BIO

Born in 1973; daughter of Mieczysław Orski and Halina Wyrzykowska. She completed her advanced secondary education at the Juliusz Słowacki Grammar School No. IX in Wroclaw. The same year, she started a degree in Polish philology at the Institute of Polish Philology at the University of Wroclaw (IFP UWr). She made her debut as a literary critic in 1997 with the article Krytyk „kreatywny” (The "creative" critic), which she co-authored with Karina Stasiuk. It appeared in the quarterly "Czas Kultury" (no. 3), In 1998, she published her debut academic article, Logos i Bigos – o dyskusjach nad „Opętanymi” Witolda Gombrowicza (Logos and bigos: The debates around Witold Gombrowicz's Opętani [Possessed]), which appeared in "Acta Universitatis Wratislaviensis. Literatura i Kultura Popularna" (no. 7) In her research, she focused on contemporary Polish poetry and contemporary theories of modernism and the avant-garde. In 2002, she was awarded a doctorate in the humanities, specializing in literary studies, from UWr. Her thesis, Przełom awangardowy w dwudziestowiecznym modernizmie w Polsce (The avant-garde breakthrough in twentieth-century Polish Modernism), was supervised by Prof. Jacek Łukasiewicz. She was employed at the Department of post-1919 Polish Literature at IFP UWr from 2004 (in 2021 it became the Department of Twentieth and Twenty-First Century Polish Literature). She was awarded a habilitation degree from UWr in 2014 for her study Republika poetów. Poetyckość i polityczność w krytycznej praktyce (The Republic of Poets: Poetics and politics in critical praxis). Between 2008 and 2021, she was a member of the jury of the Silesius Wroclaw Poetry Prize. From 2013 to 2018, she served on the jury of the Wisława Szymborska Poetry Prize. In 2016, she started collaborating with the Centre for Avant-Garde Studies at the Faculty of Polish Studies at UJ. She was co-founder of the degree in Culture and Textual Practice at the Institute of Polish Literature at UWr. She was made state-appointed professor in 2021. She joined the Polish Academy of Sciences' Committee on Literary Studies in 2024. She published literary criticism and academic articles in periodicals including "Odra" (from 1997; including in its supplement "Arkusz"), "Kresy" (1998-2007), "Nowe Książki" (1999-2010), "Teksty Drugie" (1999-2011), "FA-art" (2002-2009), "Studium" (2002-2003), „Dekada Literacka" (2004-2009), and the digital literary monthly "Mały Format" (2019-2021). She lives in Wroclaw.

Twórczość

1. Przełom awangardowy w dwudziestowiecznym modernizmie w Polsce. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas 2004, 534 s.

Rozprawa doktorska.

Zawartość

Wstęp. – Część I. Problemy z pojęciem modernizmu: 1. Modernizm i postmodernizm: próba określenia wzajemnego stosunku pojęć (w kontekście stanowisk Zygmunta Baumana i Douwe'a Fokkemy); 2. O jednoznaczności pojęć modernizmu i awangardy. Modernizm i awangarda w kręgu europejskiej i amerykańskiej krytyki; 3. Awangarda i modernizm w „zewnętrznej” perspektywie badań. Prezentacja „Koncepcji modernizmu” Astradura Eysteinsona; 4. Petera Buergera „Teoria awangardy” – słowo o autonomii sztuki nowoczesnej; 5. O stosunku pojęć modernizmu i awangardy. Buerger, Eysteinson i Adornowska „Dialektyka negatywna”. – Część II. Paradoksy modernizmu. Awangardowe utopie: 1. Koło medialne jako metafora związków modernizmu i awangardy; 2. Pojęcie dehumanizacji w krytyce Eliota i Ortegi y Gasseta; 3. Idea autonomii i utopia krytyki – modernizm i jego awangardowa krytyka. – Część III. Modernizm i modernistyczna świadomość w polskim literaturoznawstwie: 1. „Podwójna” świadomość polskiej historii literatury; 2. Problem granic w nowoczesności – „wykluczająco-redukujący” model literaturoznawstwa; 3. Brzozowski i Irzykowski – dwie idee procesu literackiego i dwa sposoby na „przekroczenie sprzeczności”; 4. Pozytywna koncepcja modernizmu Ryszarda Nycza i powiązanie „negatywnie-dialektyczne”. – IV. Awangardowe tradycje dla polskiej poezji: 1. Granice awangardowości; 2. Przyboś i Peiper – polskie modele awangardowości; 3. Sytuacja liryczna; 4. …i układ rozkwitania. – Poezja narracyjna Tadeusza Peipera.

