BIO

Urodzony 5 maja 1890 we Lwowie; syn Zygmunta Baczyńskiego, krawca, i Józefy z Kowalskich. Ojciec poety Krzysztofa Kamila Baczyńskiego. Uczęszczał do VI Gimnazjum we Lwowie; w tym czasie był członkiem tajnej organizacji socjalistycznej młodzieży szkół średnich Promień. Brał udział w pracy samokształceniowej i propagandowej wśród młodocianych robotników. W 1909 zaczął wydawać wraz z kilkoma imigrantami politycznymi z Królestwa Polskiego tajne pismo o tendencjach anarchosyndykalistycznych. Po ukończeniu gimnazjum studiował filozofię ścisłą i polonistykę na Uniwersytecie Lwowskim. Działał w Stowarzyszeniu Polskiej Młodzieży Akademickiej Życie oraz w Towarzystwie Kultura i prowadził akcję odczytową wśród robotników. Ogłaszał artykuły na łamach czasopism lwowskich i warszawskich m.in. w tygodniku „Prawda” (1911-14), w „Nowej Gazecie” i jej dodatkach (1912-16). W 1912 ożenił się ze Stefanią Zieleńczyk, później nauczycielką. Na krótko przed wybuchem I wojny światowej wstąpił do Związku Strzeleckiego i został skierowany do Warszawy z misją werbowania ochotników do Legionów. Aresztowany w październiku 1914 przez władze carskie zdołał zbiec i, przedostawszy się na front, wstąpił do Legionów. Służył w 1. Pułku Ułanów i był ranny pod Stochodem. Po okresie rekonwalescencji we Lwowie został wysłany w 1916 do Warszawy z ramienia Polskiej Organizacji Wojskowej (POW). W 1917-18 wykładał historię literatury polskiej w gimnazjach warszawskich. Powołany do wojska w listopadzie 1918 walczył na froncie białoruskim. We wrześniu 1919 został przeniesiony do Sztabu Generalnego, a w grudniu objął kierownictwo Wydziału Plebiscytowego dla Śląska Cieszyńskiego, Spiszu i Orawy. Od lipca 1920 walczył na froncie polsko-bolszewickim, a po zawieszeniu broni został skierowany do pracy w POW na Górnym Śląsku. Od grudnia 1920 był szefem referatu dywersyjnego, a następnie szefem oddziału do spraw operacyjnych w Dowództwie Obrony Plebiscytu na Górnym Śląsku. Podczas trzeciego powstania śląskiego był organizatorem i dowódcą Robotniczych Oddziałów Destrukcyjnych Południowej Grupy Wojsk Powstańczych. We wrześniu 1921 przeszedł do rezerwy (w stopniu kapitana). W 1925 wyjechał do Paryża, a stamtąd do Grecji, Turcji, Palestyny, Egiptu i ponownie do Paryża. Po powrocie do kraju w 1927 zajmował się pracą literacką, pedagogiczną, społeczną i wydawniczą. Był jednym z założycieli i redaktorem tygodnika „Wiek XX” (1928) a po jego likwidacji wydawał miesięcznik „Europa” (1929-30; tu też liczne artykuły m.in. pod pseudonimem Adam Kersten). Od 1932 pracował w Wojskowym Biurze Historycznym, gromadząc materiały i przygotowując opracowania dotyczące akcji plebiscytowej na Śląsku Cieszyńskim, Spiszu i Orawie oraz plebiscytu i powstań na Górnym Śląsku. W 1933-37 wykładał też współczesną literaturę rosyjską w Instytucie Badawczym Europy Wschodniej w Wilnie. Współpracował z miesięcznikiem „Lewy Tor” (1935-36). Był członkiem prezydium Komisji Literackiej Ligi Obrony Praw Człowieka i Obywatela. Brał czynny udział w Zjeździe Pracowników Kultury we Lwowie w maju 1936. Odznaczony Krzyżem Niepodległości z Mieczami (1931). Zmarł 27 lipca 1939 w Warszawie; pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach..

