BIO

Urodzony 23 stycznia 1922 w Gdańsku; syn Michała Adamskiego, urzędnika Ministerstwa Komunikacji, i Heleny z Marciszewskich. Uczęszczał do Liceum im. Władysława IV w Warszawie. W czasie okupacji niemieckiej przebywał nadal w Warszawie i kontynuował naukę na tajnych kompletach, uzyskując w 1941 świadectwo dojrzałości. Następnie studiował filologię romańską na konspiracyjnym Uniwersytecie Ziem Zachodnich w Warszawie. Należał do Szarych Szeregów, był żołnierzem Armii Krajowej (Batalion „Zośka”). Ukończył też konspiracyjną Podchorążówkę. Walczył w powstaniu warszawskim jako dowódca plutonu w Zgrupowaniu „Krybar”, a po kapitulacji został wywieziony do Niemiec do obozu jenieckiego w Lamsdorf (Łambinowice). Bezpośrednio po zakończeniu wojny kontynuował studia filologiczne w Rzymie, Londynie i Paryżu. W 1947 wrócił do kraju. Debiutował w 1948 artykułem „Refleksje redakcyjne” opublikowanym w czasopiśmie studenckim „Przegląd Akademicki” (nr 3). W tymże roku ogłaszał artykuły w „Nowinach Literackich” oraz rozpoczął działalność przekładową z literatury francuskiej. W 1949 uzyskał dyplom magistra filologii romańskiej na Uniwersytecie Warszawskim (UW) i podjął pracę jako asystent na Uniwersytecie Wrocławskim. Dwukrotnie żonaty; w 1949 ożenił się z Ireną Więcek, urzędniczką (rozwód w 1963) i w 1963 z Izabellą Cywińską, reżyserem (rozwód w 1976). W 1951 przeniósł się do Warszawy i do 1954 był starszym asystentem na UW. Równocześnie w 1951-1954 pracował w Państwowym Instytucie Wydawniczym jako kierownik Redakcji Literatury Romańskiej, później w Redakcji Współczesnej Literatury Polskiej. Od 1954 do 1956 był wykładowcą w Państwowej Wyższej Szkole Filmowej w Łodzi. Należał do zespołu redakcyjnego „Przeglądu Kulturalnego” (1954-61). Współpracował z „Nową Kulturą” (od 1953) i „Nowymi Książkami” (1959-1965). W 1956 został członkiem Związku Literatów Polskich. Od 1960 współpracował z Polskim Radiem. W 1962 na podstawie pracy „O Voltaire'a", przygotowanej pod kierunkiem prof. Sorbony Jean Fabre`a oraz prof. Mieczysława Brahmera otrzymał stopień doktora nauk humanistycznych w UW. Od 1962 do 1963 wykładał na Uniwersytecie Wrocławskim oraz od 1963 do 1984 w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej w Warszawie, gdzie od 1966 zajmował stanowisko docenta, a w 1966-1970 był prorektorem. W 1971 został członkiem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Kontynuując twórczość naukową i krytyczną publikował liczne studia, artykuły publicystyczne, recenzje literackie i teatralne m.in. w „Dialogu” (od 1959), „Teatrze” (od 1961), „Nowych Drogach” (od 1961), „Kulturze” (od 1966). W okresie 1960-1989 przedstawił cykl swoich komentarzy teatralnych w warszawskiej Telewizji, w 1968-1975 prowadził cykl komentarzy literackich pt. „Lektury, lektury...” w III Programie Polskiego Radia. W 1975 opublikował w tygodniku „Kultura” cykl felietonów pt. „Teatr, sensy, znaczenia, skojarzenia.” Od 1979 do 1981 był stałym recenzentem teatralnym „Expresu Wieczornego”. W 1981 otrzymał nagrodę I stopnia na ogólnopolskim otwartym konkursie im. A. Polewki na wypowiedź publicystyczną. W 1982 opublikował w „Szpilkach” cykl felietonów „Wątpliwości proletariackie”, w 1984 w „Życiu Warszawy” dwa cykle felietonów: „Rozważania o inteligencji” oraz poświęcony polityce kulturalnej „Krótkie listy w ważnych sprawach”. Od 1983 był członkiem Narodowej Rady Kultury, od 1986 jej wiceprzewodniczącym oraz autorem przygotowywanych dla Rady raportów o stanie kultury w Polsce (1986, 1989). W 1984 został samodzielnym pracownikiem naukowym Akademii Nauk Społecznych w Warszawie. W 1985 otrzymał nagrodę I stopnia Ministra Kultury i Sztuki, w 1987 nagrodę Przewodniczącego Komitetu do Spraw Radia i Telewizji za twórczość radiową i telewizyjną. Publikował felietony w „Trybunie” (1991, pod pseud. Jakub Rozpruwacz) i miesięczniku „Miraż1992, pod pseud. Fryc Nietzsche). Odznaczony m.in. Orderem Sztandaru Pracy II klasy (1985); Krzyżem Powstańczym, odznaką „Zasłużony Działacz Kultury” (1996), Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (1997). Zmarł 18 listopada 2001 w Warszawie; pochowany tamże na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach.