2. Liryczne narracje. Nowe tendencje w poezji polskiej 1989-2006. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas 2006 , 284 s.

Nagrody

Nominacja do Nagrody Literackiej Gdynia 2007.

Zawartość

Część I: Rytuał przełomu – wstęp; Mit prywatności – liryczne narracje lat 90; Sezon na leszcza – autentyk w poezji Jacka Podsiadły. – Część II. Język: Liryka ex post – narracja jako struktura niezrozumienia; Czy Andrzej Sosnowski jest poetą romantycznym? – o transcendentalnej bufonerii; „Mistrz rykowiska” albo zbłądź ze mną! [dot.: T. Pióro: Pieśni miłosne]; Słowo „śnieg” [dot.: E. Pasewicz: Wiersze dla Róży Filipowicz] – Część III. Podmiot: Kresy tożsamości – na podstawie poezji Eugeniusza Tkaczyszyna-Dyckiego; Co robi z nami historia literatury? [dot. poezji M. Świetlickiego]; Wiszenie [dot. poezji M. Świetlickiego]; Warunki obserwacji [dot. poezji M. Sendeckiego i M. Barana]. – Część IV. Świat: Retoryka przedmiotów [dot. poezji D. Sośnickiego]; Obraz-historia [dot. poezji M. Grzebalskiego]; Stany skupienia narracji [dot.: T. Różycki: Dwanaście stacji]; Tomek na tropach [dot.: T. Różycki: Kolonie]. – Część V. Ironia: Bóg i pies – refleksje Trickstera [dot. twórczości A. Wiedemanna]; Foks-trot, czyli pustka parodii [dot. poezji D. Foksa]; Mer Betlejem to ja [dot. prozy D. Foksa]. – Część VI. Dwie glosy: Subtelne rewolucje – o Nowej Fali i liryce lat 90; Literatura na rynku.

3. Republika poetów. Poetyckość i polityczność w krytycznej praktyce. Wrocław: Wydawnictwo EMG 2013, 486 s.

Rozprawa habilitacyjna.

Zawartość

Wstęp. Na nieznanych wodach. – I. Dziwna historia Adama Ważyka. – II. Linia Miłosza: Miłosz jak świat; Settembrini; Miłoszyzm. – III. Wspólnota tłumaczy: „Plagiatowość”; Nieufni i zadufani. – IV. Obywatel poeta: Poetyckość i polityczność; Wspólnota niebywała; Wiersze niewychowawcze. – V. Zostać bohaterem. Gra w klasycyzm. – Co robi poezja?: I. Żargon autentyczności; II. Poeta jak sieć.

4. Performatywy. Składnia/retoryka, gatunki i programy poetyckiego konstruktywizmu. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego 2019, 310 s.

Zawartość

Wstęp. Poezja nowoczesna… czyli co właściwie?; Autonomia doświadczenia i doświadczenie autonomii. – Część I: Performatywne konstrukcje; Praca awangardowej „poiesis”. Składnia wiersza konstruktywistycznego; Peryfraza i elipsa; Detrakcje: Przyboś; Detrakcje: Miłobędzka; Detrakcje: Sendecki. – Część II: Performatywne programy późnych awangardystów. Późni awangardyści w teatrze poezji (Falkiewicz, Miłobędzka, Karpowicz); „Ma petite Artaud”. Gry językowe/gry teatralne; Ciało z klocków. Słowo na scenie w twórczości Krystyny Miłobędzkiej; Nieobecność Miłobędzkiej; Zaangażowany Falkiewicz i Karpowicz otwarty. – Aneks. Surrealistyczny „obraz-ruch”; Krytyczne lektury Adama Ważyka.

Artykuły w czasopismach i książkach zbiorowych, m.in.