Twórczość

1. Walka o wolną szkołę jako kwestia społeczna. Lwów: Wolna Szkoła 1911, 34 s.

2. Wiszary. Powieść. Warszawa: G. Centnerszwer 1913, 196 s.

3. Miecz i korona. Myśl o duszy ludzkiej. Warszawa: Kasa Przezorności i Pomocy Warszawskich Pomocników Księgarskich [1916], 98 s.

4. Historie o szczęściu i cnocie. Grecja — Rzym. Warszawa: Księgarnia J. Lisowska 1917, 75 s.

Zawartość

Grecja: Krezus i Solon (według Herodota); Krezus i Cyrus (według Herodota); Cyrus u dziadka (według Ksenofonta); Szczęście Polykratesa (według Herodota); Rządy króla Amazisa (według Herodota); Leonidas i jego towarzysze (według Herodota). — Rzym: Oblężenie Rzymu (według Liwiusza); Matka i syn (według Liwiusza i Waleriusza Maksyma); Regulus (według Liwiusza).

5. Jakiej chcemy armii? Warszawa: 1917, 14 s.

Podpisany: Akst.

6. Kresy Wschodnie. Źródła i perspektywy sprawy rusińskiej w Galicji. Warszawa: Księgarnia M. Ostaszewska 1917, 40 s.

7. Wódz i naród. (Józef Piłsudski). Warszawa: 1917, 16 s.

Podpisany: Akst.

8. Adam Mickiewicz. Człowiek i poeta. Warszawa: Księgarnia J. Lisowska 1918, 85 s. Wyd. nast.: tamże 1922; wyd. nowe poprawione i uzupełnione Lwów: Księgarnia S. Köhlera Spadkobierców [ok. 1922].

Do użytku szkolnego.

9. Juliusz Słowacki. Warszawa: Księgarnia J. Lisowska 1918, 109 s. Wyd. nast.: tamże [1922]; wyd. nowe uzupełnione i poprawione Lwów: Księgarnia S. Köhlera Spadkobierców [ok. 1923].

Do użytku szkolnego.

10. Literatura Polski porozbiorowej XIX i XX wieku. Z. 1-2. Warszawa: Księgarnia J. Lisowska 1918, 1919, XIII, 36 + 37-105 s.

11. Zygmunt Krasiński. Warszawa: Księgarnia J. Lisowska 1918, 66 s. Wyd. nast.: tamże 1923; Lwów: Księgarnia S. Köhlera Spadkobierców [ok. 1923].

Do użytku szkolnego.

12. Sztuka walcząca. [Studia]. Lwów: Wydawnictwo Polskie 1923, 152 s. Przedruk częściowy zob. poz. .

Zawartość

Uwodzicielstwo z musu i obłudy; Pańszczyzna literacka (Józef Weyssenhof); Antoni Potocki (Z cyklu: Krytycy i recenzenci); Sumienie intelektu polskiego (Stanisław Brzozowski); Pogromca absolutu (Karol Irzykowski); Sztuka walcząca.

13. Literatura piękna Polski porozbiorowej (1794-1863). Lwów, Poznań: Wydawnictwo Polskie 1924, 412 s.

14. Syty Paraklet i głodny Prometeusz. (Najmłodsza poezja polska). Kraków, Warszawa: Czartak [1924], 42 s. Przedruk częściowy zob. poz. .

15. Losy romansu. Warszawa: Rój 1927, 159 s. Przedruk częściowy zob. poz. .

16. Władysław St. Reymont. Komediantka. Fermenty. Sprawiedliwie. Chłopi. Rok 1794. Warszawa: [Nakład Drukarni Rola J. Buriana] 1927, 47 s. Przedruk zob. poz. .

17. Bolesław Prus (Aleksander Głowacki). Nowele. Lalka. Emancypantki. Faraon. Warszawa: [Nakład Drukarni Rola J. Buriana] 1928, 46 s. Przedruk zob. poz. .

