Bieńkowski Tadeusz

BIO

Urodzony 26 czerwca 1932 w Warszawie; syn Czesława Bieńkowskiego, pracownika poczty, i Heleny z Walczyńskich. Uczęszczał do Liceum Stefana Batorego w Warszawie. Po zdaniu matury w 1951 studiował filologię klasyczną na Uniwersytecie Warszawskim (UW); magisterium uzyskał w 1955. W czasie studiów zaczął zajmować się edytorstwem; w 1954 ogłosił w „Eosie” (nr 1) łaciński wiersz Joachima Bielskiego. W 1955 podjął pracę w Instytucie Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk (IBL PAN) w Warszawie w Pracowni Bibliografii Staropolskiej i Historii Książki. Od 1960 brał też udział w pracach Pracowni Historii Literatury XVII w. W 1956 rozpoczął trwającą do 1963 stałą współpracę z pismem „Meander”, ogłaszając komunikat bibliograficzny pt. Szesnastowieczny rękopis przekładu «Moraliów» Plutarcha w zbiorach Biblioteki Narodowej (nr 12); w 1959 opublikował w tymże czasopiśmie pierwszą rozprawkę naukową pt. Teoria i praktyka prooemium u Cicero (nr 6). W 1957 ożenił się z Barbarą Tatarską, filologiem. W 1962 otrzymał na UW tytuł doktora nauk humanistycznych na podstawie pracy Joachimi Bilscii carmina latina nunc primum in unum volumen collecta , napisanej pod kierunkiem prof. Kazimierza Kumanieckiego. Studia, rozprawy, artykuły i recenzje ogłaszał m. in. w rocznikach „Odrodzenie i Reformacja w Polsce” (od 1967), „Pamiętnik Literacki” (1967-75), a także w „Kwartalniku Historii Nauki i Techniki” (od 1970). Habilitował się w 1968 na podstawie rozprawy Fabularne motywy antyczne w dramacie staropolskim i ich rola ideowa . W 1972, w związku z pracą naukową, wyjeżdżał do Włoch. W 1975 przeszedł z IBL do Zakładu (następnie: Instytutu) Historii Nauki, Oświaty i Techniki PAN, gdzie pracował na stanowisku docenta. Studia, artykuły i recenzje drukował nadal w czasopismach „Odrodzenie i Reformacja w Polsce”, „Rozprawy z Dziejów Oświaty”, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki”, a także w roczniku „Organon”. Od 1977 publikował w serii Rozprawy z Dziejów Oświaty. W 1983 został mianowany profesorem. W 1985-89 był członkiem Rady Naukowej IBL. Zmarł 28 lipca 2015 w Warszawie; pochowany tamże na Cmentarzu Północnym.

Twórczość

1. Fabularne motywy antyczne w dramacie staropolskim i ich rola ideowa. Studium z dziejów kultury staropolskiej. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1967, 144 s. Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk.

Zawartość

Uwagi wstępne; Rola antyku w ujęciu pedagogiki reformacji i kontrreformacji: Fabularne motywy antyczne i ich rola ideowa w dramacie szkół zakonnych w Polsce, w dramacie szkół-kolonii Akademii Krakowskiej, w dramacie szkół różnowierczych w Polsce, w rodzimym dramacie pozaszkolnym; Zakończenie.

See Studies

2. Problematyka nauki w literaturze staropolskiej od XVI do XVIII wieku. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1968, 108 s. Zakład Historii Nauki i Techniki Polskiej Akademii Nauk.

Zawartość

Miejsce i rola nauki i uczonych: Pojęcie nauki i uczonego u pisarzy staropolskich; Pochwała nauki i uczonych; Sytuacja materialna uczonych w opinii pisarzy staropolskich; Uczeni w zwierciadle satyry. — Wobec nowożytnej nauki i filozofii: Świadomość nowych odkryć naukowych i postępu nauki; Problem celu życia człowieka; Konfrontacje z nową filozofią i nową nauką; Poeci polskiego Oświecenia o nowożytnej filozofii i nauce. — Zakończenie.

