BIO
Urodzony 8 września 1920 w Warszawie; syn Zygmunta Bartelskiego, inżyniera, i Zofii z Ulanowskich; ojciec Agnieszki Baranowskiej, krytyka literackiego. W dzieciństwie mieszkał we Lwowie, a potem w Królewskiej Hucie (obecnie Chorzów), gdzie rozpoczął w 1930 naukę w gimnazjum neoklasycznym. Od 1929 uczył się gry na fortepianie w konserwatorium w Katowicach. W 1931 zamieszkał w Warszawie, uczęszczał do Gimnazjum im. A. Mickiewicza oraz do 1934 kontynuował naukę muzyki. Debiutował w 1936 opowiadaniem W rzymskim cyrku wydrukowanym w „Płomyku” (nr 23). Po otrzymaniu w 1938 świadectwa maturalnego wstąpił na wydział prawa Uniwersytetu Warszawskiego (UW). W 1938-39 był sekretarzem i redaktorem technicznym czasopisma „Sport Szkolny”. We wrześniu 1939 brał udział jako ochotnik w obronie Warszawy. Dostał się na krótko do obozu jenieckiego, po ucieczce wrócił do Warszawy. W czasie okupacji niemieckiej utrzymywał się z pracy w różnych zawodach. Uczestniczył aktywnie w działalności konspiracyjnej (od 1941) jako członek Związku Walki Zbrojnej, a następnie Armii Krajowej (AK). Jednocześnie od 1942 kontynuował studia prawnicze na tajnym UW, w 1943 zaczął nadto studiować ekonomię na tajnym Uniwersytecie Ziem Zachodnich. Brał udział w podziemnym życiu literackim. W 1942-44 był członkiem grupy literackiej Sztuka i Naród, od jesieni 1943 wchodził w skład redakcji miesięcznika „Sztuka i Naród” (pod pseudonimem Lesław Gierut). W 1944 ukończył kurs Prasowych Sprawozdawców Wojennych. W powstaniu warszawskim walczył najpierw w pułku AK Baszta, a następnie w Komendzie V Obwodu (Mokotów). Został odznaczony Krzyżem Walecznych. Po upadku powstania, wywieziony na roboty przymusowe do Świdnicy, zbiegł do Częstochowy i od 19 grudnia 1944 do 19 stycznia 1945 był oficerem w Biurze Informacji i Propagandy przy tamtejszej Komendzie Głównej AK. Po wyzwoleniu miasta, chcąc uniknąć aresztowania, wstąpił do milicji fabrycznej Zakładów Lniarskich Stradom. W lutym 1945 wrócił do Warszawy. Podjął studia, początkowo ekonomiczne na Uniwersytecie Łódzkim, potem prawnicze na UW, gdzie w 1948 uzyskał magisterium. W 1945 został członkiem Związku Literatów Polskich (ZLP). W tymże roku rozpoczął pracę jako dziennikarz, współpracownik redakcji: tygodnika „Chłopi” (sekretarz 1945-46), „Dziennika Ludowego” (kierownik działu kulturalnego 1946-48), „Kobiety Dzisiejszej” (redaktor 1946-47), dziennika „Polska Zbrojna” (sekretarz odpowiedzialny 1946-47), tygodnika „Nowiny Literackie” (kierownik działu poezji, następnie sekretarz redakcji 1947-48). W 1947 ożenił się z Marią Haliną Zembrzuską. W 1949-51 kierował redakcją audycji poetyckich w Polskim Radiu, współpracował okresowo z radiem także w okresie późniejszym. W 1951-52 był asystentem na Studium Dziennikarskim UW. W latach następnych należał do zespołów redakcyjnych tygodników: „Życie Literackie” (redaktor warszawski 1951-52), „Wieś” (1952-53), „Nowa Kultura” (1953-63; 1953-56 sekretarz, 1958-63 kierownik działu prozy, prowadził też w 1962-63 Przegląd prasy pod pseudonimem out), „Kultura” (1963-72; m.in. współredaktor działu recenzji). Jako recenzent i felietonista współpracował także z innymi czasopismami: „Nowe Książki” (od 1957), „Tygodnik Zachodni” (1957-58; w 1957 stała rubryka Ani drwiąco, ani serio), „Stolica” (od 1959), „Widnokręgi” (od 1966; tu stałe cykle recenzji: w 1968 Na widnokręgu literatury, w 1970 Moje lektury), „Argumenty” (1971-79), „Express Wieczorny” (od 1974; w 1974-77 cykl Z książką na ty), „Panorama Polska” (w 1980-82 cykl felietonów List z Warszawy) oraz z miesięcznikami: bułgarskim „Septembri” i białoruskim „Połymia”. W tym samym okresie rozwijał twórczość literacką jako prozaik i autor popularnych