Twórczość

1. Dramat i scena francuska wieku Oświecenia. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1953, 93 s., powielone, Państwowy Instytut Sztuki.

Zawartość

Epoka walki; Opera [rozdział napisany przy współpracy H. Świetlickiej]; Teatry i aktorzy; Praktyka drugorzędnej tragedii; Teoretycy; Wolter-tragediopisarz; Dzieje komedii i dramatu.

2. Świat wolteriański. Szkice literackie. Warszawa: Czytelnik 1957, 297s.

Zawartość

Arcydzieło nie napisane; Żródło; Barwy słowa filozofa; Konflikty; Poezja szyderstw; Agitator z Ferney; Polskie arcydzieła wolteriańskie; Świat wolteriański. – Dot. filozoficznej, społeczno-politycznej i literackiej działalności Woltera na tle epoki oraz recepcji jego dzieł w literaturze polskiej (przekłady S. Trembeckiego i A. Mickiewicza).

3. Oryginalność czy naśladownictwo? Z problemów teatru polskiego na przełomie XVIII i XIX wieku. Warszawa: Centralna Poradnia Amatorskiego Ruchu Artystycznego 1962, 37 s., powielone.

4. Poszukiwanie ideału kultury. Eseje. Red.: W. Leśniewski. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1964, 145 s.

Zawartość

Punkt widzenia; Spór o kulturę; Mit charakteru narodowego; Kultura uczuć; Humanizm i humanistyka; Sytuacja kultury; Technizacja kultury; Epopeja nowoczesności; Usprawiedliwienie.

5. Historia literatury francuskiej. Zarys. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1966, 348 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 poszerzone 1970, wyd. 3 1989.

6. Sekrety wieku Oświecenia. Esej w pięciu rozdziałach. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1969, 198 s.

Zawartość

Ułudy sławy; Służąca z Domrémy; Śledztwo; Puste niebo; Dziwni ludzie... — Dot. Woltera i stanu badań nad jego twórczością.

7. Teoria klapy teatralnej. [Eseje]. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1969, 146 s.

Zawartość

Tonący brzytwy się chwyta; Problem krytyki, czyli sposób na recenzję; Co robić z pępowiną?; Problem tekstu, czyli adaptacja jako pułapka; Odgrzewanie staroci; Problem interpretacji klasyków czyli ambicje nowoczesności; Nie widać gwiazdy przewodniej. Problem polskiego teatru współczesnego czyli poszukiwanie wzorów; Poszukiwania trwają. Problem miejsca teatru w kulturze, czyli strach przed konkurencją; Diagnozy przygnębiające. Problem kryzysu wzorów i tradycji teatralnych, czyli dlaczego jest tak dobrze skoro jest tak żle?; Zwątpienia i nadzieje. Problem przyszłości, czyli świat współczesny jako natchnienie artysty.

