Baczyński Stanisław

BIO

Urodzony 5 maja 1890 we Lwowie; syn Zygmunta Baczyńskiego, krawca, i Józefy z Kowalskich. Ojciec poety Krzysztofa Kamila Baczyńskiego. Uczęszczał do VI Gimnazjum we Lwowie; w tym czasie był członkiem tajnej organizacji socjalistycznej młodzieży szkół średnich Promień. Brał udział w pracy samokształceniowej i propagandowej wśród młodocianych robotników. W 1909 zaczął wydawać wraz z kilkoma imigrantami politycznymi z Królestwa Polskiego tajne pismo o tendencjach anarchosyndykalistycznych. Po ukończeniu gimnazjum studiował filozofię ścisłą i polonistykę na Uniwersytecie Lwowskim. Działał w Stowarzyszeniu Polskiej Młodzieży Akademickiej Życie oraz w Towarzystwie Kultura i prowadził akcję odczytową wśród robotników. Ogłaszał artykuły na łamach czasopism lwowskich i warszawskich m.in. w tygodniku „Prawda” (1911-14), w „Nowej Gazecie” i jej dodatkach (1912-16). W 1912 ożenił się ze Stefanią Zieleńczyk, później nauczycielką. Na krótko przed wybuchem I wojny światowej wstąpił do Związku Strzeleckiego i został skierowany do Warszawy z misją werbowania ochotników do Legionów. Aresztowany w październiku 1914 przez władze carskie zdołał zbiec i, przedostawszy się na front, wstąpił do Legionów. Służył w 1. Pułku Ułanów i był ranny pod Stochodem. Po okresie rekonwalescencji we Lwowie został wysłany w 1916 do Warszawy z ramienia Polskiej Organizacji Wojskowej (POW). W 1917-18 wykładał historię literatury polskiej w gimnazjach warszawskich. Powołany do wojska w listopadzie 1918 walczył na froncie białoruskim. We wrześniu 1919 został przeniesiony do Sztabu Generalnego, a w grudniu objął kierownictwo Wydziału Plebiscytowego dla Śląska Cieszyńskiego, Spiszu i Orawy. Od lipca 1920 walczył na froncie polsko-bolszewickim, a po zawieszeniu broni został skierowany do pracy w POW na Górnym Śląsku. Od grudnia 1920 był szefem referatu dywersyjnego, a następnie szefem oddziału do spraw operacyjnych w Dowództwie Obrony Plebiscytu na Górnym Śląsku. Podczas trzeciego powstania śląskiego był organizatorem i dowódcą Robotniczych Oddziałów Destrukcyjnych Południowej Grupy Wojsk Powstańczych. We wrześniu 1921 przeszedł do rezerwy (w stopniu kapitana). W 1925 wyjechał do Paryża, a stamtąd do Grecji, Turcji, Palestyny, Egiptu i ponownie do Paryża. Po powrocie do kraju w 1927 zajmował się pracą literacką, pedagogiczną, społeczną i wydawniczą. Był jednym z założycieli i redaktorem tygodnika „Wiek XX” (1928) a po jego likwidacji wydawał miesięcznik „Europa” (1929-30; tu też liczne artykuły m.in. pod pseudonimem Adam Kersten). Od 1932 pracował w Wojskowym Biurze Historycznym, gromadząc materiały i przygotowując opracowania dotyczące akcji plebiscytowej na Śląsku Cieszyńskim, Spiszu i Orawie oraz plebiscytu i powstań na Górnym Śląsku. W 1933-37 wykładał też współczesną literaturę rosyjską w Instytucie Badawczym Europy Wschodniej w Wilnie. Współpracował z miesięcznikiem „Lewy Tor” (1935-36). Był członkiem prezydium Komisji Literackiej Ligi Obrony Praw Człowieka i Obywatela. Brał czynny udział w Zjeździe Pracowników Kultury we Lwowie w maju 1936. Odznaczony Krzyżem Niepodległości z Mieczami (1931). Zmarł 27 lipca 1939 w Warszawie; pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach..

Twórczość

1. Walka o wolną szkołę jako kwestia społeczna. Lwów: Wolna Szkoła 1911, 34 s.

2. Wiszary. Powieść. Warszawa: G. Centnerszwer 1913, 196 s.

3. Miecz i korona. Myśl o duszy ludzkiej. Warszawa: Kasa Przezorności i Pomocy Warszawskich Pomocników Księgarskich [1916], 98 s.

4. Historie o szczęściu i cnocie. Grecja — Rzym. Warszawa: Księgarnia J. Lisowska 1917, 75 s.

Zawartość

Grecja: Krezus i Solon (według Herodota); Krezus i Cyrus (według Herodota); Cyrus u dziadka (według Ksenofonta); Szczęście Polykratesa (według Herodota); Rządy króla Amazisa (według Herodota); Leonidas i jego towarzysze (według Herodota). — Rzym: Oblężenie Rzymu (według Liwiusza); Matka i syn (według Liwiusza i Waleriusza Maksyma); Regulus (według Liwiusza).