prac historycznych na temat powstania warszawskiego i kultury literackiej okresu okupacji. Został członkiem Polskiego PEN Clubu (w 1964) i Towarzystwa Kultury Europejskiej (SEC). Otrzymał w 1969 nagrodę literacką miasta Warszawy, nagrodę II stopnia Ministra Obrony Narodowej za całokształt twórczości, nagrodę im. W. Pietrzaka, w 1975 nagrodę literacką województwa warszawskiego, w 1977 nagrodę Ministra Kultury i Sztuki. Działał aktywnie w ZLP (m.in. w 1963-69 członek Komisji Kwalifikacyjnej Zarządu Głównego, 1969-72 sekretarz Zarządu Oddziału Warszawskiego, a w 1972-78 prezes Oddziału). Kilkakrotnie prowadził wykłady z zakresu literatury współczesnej zwłaszcza okresu wojny, w krajowych i zagranicznych placówkach naukowych m.in. w 1966 na uniwersytetach w Berlinie, Jenie i Lipsku, w 1971 w Sztokholmie i Upsali, w 1970/71 i 1977/78 na Wydziale Filologii Polskiej UW. Zainicjował i współorganizował (1972-77) Warszawskie Jesienie Poezji. W 1976 wszedł w skład Rady Naukowej Instytutu Kultury Ministerstwa Kultury i Sztuki (do 1983) oraz Rady Nadzorczej i Programowej Spółdzielni Wydawniczej Czytelnik (do 1989). Od 1978 przewodniczył Radzie Trzech Międzynarodowego Stowarzyszenia im. dr J. Korczaka, wielokrotnie uczestniczył w konferencjach korczakowskich w kraju i za granicą. Był członkiem i działaczem wielu organizacji społecznych m.in.: Rady Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa (1960-87; 1969-86 członek prezydium), a następnie Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa (1988-90), Związku Bojowników o Wolność i Demokrację (od 1964; 1979-90 wiceprezes Rady Naczelnej), Komitetu Nagród Państwowych (1976-80), Prezydium Komitetu Budowy Szpitala Pomnika Centrum Zdrowia Dziecka (od 1980). Przez wiele lat pełnił funkcję radnego Stołecznej Rady Narodowej (1969-1984; od 1973 wiceprzewodniczący, m.in. w 1980-82 przewodniczący Komisji Nagród Prezydenta miasta Warszawy). W 1982-84 współpracował z „Gazetą Krakowską”. W 1984 został członkiem nowego ZLP (od 1989 wiceprezes). Był przewodniczącym Komisji Wychowania, Oświaty i Kultury przy Radzie Narodowej miasta Warszawy (1984-89). W 1985 otrzymał nagrodę im. W. Pietrzaka za całokształt twórczości, w 1989 nagrodę Funduszu Literatury. Od 1985 był członkiem Głównego Komitetu Badania Zbrodni Hitlerowskich. Należał do Rady Krajowej Patriotycznego Ruchu Odrodzenia Narodowego (PRON; od 1987). W 1993-97 wykładał historię kultury i sztuki XX w. w First Business College (później Prywatna Wyższa Szkoła Handlowa) w Warszawie. W 1996 został wiceprezesem, a w 2000 prezesem honorowym Związku Literatów Polskich. W 1997 podjął stałą współpracę z tygodnikiem „Południe”, w którym zamieszał m.in. felietony w cyklu pt. Z lotu ptaka. Otrzymał nagrodę Prezydenta miasta stołecznego Warszawy (1989), nagrodę im. W.S. Reymonta (1998), nagrodę Marszałka Mazowieckiego za całokształt twórczości (1999), nagrodę im. K. Janickiego i tygodnika „Południe” (2002). Odznaczony m.in. Krzyżem Kawalerskim (1966), Krzyżem Oficerskim (1972) i Krzyżem Komandorskim (1980) Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Armii Krajowej (Londyn 1967), Krzyżem Partyzanckim (1970), Warszawskim Krzyżem Powstańczym (1981), Orderem Sztandaru Pracy II klasy (1987), Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (2002) oraz Bułgarskim Medalem Cyryla i Metodego I stopnia (1968). Zmarł 27 marca 2006 w Warszawie; pochowany tamże na Cmentarzu Bródnowskim.
Twórczość
1. Patrol między murami. [Wiersze]. Powst. w 1943-1948. Wyd. Warszawa: Książka i Wiedza 1949, 48 s.
2. Pieśń o zagładzie i nadziei. Poemat. Powst. wiosna 1944. Wyd. zmienione pt. Przeciw zagładzie. Poemat. Warszawa: Skład główny Oficyny Księgarskiej 1948, 23 s.