8. Modele miłości i wzory człowieczeństwa. Szkice z literatury włoskiej. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1974, 175 s.

Zawartość

Cz. I. Modele miłości: Sycylijczycy i Toskańczycy [poezja miłosna, m.in. Dante]; Mistrz Petrarka; Uśmiech Ariosta; Marino, namiętny kochanek. — Cz.II. Wzory człowieczeństwa: Panorama Boccaccia; Radykalny Makiawel; Ideał równości [twórczość G. Pariniego i C. Beccarii]; Wielka wizja profesora Vico; Rozpacz [o twórczośći V. Alfieriego, U. Foscola, G. Leopardiego]; Ludzie prości [o twórczości A. Manzoniego, G. Vergi]; Kryzys [S. Quasimodo, I. Svevo, L. Pirandello, G. Tomasi di Lampedusa].

9. Teatr bez maski. Scenariusz: J. Adamski, E. Krassowska. Telewizja Polska 1980.

10. Dno oka. [Esej]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1984, 138 s.

Zawartość

Pusta plaża; Pochylnia; Horyzonty czasu i przestrzeni; Samobójstwo; Martwe dziedzictwo; Na razie noc.

11. Teatr z bliska. Pamiętnik teatralny z lat 1971-1981. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1985, 268 s.

Zawartość

Zawiera szkice i felietony publikowane w programach teatralych i czasopismach: „Teatr, Kultura, Dialog” oraz recenzje teatralne w „Expressie Wieczornym”.

12. Obrona teatru dramatycznego. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1986, 235 s.

Zawartość

Teatr współczesny; I. Przedstawienie teatralne — spektakl jako samodzielne dzieło sztuki w oczach krytyki teatralnej i filozofii polskiej; II. Aktorska analiza postaci — związki sztuki teatru dramatycznego ze sztuką literacką i aktorstwo dramatyczne na tym tle; III. Mit teatru klasycznego — antropologiczne źródła i podstawy dawnego teatru europejskiego, teatr klasyczny jako „obrzędowa realizacja mitu”; IV. Kryzys sceny dziewiętnastowiecznej — konflikt klasycznego i naturalistycznego modelu teatru dramatycznego w Europie; V. Teatr awangardy — rozwój teatru awangardowego od naturalizmu do samozniszczenia; VI. Kryzys pirandelliański — sztuka teatru, dramat, prawda i osobowość zakwestionowane przez teatr; VII. Polska tradycja teatralna — szczególna funkcja teatru dramatycznego w kulturze polskiej i szczególne obyczaje środowiska teatralnego; VIII. Kryzys biurokratyczny — jego przejawy, przebieg, skutki, drogi wyjścia w końcu XX wieku; IX. Spojrzenie z góry — ponury duch pozytywizmu i na tym tle raz jeszcze geneza, struktura i funkcja społeczna przedstawienia w teatrze dramatycznym.

13. Upadek humanizmmu. [Eseje]. Warszawa: Książka i Wiedza 1986, 309 s.

Nagrody

Doroczna nagroda Funduszu Literatury w 1987.

Zawartość

Od autora; Humanista w epoce przemian; O miłości; Włosi – komedianci; Witkacy i Gajcy.

14. Szkice wytworne czyli tematy konwersacji salonowej. [Eseje o kulturze współczesnej]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1988, 123 s.

15. Amen. Esej halucynacyjno-psychoanalityczny. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1989, 112 s.

16. Katastrofa kultury. Przesłanki nowej polityki kulturalnej. Raport przedstawiony Narodowej Radzie Kultury w 1989 roku. Katowice: Śląsk 1989, 197 s.

