił się ochotniczo do wojska i jako porucznik rezerwy brał udział w obronie Warszawy. Poległ 26 września 1939 w czasie walk na Cytadeli Warszawskiej; pochowany w Warszawie na Cmentarzu na Służewie przy ulicy Wałbrzyskiej .
Twórczość
1. Pismo św. u Reja. [Rozprawa]. Powst. 1924. Streszczenie pt. Wpływ Pisma św. na świeckie pisma Mikołaja Reja. „Sprawozdania Towarzystwa Naukowego we Lwowie” 1936 t. 16 z. 3 s. 244-248.
2. Opowiadania starej Margośki. Poznań: Księgarnia św. Wojciecha 1927, 54 s.
3. Poszumy Bajkału. [Wiersze]. Zakopane: Księgarnia L. Zwoliński 1927, 160 s.
Zawartość
4. Rewelacja rewelacyj. Warszawa 1927.
5. Łzy Chrystusowe. [Opowiadania]. Poznań: Spółka Pedagogiczna T. A. 1928, 74 s.
Zawartość
6. Ulicą i drogą. (Poezje). Warszawa: F. Hoesick 1928, 62 s.
Zawartość
7. Listy matczyne. [Wiersze]. Kraków 1929.
8. Bolesław Chrobry w literaturze polskiej. Powst. 1931-1932. Druk fragmentów pt. Legenda łysogórska o Bolesławie Chrobrym. „Pamiętnik Literacki” 1931 s. 25-39.
9. Wycieczka. (Poezje). Warszawa: Dom Książki Polskiej 1932, 60 s.
10. Zawalony tunel. [Powieść]. „Głos Narodu” 1933 nr 327-351, 1934 nr 1-56, 74-83.
11. [Biografie świętych]. Poznań: Księgarnia św. Wojciecha 1934-1938. Postacie Świętych.
Św. Błażej. † 316. [1934], 31 s.
Św. Augustyn, doktor Kościoła. 354-430. [1934], 31 s.
Św. Jan Chryzostom. [1935], 32 s.
Św. Alojzy Gonzaga. 1568-1591. [1938], 32 s.
Św. Julia, panna i męczenniczka. (Wiek V). [1938], 32 s.
12. Piskolek. (Opowiadanie). Warszawa: [Nasza Księgarnia] 1934, 31 s. Dod. do „Iskier” 1934.
13. Polska dywizja w tajgach Sybiru. Lwów: Państwowe Wydawnictwo Książek Szkolnych 1934, 38 s.
14. Pozdrowienie anielskie w narodzie polskim. Warszawa: Drukarnia Archidiecezjalna 1935, 11 s.
15. Zagadnienie autorstwa „Bogurodzicy”. Gniezno: Nakład Studia Gnesnensia 1935, 136 s.
Zawartość
16. „Bogurodzica Dziewica”. Analiza tekstu, treści i formy. Lwów: Filomata [1937], 191 s.
Zawartość
17. Kłopoty Henryka Sienkiewicza z „Rodziną Połanieckich”. [Artykuł]. [Milwaukee]: Drukarnia „Kurier Polski” 1937, 4 s.
18. Nasza rodaczka — Ligia. [Artykuł]. [Milwaukee]: Drukarnia „Nowiny Polskie” 1937, [4] k.
19. Motywy i zagadnienia litewskie w literaturze polskiej. (Odczyt wygłoszony na dorocznym zebraniu Polskiego Klubu Artystycznego w Chicago dnia 15 maja 1938). [Milwaukee 1938], 13 s.
20. Mój przyjaciel Sań-Fu. [Opowiadanie]. [Milwaukee]: Drukarnia „Kurier Polski” [1938], 4 s.
21. Spełniona obietnica. [Opowiadanie]. [Milwaukee]: Drukarnia „Nowiny Polskie” 1938, [4] k.
22. „Trud niemały” Henryka Sienkiewicza. [Artykuł]. [Milwaukee]: Drukarnia „Nowiny Polskie” 1938, 8 s.
23. Wybór poezji. Milwaukee: Klub Książki Polskiej 1939, [3] k.
Artykuły w czasopismach i książkach zbiorowych, m.in.
Drobne utwory literackie
Książeczki obrazkowe z wierszykami dla dzieci
Wydane przez Wydawnictwo Polskie R. Wegnera:.
Przekłady
Wyd. łączne z Księga dżungli [poz. ↑] Warszawa: Nasza Księgarnia 1967; Warszawa: Książka i Wiedza 1988, tamże 1991.
Wyd. łączne z: Druga księga dżungli [poz. ↑] Warszawa: Nasza Księgarnia 1967; Warszawa: Książka i Wiedza 1988, tamże 1991.
Ogłoszony pod nazwiskiem J. Birkenmajera przekład R. Kiplinga: Stalky i spółka (Warszawa 1948, Warszawa 1993) jest w istocie przekładem pióra Jerzego Bandrowskiego.