3. Kania. [Reportaż]. Warszawa: Książka i Wiedza 1951, 58 s.
4. Ludzie zza rzeki. [Powieść]. [Warszawa:] Państwowy Instytut Wydawniczy 1951, 278 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1951, wyd. 3 1953.
Nagrody
Przekłady
bułgarski
rumuński
5. Znak nad miastem. [Reportaże]. [Autorzy:] L. Bartelski, M. Niewiarowski, W. Żesławski. Warszawa: Czytelnik 1952, 72 s.
6. Miejsce urodzenia. Opowiadania. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1953, 164 s.
Zawartość
7. Jonasz. Opowiadania. Warszawa: Czytelnik 1956, 161 s.
Zawartość
8. Nim słońce wzejdzie. Sztuka w 3 aktach. Prapremiera pt. Pierwsza miłość: Poznań, Teatr Polski 1956. Wyd.: Uwagi inscenizacyjne oprac. S. Hebanowski. Warszawa: Czytelnik 1956, 78 s.
9. Pejzaż dwukrotny. [Powieść]. Warszawa: Czytelnik 1958, 234 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1960, wyd. 3 1976.
10. Droga na Glockner. [Powieść]. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1959, 230 s.
11. Wieniec. [Powieść]. Warszawa: Czytelnik 1962, 243 s. Wyd. 2 tamże 1964.
Nagrody
12. Złota mahmudia. [Powieść]. Warszawa: Nasza Księgarnia 1962, 213 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1967, [wyd. 3] 1980, [wyd. 4] 1988.
Przekłady
bułgarski
Adaptacje
filmowe
13. Genealogia ocalonych. Szkice o latach 1939-1944. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1963, 336 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1969, wyd. 3 1974, [wyd. 4] 1985.
14. Jeździec z Madary. Szkice o ziemi bułgarskiej. Warszawa: Książka i Wiedza 1963, 453 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1966, wyd. 3 1977.
Zawartość
15. Wodorosty. Powieść. Warszawa: Czytelnik 1964, 217 s. Wyd. 2 tamże 1982.
16. Łuna. Opowieść z roku 1863. Warszawa: Książka i Wiedza 1965, 181 s. Wyd. 2 Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1972.
17. Polscy pisarze współcześni. Informator dla księgarzy. Warszawa: Stowarzyszenie Księgarzy Polskich. Zarząd Główny 1965, 325 s. Por. poz. ↑.
18. Powstanie Warszawskie. [Szkic historyczny]. Wstęp: B. Czeszko. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo „Iskry” 1965, 271 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 uzupełnione 1967, wyd. 3 przejrzane i uzupełnione 1981, [wyd. 4] 1988.
Przekłady
węgierski
19. Dąbrowska. [Szkic]. Warszawa: Agencja Autorska 1966, 76 s.
20. Mickiewicz na Wschodzie. Opowieść dokumentarna o ostatnich latach życia Adama Mickiewicza. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1966, 263 s. Wyd. 2 Łódź: Wydawnictwo Łódzkie 1971.
21. W kręgu bliskich. Szkice do portretów. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1967, 209 s.
Zawartość
22. Dialog z cieniem. Powieść. Warszawa: Czytelnik 1968, 270 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1972, wyd. 3 1979.
Przekłady
bułgarski
23. Katalog wystawy: Polska literatura zagranicą. Powst. 1968.
Przekłady
angielski
francuski
włoski
24. Walcząca Warszawa. [Szkic historyczny]. Warszawa: Książka i Wiedza 1968, 157 s. Wyd. nast. tamże 1983.
25. Polscy pisarze współcześni. Informator 1944-1968. Warszawa: Agencja Autorska 1970, 303 s. Wyd. nast.: wyd. 2 nowe, poszerzone z podtytułem: Informator 1944-1970, tamże 1972; wyd. 3 nowe, poszerzone z podtytułem Informator 1944-1974. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe 1977. Por. poz. ↑.
26. Żukrowski. [Szkic]. Warszawa: Agencja Autorska „Dom Książki” 1970, 75 s.
Przekłady
angielski
francuski
27. Mokotów 1944. [Monografia]. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1971, 661 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1972, wyd. 3 poprawione i uzupełnione 1986.
