BIO

Urodzony 18 kwietnia 1946 w Łodzi; syn Erwina Axera, reżysera teatralnego, i Bronisławy z Kreczmarów, nauczycielki i redaktorki. Dzieciństwo spędził w Warszawie. Ukończył Liceum Ogólnokształcące im. T. Reytana w Warszawie. Po zdaniu matury w 1946 studiował filologię klasyczną na Uniwersytecie Warszawskim (UW). W 1969 uzyskał tytuł magistra filologii klasycznej i w 1970 podjął pracę w Instytucie Filologii Klasycznej UW. Studia, artykuły i recenzje publikował od 1966 m. in. w pismach: „Eos”, „Meander”, „Pamiętnik Teatralny”, „Przegląd Humanistyczny”, „Dialog”, „Pamiętnik Literacki” oraz „Humanistica Lovaniensia”, „Philologus”, „Index”, „Rhetorica”. W 1972 doktoryzował się na podstawie pracy pt. Jerzy z Tyczyna, humanista i dyplomata (promotor prof. Lidia Winniczuk), a następnie w 1976 habilitował się na podstawie książki: Mowa Cycerona w obronie aktora komediowego Roscjusza. Studium z krytyki tekstu. Od 1978 wykładał w warszawskiej Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej (od 1996 Akademia Teatralna) na Wydziale Reżyserii (okresowo także na Wydziale Wiedzy o Teatrze). Ożenił się z Małgorzatą Kamińską, filologiem klasycznym (rozwiedzeni). W 1981 został członkiem International Comparative Association oraz członkiem Komitetu Nauk o Kulturze Antycznej Polskiej Akademii Nauk (PAN; od 1987 prezes Komisji Neolatynistycznej). W 1981-87 był prodziekanem, a później dziekanem Wydziału Polonistyki UW. W 1982 utworzył Zakład Edytorstwa Greckiego i Łacińskiego w Instytucie Filologii Klasycznej UW i objął jego kierownictwo. W 1983 otrzymał nagrodę Ministra Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki. W tymże roku został członkiem International Society for the History of Rhetoric (od 1987 członek Zarządu, od 1989 przewodniczący sekcji polskiej). Działał w Polskim Towarzystwie Filologicznym, pełniąc kolejno funkcje: prezesa Koła Warszawskiego (od 1983) i wiceprezesa Towarzystwa (od 1986) oraz stałego delegata do Fédération Internationale des Associations d'Études Classiques (FIEC). W 1986 został mianowany profesorem nadzwyczajnym. Od 1987 był członkiem korespondentem Towarzystwa Naukowego Warszawskiego (od 1990 członek zwyczajny). W 1990 został wybrany do rzymskiej Academia Latinitati Fovendae, a w 1991 został członkiem International Association for Neo-Latin Studies. Wykładał w wielu uniwersytetach zagranicznych (m. in. we Włoszech, Austrii, Niemczech, Holandii, Hiszpanii, USA). Uczestniczył w organizacji międzynarodowych konferencji naukowych (m. in. Colloquium Tullianum w Warszawie w 1989). W 1991 związek małżeński z Anną Werpachowską, filologiem klasycznym. W 1991 został wicedyrektorem Instytutu Filologii Klasycznej UW, a zarazem dyrektorem nowo utworzonego na UW Ośrodka Badań nad Tradycją Antyczną w Polsce i Europie Środkowo-Wschodniej (OBTA UW). W 1992 otrzymał stanowisko profesora zwyczajnego i, po raz kolejny, nagrodę Ministra Edukacji Narodowej. W tymże roku objął stanowisko prezesa Polskiego Towarzystwa Filologicznego; od 1996 redagował również wydawaną przez to towarzystwo serię Acta Societatis Philologae Polonorum . Także w 1992 wszedł w skład Wolfenbütteler Arbeitskreis für Renaissanceforschung. Równocześnie został koordynatorem interdyscyplinarnego projektu Łacina w Polsce i Europie Środkowo-Wschodniej oraz międzynarodowego przedsięwzięcia wydawniczego Korespondencja Jana Dantyszka . Był współtwórcą powołanych w 1993 Międzywydziałowych Indywidualnych Studiów Humanistycznych UW, a następnie dyrektorem zarządzającego nimi Kolegium. W 1995 objął nadto funkcję redaktora wydawanych tamże serii Eseje i Studia oraz zeszytów naukowych „Łacina w Polsce”. We współpracy polsko-ukraińskiej zorganizował w 1996 Międzynarodową Szkołę Humanistyczną dla młodych badaczy z Europy Środkowo-Wschodniej. W 1997 został członkiem korespondentem Wydziału Filologicznego Polskiej Akademii Umiejętności. Działał nadal w International Society for the History of Rhetoric, w 1997-99 jako wiceprezes, a w 1999-2001 prezes międzynarodowy towarzystwa. Był również współzałożycielem międzynarodowej Akademii Artes Liberales i od 1999 przewodniczącym Rady tej placówki. Wchodził w skład m.in. komitetu redakcyjnego wydania Sejmowego Dzieł wszystkich Jana Kochanowskiego, komitetu redakcyjnego Słownika języka Cypriana Norwida , Komitetu Obchodów Roku Juliusza Słowackiego (1999) oraz Komitetu Prognoz Polska 2000 Plus PAN. Redagował serię Bibliotheca Latina Medii et Recentioris Aevi . Był organizatorem i kierownikiem kilku międzynarodowych programów badawczych dotyczących humanizmu europejskiego i polskiego. W 2003 otrzymał doktorat honoris causa Uniwersytetu im. I. Franki we Lwowie. W 2008 OBTA UW została przekształcona w Instytut Badań Interdyscyplinarnych „Artes Liberales”, a następnie w 2012 w Wydział „Artes Liberales”, którym nadal kierował. Odznaczony m.in. Złotym Krzyżem Feniksa nadanym przez Prezydenta Republiki Greckiej (1996) oraz Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1998). Mieszka w Warszawie.