18. Eliza Orzeszkowa. Marta. Cham. Nad Niemnem. Argonauci. Ad astra. Warszawa: Nakład Drukarni Rola J. Buriana 1928, 51 s. Przedruk zob. poz. .

19. Henryk Sienkiewicz. Nowele. Trylogia. Bez dogmatu. Rodzina Połanieckich. Quo vadis. Krzyżacy. Warszawa: Nakład Drukarni Rola J. Buriana 1928, 55 s. Przedruk zob. poz. .

20. Nasi powieściopisarze. Charakterystyki literackie. Warszawa: Nakład Drukarni Rola J. Buriana [1928], 270 s.

Zawartość

Eliza Orzeszkowa [poz. ]; Bolesław Prus [poz. ]; Henryk Sienkiewicz [poz. ]; Władysław St. Reymont [poz. ]: Stefan Żeromski [poz. ].

21. Stefan Żeromski. Siłaczka, Dr Piotr. Ludzie bezdomni. Popioły. Dzieje grzechu. Uroda życia. Walka z szatanem. Wiatr od morza. Przedwiośnie. Warszawa: Nakład Drukarni Rola J. Buriana 1928, 60 s. Przedruk zob. poz. .

22. Prawo sądu. Warszawa: Europa 1930 [1929], 32 s. Przedruk częściowy zob. poz. .

Rozważania z zakresu teorii literatury i krytyki.

23. Literatura w ZSRR. Kraków, Warszawa: Wydawnictwo Literacko-Naukowe 1932, 165 s.

Zawartość

I. Tematy i zagadnienia: Stary i nowy człowiek; Inteligent i „spec”; Proletariat i chłop; Dwa pokolenia: młodzież; Zbrodnia; Kobieta, miłość, małżeństwo; Rewolucja i wojna domowa; Wobec Zachodu. — II. Kultura proletariacka: Literatura proletariacka; Literatura faktu.

24. Powieść kryminalna. Warszawa: Wydawnictwo Literacko-Naukowe 1932, 113 s. Przedruk częściowy zob. poz. .

Zawartość

Wstęp; Krew na Parnasie; Zbrodniarz — bohater; Zbrodnia w powieści; Romans kryminalny; Człowiek o wielu obliczach; Detektyw amator i gentleman włamywacz; Zbrodniarz bez patosu; Zbrodniarz „nieszczęsny”; Degradacja zbrodni; Filozofia romansu kryminalnego; Prasa brukowa.

25. Rzeczywistość i fikcja. (Współczesna powieść polska). Warszawa: Nowa Biblioteka Społeczna 1939, 191 s. Przedruk zob. poz. .

Zawartość

Świadomość społeczna w literaturze; Tło, środowisko; Bohater i środowisko. (Klasy i grupy społeczne); Motywy; Nowy realizm.

26. Pisma krytyczne. Wybór i wstęp: A. Kijowski. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1963, 437 s.

Zawartość

Zawiera przedruk częściowy tomów: Sztuka walcząca [poz. ]; Syty Paraklet i głodny Prometeusz [poz. ]; Losy romansu [poz. ]; Prawo sądu [poz. ]; Powieść kryminalna [poz. ] oraz w całości: Rzeczywistość i fikcja [poz. ].

Utwory niepublikowane

• Opracowania historyczne zachowane w Centralnym Archiwum Wojskowym w Warszawie w maszynopisach:.
Polska polityka zagraniczna w sprawie Górnego Śląska 1918-1922.
Tajne organizacje wojskowe na Górnym Śląsku w latach 1918-1921 na tle sytuacji ogólnej. Powst. 1931; wyd. fragmentu w oprac. B. Woszczyńskiego. „Najnowsze Dzieje Polski 1914-19391968: t. 13 s. 113-156 (w maszynopisach).

Przekłady

1. G.K. Chesterton: Obrona niedorzeczności, pokory, romansu kryminalnego i innych rzeczy wzgardzonych. Warszawa: Rój 1927, IV, 152 s.
2. A. Gleizes: Posłannictwo twórcze człowieka w dziedzinie plastyki. Warszawa: [Drukarnia] Wyszyński 1927, 16 s.
3. M. Gogol: Portret. Powieść. Warszawa: Rój 1927, 125 s.

