BIO

Urodzony 31 maja 1908 w Krakowie; syn Aleksandra Baumgardtena, urzędnika pocztowego, i Klaudii z domu Hanausek. W 1926 ukończył IX Gimnazjum im. J. Kochanowskiego we Lwowie, po czym studiował historię na Uniwersytecie Jana Kazimierza, w 1931 uzyskał dyplom magistra. Należał do studenckiej grupy literackiej Rybałci (1927-30), a następnie do zespołu redakcyjnego miesięcznika „Sygnały” (od listopada 1933 do listopada 1934 i po wznowieniu pisma od lutego do maja 1936). Debiutował w 1933 wierszem Sufit opublikowanym w „Sygnałach” (nr 1). Utwory poetyckie ogłaszał także w „Kulturze Lwowa” (1933), „Kurierze Lwowskim” (1934), „Lwowie Literackim” (1934). W 1934-35 był nauczycielem historii w gimnazjum w Żółkwi. Współpracował z Polskim Radiem, pisząc słuchowiska radiowe. Po wybuchu II wojny światowej i włączeniu ziem wschodnich do Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej przebywał nadal we Lwowie. W czasie okupacji niemieckiej (1941-44) pracował najpierw jako murarz, a później jako buchalter. Jednocześnie brał udział w tajnym nauczaniu, a kontynuując twórczość literacką opublikował anonimowo wiersz w wydanej konspiracyjnie antologii Śpiew wojny (Lwów 1944). Po zajęciu Lwowa przez wojska radzieckie latem 1945 wyjechał wraz z zespołem teatru lwowskiego transportem repatriacyjnym do Katowic i tu osiadł na stałe. W 1945-54 pracował w miejscowej rozgłośni Polskiego Radia jako kierownik redakcji literackiej. Równocześnie rozwijał twórczość literacką i krytyczną, publikując opowiadania, wiersze, a także recenzje teatralne i filmowe w wielu czasopismach, zwłaszcza śląskich, m.in. „Odrze” (1945-50, tu stała rubryka felietonów filmowych pt. Patrzymy na ekran pod pseudonimem Alba oraz Pietruszewski i Mleko), „Trybunie Robotniczej” (w 1945-80; m.in. w 1958-64 felietony i recenzje pod pseudonimem Alban; w 1978 cykl prozy pt. Co powiedziawszy...), w miesięczniku „Ogniwa” (1947-49, tu recenzje pod pseudonimem Allan), „Śląsku Literackim” (1952-53, 1956), „Perspektywach” (dodatku do „Dziennika Zachodniego”, 1952-57). Brał czynny udział w życiu kulturalnym Śląska; był wiceprezesem Oddziału Śląskiego Związku Literatów Polskich (1954-56) i członkiem Komisji Kultury Miejskiej Rady Narodowej w Katowicach (1955-60). W 1956 otrzymał nagrodę literacką miasta Katowic. Uczestniczył w organizowaniu śląskiego ośrodka Telewizji Polskiej, w 1957-59 kierował redakcją literatury i dramatu. Od 1956 był kierownikiem literackim Teatru Zagłębia w Sosnowcu (do 1965), a następnie Teatru Polskiego w Bielsku-Białej. W 1961 został członkiem Wojewódzkiej Komisji Repertuarowej do Spraw Teatru i Filmu przy Wydziale Kultury Wojewódzkiej Rady Narodowej (WRN) w Katowicach. W tym okresie zamieszczał liczne szkice literackie i teatralne w programach teatralnych, m.in. Operetki Śląskiej w Gliwicach (1957), Śląskiego Teatru Powszechnego w Katowicach (1957), Teatru Rozmaitości w Krakowie (1969), a zwłaszcza Teatru Zagłębia w Sosnowcu (1956-64) i Teatru Polskiego w Bielsku Białej (1949-73). Jednocześnie publikował swoje utwory prozatorskie i wiersze w czasopismach m.in. na łamach „Poglądów” (1964-80; uzyskał w 1976 nagrodę tego pisma pod nazwą Plakieta Poglądów) i „Tygodnika Kulturalnego” (od 1966, z przerwami, do 1976). W 1968 otrzymał nagrodę literacką WRN w Katowicach. W 1974 został wpisany do Księgi Ludzi Zasłużonych dla Śląska, a w 1975 otrzymał po raz drugi nagrodę miasta Katowic. W tym czasie współpracował ściśle z dziennikiem „Wieczór”, ogłaszając tu w 1973-74 cykl recenzji programów telewizyjnych, a w 1974 cykl pt. O telewizji. Odznaczony m.in. odznaką Zasłużony Działacz Kultury (1969), Krzyżem Kawalerskim (1974) oraz Krzyżem Komandorskim (1980) Orderu Odrodzenia Polski. Zmarł 29 czerwca 1980 w Katowicach; pochowany tamże na cmentarzu przy ulicy Francuskiej.