See Studies

3. Kierunki recepcji nowożytnej myśli naukowej w szkołach polskich (1600-1773). Cz. 1. Przyrodoznawstwo. Cz. 2. Humanistyka. [Współautor:] B. Bieńkowska. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego 1973, 1976, 119 + 111 s.

Zawartość

Cz. 1: Utwierdzenie arystotelesowsko-scholastycznego przyrodoznawstwa w szkołach; Przenikanie elementów nowej wiedzy do tradycyjnego systemu (1600-1650); Załamanie arystotelesowsko-scholastycznego systemu szkolnej wiedzy o przyrodzie (1650-1700); Praktyka i teoria eklektyzmu szkolnego (1700-1750); Ku nowożytnemu przyrodoznawstwu (1750-1773); Ogólna charakterystyka recepcji nowożytnego przyrodoznawstwa w szkołach polskich (1600-1773). — Cz. 2: Nowożytne koncepcje studiów humanistycznych w wieku XVI i ich rola w szkole; Znajomość nowożytnych poglądów naukowych w szkołach polskich w wieku XVII i pierwszej połowie XVIII; Nowatorstwo reformy S. Konarskiego; Myśl oświeceniowa w szkołach polskich w drugiej połowie wieku XVIII; Ogólna charakterystyka recepcji nowożytnej myśli humanistycznej w szkołach polskich (1600-1773).

4. Antyk w literaturze i kulturze staropolskiej (1450-1750). Główne problemy i kierunki recepcji. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1976 [właśc. 1975], 209 s. Polska Akademia Nauk Instytut Badań Literackich.

Zawartość

Wstęp: Zakres i metoda; Badania i problemy. — Renesans: Recepcja antyku w Europie; Lektury i interpretacje; Wzory literackie i naśladownictwa; Antyk J. Kochanowskiego; W służbie ideologii i moralistyki; Przykłady i cytaty; Popularyzacja. — Barok: Recepcja antyku w Europie; Wobec patrydenckiego katolicyzmu; Nowe teksty i nowe interpretacje; Źródło wiedzy i konceptu; Popularyzacja; Polski „spór o antyk”.

See Studies

5. Komeński w nauce i tradycji. Wrocław, Gdańsk: Wydawnictwo Ossolineum 1980, 104 s. Polska Akademia Nauk, Instytut Historii Nauki, Oświaty i Techniki.

Zawartość

Cz.1. Komeński i jego epoka; Cz. 2. Z dziejów tradycji Komeńskiego w Polsce.

See Studies

6. Wiedza przyrodnicza w Polsce w wieku XVI. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1985, 169 s.

Zawartość

Tradycyjne źródła wiedzy o przyrodzie; Filozofia i filozofia przyrody; Nowe horyzonty i perspektywy; Kopernik i „matematycy”; Lekarze; Treści i kierunki zainteresowań przyrodniczych; Jana Kochanowskiego refleksja o przyrodzie.

7. Jan Amos Komeński o nauczaniu i wychowaniu. Pułtusk: Wyższa Szkoła Humanistyczna 1998, 95 s.

8. Staropolski świat nauki. Uczeni i szkoły wobec osiągnięć nowożytnych nauk przyrodniczych. [Współautor:] J. Dobrzycki. Warszawa: Retro-Art 1998, XIV, 99 s.

9. Co równać się może z drzewami naszemi? Obraz rodzimej przyrody w literaturze i malarstwie. Pułtusk: Wyższa Szkoła Humanistyczna 2000, 115 s.

Artykuły w czasopismach i książkach zbiorowych, m.in.

• Motywy antyczne i ich funkcje w jezuickim dramacie szkolnym w Polsce. „Meander” 1961 nr 1 s. 26-43, nr 2 s. 99-112, nr 3 s. 149-164.

• Joachim Bielski poeta polsko-łaciński (ok. 1550 – 1599). „Meander” 1962 nr 1 s. 40-56.

• Prooemium. (Antyczna teoria wstępu do mowy). „Meander” 1965 nr 1 s. 12-34.

• Tradycja komedii antycznej a formowanie się komedii polskiej w wieku XVI. (Zarys problematyki). „Pamiętnik Literacki” 1965 nr 3 s. 1-16.