Zawartość

Zawiera rozdziały: Wstęp: założenia i kryteria; Dawne i nowe przesłanki oceny sytuacji w kulturze; Co oznajmiał pierwszy raport o stanie kultury w 1986?; Co nowego przynosi drugi raport o „sytuacji w kulturze”; Stan prowincjonalnego teatru dramatycznego jako „model sytuacyjny” naszych instytucji artystycznych; Konflikt: blokada konkluzji generalnej.

17. Samopoczucie kulturalne Polaków. [Esej]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1990, 161 s.

18. Radość i grzech. [Eseje]. Chotomów: Verba 1995, 190 s.

Zawartość

Mit wielkiej miłości, czyli perwersja uwznioślona; Samobójstwo Don Juana, czyli kompromitacja erotyzmu jako humanizmu; Postać zboczeńca, czyli perwersja jako postęp.

19. Salon, czyli jak mówić o sobie. Warszawa: Towarzystwo Wydawnicze i Literackie 1996, 120 s.

20. Vocabolario tascabile Italiano-Polacco, Polacco-Italiano per turisti. Warszawa: A. Frukacz „Ex Libris” — Galeria Polskiej Książki 1996, 342 s.

Kieszonkowy słownik włosko-polski, polsko-włoski dla turystów.

21. Wstęp do teatrologii. Warszawa: Verum 1996, 183 s.

22. Inteligencja bez maski. Paradoksy inteligenckiej mentalności. [Esej]. Warszawa: Ypsylon 1997, 119 s.

23. Świat jako niespełnienie albo Samobójstwo Don Juana. [Eseje]. Warszawa: Iskry 2000, 237 s.

Zawartość

Samobójstwo Don Juana [poz. ]; Perwersja jako wartość [poz. ]; Świat jako niespełnienie.

24. Uciekinier, czyli Kara boża. Opowieść metafizyczna. Warszawa: Iskry 2002, 104 s.

Przekłady i adaptacje

1. G. Politzer: Wykład filozofii. 1. Zasady podstawowe. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1949, III, 247 s. Wyd. 2 z podtytułem: Elementy, tamże 1950.
2. Wolter o życiu, miłości i śmierci. Wybrał, [tłumaczył] i wstępem opatrzył J. Adamski Warszawa: Czytelnik 1961, 155 s.
3. S. Żeromski: Przedwiośnie. Sceny dramatyczne według powieści. Adaptacja sceniczna: J. Adamski Wystawienie: Warszawa, Teatr Powszechny 1964. Druk w : Stefan Żeromski. Adaptacja prozy, fragmenty dramatów, wiersze o pisarzu. [Oprac.] S. Burczyk i in. Red. M. Michalska. Warszawa: Centralna Poradnia Amatorskiego Ruchu Artystycznego 1966 s. 129-184.
4. T. Borowski: Kamienny świat. Adaptacja sceniczna: J. Adamski Wystawienie: Warszawa, Praski Teatr Ludowy 1966.
5. A. Tołstoj: Droga przez mękę. Adaptacja sceniczna: J. Adamski. Wystawienie: Warszawa, Teatr Ludowy 1967.
6. Molier: Skąpiec. Wystawienie: Łódź, Teatr Nowy 1971.
7. Anonim wenecki z XVI w.: Miłość w Wenecji. Wystawienie: Tarnów, Teatr Ziemi Tarnowskiej im. L. Solskiego 1973. Druk pt. Wenecjanka w: Teatr wenecki. Kraków 1980. Zob. Prace redakcyjne i edytorskie Przekłady i adaptacje poz. .
8. M. Maeterlinck: Intruz. Wystawienie: Grudziądz, Teatr Ziemi Pomorskiej 1973.

