BIO

Urodzony 7 października 1892 w Krakowie w rodzinie inteligenckiej; syn Piotra Bielaka i Anny z Jukierów. Uczył się w gimnazjum w Sanoku, potem zaś w Gimnazjum św. Anny w Krakowie. W 1910-14 studiował filologię polską i klasyczną na Uniwersytecie Jagiellońskim (UJ). W czasie studiów, za młodzieńczą rozprawkę pt. Władysław Syrokomla i jego poezje otrzymał na konkursie Akademii Umiejętności II nagrodę im. K. Bieleckiego. W listopadzie 1916, po złożeniu egzaminu nauczycielskiego, otrzymał uprawnienia do nauczania języka i literatury polskiej oraz łaciny w szkolnictwie średnim. W tymże roku podjął pracę pedagogiczną, początkowo w szkolnictwie prywatnym (szkoła Marii Ramułtowej), a w 1917-39 w państwowym. Debiutował w 1918 artykułem Mieczysław Romanowski. W pięćdziesiątą piątą rocznicę śmierci ogłoszonym w „Głosie Narodu” (nr 94). W 1919 otrzymał doktorat na podstawie pracy Wpływ Mickiewicza na Kasprowicza i Romanowskiego , napisanej pod kierunkiem prof. Ignacego Chrzanowskiego. Od 1920 działał w Towarzystwie Literackim im. A. Mickiewicza, od 1927 jako członek zarządu. W 1924-27 wykładał na kursach dla nauczycieli szkół średnich a w 1929-30 w Studium Pedagogicznym Henryka Rowida. Równolegle kontynuował pracę historycznoliteracką, publikując rozprawy i szkice m. in. w „Głosie Narodu” (1922-32, 1935-39), „Ruchu Pedagogicznym” (1922-23, 1930), „Przeglądzie Współczesnym” (1926-30, 1932), „Poloniście” (1934). W 1926 został członkiem Związku Dziennikarzy Polskich. Od 1927 wykładał dydaktykę literatury polskiej w Studium Pedagogicznym UJ. Od 1933 był przewodniczącym Ogniska Metodycznego Nauki Języka i Literatury Polskiej w Okręgu Szkolnym Krakowskim. W 1928 został współpracownikiem Komisji Historii Literatury Polskiej Polskiej Akademii Umiejętności. Za zasługi na polu szkolnictwa otrzymał w 1936 Złoty Krzyż Zasługi, a w 1936 Srebrny Wawrzyn Polskiej Akademii Literatury za szerzenie zamiłowania do literatury polskiej. W czasie okupacji niemieckiej został w listopadzie 1939 aresztowany i do końca grudnia był przetrzymywany w więzieniu Montelupich w Krakowie, a następnie — do czerwca 1940 w obozie pracy w Nowym Wiśniczu. Po zwolnieniu brał udział w tajnym nauczaniu oraz w szkolnictwie zawodowym. Po wojnie powrócił do pracy w szkolnictwie średnim i wyższym. W 1945-50 wykładał w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Krakowie i w Studium Pedagogicznym UJ. W 1954 podjął wykłady historii literatury polskiej w Katedrze Historii Literatury Polskiej UJ, a w 1957 przejął część zajęć po zmarłym prof. Juliuszu Kleinerze. Współpracował w różnych okresach m.in. z Ogniskiem Metodycznym Nauki Języka i Literatury Polskiej w Okręgu Szkolnym Krakowskim (do 1948 był jego przewodniczącym). W 1959 został mianowany docentem. W 1960 był jednym z inicjatorów wznowienia dwumiesięcznika „Ruch Literacki”. Od 1961 przewodniczył zarządowi Towarzystwa Literackiego im. A. Mickiewicza. W 1963 przeszedł na emeryturę. W 1964-69 redagował „Roczniki Historycznoliterackie Polskiej Akademii Nauk”. W 1969 odbyła się na UJ uroczystość odnowienia jego doktoratu w pięćdziesięciolecie promocji. Zmarł 17 stycznia 1973 w Krakowie; pochowany tamże na Cmentarzu Rakowickim.

Twórczość

1. Czasy reakcji po powstaniu [styczniowym]. W świetle źródeł przedstawił F. Bielak. Kraków: Krakowska Spółka Wydawnicza 1924 s. 17-32.