Twórczość

1. Mowa Cycerona w obronie aktora komediowego Roscjusza. Studium z krytyki tekstu. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1976, 147 s. Polska Akademia Nauk, Komitet Nauk o Kulturze Antycznej.

2. The style and the composition of Cicero's speech „Pro Q. Roscio Comoedo. Origin and function. Przeł. na angielski J. Holzman. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego 1980, 87 s.

3. Polski dyplomata na papieskim dworze. Wybór listów Jerzego z Tyczyna do Marcina Kromera (1554-1585). [Przekł., wstęp i komentarz:] J. Axer. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1982, 268 s.

4. Filolog w teatrze. [Studia]. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1991, 220 s.

Zawartość

Wstęp. — Cz. 1. Wśród scenariuszy greckich i łacińskich: Słowo i obraz w teatrze greckim i rzymskim: kłopoty czytenika; Dwie ofiary, czyli pierwsze wejście Klitajmestry w „Agamemnonie” Ajschylosa; Teatr Dionizosa w Atenach — problem przestrzeni scenicznej; Nota o didaskaliach w tragedii greckiej; Meander na klasztornym dziedzińcu; Wokół sceny i wokół mównicy (uwagi o rzymskiej publiczności); Teatr w sądzie, czyli plautyński występ Cycerona; Amfiteatr w teatrze, czyli prolog do „Fedry” Seneki; Od rzymskich venationes do „teatru etologicznego”; Polski teatr jezuicki jako teatr polityczny. — Cz. 2. Polski dramat romantyczny: Bitwa pod Piramidami („Kordian”, akt I, scena 1); Dzbanek Grzegorza („Kordian”, akt I, scena 3); Dwa dukaty z Najświętszą Panną („Kordian”, akt III, scena 4); Listek na osieci, czyli krwawe piętno na czole Balladyny („Balladyna”, akt II, scena 2); Nadzieja i trucizna („Fantazy”, akt III, scena 8); John Pym w Sparcie? („Agezylausz”, akt I, scena 2); Norwida „Teatr bez teatru”; Okruchy „Dziadów” części III w warsztacie pisarskim Henryka Sienkiwicza; Strindbergowski wariant Mickiewiczowskiego kołatka.