Co to jest o'haryzm – próba krytycznej rewizji pojęcia. „Kresy1998 nr 3 s. 44-56.
Polska i świat. Nowojorskie historie i nowa poezja polska. „Teksty Drugie1999 nr 5 s. 53-70.
Wiersz – poemat – autobiografia – powieść. „Kresy1999 nr 37 s. 121-132 [dot. poezji J. Podsiadły].
Próba całości” czy świadectwo kryzysu mowy?. „Kresy2002 nr 3/4 s. 88-98 [dot. poezji J. Przybosia].
Jak może wyglądać we współczesnej poezji rozpowiadanie tajemnic. „Studium2004 nr 4/5 s. 154-165 [dot. poezji M. Grzebalskiego].
O „lewicowej” strategii współczesnej krytyki literackiej wobec wolnego rynku mediów. W: Dyskursy krytyczne u progu XXI wieku. Między rynkiem a uniwersytetem. Kraków 2007 s. 219-234.
Prawy do lewego. „Teksty Drugie2008 nr 4 s. 111-120 [dot.: S. Brzozowski: Głosy wśród nocy].
Jak być spiskowcem wśród komunardów. „Dodatek Literacki2009 nr 3 s. 1, 7-8 [polemika z I. Stokfiszewski: Co to znaczy dzisiaj być polską pisarką? „Dodatek Literacki” 2008 nr 1 oraz G. Jankowicz: Jak być dziś krytyczką wśród pisarek? „Dodatek Literacki” 2008 nr 2].
Mistrzowie odchodzą. O pojęciach mistrza, kanonu i arcydzieła w świadomości krytyki po 1989 roku. W: Dwadzieścia lat literatury polskiej (1989-2009). T. 1. Katowice 2010 s. 27-42.
Stanisław Brzozowski – poeta i filozof. Krytyka jako poezja progresywna w „Głosach wśród nocy”; „Ja” – arabeska. W: Stanisław Brzozowski. (Ko)repetycje. T. 1. Katowice 2012 s. 141-171; 293-329.
What we learned from the British barbarians. Przeł. T. Bruś. „Rocznik Komparatystyczny2013 s. 119-136.
Muzyka i zaangażowanie. W: Tajne bankiety. Poznań 2014 s. 71-83 [o poezji S. Kopyta].
O „bez-źródłowości” poezji. O wierszach Konrada Góry. W: Jakieś rozwiązania. Poznań 2016 s. 49-58.
Najciekawsza wydaje mi się właśnie osobność” (Charles Reznikoff i przekłady Piotra Sommera). „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica2017 nr 2 s. 5-31.
Transition-translation. Andrzej Sosnowski's translation of „Three Poems” by John Ashbery. „Polish Journal for American Studies2017 vol. 11 s. 275-293.
Don Giovanni. Z nieustaj̧acym odniesieniem do Sosnowskiego. W: Nowe wiersze wybrane. Poznań 2018 s. 14-28.
Awangarda jest potrzebna jak powietrze. W: Awangarda jest rewolucyjna albo nie ma jej wcale. Poznań 2019 s. 628-649.
Poeci-tłumacze jako „awangarda” lat 90. „Wielogłos2020 nr 1 s. 57-73.
Rewidowanie Ważyka. Polityczne lektury „Poematu dla dorosłych”. W: Konstelacje krytyczne. T. 1. Teorie i praktyki. Kraków 2020 s. 123-152.
Bardzo Drodzy Przyjaciele. [Posłowie]. W: M. Karpowicz, T. Karpowicz, A. Falkiewicz, K. Miłobędzka: Blisko z daleka. Listy 1970-2003. Oprac. J. Borowiec przy współpracy K. Miłobędzkiej. Wrocław 2021 s. 479-491.
Co by było, gdyby Teatr Osobny Białoszewskiego, Murawskiej i Heringa zamiast Jeana-Paula Sartre'a i Simone de Beauvoir odwiedził John Cage?. W: MiroFor. T. 2. „Życie prze. Gdańsk 2021 s. 147-163.
Kinopoezja? Ruch i fotogenia jako kategorie estetyczne poetyckiej awangardy. „Forum Poetyki” [on-line] 2021 nr 23 s. 30-49. Dostępny w Internecie: Zob. link [dostęp 6 grudnia 2021].
Socrealizm-surrealizm. W: Polityki/awangardy. Kraków 2021 s. 435-454.
Czego można było się nauczyć od brytyjskich i irlandzkich barbarzyńców? . W: Przekład wobec estetyk i poetyk awangardowych . Katowice 2022 s. 7-27.
Mainstream i off zamieniają się miejscami. Główny nurt jako „uciekające” pojęcie literackiej krytyki. „Forum Poetyki2022 nr 28-29 s. 26-43.
Polityczne” kłopoty ze zwrotem transnarodowym. „Transnational studies” a badania literatur narodowych. „Teksty Drugie2022 nr 6 s. 207-224.
Metalepsa – trop tłumaczy. „Prace Filologiczne2023 nr 13 s. 33-47.
Pełzająca rewolucja. Awangardowe transfery Europy Środkowej (na przykładzie powojennego surrealizmu). „Porównania2023 nr 1 s. 385-401.