Wystawienia następne

Wystawienie wspólnie ze Ślepcami pt. Etiudy.
9. Molier: Świętoszek. Wystawienie: Warszawa, Teatr Polski 1973.
10. L. Pirandello: Giganci z gór. Wystawienie: Poznań, Teatr Nowy 1973. Druk w: Teatr Pirandella. Kraków 1976. Zob. Prace redakcyjne i edytorskie poz. .
11. S. Żeromski: Dzieje grzechu. Adaptacja sceniczna: J. Strzemińska i J. Adamski. Wystawienie: Łódź, Teatr Nowy 1973.
12. L. Pirandello: Sześć postaci szuka autora. Druk w: Teatr Pirandella. Kraków 1976. Wystawienie: Telewizja Polska 1980. Zob. Prace redakcyjne i edytorskie poz. .
13. A. Beolco: Miłość pod Padwą. Wystawienie: Bielsko-Biała, Teatr Polski 1977.
14. A. Mickiewicz: Pan Tadeusz. Adaptacja sceniczna J. Adamski Wystawienie: Szczecin, Teatr Polski 1978.
15. J. Haydn: La canterina. Libretto: autor nieznany. Przekł. polski J. Adamski. Wystawienie: Warszawa, Warszawska Opera Kameralna 1979.
16. E. Zegadłowicz: Łyżki i księżyc. Adaptacja i oprac.: tekstu J. Adamski. Wystawienie: Bielsko-Biała, Teatr Polski 1979.
17. A. Beolco zwany Ruzante: Dialog wtóry czyli Łasica (1538). Druk w: Teatr wenecki. Kraków 1980. Zob. Prace redakcyjne i edytorskie poz. .
18. Molier: Mizantrop. Wystawienie: Toruń, Teatr im. W. Horzycy 1980.
19. J. P. Sartre: Przy drzwiach zamkniętych. Wystawienie: Warszawa, Scena Prezentacje 1981.
20. J. Genet: Ścisły nadzór. Wystawienie: Warszawa, Scena Prezentacje 1982.
21. C. Goldoni: Sługa dwóch panów. Wystawienie: Warszawa, Teatr na Woli 1983.
22. Uniesienie. (Klasycy erotyzmu a także erotyzm klasyków: kilkadziesiąt drastycznych tekstów słynnych autorów). Wybrał, przeł. i oprac. J. Adamski. Warszawa: Andy Grafik 1991, 165 s.
23. G. Apollinaire: Wyczyny młodego Don Juana. [Powieść]. Warszawa: MiGO 1992, 126 s.
24. C. Busquetes: Piotruś Pan; Bambi; Królewna Śnieżka. Warszawa: Zetdezet 1995, [64] s.
Przekłady literatury dziecięcej.
25. Pinokio; Brzydkie kaczątko; Czerwony Kapturek; Jaś i Małgosia. Warszawa: Zetdezet 1995, [64] s.
Przekłady literatury dziecięcej.
26. Tomcio Paluch; Alicja w Krainie Czarów; Kopciuszek; Kot w butach. Warszawa: Zetdezet 1995, [64] s.
Przekłady literatury dziecięcej.
27. Ch. Baudelaire: Kwiaty zła. Wybrał i przeł. J. Adamski Wstęp: L. Żuliński. Warszawa: Ars 1998, 118 s.

Prace edytorskie i redakcyjne

1. Lectures choisies. Klasa XI. Materiały pomocnicze do nauczania języka francuskiego. Wiek XIX. Stendhal, Balzac, Flaubert, Zola, Maupasant. [Współred.:] Z. Matuszewicz. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych 1951, 168 s.
2. Voltaire: Syn marnotrawny. Komedia w 5 aktach. Tłumaczenie: S. Trembecki. Oprac.: J. Adamski Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1951, LXVIII, 96 s. Biblioteka Narodowa II, 63.
3. Voltaire: Listy o Anglikach albo Listy filozoficzne. Przeł. J. Rogoziński. Przedmowa i red.: J. Adamski Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1952, 198 s. Wyd. nast.: wyd. 2 tamże 1954.
4. D. Diderot: Wybór pism filozoficznych. Tłumaczenie: J. Rogoziński i J. Hartwig. Przedmowa i red.: J. Adamski Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1953, 337 s.
5. E. Zola: Oskarżam! Wybór i red.: J. Adamski Tłumaczenie: Z. Bieńkowski, J. Dmochowska, J. Rolewska. Przedmowa: A. Kotula. Przypisy: Z. Matuszewska. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1953, 139 s.
6. J. Nievo: Na zamku Tratta. [Powieść]. Przeł. B. Sieroszewska. Wstęp i przypisy: J. Adamski. Warszawa: Czytelnik 1954, 248 s.
7. Voltaire: Pogawędki i dialogi filozoficzne. Przeł. J. Rogoziński. [Przedmowa, red. i przypisy:] J. Adamski. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1954, 201 s.
8. A. France: Opowiadania. Wybór: J. Adamski. Tłum. E. Bąkowska i in. Wstęp: J. Rogoziński. Warszawa: Czytelnik 1957, 582 s.
9. Teatr Pirandella. Tłum., oprac. i przedm.: J. Adamski. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1976, 241 s.