Artykuły w czasopismach i książkach zbiorowych, m.in.

Próby literackie Jerzego z Tyczyna. I. Twórczość poetycka. II. Krakowskie wydanie tragedii Seneki „Hercules Furens”. Meander 1973 nr 10 s. 386-392, nr 11/12 s. 465-474.
Stosunek tekstu Gosławskiego do tekstu Szymonowica. W: S. Szymonowic: Castus Iosef. Wrocław 1973 s. 23-57.
Teatralne echa klęski pod Cecorą. Pamiętnik Teatralny 1974 nr 1 s. 71-82.
Selected notes on Cicero's pro „Q. Roscio Comoedo. Philologus 1977 nr 2 s. 226-239.
Żołnierz Samochwał spod Smoleńska. Echa wydarzeń aktualnych na XVII-wiecznej scenie jezuickiej. Pamiętnik Teatralny 1978 nr 3 s. 409-429.
Inspekcyjna podróż króla Łokietka. Echa wydarzeń aktualnych na XVII-wiecznej scenie jezuickiej. Pamiętnik Teatralny 1980 nr 2 s. 179-202.
Rola kryptocytatów z literatury łacińskiej w polskojęzycznej twórczości Jana Kochanowskiego. Pamiętnik Literacki 1982 nr 1/2 s. 167-177.
Reedition of the Viennese fragments of Cicero's in Catilinam I. W: Papyrus Erzherzog Reiner. Festschrift. Wien 1983 vol. I s. 468-482.
Aratus” — miejsce poematu w twórczości Kochanowskiego. W: Jan Kochanowski i epoka renesansu. W 450 rocznicę urodzin poety 1530-1980. Warszawa 1984 s. 159-167.
Tradycja klasyczna w polskojęzycznej poezji renesansowej a mechanizmy odbioru tej poezji. Pamiętnik Literacki 1984 nr 2 s. 207-216.
Problemy kompozycji makaronicznej. Poprzedzający „Pieśni trzy” list Kochanowskiego do Zamoyskiego. Pamiętnik Literacki 1985 nr 3 s. 123-134.
Z Horacjusza. W: Cyprian Norwid. Interpretacje. Warszawa 1986 s. 59-79.
Classical tradition in Kochanowski's work. Problems of reception. W: The Polish Renaissance in its European context. Bloomington, Indianapolis 1988 s. 374-382.
Korespondencja staropolska w archiwach i bibliotekach hiszpańskich. Odrodzenie i Reformacja 1988 s. 215-221.
Trybunał — scena — arena. Modelowanie sytuacji komunikacyjnej w mowach sądowych Marka Tuliusza Cycerona. Pamiętnik Literacki 1988 nr 1 s. 183-192.
Śmierć gladiatora. O pewnych aspektach techniki retorycznej w mowie Cycerona „Pro Milone”. Eos 1989 nr 1 s. 31-43.
Cycero i społeczeństwo w świecie mów sądowych. Przegląd Humanistyczny 1990 nr 7 s. 143-149.
Dwujęzyczna edycja „In catilinam I” Cycerona z końca IV w. Problemy paleograficzne. W: Kultura średniowieczna i staropolska. Warszawa 1991 s. 151-162.
Kazimierz Kumaniecki. W: W kręgu wielkich humanistów. Warszawa 1991 s. 90-113.
Problemy edytorstwa tekstów łacińskich w literaturze polskiej XVI i XVII w. W: Problemy edytorskie literatur słowiańskich. Wrocław 1991 s. 133-148.
• [Tradycje klasyczne w literaturze polskiej. Od XVI w. do pierwszej wojny światowej]; przekł. włoski: [Przeł.] P. Gesumunno. Ricerche Slavistische”, Roma 1992/1993 vol. 19/25 [cz.] 2 s. 5-21.
Kazimierz Kumaniecki. [Przeł.] P. Gesumunno. W: Antichisti dell'Universita di Varsavia nel Novecento. Napoli 1992 s. 87-110.
La lettera rinascimentale como fonte storica e come testo letterario. A propositio di un'edizione della corrispondenza di Jan Dantyszek (1485-1548). W: Il Rinascimento in Polonia. Napoli 1994 s. 227-239.
Latin as a factor in the Polish cultural identity in the period of the first Polish Republic (1500-1800). W: Mare Balticum — Mare Nostrum. Jyväskylä 1994; wersja rozszerzone w języku polskim: „Latinitas” jako składnik polskiej tożsamości kulturowej. W: Tradycje antyczne w kulturze europejskiej — perspektywa polska. Warszawa 1995 s. 71-81.
Trening oratorski jako składnik wychowania obywatelskiego w systemie republikańskim. Przypadek polski. W: Retoryka antyczna i jej dziedzictwo. Warszawa 1996 s. 134-143.
Armaty Mickiewicza. [Współautor:] Z. Stefanowska. Pamiętnik Literacki 1998 z. 3 s. 15-29.
Paradoksy Sienkiewiczowskiego widzenia Rzymu w „Quo vadis. W: Włochy a Polska — wzajemne spojrzenia. Łódź 1998 s. 317-323.
Warszawa — antyczne glosy i głosy. Zeszyty Literackie 2003 nr 4 s. 74-86.
Z tradycją antyczną w XXI wiek. (Wykład wygłoszony 16 stycznia 2001 r.). W: Uniwersyteckie wykłady na koniec starego i początek nowego tysiąclecia. Warszawa 2004 s. 31-43.