Przekłady

1. A.Y. Mah: Chiński Kopciuszek. Sekretna historia niechcianej córki. Przeł. J. Orska. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie 2004, 185 s.
2. H. Kissinger: Kryzys. Anatomia dwóch kryzysów – wojna Jom Kippur (1973) i wycofanie się USA z Wietnamu (1975). Przeł. J. Orska, W. Bokajło. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie 2005, 436 s.

Prace redakcyjne

1. Przekraczanie granic. O twórczości Tadeusza Różewicza. Red.: W. Browarny, J. Orska, A. Poprawa. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas 2007, 468 s.
2. Herbert (nie)oswojony. Red.: W. Browarny, J. Orska, A. Poprawa. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 2008, 197 s.
3. Po Miłoszu. Red.: M. Bielecki, W. Browarny, J. Orska. Kraków: Wydawnictwo EMG 2011, 322 s.
Materiały z z sesji naukowej, 25-27 maja 2011 r., która odbyła się w ramach Festiwalu Czesława Miłosza we Wrocławiu.
4. B. Zadura: Wiersze wybrane. Wybór: J. Orska. Poznań: Wydawnictwo Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej i Centrum Animacji Kultury 2011, 527 s. Biblioteka Poezji Współczesnej, t. 34.
5. Stanisław Brzozowski. (Ko)repetycje. T. 1. Red.: D. Kozicka, J. Orska, K. Uniłowski. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego; FA-art 2012, 334 s.
6. Próba rekonstrukcji. Szkice o twórczości Tadeusza Różewicza. Red.: T. Kunz, J. Orska. Kraków: Wydawnictwo EMG 2014, 397 s. Decyzje Krytyczne, t. 4.
7. Tajne bankiety. Red.: P. Kaczmarski, M. Koronkiewicz, P. Mackiewicz, J. Orska, J. Skurtys. Poznań: Wydawnictwo Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej i Centrum Animacji Kultury 2014, 261 s.
8. Nauka chodzenia. Teksty programowe późnej awangardy. Red.: W. Browarny, P. Mackiewicz, J. Orska. T. 1-2. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego 2018, 2019, 352 + 337 s. Awangarda/Rewizje.
9. Awangarda jest rewolucyjna albo nie ma jej wcale. Red. i wybór: J. Orska, A. Sosnowski. Autor wstępu: A. Sosnowski. Autorka posłowia: J. Orska. Poznań: Wydawnictwo Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej i Centrum Animacji Kultury 2019, 675 s. Biblioteka Poezji Współczesnej, t. 121.
10. Konstelacje „Poematu dla dorosłych. Wybór i oprac.: J. Orska. W: Konstelacje krytyczne. T. 2. Antologia. Red.: D. Kozicka, M. Świerkosz, K. Trzeciak. Kraków 2021, s. 159-196.

Omówienia i recenzje

• Ankieta dla IBL PAN 2022.

Przełom awangardowy w dwudziestowiecznym modernizmie w Polsce

J. Beczek: Przełomowo o awangardzie. „Nowe Książki2005 nr 6.
M. Larek: Upragniony stan: autonomia. „Teksty Drugie2006 nr 6.
M. Telicki: Wytrychy i klucze. „Kresy2006 nr 65/66.

Liryczne narracje

A. Gleń: Retoryka poezji najnowszej. „Topos2007 nr 5.
G. Hetman: Odwaga krytyka. „Twórczość2007 nr 12.
J. Madejski: Liryka w przemianach. „Nowe Książki2007 nr 4.
A. Kałuża: Autonomie, autonomie…Dekada Literacka2008 nr 2/3.
M. Kurek: O inną lirykę, o liryce inaczej…Odra2009 nr 4.

Republika poetów

J. Jarniewicz: Wiersze pod presją. „Odra2014 nr 9.
A. Skrendo: Podwójny nelson ułudy. „Nowa Dekada Krakowska2015 nr 6.
J. Tabaczewska: Problemy z politycznością literatury. „Teksty Drugie2015 nr 6.