BIO
Urodzony 15 maja 1906 we wsi Borzęcin pod Brzeskiem (Krakowskie) w rodzinie małorolnych chłopów; syn Pawła Barana i Katarzyny z Wijasów. Uczęszczał do Gimnazjum im. J. Goetza w Brzesku (1918/19), a następnie do Gimnazjum Klasycznego im. K. Brodzińskiego w Tarnowie, gdzie w 1926 zdał egzamin dojrzałości. Debiutował w 1922 wierszami satyrycznymi ogłoszonymi w dodatku tarnowskich „Nowin” (pod pseudonimem Aren). W 1926-27 studiował polonistykę na Uniwersytecie Jagiellońskim, a następnie teologię w seminarium duchownym w Tarnowie. W tym okresie publikował wiersze i opowiadania w pismach „Piast” i „Rola”. Związany z ruchem ludowym działał w organizacjach młodzieżowych Znicz i Wici. W 1928 z powodu trudnych warunków materialnych przerwał studia i przez pewien czas pozostawał bez pracy. Wówczas napisał powieść Syn Drzazgi oraz Opowieści wieczorne (nie drukowane; rękopis zniszczony w czasie II wojny światowej). W 1931-36 pracował w Ochotniczych Drużynach Roboczych na Śląsku, najpierw jako pracownik fizyczny, a potem instruktor oświatowy i redaktor naczelny miesięcznika „Junak”. Publikował utwory sceniczne i wiersze. W 1937-39 był urzędnikiem w biurze Funduszu Pracy w Katowicach. Poślubił Franciszkę Larysz. W czasie okupacji niemieckiej przebywał w Borzęcinie i Bogumiłowicach, pracując w wiejskiej spółdzielni spożywców. Współpracował z Batalionami Chłopskimi, prowadząc kolportaż ludowej prasy konspiracyjnej. W związku z tą działalnością był więziony w 1943 przez gestapo w Tarnowie. Po wyzwoleniu pracował w 1945-53 w rozgłośni Polskiego Radia w Katowicach jako redaktor audycji dla wsi. Napisał w tym okresie około 500 audycji. Należał do zespołów redakcyjnych czasopism: „Gazeta Robotnicza” (1945-46 redakcja dodatku „Gospoda Poetów”), „Zagroda Chłopska” (1945-47; redakcja dodatku „Zagroda Literacka”), „Odra” (1949-50), „Śląsk Literacki” (1952-56), „Przemiany” (1956-57). Nadto swoje utwory i przekłady (m.in. z literatury niemieckiej i rosyjskiej) ogłaszał na łamach pism: „Kocynder” (1945-46), „Wieści” (1957-59), „Poglądy” (1962-68). Od 1945 należał do Związku Literatów Polskich, okresowo pełnił różne funkcje w zarządzie Oddziału Katowickiego (m.in. sekretarz, skarbnik). W 1949 został członkiem Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego. Rozwijał twórczość literacką (także dla dzieci i młodzieży) i publicystyczną. W 1961-73 był kierownikiem literackim Teatru Nowego w Zabrzu, redagował programy i pisywał do nich artykuły. Zajmował się także amatorsko rzeźbą w drewnie. Za twórczość literacką otrzymał wiele nagród, m.in. kilkakrotnie Wojewódzkiej Rady Narodowej i Oddziału Związku Literatów Polskich w Katowicach (1950, 1952, 1956, 1981) oraz Prezesa Rady Ministrów za twórczość dla dzieci (1981). Odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1972) oraz Orderem Sztandaru Pracy II klasy (1976). Zmarł 30 czerwca 1983 w Katowicach; pochowany tamże na cmentarzu przy ul. Francuskiej.
Twórczość
1. Madejowa klechta. Baśń sceniczna w 5 aktach z prologiem. Prapremiera: Chorzów, Teatr amatorski Reduta Śląska 1937. Wyd. Katowice: Księgarnia św. Jacka [1947], 60 s.
Nagrody
2. Pieśń o jaworowym krzaku. [Wiersze]. Katowice: Kuźnica 1938, 87 s.
3. Chrystus w zaułku. Poezje. Katowice: [druk] „Dziedzictwo” w Cieszynie 1939, 84 s.
4. Skały Golgoty. Plątowisko misteryjne w 4 obrazach wierszem. Katowice: Śląski Związek Teatrów Ludowych [1939], 85 s.
5. Wiersze. Przygotował do druku: Z. Hierowski. [Katowice:] Związek Zawodowy Literatów Polskich. Oddział Śląski, 1946, 15 s.
6. Szopka betleemska. Misterium ludowe w 3 obrazkach. Katowice: Odrodzenie [1947], 72 s.
7. Ballady. Oprac. sceniczne: Z. Pyzik. Katowice: Odrodzenie 1948, 51 s.
Zawartość
8. Łąka skowronków. [Wiersze]. Katowice: Nakład Związku Zawodowego Literatów Polskich. Oddział Śląski 1948, 92 s.
