BIO

Born on 15 September 1929 in Warsaw; daughter of the public administrator Jakub Grynsztajn and Pola Perl, née Kijewska. She spent her childhood in the Muranów district of Warsaw where in 1936 she also started attending the local primary school. During the German occupation, she and her family were forced to live in the Warsaw ghetto from autumn 1940. Her father was deported to Treblinka in 1942 and was killed there. Following the outbreak of the Warsaw Ghetto Uprising in 1943, she hid in a bunker at 3 Miła Street. In May 1943, she and her mother, along with other family members, were deported to the Majdanek concentration camp, where her mother was murdered after the first selection of people from the transports. In July 1943, she was moved to the Auschwitz-Birkenau concentration camp. In January 1945, she was part of the death marches that followed the evacuation of the camp. She reached Wodzisław Śląski and was subsequently taken to the Ravensbrück concentration camp. From February 1945, she was held at the concentration camp in Neustadt-Glewe, which was liberated by the Red Army in May of the same year. The following month, she returned to Warsaw, where she was reunited with her brother Marek, the sole surviving member of her family. She joined the second class of grammar school before being granted permission by the Ministry of Education to move to adult evening classes from September 1945. She joined the Ichud kibbutz at Targowa Street in 1946 before moving to the kibbutz of the left-wing party Hashomer Hatzair at Poznańska Street in order to secure a permit to leave for Palestine. During this period, she started learning Hebrew. In June 1946, together with members of the kibbutz, she travelled without full documentation via Czechoslovakia, Austria, Germany, where she spent several months, and then Paris (where she stayed with an acquaintance of her brother), before reaching Palestine in December 1947. She worked and lived at the Ein Shemer kibbutz until 1950. She married Adam, an acquaintance from the Warsaw kibbutz. After their divorce, she married Henryk Birenbaum, who had arrived in Palestine with a different Warsaw kibbutz in 1950. She and her family initially settled in a moshava, a cooperative village, before moving to an immigrant camp near Tel Aviv in 1951. She moved into her own house in 1953. Around 1967, she started writing her memoirs about her time in the ghetto and concentration camps in Polish as she had not yet become fluent in Hebrew. She made her debut in 1967 with her autobiographical volume Nadzieja umiera ostatnia (Hope dies last), which was published in Poland. She described her wartime experiences in public events, mainly with school-age youths, held in Israel. In subsequent years, she published further memoirs and volumes of poetry, while she also began translating from and into Hebrew. Excerpts of her prose texts and memoirs appeared in the Polish press, in periodicals including "Zwierciadło" (1987) and "Odgłosy" (1988), then later also in "Akcent" (1990 and 1990) and "Więź" (1993, 1996 and 2001). She also published in the Polish-language Israeli newspaper "Nowiny Kurier", as well as less regularly in the Hebrew-language periodicals "Haare" and "Maariv". She visited Poland in 1986, taking part in meetings with Polish readers, as well as with participants of excursions from Israel and West Germany. She also travelled to Germany on several occasions. In 2001, the Polish Council of Christians and Jews awarded her the title of Figure of Reconciliation, while in 2018 she was made an honorary citizen of Warsaw. The same year, she joined the International Auschwitz Council. She was awarded the Officer's Cross of the Order of Polonia Restituta (1999) and the Order of Merit for Warsaw (2015). She has two sons, the poet, lyricist and music producer Yakov Gilad, and the programmer Beni. She lives in Herzliya, Israel.

Twórczość

1. Nadzieja umiera ostatnia. [Wspomnienia]. Warszawa: Czytelnik 1967, 214 s. Wyd. nast.: wyd. 2 tamże 1988, 275 s.; wyd. 3 Oświęcim: Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau 2001, 275 s., tamże: wyd. 4 2016, wyd. 5 2017. Arbeit Macht Frei.

Od wyd. 2 dodatek: Wyprawa w Przeszłość – Polska 1986 [relacja z pierwszej podróży autorki do Polski].

Przekłady

angielski

Hope is the last to die. A personal documentation of Nazi terror. [Przeł.] D.J. Welsh. New York 1971, wyd. nast.: wyd. 2 Oświęcim 2008; wyd. 3 tamże 2016.

czeski

Naděje umírá poslední. Očité svědectví holocaustu. [Przeł.] M. Páralová Tardy. Brno 2010, wyd. 2 tamże 2017.

francuski

L'espoir est le dernier a mourir. Une jeune adolescence sous la terreur des nazis. [Przeł.] C. Rouach. Oświęcim 2008, wyd. 2 tamże 2016.

hebrajski

Ha-ḥayiym k̇e-tiqwah. [Przeł.] H. Birenbaum. [Jeruzalem] 1983, wyd. nast.: wyd. 2 Tel-Awiw 1989; wyd. 3 Tel-Awiw 2004.

hiszpański

La esperanza es la ultima en morir. [Przeł.] X. Farré. Oświęcim 2016.

japoński

Kibō. Inochi aru kagiri. [Przeł.] S. Kusakabe. Tōkyō 1995, wyd. 2 tamże 2000.

niemiecki

Die Hoffnung stirbt zuletzt. [Przeł.] E. Kinsky. Haga 1989, wyd. 2 Oświęcim 2016, wyd. skrócone: Das Leben als Hoffnung. Die Geschichte einer Holocaust-Überlebenden mit Texten und Bildern von deutschen Schülern. Münster 2004.

rosyjski

Nadieżda umirajet poslednej. [Przeł.] N. Iwaniec. Oświęcim 2017.

włoski

La speranza e l'ultima a morire. [Przeł.] A. Costa. Oświęcim 2016.