• Niektóre zagadnienia recepcji antyku w okresie staropolskim. „Meander” 1966 nr 5 s. 173-186.

• Teatr i dramat szkół różnowierczych w Polsce. (Zarys ogólnej problematyki). „Odrodzenie i Reformacja” 1969 s. 51-79.

• Z dziejów antyarystotelizmu w Polsce w wieku XVII. „Archiwum Historii Filozofii Myśli Społecznej” 1970 s. 317-331.

• Komeńskiego „Physicae synopsis” i nauczanie przyrodoznawstwa w szkołach różnowierczych w Polsce w XVII wieku. „Pamiętnik Słowiański” 1971 s. 177-191.

• Antyk — Biblia — literatura. (Antyczne i biblijne inspiracje oraz symbole). W: Problemy literatury staropolskiej. Seria 1. Wrocław 1972 s. 307-354.

• Polski przekład opery G. B. Lampugnaniego „Amor vuol il giusto”. [Współautor:] W. Roszkowska. W: Miscellanea staropolskie. T. 4. Wrocław 1972 s. 297-345.

• Postępowe nurty w polskim szkolnictwie XVII i połowy XVIII wieku. [Współautor:] B. Bieńkowska. „Przegląd Historyczno-Oświatowy” 1972 nr 3 s. 347-376.

• Rola pisarza i literatury w świetle wypowiedzi z XVI i XVII wieku. W: Problemy literatury staropolskiej. Seria 1. Wrocław 1972 s. 223-267.

• Proza polsko-łacińska 1450-1750. (Kierunki rozwoju i osiągnięcia). W: Problemy literatury staropolskiej. Seria 2. Wrocław 1973 s. 103-163.

• Z dziejów recepcji nowożytnej myśli naukowej w szkołach polskich XVII i XVIII wieku. (Wybrane zagadnienia). „Studia i Materiały z Dziejów Nauki” Seria E. 1973 s. 51-116.

• Naukowe środowisko krakowskie w początkach XVI wieku (1500-1530). „Studia nad Dawną Nauką Polską” Seria A. 1975 nr 13 s. 21-72.

• Świat książek Jana Kochanowskiego. „Studia o Książce” 1977 s. 33-50.

• Pisarze staropolscy wobec problemów cywilizacji. W: Problemy literatury staropolskiej. Seria 3. Wrocław 1978 s. 45-93.

• Panegiryk a życie literackie w Polsce XVI i XVII wieku. Wrocław 1980 s. 183-196.

• Polscy przedstawiciele „scientia curiosa”. „Rozprawy z Dziejów Oświaty” 1987 t. 30 s. 5-54.

• Z prac nad syntezą dziejów edukacji w okresie staropolskim. „Rozprawy z Dziejów Oświaty” 1991 t. 34 s. 3-14.

• Człowiek i przyroda w polskiej refleksji literackiej i naukowej. „Analecta” 1992 z. 1 s. 191-210.

• Filozofia i filozofowie w jezuickim teatrze szkolnym w Polsce. „Archiwum Historii Filozofii” 1993 t. 38 s. 75-78.

• „Natura nie jest nam macochą”. Poznawanie zasobów naturalnych ziem polskich od XV do końca XVIII wieku. „Kwartalnik Historii Nauki” 1999 nr 1 s. 9-32.

• Stanisława Sokołowskiego traktat o kształceniu młodzieży szlacheckiej. „Rozprawy z Dziejów Oświaty” 2000 t. 39 s. 3-9.

• Rhetorical traditions and stylistic features of Polish-Latin historiography in 16th and 17th centuries. „Organon” 2003 nr 32 s. 65-70.

• Nad rocznikami „Kwartalnika”. „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 2006 nr 1 s. 37-44.

Przekłady

1. F. Socinus: Listy. Oprac.: L. Chmaj. Przeł. z łacińskiego [częściowo] z włoskiego T. Bieńkowski i in. T. 1-2. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1959, 347 + 361 s. Polska Akademia Nauk. Instytut Filozofii i Socjologii.