Omówienia i recenzje

Słowniki i bibliografie

Słownik współczesnych pisarzy polskich. T. 1. Warszawa 1963.
Słownik biograficzny działaczy polskiego ruchu robotniczego. T. 1. Warszawa 1978 (E. Semil).
Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny. T. 1. Warszawa 2000 (A. Biernacki).

Ogólne

Artykuły

S. Płoski (Stanisławski): Stanisław Baczyński. Lewy Tor 1945 nr 2.
A. Kijowski: Krytyk zapomniany. Nowa Kultura 1960 nr 11.
E. Semil: Stanisław Baczyński. (Krytyk zapomniany 1890-1939). Twórczość 1960 nr 9.
E. Semil: Ojciec i syn. W: Żołnierz, poeta, czasu kurz... Wspomnienia o Krzysztofie Kamilu Baczyńskim. Kraków 1967 i wyd. 2 Kraków 1970, wyd. 3 Kraków 1979.
W. Kaczocha: Zagadnienia kultury robotniczej w polskiej myśli lewicowej. Kultura i Społeczeństwo 1976 nr 2.
M. Stępień: Obowiązek i prawo oceny (O Stanisławie Baczyńskim). Literatura 1977 nr 36.
M. Chrzanowski: Prawo sądu. Student 1978 nr 4.
B. Dziemidok: Teoria przeżyć i wartości estetycznych w polskiej estetyce dwudziestolecia międzywojennego. Warszawa 1980 [m.in. o Stanisławie Baczyńskim].
S. Senft: Stanisław Baczyński. W: Tobie Polsko. Katowice 1981.
M. Chrzanowski: Stary i nowy człowiek. Zdanie 1983 nr 1.
W. Kaczocha: Inspiracje marksistowskie w filozofii kultury w Polsce. Do 1939 roku. Warszawa 1984 [w rozdz. IV].
R. Kanarek: Stanisław Baczyński jako krytyk nowej sztuki. Prace Polonistyczne Seria 40: 1984.
M. Kisiel: Stanisław Baczyński krytyk z lamusa. Twórczość 1990 nr 9.
N. Gross: Niedobre pochodzenie. Przegląd 2002 nr 30.
W.P. Szymański: Baczyński, „Pisma krytyczne. W tegoż: Między ciemnością a świtem. Kraków 2005.

Syty Paraklet i głodny Prometeusz

[J.N. Miller] jm. Wiadomości Literackie 1924 nr 37.

Losy romansu

K. Czachowski. Ilustrowany Express Tygodniowy 1927 nr 13/14.
H. Drzewiecki: Torreador konstruktywizmu. Stanisław Baczyński. Głos Prawdy Literackiej 1927 nr 340.

Prawo sądu

E. Płomieński: O autorytet krytyki. Przegląd Humanistyczny 1930 nr 1, przedruk w tegoż: Szukanie współczesności. Warszawa 1934.

Literatura w ZSRR

E. Breiter. Wiadomości Literackie 1932 nr 51.
J. Waśniewski. Epoka 1933 nr 18.
K.W. Zawodziński. Balticoslavica 1936.

Powieść kryminalna

K. Irzykowski: Uświadomienie powieści kryminalnej. Wiadomości Literackie 1933 nr 10.
J.N. Miller: Krew na Parnasie. Robotnik 1933 nr 72.

Pisma krytyczne

T. Burek: Krytyk w poszukiwaniu literatury. Tygodnik Kulturalny 1964 nr 16.
J. Katz: Krytyk słusznie przypomniany. Kultura i Społeczeństwo 1964 nr 4.
K. Mętrak: Blaski i cienie krytycznego maksymalizmu. Współczesność 1964 nr 3.
W.P. Szymański. „Tygodnik Powszechny1964 nr 14.