Wydane łącznie z: Powstanie styczniowe w świetle źródeł przedstawił M. Dubiecki. [Tekst źródłowy do nauki historii w szkole].

2. Działalność naukowa Szymona Starowolskiego. Studia i Materiaiy z Dziejów Nauki 1957, t. 5 z. 1 s. 201-337.

3. Z odległości lat. Wspomnienia i sylwetki. Wybór i oprac.: K. Świerzowski. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1979, 379 s.

Zawartość

K. Świerzowski: Wokół życia i spraw Franciszka Bielaka. — O Franciszku Bielaku pisano (wybór). — Z odległości lat ...; Promieniowcy i tekowcy w Sanoku (1905-1907); Z dziejów kresowego miasteczka; Młodzi i starzy sprzed lat trzydziestu; Jan Czubek; Jakub Zachemski ; Mikołaj Mazanowski; Henryk Trzpis; Ks. Antoni Bystrzonowski; Na uniwersytecie; Ze wspomnień polonisty sprzed pół wieku; W mundurku i na ławie uniwersyteckiej. (O dobrym towarzyszu i starych polonistach); Ignacy Chrzanowski; Ignacy Chrzanowski w towarzystwie nauczycieli szkół wyższych; Stanisław Windakiewicz; Julian Krzyżanowski; Ludwik Kamykowski; Ignacy Chrzanowski i Stefan Kołaczkowski w Oddziale Krakowskim Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza; Ambitna biblioteka i jej redaktor; Sesje przy marmurowym stoliku; Coś nowego. Wiązka wspomnień o literaturze sowizdrzalskiej XX wieku; Stanisław Wędkiewicz; Jan Stanisław Bystroń; Leon Płoszewski — nauczyciel polonista; Piotr Grzegorczyk; Towarzystwo Katolickiego Domu Akademickiego w Krakowie i jego koleje; Akcja z dnia 9 listopada 1939 r. (Montelupich — Wiśnicz); Inicjator Towarzystwa Opieki nad Młodzieżą Chłopską.

Artykuły w czasopismach i książkach zbiorowych, m.in.

Ostatnia wyprawa Albertusa. Nieznany utwór Adolfa Dygasińskiego. Exlibris 1924 nr 6 s. 159-171.
Lektura arcydzieł obcych przy nauce języka polskiego. Muzeum 1925 nr 1/2 s. 95-101; przedruk w: Pamiętnik I-go Ogólnopolskiego Zjazdu Polonistów w Warszawie w dniach 24, 25, 26 kwietnia 1924 roku. Lwów-Warszawa 1925.
Prace kierownicze Stanisława Staszica w Warszawskim Towarzystwie Przyjaciół Nauk. W: Księga zbiorowa ku czci S. Staszica. Warszawa 1926; przedruk w: Stanisław Staszic 1755-1826. Lublin 1928 s. 359-370.
Mesjanizm” Kochowskiego w świetle poglądów pisarzy XVII wieku. Prace polonistyczne ofiarowane Janowi Łosiowi. Warszawa 1927 s. 449-457.
Motywy franciszkańskie w literaturze polskiej. Przegląd Współczesny 1927 nr 22 s. 177-193.
Z dyskusji o ustrój szkoły średniej. Przegląd Powszechny 1928 nr 178 s. 136-149.
Źródła i tendencja „Prawego rycerza” Szymona Starowolskiego. W: Studia staropolskie. Kraków 1928 s. 543-552.
Ćwiczenia w mówieniu i w pisaniu w kl. VI-VIII. W: Pamiętnik II Ogólnopolskiego Zjazdu Polonistów w Krakowie w dniach 6 i 7 czerwca 1930 roku. Warszawa, Lwów 1931 s. 138-149.
Motywy Delille'a w „Panu Tadeuszu. Przegląd Powszechny 1932 nr 194 s. 90-102.
Antynomia Dygasińskiego. Szkic. Pamiętnik Literacki 1935 z. 1/2 s. 39-46; przedruk w: Studia literackie. Księga ku czci Stanisłąwa Windakiewicza. Lwów 1935.
Ignacy Chrzanowski. W: Księga zbiorowa ku czci Ignacego Chrzanowskiego. Kraków 1936, s. 7-20.
Między „Tygodnikiem Petersburskim” a „Gwiazdą” kijowską. W: Księga ku czci Józefa Ignacego Kraszewskiego. Łuck 1939 s. 309-320.
Katedra Historii Literatury Polskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego w latach 1849-1870. W: Dzieje Katedry Historii Literatury Polskiej w Uniwersytecie Jagiellońskim. Kraków 1966 s. 83-107.
• W pięćdziesięciolecie. „Rocznik Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza1970 s. 97-104.
Ignacy Chrzanowski 1866-1940. W: Obraz literatury polskiej XIX i XX wieku. Seria 5. Literatura okresu Młodej Polski. T. 4. Kraków 1977 s. 747-774.
Czy ostatnia redakcja „Wojny chocimskiej” Wacława Potockiego. Rocznik Przemyski 1983 s. 103-109.