Works

1. Usta na kamieniach. [Wiersze]. Warszawa: F. Hoesick 1938, 49 s.

2. Szukamy pana H. Żartobliwa opowieść awanturnicza. [Współautor:] J. Prutkowski. Katowice: Oficyna Wydawnicza 1946, 77 s.

3. Wiersze. Katowice: Związek Zawodowy Literatów Polskich Oddział Śląski 1946, 15 s.

4. Lisek Matysek i jego przygody. Katowice: M. Kowalski 1947 [antydatowane 1946], 27 s. Por. poz. .

5. Ostatnia kraksa. Komedia w 3 aktach. [Współautor:] J. Prutkowski. Prapremiera: Sosnowiec 1947.

6. Trzej bracia Nowakowie. Sztuka w 1 akcie o współzawodnictwie pracy. Katowice: Odrodzenie 1949, 40 s. Wyd. 2 pt. Chłopcy z jednej rodziny. Uwagi inscenizacyjne: D. Łomaczewska. Warszawa: Czytelnik 1953. Prapremiera: Gliwice, Związkowy Teatr Robotniczy 1953.

Utwór wyróżniony przez Ministerstwo Kultury i Sztuki w konkursie na sztukę świetlicową.

7. Front biegnie przez Modenę. Polskie Radio 1950.

Nagrody

Nagroda Polskiego Radia i Centralnego Urzędu Radiofonii w 1950.

8. Premiera w Borucicach. Komedia w 3 aktach. [Współautor:] K. Słotwiński. Prapremiera: Katowice, Teatr Śląski im. S. Wyspiańskiego 1951.

9. Zwykły dzień. Reportaż poetycki. Katowice: Okręgowy Komitet Wyborczy Frontu Narodowego 1952, 10 s.

Nagrody

Nagroda w konkursie Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach i Oddziału Związku Literatów Polskich na utwór literacki o tematyce górniczej.

10. Łuny na wietrze. [Wiersze]. Stalinogród [Katowice]: Śląsk Literacki, Oddział Związku Literatów Polskich 1953, 48 s.

11. O tym, co najbliższe. [Wiersze]. Stalinogród [Katowice]: Wydawnictwo „Śląsk1956, 60 s.

Nagrody

Nagroda w konkursie zamkniętym Związku Literatów Polskich.

12. Trzy razy o ludziach. Opowiadania. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1957, 285 s.

Zawartość

Czarny sierpień; Dziwna historia Publiusa Corneliusa; Zdrada; Rodzina; Jałmużny; Powrót; Ludzie przed lustrem; Nocny nalot; Awaria M/S „Spleen”; Historia sportowa; W terenie; O pewnym Hieronimie; Styki; Pomysł; Wszędzie Karol; Sprawa profesora Kulisiewicza; Wieczór; Eryka; Dom przy drodze cesarskiej.

13. Zielone czasy. [Opowiadania dla młodzieży]. Katowice: Wydawnictwo „Śląsk 1958, 190 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1960, wyd. 3 1968, wyd. 4 1973, wyd. 5 1979.

Zawartość

Pierwszy dzień w szkole; Pierwsza lekcja; Psia sprawa; Motocykl; Impreza kąpielowa; Zemsta; Pojedynek przyjaźni; Św. Mikołaj w Zbarażu; Kilka uwag o nartach; Raut; Za wcześnie kwiatku; Wielkanoc; Któż z nas nie był harcerzem; Biologia czyli lekcja o życiu; Sposoby na wrogów klasowych; Historia z aniołem; Zdrada ukarana czyli „niech żyje sport”; A kto chce rozkoszy użyć; Kłopoty z pewną Muzą: Co można, a co trzeba; Tego jeszcze nie było; Zimowy „wpadunek”; Historia z epilogiem; Zakończenie.