Zawartość

Sztuka teatru wedle Pirandella [wstęp]. — Dramaty: Sześć postaci szuka autora; Giganci z gór. Por. Przekłady i adaptacje Prace edytorskie i redakcyjne poz. , .
10. Teatr wenecki. W tłum., oprac. i z przedmową J. Adamskiego. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1980, 92 s.

Zawartość

Zawiera utwory dramatyczne: A. Beolco zwany Ruzante: Dialog wtóry czyli Łasica (1528). — Anonim wenecki: Wenecjanka (1549). Por. Przekłady i adaptacje Prace edytorskie i redakcyjne poz. , 17.
11. Gwałt i perswazja. Antologia publicystyki z lat 1981-1983. [Wybór i wstęp:] J. Adamski. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1983, 319 s.
12. Literatura Polski Ludowej. Oceny i prognozy. Materiały z konferencji pisarzy w lutym 1985 roku. [Układ tekstów i wstęp:] J. Adamski. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1986, 530 s.
13. A. Cybulski: Narzekadło. [Esej]. Oprac.: J. Adamski Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1988, 141 s.
14. Żydowski dowcip. Humor i łzy. Oprac.: J. Adamski. Warszawa: Era 1993, 94 s.

Zob. też: Przekłady i adaptacje poz. , 22, 27.

Omówienia i recenzje

Ankieta dla IBL PAN 1964, 1974, 1988, 1990.

Słowniki i bibliografie

Słownik współczesnych pisarzy polskich. Seria 2. T.1. Warszawa1977-1980. (M. Brykalska).

Ogólne

Artykuły

M. Radziwon: Tragedia besserwissera. Dialog 1997 nr 8.
H.I. Rogacki: Wielki profesor. Teatr 2002 nr 1/2.

Świat wolteriański

J. W. Gomulicki: Z epoki Oświecenia. Nowe Książki 1957 nr 24.

Poszukiwanie ideału kultury

B. Chwedończuk: W poszukiwaniu ideału kultury. Twórczość 1965 nr 6.
J. Katz. Kultura i Społeczeństwo 1965 nr 3.
M. Król: Perypetie z kulturą. Twórczość 1967 nr 3.
J. Górski: Anachronizm i nowoczesność. II. W tegoż: Dylematy i tradycje. Kraków 1969.

Sekrety wieku Oświecenia

M. Skrzypek: U źródeł socjologii religii. Studia Religioznawcze 1972 nr 5.

Teoria klapy teatralnej

A. Boska: Zawiedzione nadzieje. Nowe Książki 1970 nr 10.
K. Wolicki: Teatr, dramat, masy i nauka. Teatr 1970 nr 8.

Modele miłości i wzory człowieczeństwa

M. Śląską: Szkice o literaturze włoskiej. Nowe Książki 1975 nr 1.
T. Żółciński: Sycylijska szkoła uczuć. Literatura na Świecie 1975 nr 9.
T. Miłkowski: Pamiętnik krytyka. Nowe Książki 1985 nr 7/8.

Teatr z bliska

A. Lis. Przegląd Tygodniowy 1985 nr 32.