Prace edytorskie i redakcyjne

1. L.W. Kondratowicz: Wybór poezji. [Oprac. i wstęp:] F. Bielak. Kraków: Krakowska Spółka Wydawnicza 1922, 327 s. Biblioteka Narodowa I, 54. Wyd. 2 zmienione Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1970, 426 s. Biblioteka Narodowa I, 54.
2. J.U. Niemcewicz: Lejbe i Siora czyli Listy dwóch kochanków. Romans. Wyd. [i wstęp]: F. Bielak. Kraków: Towarzystwo Miłośników Książki 1931, 191 s.
3. Dawniej i dziś. Wypisy polskie dla I klasy gimnazjalnej. [Współautor:] J. Bystroń. Lwów, Warszawa: Książnica-Atlas 1934, 308 s. Wyd. 2 tamże 1937.
4. Życie polskie. Wypisy polskie. [Współautor:] J. Bystroń. Lwów, Warszawa: Książnica-Atlas 1935-1936.

Dla 3 klasy gimnazjum. 1935, 336 s.

Dla 4 klasy gimnazjalnej. 1936, 360 s.

5. Pół wieku wspomnień uczniów Gimnazjum im. B. Nowodworskiego (św. Anny) w Krakowie. Red.: H. Barycz, F. Bielak, J. Hulewicz. Kraków: Komitet Jubileuszowy 1938, IX, 252 s.
6. Czytanki polskie dla VI klasy szkoły powszechnej. [Współautor:] A. Bardach, W. Szyszkowski. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych 1946-1948.

Z. 1. „Wszędzie twój brat ...”. Warszawa 1946, 61 s. Wyd. nast. tamże 1948.

Z. 2. „A czy znasz ty ...”. 1947, 83 s.

Z. 3. „O wieści gminna ...”. 1948, 93 s.

Wyd. łączne z. 1-3 tamże 1948.

7. Polska książka dla wstępnej klasy szkół przemysłowych. [Współautor:] W. Stabryła, J. Wroński. Kraków: Wydział Szkolenia Hutniczego Centralnego Zarządu Hutniczego Przemysłu 1946.
8. Czytanki polskie dla VII kl. szkoły powszechnej. [Współautor:] A. Bardach, W. Szyszkowski. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych 1947-1948.

Z. 1. „Siła jest dziwów”. 1947, 79 s. Wyd. 2 zmienione 1948.

Z. 2. „Nie rzucim ziemi skąd nasz ród”. 1947, 76 s.

Z. 3. „Młodości, ty nad poziomy wylatuj”. 1948, 288 s.

Z. 4. „Za waszą wolność i naszą ...”. 1948, 100 s.

Wyd. łączne z. 1-4 tamże 1949.

9. Czytanki polskie dla VIII klasy szkół powszechnych. [Współautor:] A. Bardach, W. Szyszkowski. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych 1947-1948.

Z. 1. „Nie złamie wolnych żadna klęska”. Warszawa 1947, 75 s. Wyd. 2 zmienione tamże 1948.

Z. 2. „Święta miłości ...”. Warszawa 1947, 83 s.

Z. 3. „Za wolność i lud”. Warszawa 1948, 464 s. Wyd. 2 tamże 1948.

10. A. Dygasiński: Zając. Wstęp i objaśnenia: F. Bielak. Warszawa: Wiedza 1947, 217 s.
Tekst według A. Dygasiński: Pisma. T. 29. Oprac. W. Wolert.
11. Mroki i światła. Książka polska dla 2 klasy szkół przemysłowych. Cz. 1-2. [Współautor:] W. Stabryła, J. Wroński. Kraków: Wydział Szkolenia Hutniczego Centralnego Zarządu Hutniczego Przemysłu 1947, 222 + 268 s.
12. Naprzód i wyżej. Książka polska dla 1 klasy szkół przemysłowych. Cz. 1-2. [Współautor:] W. Stabryła, J. Wroński. Kraków: Wydział Szkolenia Hutniczego Centralnego Zarządu Hutniczego Przemysłu w Katowicach 1947, 160 s.
13. A. Dygasiński: Pisma. Pod red. F. Bielaka. Warszawa: Wiedza 1948.