5. Jakiej chcemy armii? Warszawa: 1917, 14 s.

Podpisany: Akst.

6. Kresy Wschodnie. Źródła i perspektywy sprawy rusińskiej w Galicji. Warszawa: Księgarnia M. Ostaszewska 1917, 40 s.

7. Wódz i naród. (Józef Piłsudski). Warszawa: 1917, 16 s.

Podpisany: Akst.

8. Adam Mickiewicz. Człowiek i poeta. Warszawa: Księgarnia J. Lisowska 1918, 85 s. Wyd. nast.: tamże 1922; wyd. nowe poprawione i uzupełnione Lwów: Księgarnia S. Köhlera Spadkobierców [ok. 1922].

Do użytku szkolnego.

9. Juliusz Słowacki. Warszawa: Księgarnia J. Lisowska 1918, 109 s. Wyd. nast.: tamże [1922]; wyd. nowe uzupełnione i poprawione Lwów: Księgarnia S. Köhlera Spadkobierców [ok. 1923].

Do użytku szkolnego.

See Studies

10. Literatura Polski porozbiorowej XIX i XX wieku. Z. 1-2. Warszawa: Księgarnia J. Lisowska 1918, 1919, XIII, 36 + 37-105 s.

11. Zygmunt Krasiński. Warszawa: Księgarnia J. Lisowska 1918, 66 s. Wyd. nast.: tamże 1923; Lwów: Księgarnia S. Köhlera Spadkobierców [ok. 1923].

Do użytku szkolnego.

See Studies

12. Sztuka walcząca. [Studia]. Lwów: Wydawnictwo Polskie 1923, 152 s. Przedruk częściowy zob. poz. ↑.

Zawartość

Uwodzicielstwo z musu i obłudy; Pańszczyzna literacka (Józef Weyssenhof); Antoni Potocki (Z cyklu: Krytycy i recenzenci); Sumienie intelektu polskiego (Stanisław Brzozowski); Pogromca absolutu (Karol Irzykowski); Sztuka walcząca.

13. Literatura piękna Polski porozbiorowej (1794-1863). Lwów, Poznań: Wydawnictwo Polskie 1924, 412 s.

14. Syty Paraklet i głodny Prometeusz. (Najmłodsza poezja polska). Kraków, Warszawa: Czartak [1924], 42 s. Przedruk częściowy zob. poz. ↑.

See Studies

15. Losy romansu. Warszawa: Rój 1927, 159 s. Przedruk częściowy zob. poz. ↑.

See Studies

16. Władysław St. Reymont. Komediantka. Fermenty. Sprawiedliwie. Chłopi. Rok 1794. Warszawa: [Nakład Drukarni Rola J. Buriana] 1927, 47 s. Przedruk zob. poz. ↑.

See Studies

17. Bolesław Prus (Aleksander Głowacki). Nowele. Lalka. Emancypantki. Faraon. Warszawa: [Nakład Drukarni Rola J. Buriana] 1928, 46 s. Przedruk zob. poz. ↑.

18. Eliza Orzeszkowa. Marta. Cham. Nad Niemnem. Argonauci. Ad astra. Warszawa: Nakład Drukarni Rola J. Buriana 1928, 51 s. Przedruk zob. poz. ↑.

See Studies

19. Henryk Sienkiewicz. Nowele. Trylogia. Bez dogmatu. Rodzina Połanieckich. Quo vadis. Krzyżacy. Warszawa: Nakład Drukarni Rola J. Buriana 1928, 55 s. Przedruk zob. poz. ↑.

See Studies

20. Nasi powieściopisarze. Charakterystyki literackie. Warszawa: Nakład Drukarni Rola J. Buriana [1928], 270 s.

Zawartość

Eliza Orzeszkowa [poz. ↑]; Bolesław Prus [poz. ↑]; Henryk Sienkiewicz [poz. ↑]; Władysław St. Reymont [poz. ↑]: Stefan Żeromski [poz. ↑].

21. Stefan Żeromski. Siłaczka, Dr Piotr. Ludzie bezdomni. Popioły. Dzieje grzechu. Uroda życia. Walka z szatanem. Wiatr od morza. Przedwiośnie. Warszawa: Nakład Drukarni Rola J. Buriana 1928, 60 s. Przedruk zob. poz. ↑.

See Studies

22. Prawo sądu. Warszawa: „Europa” 1930 [1929], 32 s. Przedruk częściowy zob. poz. ↑.

Rozważania z zakresu teorii literatury i krytyki.

See Studies

23. Literatura w ZSRR. Kraków, Warszawa: Wydawnictwo Literacko-Naukowe 1932, 165 s.

Zawartość

I. Tematy i zagadnienia: Stary i nowy człowiek; Inteligent i „spec”; Proletariat i chłop; Dwa pokolenia: młodzież; Zbrodnia; Kobieta, miłość, małżeństwo; Rewolucja i wojna domowa; Wobec Zachodu. — II. Kultura proletariacka: Literatura proletariacka; Literatura faktu.