Prace edytorskie i redakcyjne

1. J. Joncre: Tragoedia Boleslaus Secundus Furens. Ex libro manu scripto Bibliothecae Cornicensis edidit, praefatione apparatu critico annotationibusque instruxit J. Axer. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1972, 123 s. Academia Scientiarum Polona, Institutum Studiis Classicis Promovendis.
2. S. Szymonowic: Castus Iosef. Przekładnia: S. Gosławski. Oprac.: K. Górski i T. Kaufmanowa oraz J. Axer. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1973, 336 s. Polska Akademia Nauk Instytut Badań Literackich; Biblioteka Pisarzów Polskich , B, 21.
3. Georgii Ticinii ad Martinum Cromerum epistulae a. 1554-1585. E libris manu scriptis collegit edidit J. Axer. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1975, 220 s. Academia Scientiarum Polona, Institutum Studiis Classicis Promovendis; Komitet Nauk o Kulturze Antycznej.
4. M. Tulli Ciceronis: Scripta quae manserunt omnia. Fasciculus 9. Oratio pro Q. Roscio Comoedo. Edidit J. Axer. Leipzig: BSB. B. G. Teubner Verlagsgesellschaft 1976, XVI, 20 s. Akademie der Wissenschaften der DDR. Zentralinstitut für Alte Geschichte und Archäologie.
5. Georgii Ticinii ad principes Radziwiłł epistulae (a. 1567-1585). E libris manu scriptis collegit edidit J. Axer. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1980, 96 s. Academia Scientiarum Polona, Institutum Studiis Classicis Promovendis.
6. J. Kochanowski: Treny. (Dzieła wszystkie. T. 2). Oprac.: M. R. Mayenowa i L. Woronczakowa oraz J. Axer i M. Cytowska. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1983, 239 s. Polska Akademia Nauk Instytut Badań Literackich. Biblioteka Pisarzów Polskich , B, 24.