2. Niepoetyckie wiersze. Z wierszy niepublikowanych [1] = Non-poetic poems. Poems never published before. Powst. 1967-2005. Dostępny w Internecie: Zob. link [dostęp 26 grudnia 2022].

3. Niepoetyckie wiersze. Z wierszy niepublikowanych [2] = Non-Poetic poems. Poems never published before [2]. Powst. 1982-2001 [on-line]. Dostępny w Internecie: Zob. link(http://www.zchor.org/birenbaum/wiersze5.htm) [dostęp 26 grudnia 2022].

4. Nawet gdy się śmieję. [Wiersze]. Rzeszów: Krajowa Agencja Wydawnicza 1990, 75 s. Dostępny w Internecie: Zob. link [dostęp 26 grudnia 2022].

5. Powrót do ziemi praojców. [Wspomnienia]. Warszawa: Czytelnik 1991, 231 s.

Przekłady

hebrajski

Ḥazarah la-ʾereṣ ha-ʾabŵt. [Przeł.] H. Birenbaum. Herṣeliyah 2015.

niemiecki

Rückkehr in das Land der Väter. [Przeł.] B. Kosmala. Frankfurt am Main 1998.

6. Nie o kwiatach. [Wiersze]. Kraków: Wydawnictwo BUS 1993, 61 s. Zob. poz. .

Wiersze z lat 1967-1992.

Przekłady

niemiecki

Nicht die Blummen Wegen. [Przeł.] B.N. Weissberg. Bad Honnef 1990.

7. Jak można w słowach. Wybór wierszy. Oświęcim: Centrum Dialogu 1995, 74 s.

8. Każdy odzyskany dzień. Wspomnienia. Red. i wstęp: I. Sariusz-Skąpska. Kraków: Wydawnictwo Znak 1998, 228 s.

Wspomnienia z lat1966-1969, 1982-1989, 1996-1997.

9. Wołanie o pamięć. [Wspomnienia]. Wprowadzenie: H. Bochenek. Oświęcim: Wydawnictwo Państwowego Muzeum Oświęcim-Brzezinka 1999, 186 s.

10. Echa dalekie i bliskie. Spotkania z młodzieżą. [Wiersze]. [Kraków]: Fundacja Kultury Chrześcijańskiej „Znak2001, 135 s. Dostępny w Internecie: Zob. link [dostęp 26 grudnia 2022].

11. Życie każdemu drogie. [Opowiadania; Wiersze]. Fotografie: A. Bujak. Kraków: Biały Kruk 2005, 102 s.

Zawartość

I. Psie życie. – II. Kocie sprawy. – III. [Wiersze].

12. Moje życie zaczęło się od końca. [Wiersze]. Oświęcim: Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau 2010, 335 s.

Zawartość

Zawiera poz. , , , , .

13. Wciąż pytają… = Man fragt mich immer wieder… Przeł. R. Wędrychowski. Oświęcim: Fundacja na Rzecz Międzynarodowego Domu Spotkań Młodzieży; Warszawa: Biuro Regionalne Fundacji im. H. Bölla 2011, 46 s.

14. Szukam życia u umarłych. Wywiad z Haliną Birenbaum. Współautorka: B. Bochenek. Wstęp: G. Nikliborc. Oświęcim: Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau 2013, 198 s.

Przekłady

niemiecki

Ich suche das Leben bei den Toten. Ein Gespräch. [Przeł.] B. Kosmala. Berlin 2019.

włoski

La forza di vivere. Intervista con Halina Birenbaum. [Przeł.] S. Santoliquido. Oświęcim 2019.

15. To nie deszcz, to ludzie. [Wywiad rzeka]. Współautorka: M. Tutak-Goll. Warszawa: Wydawnictwo Agora 2019, 373 s.

Przekłady

hebrajski

Zeh lo geshem, zeh anashim. [Przeł.] H. Birenbaum. [Izrael] 2023.

16. Z historii mojego życia po Zagładzie. Wspomnienia. London: Wydawnictwo Anna Maria Mickiewicz Literary Waves Publishing 2022, 479 s.

Wybory utworów literackich w przekładach

angielski

Sounds of a guilty silence. [Przeł.] J. Friedman. Kraków – Oświęcim 1997.

hebrajski

Nigun pnimi. [Wiersze]. [Przeł.] H. Birenbaum. Tel Aviv 1985.