14. Lisek Matysek. [Opowiadanie dla dzieci]. Katowice: Prasa 1959, [12] k. Por. poz. .

15. Czarodziejska woda. Baśń sceniczna. Prapremiera: Sosnowiec, Teatr Zagłębia 1962.

16. Spotkanie z jutrem. [Powieść]. Katowice: Wydawnictwo „Śląsk 1962, 257 s.

17. Noc w Blancmoutier. Opowiadania. Warszawa: Czytelnik 1963. 232 s.

Zawartość

Biedny pan Foiret; Przymiarka; Złoto na drodze; Szyba; Partner; Wielka Wystawa; Noc w Blancmoutier; Ostatnia junta; Rozstania; Granica; Piękny dzień; Fanfary dla Stanforda Trippsa; Bogate życie wewnętrzne; „Bar pod Ypsylonem”.

Adaptacje

teatralne

Adaptacja sceniczna kilku opowiadań pt. Wielka wystawa: Wystawienie: Bielsko-Biała, Teatr Małych Form 1967.

18. Ścieżki samotnych. [Opowiadania]. Katowice: Wydawnictwo „Śląsk 1963, 154 s.

Zawartość

Płomień w Arsenale; Kalendarz oczekujących; Spotkanie; Wiedeń miasto moich marzeń; Trzeba wiedzieć, kiedy zapalić światło; Przymiarka [poz. ]; Kiper; Dom przy drodze cesarskiej [poz. ]; Wrześnie; Ścieżki samotnych.

19. Brzegi ciemności. Powieść. Warszawa: Czytelnik 1964, 254 s. Por. poz. .

20. Pięciu. Scenariusz filmowy. [Współautor:] P. Komorowski. Ekranizacja 1964.

Na podstawie powieści „Brzegi ciemności” [poz. ].

21. Julian. [Powieść]. Warszawa: Czytelnik 1965, 281 s.

Nagrody

Nagroda literacka Centralnej Rady Związków Zawodowych w 1966.

22. Urlop w Selwyck. [Opowiadania]. Katowice: Wydawnictwo „Śląsk 1965, 198 s.

Zawartość

Bonapartyści; Trudny rocznik 45; Piekielny Piotruś; Zdarzenia nie było; Bracia; To nie jest to; Urlop w Selwyck.

23. Pieśni o Śląsku. [Wiersze]. Muzyka: W. Szalonek. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne 1967, 23 s.

24. Ulica Czterech Wiatrów. [Powieść]. Katowice: Wydawnictwo „Śląsk 1967, 322 s.

Adaptacje

radiowe

Adaptacja: A. Widera. Polskie Radio 1978.

25. Cudze łoże. Opowiadania. Katowice: Wydawnictwo „Śląsk 1971, 251 s.

Zawartość

Wstyd; Patrz Maks; Gwóźdź; Przygłup; Pana Nowaka głos w dyskusji; Logicznie biorąc; Sztormowa noc; Jesteśmy na plaży; Ireny; Cudze łoże; Smutek klasyków; Ósme nieszczęście nad Rio Araquaia; Powrót Nike Paso; Ten z prawej; Psi czas.

Adaptacje

radiowe

opowiadań Głos pana Nowaka w dyskusji i Logicznie biorąc: Logicznie biorąc. Adaptacja: K. Broll-Jarecka. Polskie Radio 1971.

26. Każdy dzień darowany. Powieść. Katowice: Wydawnictwo „Śląsk 1971, 251 s.

27. Jeszcze nie rano. [Powieść]. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1972, 520 s.

Nagrody

Nagroda w 1971 w konkursie literackim Związku Bojowników o Wolność i Demokrację , Wydawnictwa „Śląsk”, Oddziału Związku Literatów Polskich w Katowicach z okazji 50 rocznicy trzeciego powstania śląskiego.

28. Wilki za progiem. [Powieść]. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1974, 387 s. Wyd. 2 tamże 1977.

29. Rycerskie rzemiosło. [Powieść]. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1975, 279 s. Wyd. 2 tamże 1979.

Nagrody

Nagroda w 1974 w konkursie literackim Wydawnictwa Ministerstwa Obrony Narodowej na powieść o tematyce współczesnej związanej z wojskiem.