See Studies

2. W.G. Leibnitz: Wzorzec dowodów politycznych. Przeł. z łacińskiego T. Bieńkowski. Posłowie: W. Voisé. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1969, 179 s. Polska Akademia Nauk. Zakład Historii Nauki i Techniki.

3. Maciej z Miechowa: Opis Sarmacji Azjatyckiej i Europejskiej. Wstęp: H. Barycz. Przełożył z łacińskiego i komentarz: T. Bieńkowski. Posłowie: W. Voisé. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1972, 100 s. Polska Akademia Nauk. Zakład Historii Nauki i Techniki.

4. W. Grzymała Goślicki: O senatorze doskonałym księgi dwie, w których są wyjaśnione obowiązki urzędników oraz szczęśliwe życie obywateli i pomyślność państwa (1568). Z języka łacińskiego przeł. T. Bieńkowski. Oprac.: M. Korolko. Kraków: Arcana 2000, XVIII, 562 s.

Prace edytorskie i redakcyjne

1. J.L Decjusz: Księga o czasach króla Zygmunta. Przeł. [z łacińskiego] J. Baryń i in. pod kierunkiem K. Kumanieckiego. Przygotował do druku, wstęp i przypisy: T. Bieńkowski. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1960, 145 s.

2. Andrzej Frycz-Modrzewski. Bibliografia zestawiona przez Pracownię Bibliografii Staropolskiej IBL. Przygotowały A. Kawecka-Gryczowa i I. Rostkowska przy współudziale T. Bieńkowskiego i A. Słapczyńskiej. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1962, XXVIII, 196 s. Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk; Biblioteka Narodowa.

3. Ioachimi Bilscii Carmina Latina. Nunc primum in unum volumen collecto. [Wyd.:] T. Bieńkowski. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1962, 171 s. Polska Akademia Nauk.

4. Dramat staropolski od początków do powstania Sceny Narodowej. Bibliografia. T.1. Teksty dramatyczne drukiem wydane do r. 1765. Oprac. zespół: T. Bieńkowski i in. pod kierunkiem W. Korotaja. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1965, XXXVI, 540 s. Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk; Biblioteka Narodowa.

Nagrody

Nagroda Wydziału I Nauk Społecznych Polskiej Akademii Nauk dla zespołu autorskiego w 1966.

5. Mikołaj Rej. W czterdziestolecie śmierci. Praca zbiorowa pod red. T. Bieńkowski, J. Pelca i K. Pisarskiej. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1971, 292 s. Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk.

6. Andrzej Frycz-Modrzewski i problemy kultury polskiego Odrodzenia. Pod red. T. Bieńkowskiego. Indeksy zestawił T. Bieńkowski. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1974, 247 s. Polska Akademia Nauk Instytut Badań Literackich.

7. Komeńsky a współczesność. Materiały Polsko-Czechosłowackiej Konferencji Komeniologicznej zorganizowanej z okazji XXX-lecia Czechosłowackiej Republiki Socjalistycznej. Pod red. T. Bieńkowskiego. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1977, 63 s. Polska Akademia Nauk; Zakład Historii Nauki, Oświaty i Techniki.

Tu także wstęp T. Bieńkowskiego: Komeńskiego metody i środki przekazywania wiedzy w szkole, s. 5-7.

8. T. Sinko: Antyk w literaturze polskiej. Prace komparatystyczne. Wybór i oprac.: T. Bieńkowski. Wstęp: S. Stabryła. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1988, 543 s.

9. Znajomość dzieł Jana Amosa Komeńskiego na ziemiach czeskich, słowackich i polskich od połowy XVII w. do czasów obecnych. Red.: T. Bieńkowski. Warszawa: Instytut Historii Nauki, Oświaty i Techniki. Polska Akademia Nauk 1991, 164 s.

Tu także artykuł T. Bieńkowskiego: Recepcja i znajomość Komeńskiego w Polsce, s. 137-160.

10. Ratio atque institutio studiorum SJ czyli Ustawa szkolna Towarzystwa Jesusowego (1599). Wstęp i oprac.: K. Bartnicka i T. Bieńkowski. Pułtusk: Wyższa Szkoła Humanistyczna; Instytut Historii Nauki Polskiej Akademii Nauk 2000, 129 s.