Nagrody

Nagroda dla zespołu edytorskiego pierwszych tomów przyznana przez Radę Funduszu Literatury za r. 1983.
7. Laudatio dramatica clarissimae Firleiorum familiae. E codice manu scripto Uppsaliensi R. 380 edidit, praedatione apparatu critico, annotationibus instruxit J. Axer. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1989, 54 s. Academia Scientiarum Polona.
8. Listowne Polaków rozmowy. List łaciński jako dokument polskiej kultury XVI i XVII wieku. Praca zbiorowa pod red. J. Axera i J. Mańkowskiego. Warszawa: Fundacja Aletheia 1992, 132 s.
9. Españoles y polacos en la corte de Carlos V. Cartas del embajador Juan Dantisco. [Wyd.:] A. Fontǎn, J. Axer. Madrid: Alianza Editorial 1994, 366 s.
10. A. Dudith: Epistulae. P. 2: 1568-1573. [Wyd. pod kierownictwem: ] J. Axer. Budapest: Akadémiai Kiadó; Argumentum Kiadó 1995, 652 s.
11. Scaenica Saravi-Varsoviensia. Beiträge zum antiken Theater und zu seinem Nachleben. [Szkice]. [Red.:] J. Axer, W. Görler. Warszawa: DiG 1997, 169 s.
12. Siew Dionizosa. Inspiracje Grecji antycznej w teatrze i dramacie XX wieku w Europie Środkowej i Wschodniej. Rekonesans. Red.: J. Axer i Z. Osiński. Oprac. naukowe: M. Borowska. Warszawa: DiG 1997, 247 s.
13. Grecja mykeńska a Grecja klasyczna. [Red.:] J. Axer. Warszawa: Polskie Towarzystwo Filologiczne; Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego 2000, 87 s.
14. Bo królom był równy... Przemówienie Józefa Piłsudskiego przy składaniu prochów Słowackiego do grobów wawelskich 28 czerwca 1927 roku. Oprac. tekstu: J. Axer. Warszawa: OBTA [Ośrodek Badań nad Tradycją Antyczną w Polsce i Europie Środkowowschodniej Uniwersytet Warszawski]; Kraków: Ośrodek Myśli Politycznej; Księgarnia Akademicka 2002, 109 s.
Zawiera również tekst w języku białoruskim, litewskim i ukraińskim.
15. Z Rzymu do Rzymu. Red.: J. Axer przy współpracy M. Bokszczanin. Warszawa: Ośrodek Badań nad Tradycją Antyczną (OBTA) Uniwersytetu Warszawskiego; Unia Wydawnicza Verum 2002, 341 s.
Dot. powieści H. Sienkiewicza „Quo vadis?”.
16. Rhetoric of transformation. [Eseje i studia]. [Wyd.] J. Axer. Warszawa: DiG 2003, 198 s.
17. Łacina jako język elit. Koncepcja i redakcja naukowa: J. Axer. Warszawa: OBTA [Ośrodek Badań nad Tradycją Antyczną w Polsce i Europie Środkowowschodniej]; DiG 2004, 516 s.
18. Dawne elity — słowo i gest. Red.: J. Olko i J. Axer. Warszawa: Ośrodek Badań nad Tradycją Antyczną w Polsce i Europie Środkowowschodniej; Uniwersytet Warszawski; DiG 2005, 228 s.

Omówienia i recenzje

Ankieta dla IBL PAN 1989.

Polski dyplomata na papieskim dworze

M. Hryniewicz: Listy Jerzego z Tyczyna. Nowe Książki 1983 nr 9.

Filolog w teatrze

J. Okoń. Ruch Literacki 1992 nr 4.
J. Hernik-Spalińska: Pochwała filologii. Ogród 1994 nr 1.

Georgii Ticinii ad Martinum Cromerum epistulae

S. Bucciarelli. Pamiętnik Literacki 1976 z. 4.
R. Marchwiński. Komunikaty Mazursko-Warmińskie 1976 nr 4.

Georgii Ticinii ad principes Radziwiłł epistulae

[R. Karpiński] R. K. Przegląd Historyczny 1982 nr 1/2.
J. Urwanowicz. Archeion 1984 t. 77.