30. Płomień w Arsenale. Wybór opowiadań. Wybór: J. Górdziałek. Katowice: Wydawnictwo „Śląsk 1976, 330 s.

Zawartość

opowiadania z tomów: poz. : Dom przy drodze cesarskiej; Zdrada; Rodzina; — poz. 17: Szyba; Wielka wystawa; Noc w Blancmoutier; Biedny pan Foiret; Fanfary dla Stenforda Trippsa; Ostatnia junta; — poz. 18: Płomień w Arsenale; Trzeba wiedzieć, kiedy zapalić światło; Przymiarka; — poz. : Bracia; To nie jest to; Zdarzenia nie było; — poz. 26: Patrz Maks; Pana Nowaka głos w dyskusji; Psi czas; Powrót Nike Paso.

31. Nasze wojny prywatne. [Powieść]. Katowice: Wydawnictwo „Śląsk 1977, 315 s.

32. Zaliczka na chwałę. [Powieść]. Powst. ok. 1978.

Nagrody

Wyróżnienie w 1978 w konkursie Ministerstwa Górnictwa i Oddziału Związku Literatów Polskich w Katowicach na powieść o tematyce górniczej.

33. To on, niepokój. [Opowiadania]. Katowice: Wydawnictwo „Śląsk 1980, 285 s.

Zawartość

Samowyzwalacz; To on, niepokój; Martwa natura z indykiem; Sprawa; Cień chwały; Dziwna historia.

34. Zapamiętanie. [Powieść]. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1980, 295 s.

Przekłady

1. A. Korniejczuk: Makar Dubrawa. Sztuka w 3 aktach. Przeł.: A. Baumgardten i J. Brzoza. Wystawienie: Katowice, Teatr Śląski im. S. Wyspiańskiego 1949.

Ponadto przekłady i adaptacje librett do utworów operowych i operetkowych wystawionych w 1952-1962 na scenach śląskich.

Prace redakcyjne

1. Państwowy Teatr Polski w Bielsku-Białej. 1945-1970. Red.: A. Baumgardten. Bielsko-Biała 1970, 65 s.
2. [Dwunasta] XII Śląska Wiosna Teatralna poświęcona dramaturgii Leona Kruczkowskiego. Red.: A. Baumgardten. Katowice 1974, 92 s.

Analyses and reviews

Ankieta dla IBL PAN 1951, 1956, 1964, 1966.

Słowniki i bibliografie

• „Rocznik Literacki 1980” wyd. 1984 (A. Biernacki).
Słownik współczesnych pisarzy polskich. T. 1. Warszawa 1963 (B. Dorosz).
• „Rocznik Katowicki1983 t. 11 (M. Fazan).
Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny. T. 1. Warszawa 2000 (M. Fazan).

Ogólne

Artykuły

A. Hamerliński: Aleksander Baumgardten. Tygodnik Kulturalny 1965 nr 36.
[S. Sławińska] I. S.: Pisarz śląskiego krajobrazu. Trybuna Robotnicza 1968 nr 178.
W. Nawrocki: Pulsujące tętno liryki. Poezja i proza Aleksandra Baumgardtena. Trybuna Robotnicza 1974 nr 93.
J. Górdziałek: Pisarstwo oddane Śląskowi. (W 70-lecie urodzin Aleksandra Baumgardtena) „Poglądy1978 nr 11.
J. Górdziałek: Aleksandra Baumgardtena prawo do buntu. Poglądy 1980 nr 17.
J. Hłond: O trudzie tworzenia i ludzkich losach. Tygodnik Kulturalny 1980 nr 8.
A. Widera: Czasy otwarte na cztery wiatry. (O powieściach Aleksandra Baumgardtena). „Zaranie Śląskie1980 nr 1.
J.F. Lewandowski: Sojusznik kina. Film 1981 nr 26.
A. Widera: Wyzwolenie i okres powojenny na Śląsku w literaturze pięknej. Kwartalnik Opolski 1982 nr 3/4.
J.F. Lewandowski: Fotel Baumgardtena. Śląsk 1998 nr 7.
A. Widera: Przez lata vis-à-vis. Przypomnienie Aleksandra Baumgardtena. Śląsk 2000 nr 12.