9. Spółdzielnia nad Zieloną Wodą. W Przełazach zaczęła się wiosna. [Reportaże]. Warszawa: Książka i Wiedza 1950, 45 s.
Nagrody
10. Chłopska pieśń walki i zwycięstwa. [Publicystyka]. Opole: Wojewódzki Komitet Wyborczy Frontu Narodowego 1952, 32 s.
11. Spółdzielnia nad jeziorem. Opowieść wierszem. [Warszawa:] Państwowy Instytut Wydawniczy 1952, 43 s.
12. Kołyszą się jodły. Jednoaktówka. Uwagi inscenizacyjne oprac. G. Lipszyc. Warszawa: Czytelnik 1953, 59 s.
13. Muzyka świerszczy. [Wiersze]. Warszawa: Czytelnik 1953, 59 s.
Zawartość
14. Mój przyjaciel Lompi. [Opowieść]. Warszawa: Czytelnik 1954, 139 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1954, wyd. 3 1955.
15. Na chłopski rozum. [Satyry, humoreski, fraszki, bajki]. Warszawa: Czytelnik 1954, 79 s.
16. Kołacz i razowiec. [Powieść]. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1955, 291 s.
17. Pieśń o Marku Prawym. [Poemat]. Warszawa: Czytelnik 1955, 63 s.
Nagrody
18. Fortel Kota Myszopsota. Bajki. Warszawa: Czytelnik 1956, 200 s.
19. O babce, wnęku i mądrym karle. [Bajka]. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1956, 34 s.
20. Trudna miłość. [Powieść]. Stalinogród [Katowice]: Śląsk 1956, 236 s.
21. Baśnie śląskie. Wg opowiadań chłopów śląskich, z kalendarzy i prasy śląskiej oraz z materiałów zbieraczy: E. Grabowskiej i J. Lompy. Teksty w oprac. literackim J. Baranowicza. Baśń „Śmierć Sowizdrzała” pomysłu J. Baranowicza. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1957, 334 s.
22. Lata we mgle. [Powieść]. Katowice: Śląsk 1957, 183 s.
23. Święta z Kępy. Opowiadania. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1957, 238 s.
Zawartość
24. Zielone ścieżki. [Opowiadania]. Warszawa: Czytelnik 1957, 193 s. Przedruk częściowy zob. poz. ↑.
Zawartość
25. Ośmiu świętych od wina. [Wiersze]. Katowice: Śląsk 1958, 46 s.
26. Ludzie i świątki. [Opowiadania]. Warszawa: Czytelnik 1959, 266 s.
Zawartość
27. Juliusz Ligoń. Śląski działacz i poeta. Katowice: Śląsk 1960, 76 s.
28. Liryki wybrane. Katowice: Śląsk 1960, 159 s.
29. Wróżka Mira. [Bajka]. Warszawa: Czytelnik 1960, 233 s.
30. Baśnie kwitną na hałdach. Katowice: Śląsk 1962, 200 s.
31. Kurtokowie. Saga śląska. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1962, 304 s.
32. Studnia Białonóżki. Podania i legendy bułgarskie. Warszawa: Czytelnik 1963, 123 s.
33. Żabie oczko. Baśń sceniczna w 3 aktach. Prapremiera: Zabrze, Teatr Nowy 1964.
34. Potok Łabajów. Powieść. Katowice: Śląsk 1965, 175 s.
35. Rapsod śląski. Widowisko poetyckie. Inscenizacja: A. Pisarek. Prapremiera: Zabrze, Scena Literacka Teatru Nowego 1965.
36. Mój krajobraz. [Wiersze]. Katowice: Śląsk 1966, 75 s.
37. Przygoda z krętogłowem. Wybór opowiadań. Katowice: Śląsk 1966, 264 s.
Zawartość
38. Czarodziejskie klucze. [Utwór dramatyczny]. Prapremiera: Zabrze, Teatr Nowy 1967.
39. Hobby pułkownika Kościeja. [Powieść]. Katowice: Śląsk 1970, 240 s.
40. Polna obecność. [Wiersze]. [Warszawa:] Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1970, 48 s.
41. Przyjaźń o zmierzchu. [Powieść]. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1971, 261 s.
42. Kolczyki Kalimury. Posłowie: A. Salamon. Katowice: Śląsk 1974, 247 s.
Zawartość
43. Strzały na grobli. Powieść. [Warszawa:] Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1974, 301 s. Wyd. 2 tamże 1981.
44. Świtem na skraju lasu. [Wiersze]. Katowice: Śląsk 1974, 64 s.
45. Podwieczorek z Sylenem. Satyry, fraszki, humoreski, bajki i dialogi heter. Katowice: Śląsk 1976, 213 s. Wyd. 2 tamże [1983].
Zawartość
46. Ucieczka przed cieniem. Powieść sensacyjna z pierwszych lat po wyzwoleniu. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1976, 373 s.
47. Ziołowe słowa. [Wybór wierszy]. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1977, 237 s.
Zawartość
48. Ballada o lipowym klocku. [Wiersze]. Katowice: Śląsk 1978, 111 s.
49. Elegie intymne. Wiersze. Katowice: Śląsk 1981, 64 s.
50. Zmowa demonów. [Powieść]. Katowice: Śląsk 1982, 320 s.
51. W krainie baśni. Wyboru dokonał J. Górdziałek. Katowice: Śląsk 1983, 229 s.
Nadto wydania poszczególnych bajek.
Przekłady
Omówienia i recenzje
• Ankieta dla IBL PAN 1953, 1956, 1964, 1966, 1976.