Przekłady

1. W. Szlengel: 'Ăšer qārā'tî la-mē̱tîm: rômān. [Przeł.] H. Birenbaum. Tel-Awiw: Teraqlîn 1987, 139 s.
2. W. Szlengel: Šney ʾadŵniym ḃe-šeleg : šiyrey Wladiyslab Šlengel mi-geṭŵ waršah. [Przeł.] H. Birenbaum. [Red.:] B. Albert, T. Goldberg. Szoham: ʾEl ha-mešŵrer 2016, 68 s. + płyta CD.

Prace redakcyjne

1. S. Hurman, A. Hurman: Pod osłoną nocy. Wspomnienia z lat 1939-1945. Red.: H. Birenbaum. Oświęcim: Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau 2007, 140 s.

Omówienia i recenzje

Wywiady

Makaron, cukier i cynamon. Rozm. A. Hadrysiewicz. „Wir1995 nr 2.
Być imigrantem w Izraelu. Rozm. I. Bodnar. „Przekrój1999 nr 2.
Dla mnie nie ma tematów tabu. Rozm. A. Magdziak-Miszewska. „Więź2001 nr 4.
Dokąd ty jedziesz, mała kobieto. Rozm. A. Augustyniak. „Midrasz2014 nr 5.
Miało mnie nie być. Rozm. R. Kim. „Newsweek Polska2015 nr 5.
Sypie się ze mnie. Rozm. J. Dąbrowska. „Tygodnik Powszechny2015 nr 27.
Ludzie nie uczą się z historii. Rozm. M. Tutak-Goll. „Gazeta Wyborcza2017 nr 47 dod. „Wysokie Obcasy”.
Już odchodzisz? Rozm. M. Tutak-Goll. „Gazeta Wyborcza2019 nr 21 dod. „Wysokie Obcasy”.
Miłość i pamięć ocalone z Holokaustu. Rozm. M. Tutak-Goll. „Gazeta Wyborcza2019 nr 21 dod. „Kraków”.
Półtora sandałka. Rozm. A. Pawlicka. „Newsweek Polska2021 nr 51/52.

Ogólne

Artykuły

J. Wiśniewska: Wszędzie obca (o poezji Haliny Birenbaum). „Zeszyty Majdanka1997.
W. Michalski: Haliny Birenbaum powroty do spalonych gniazd. W tegoż: Słowa i twarze. Szkice literackie. Lublin 2003.
K. Olszewska: Autobiographical strategy and attitude of Halina Birenbaum as form of passing on a witness of the Holocaust. W: Autobiography, biography, narration. Research practice for biographical perspective. Łódź; Kraków 2013.
A. Augustyniak: Jestem żywą macewą. Portret Haliny Birenbaum. „Tygodnik Powszechny2014 nr 4 dod.Życie po Auschwitz”.
K. Zwolska-Płusa: Dwa oblicza żydowskiej matki w prozie Iryt Amiel i Haliny Birenbaum. W: Tożsamość a stereotypy. Żydzi i Polacy. Częstochowa 2014.
M. Tomczok: Syreni śpiew i narodziny alternatywy. Literatura Edmonda Jabésa, Leopolda Buczkowskiego i Haliny Birenbaum wobec Zagłady. „Ruch Literacki2018 z. 2.

Nadzieja umiera ostatnia

J. Wilhelmi: Świat tych, co umierali. „Kultura1967 nr 23.
S. Wygodzki. „Nowa Wieś1967 nr 18.
H. Zaworska: Godzina życia – i to życie. „Nowe Książki1967 nr 11.
M. Maliszewski. „Kultura1988 nr 17.
J. Zatorski: Oprócz śmierci nie było rzeczy pewnych…. „Kierunki1988 nr 17.

Nawet gdy się śmieję

W. Michalski: Powroty do spalonych gwiazd. „Akcent1992 nr 2/3.
W. Zawistowska: Pamiętam przeszłość bo droga mi jest teraźniejszość. „Słowo Żydowskie = Dos Jidisze Wort1992 nr 24.

Powrót do ziemi praojców

K. Ostrowski: Zawiedzione nadzieje?Nowe Książki1992 nr 6.
W. Zawistowska: Z przeszłości Izraela. „Słowo Żydowskie = Dos Jidisze Wort1992 nr 10.

Każdy odzyskany dzień

E. Nowacka: Korzenie pojone goryczą. „Nowe Książki1998 nr 9.
K. Meloch: Cudem zawieruszona cząsteczka. „Więź1999 nr 7.

To nie deszcz, to ludzie

P. Smoleński: My ze zhańbionego świata. „Ale Historia2019 nr 20.
J. Chłosta-Zielonka: Obraz dojrzewania w obozie Zagłady. Relacja Haliny Birenbaum „To nie deszcz, to ludzie” = The Image of adolescence in the extermination camp. Halina Birenbaum’s testimony in „To nie deszcz, to ludzie”. „Prace Literaturoznawcze2021 [nr] 9.

Z historii mojego życia po Zagładzie

A. Frątczak. Pisarze.pl [on-line] 21 II 2023. Dostępny w Internecie: Zob. link [dostęp 24 czerwca 2024].