See Studies

24. Powieść kryminalna. Warszawa: Wydawnictwo Literacko-Naukowe 1932, 113 s. Przedruk częściowy zob. poz. ↑.

Zawartość

Wstęp; Krew na Parnasie; Zbrodniarz — bohater; Zbrodnia w powieści; Romans kryminalny; Człowiek o wielu obliczach; Detektyw amator i gentleman włamywacz; Zbrodniarz bez patosu; Zbrodniarz „nieszczęsny”; Degradacja zbrodni; Filozofia romansu kryminalnego; Prasa brukowa.

See Studies

25. Rzeczywistość i fikcja. (Współczesna powieść polska). Warszawa: Nowa Biblioteka Społeczna 1939, 191 s. Przedruk zob. poz. ↑.

Zawartość

Świadomość społeczna w literaturze; Tło, środowisko; Bohater i środowisko. (Klasy i grupy społeczne); Motywy; Nowy realizm.

26. Pisma krytyczne. Wybór i wstęp: A. Kijowski. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1963, 437 s.

Zawartość

Zawiera przedruk częściowy tomów: Sztuka walcząca [poz. ↑]; Syty Paraklet i głodny Prometeusz [poz. ↑]; Losy romansu [poz. ↑]; Prawo sądu [poz. ↑]; Powieść kryminalna [poz. ↑] oraz w całości: Rzeczywistość i fikcja [poz. ↑].

See Studies

Utwory niepublikowane

• Opracowania historyczne zachowane w Centralnym Archiwum Wojskowym w Warszawie w maszynopisach:.

• Polska polityka zagraniczna w sprawie Górnego Śląska 1918-1922.

• Tajne organizacje wojskowe na Górnym Śląsku w latach 1918-1921 na tle sytuacji ogólnej. Powst. 1931; wyd. fragmentu w oprac. B. Woszczyńskiego. „Najnowsze Dzieje Polski 1914-1939” 1968: t. 13 s. 113-156 (w maszynopisach).

Przekłady

1. G.K. Chesterton: Obrona niedorzeczności, pokory, romansu kryminalnego i innych rzeczy wzgardzonych. Warszawa: Rój 1927, IV, 152 s.

2. A. Gleizes: Posłannictwo twórcze człowieka w dziedzinie plastyki. Warszawa: [Drukarnia] Wyszyński 1927, 16 s.

3. M. Gogol: Portret. Powieść. Warszawa: Rój 1927, 125 s.

See Studies

Omówienia i recenzje

Słowniki i bibliografie

• Słownik współczesnych pisarzy polskich. T. 1. Warszawa 1963.

• Słownik biograficzny działaczy polskiego ruchu robotniczego. T. 1. Warszawa 1978 (E. Semil).

• Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny. T. 1. Warszawa 2000 (A. Biernacki).

Ogólne

Artykuły

• S. Płoski (Stanisławski): Stanisław Baczyński. „Lewy Tor” 1945 nr 2.

• A. Kijowski: Krytyk zapomniany. „Nowa Kultura” 1960 nr 11.

• E. Semil: Stanisław Baczyński. (Krytyk zapomniany 1890-1939). „Twórczość” 1960 nr 9.

• E. Semil: Ojciec i syn. W: Żołnierz, poeta, czasu kurz... Wspomnienia o Krzysztofie Kamilu Baczyńskim. Kraków 1967 i wyd. 2 Kraków 1970, wyd. 3 Kraków 1979.

• W. Kaczocha: Zagadnienia kultury robotniczej w polskiej myśli lewicowej. „Kultura i Społeczeństwo” 1976 nr 2.

• M. Stępień: Obowiązek i prawo oceny (O Stanisławie Baczyńskim). „Literatura” 1977 nr 36.

• M. Chrzanowski: Prawo sądu. „Student” 1978 nr 4.

• B. Dziemidok: Teoria przeżyć i wartości estetycznych w polskiej estetyce dwudziestolecia międzywojennego. Warszawa 1980 [m.in. o Stanisławie Baczyńskim].

• S. Senft: Stanisław Baczyński. W: Tobie Polsko. Katowice 1981.

• M. Chrzanowski: Stary i nowy człowiek. „Zdanie” 1983 nr 1.

• W. Kaczocha: Inspiracje marksistowskie w filozofii kultury w Polsce. Do 1939 roku. Warszawa 1984 [w rozdz. IV].

• R. Kanarek: Stanisław Baczyński jako krytyk nowej sztuki. „Prace Polonistyczne” Seria 40: 1984.

• M. Kisiel: Stanisław Baczyński krytyk z lamusa. „Twórczość” 1990 nr 9.

• N. Gross: Niedobre pochodzenie. „Przegląd” 2002 nr 30.

• W.P. Szymański: Baczyński, „Pisma krytyczne”. W tegoż: Między ciemnością a świtem. Kraków 2005.