T. 1. Gody życia. Opowieść. Wstęp i objaśnienia F. Bielak. Wyd. 5. 1948, 148 s.

Tekst według wyd. 4 z 1927 oprac. na podstawie wyd. z 1902 i rękopisu przez W. Wolerta.
14. Kultura Polski. Ilustrowane wypisy źródłowe. [Współautor:] A. Bardach, K. Hartleb. Kraków: Zapiór i Ska 1948, 301 s.
15. Przemiany. Książka polska dla klasy 3 szkół przemysłowych. Cz. 1. [Współautor:] W. Stabryła, J. Wroński. Kraków: Wydział Szkolenia Hutniczego Centralnego Zarządu Hutniczego Przemysłu w Katowicach 1948, 383 s.
Na prawach rękopisu.
16. Czytanki polskie. Dla VII kl. szkoły podstawowej. [Współautor:] A. Bardach, W. Szyszkowski. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych 1949, 324 s.
17. W. Syrokomla: Wybór poezji. Wyd. 2 zmienione Oprac.: F. Bielak. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1970, LXXXVII, 426 s. Biblioteka Narodowa , I 54.
18. Listy Adama Asnyka do rodziców (1860-1867) i do Stanisława Krzemińskiego (1873-1897). Oprac.: F. Bielak i J. Mikulska. Komentarz: F. Bielak i S. Papierz. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1972, 313 s. Polska Akademia Nauk Instytut Badań Literackich.
19. Literatura polska w szkole średniej. Praca zbiorowa pod red. F. Bielaka, S. Grzeszczuka. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne 1979, 499 s.

Omówienia i recenzje

Ankieta dla IBL PAN 1951, 1956.

Słowniki i bibliografie

Słownik współczesnych pisarzy polskich. T. 1. Warszawa 1963.
K. Świerzowski: Franciszek Bielak. (W pięćdziesięciolecie doktoratu); Bibliografia prac Franciszka Bielaka (w wyborze). Ruch Literacki 1969 nr 4.
Biogramy uczonych polskich. Cz. 1. A-J. Wrocław 1983.
Słownik badaczy literatury polskiej. [T. 5]. Red.: J. Starnawski. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego 2002 (J. Starnawski).

Ogólne

Artykuły

R. Gansiniec: Franciszek Bielak. Ruch Literacki 1960 nr 1/2.
K. Świerzowski: Franciszek Bielak, pedagog — uczony — działacz. Rocznik Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza 1969.
M. Karaś: Odnowienie doktoratu Franciszek Bielak; K. Wyka: Franciszek Bielak doctor philosophiae Universitatis Jagellonicae. 7 II 1919 — 16 IV 1969. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego 1970 nr 245.
K. Świerzowski: Praca Franciszka Bielaka w Krakowskim Oddziale Towarzystwa Literackiego im. A. Mickiewicza. Rocznik Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza 1972.
K. Świerzowski: Franciszek Bielak. Pamiętnik Literacki 1973 nr 4.
M. Tatara: Franciszek Bielak. Ruch Literacki 1973 nr 3.
H. Barycz: O Franciszku Bielaku — przyjacielu ludzi i książek (Wspomnienie). Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego 1974 nr 362.
Z. Jagoda: Franciszek Bielak. Rocznik Komisji Historycznoliterackiej Polskiej Akademii Nauk w Krakowie 1974.
M. Tatara: Z katedry gimnazjalnej do docentury na uniwersytecie (O działalności naukowej Franciszka Bielaka). Rocznik Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza 1975.
W. Walecki: Franciszek Bielak (7 X 1892 — 17 I 1973). „Kronika Uniwersytetu Jagiellońskiego 1972/73 — 1974/75”, wyd. 1980.

Z odległości lat

J. Trzynadlowski: Wspomnienia i sylwetki. Nowe Książki 1980 nr 9.
J. Starnawski. Ruch Literacki 1981 nr 1.