28. Na Mokotowie 1939-1945. [Szkic historyczny]. Warszawa: Książka i Wiedza 1971, 156 s.
29. Dzieci Warszawy. [Wiersz]. Warszawa: Pracownia Sztuk Plastycznych 1973, 21 s.
30. Niedziela bez dzwonów. Opowiadania autentyczne. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie 1973, 263 s.
Zawartość
31. Z głową na karabinie. Warszawa: Książka i Wiedza 1974, 204 s. Wyd. nast. poprawione i uzupełnione tamże 1987.
32. Krwawe skrzydła. Powieść. T. 1-2, 3. Warszawa: Czytelnik 1975, 1987, 397 + 387 + 376 s. Wyd. 2 t. 1-2 tamże 1977.
Nagrody
33. Sylwetki polskich pisarzy współczesnych. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne 1975, 357 s.
34. Pamięć żywa. Przedmowa: J. Wieczorek. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne 1977, 301 s.
Zawartość
35. Rajski ogród. Powieść. Warszawa: Czytelnik 1978, 388 s. Wyd. 2 tamże 1980.
36. Janusz Kusociński. [Szkic]. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo „Iskry” 1979, 134 s.
37. Warszawa w dniach powstania 1944. [Współautor:] T. Bukowski. [Album]. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza 1980, 262 s.
38. Cień wojny. Eseje. Warszawa: Czytelnik 1983, 465 s.
Zawartość
39. Pisarze żydowscy podczas okupacji. W: Międzynarodowa sesja naukowa nt. Hitlerowskie ludobójstwo w Europie 1939-1945. Warszawa 14-17 kwietnia 1983 r. Z. [6]. Warszawa: Główna Komisja Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce 1983, 11 s.
Przekłady
angielski
40. Pieśń niepodległa. Pisarze i wydarzenia 1939-1942. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1988, 586 s.
Nagrody
41. „Powstanie Warszawskie”. [Szkic]. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza 1989, 78 s.
42. AK. T. 1. Podziemna armia: 27 IX 1939-30 VII 1943. [Monografia historyczna]. Warszawa: Tekst 1990, 199 s.
43. Pułk AK „Baszta”. [Monografia historyczna]. Warszawa: Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych 1990, 560 s.
44. Czas bitew: opowieść o AK od lipca 1943 po styczeń 1944. Warszawa: First Business College — Prywatne Policealne Studium Handlowe 1993, 301 s.
45. Krzyż AK. Szkic historyczny. Warszawa: First Business College 1993, 212 s.
46. Wszystko o Powstaniu Warszawskim. Leksykon. Warszawa: Prywatne Policealne Studium Handlowe 1994, 207 s.
47. Polscy pisarze współcześni 1939-1991. Leksykon. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1995, XV, 503 s. Por. poz. ↑, ↑.
48. Śpiewnik warszawski. Wiersze 1944-1994. Bydgoszcz: Świadectwo 1996, 88 s.
49. W znaku „Baszty”. Wspomnienia i refleksje lipiec 1944 — styczeń 1945. Warszawa: Prywatna Wyższa Szkoła Handlowa 1997, 166 s.
50. Mokotów: Warszawskie Termopile 1944. [Opowieść]. Przewodnik historyczny po miejscach walk i pamięci czasu okupacji i Powstania Warszawskiego. [Współautorzy:] E. Ajewski, J. Powałkiewicz. Warszawa: Fundacja „Wystawa Warszawa Walczy 1939-1945”; ARS Print Production 1998, 125 s.
51. Getto: Warszawskie Termopile 1943. [Opowieść]. Przewodnik historyczny po miejscach walk i pamięci czasu okupacji i Powstania Warszawskiego oprac.: J. Powałkiewicz i J. Jagielski. Warszawa: Fundacja „Wystawa Warszawa Walczy 1939-1945”; Askon 1999, 191 s.
52. Praga: Warszawskie Termopile 1944. [Opowieść]. Przewodnik historyczny po miejscach walk i pamięci czasu okupacji i Powstania Warszawskiego oprac.: J. Powałkiewicz. Warszawa: Fundacja „Wystawa Warszawa Walczy 1939-1945”; Askon 2000, 182 s. Wyd. 2 tamże 2002.
53. „Obroża”: Warszawskie Termopile 1944. [Opowieść]. Przewodnik historyczny po miejscach walk i pamięci czasu okupacji i Powstania Warszawskiego oprac.: J. Powałkiewicz. Warszawa: Fundacja „Wystawa Warszawa Walczy 1939-1945”; Askon 2002, 282 s.
54. Termopile literackie: Polska 1939-1945. [Opowieść]. Warszawa: Instytut Wydawniczy „PAX” 2002, 467 s.
55. Ale zabaffa! [Wspomnienia]. Toruń: A. Marszałek 2006, 254 s.
Adaptacje
Prace edytorskie i redakcyjne
[T. 2] Zwyczajny dzień. Oprac. L. Bartelski. 1963, 282 s. Wyd. 2 tamże 1965.
[T. 5] Bagnet na broń. Wybór, wstęp i przypisy: L. Bartelski. 1964, 279 s. Wyd. 2 tamże 1965.
Omówienia i recenzje
• Ankieta dla IBL PAN 1953, 1956, 1966, 1976, 1988, 2004.
