TURWID Marian

Urodzony 28 listopada 1905 we Wrześni; syn Kazimierza Kaczmarka, kupca, i Julianny z Jakubowskich. Do gimnazjum uczęszczał w Gnieźnie. Debiutował jako prozaik w 1926 tomem legend pt. Klasztor na Lipówce, a jako poeta w 1927 wierszem pt. Na powrót «Króla Ducha», ogłoszonym w regionalnym czasopiśmie „Orędownik Wrzesiński” (nr 73; podpisany M. Turwid), z którym współpracę rozpoczął rok wcześniej. W 1926 zdał maturę i podjął studia w Akademii Sztuk Pięknych (ASP) w Krakowie w pracowniach prof. prof. Teodora Axentowicza, Władysława Jarockiego i Fryderyka Pautscha. W 1929 uzyskał uprawnienia do nauczania rysunku na poziomie gimnazjalnym. W 1931 otrzymał dyplom ukończenia studiów na ASP. Jesienią 1931 zamieszkał w Bydgoszczy i uczył rysunku w Miejskim Katolickim Gimnazjum Żeńskim. Rozwijał twórczość plastyczną i literacką. Wiersze, artykuły, felietony i recenzje dotyczące sztuki drukował m.in. nadal w „Orędowniku Wrzesińskim” (do 1938) oraz w „Kurierze Poznańskim” (1930-39; m.in. cykl felietonów pt. Listy z Bydgoszczy; utwory podpisywane też: (M.T.), Mat.). W 1931 założył miesięcznik „Wici Wielkopolskie” i kierował nim jako redaktor naczelny (do 1937; utwory podpisywane też: M.T., (M.T.)). W tymże roku został członkiem Związku Zawodowego Literatów Polskich (ZZLP) oraz uczestniczył w organizowaniu Wyższych Kursów Artystycznych Towarzystwa Nauczycieli Szkół Średnich w Bydgoszczy (uczył tam plastyki do 1933), a także Towarzystwa Przyjaciół Kultury i Sztuki we Wrześni. Był współorganizatorem Rady Artystyczno-Kulturalnej (RAK) w Bydgoszczy, zasiadał w jej zarządzie (1934-39). Należał do współtwórców Grupy Plastyków Pomorskich (przekształconej potem w oddział pomorski Związku Polskich Artystów Plastyków, ZPAP), w 1934-39 pełnił obowiązki jej prezesa; w 1934 wstąpił do Grupy Artystów Wielkopolskich „Plastyka” w Poznaniu. Brał udział w wystawach plastycznych w kraju i za granicą. W 1935 zdał egzamin na nauczyciela szkół średnich. W 1936 ożenił się z Zofią Nowicką, dziennikarką. W tym też roku odbył podróże zagraniczne, m.in. do Wiednia, Budapesztu, Berlina oraz Paryża; ponownie wyjechał do Francji w 1937, w celu uzupełnienia studiów plastycznych. Po wybuchu II wojny światowej i zajęciu Bydgoszczy przez Niemców był poszukiwany przez gestapo i ukrywał się we Wrześni. Od 1940, skierowany nakazem pracy, pracował w niemieckiej firmie malarskiej przy odnawianiu wnętrz i malowaniu szyldów. Brał udział w tajnym nauczaniu. W styczniu 1945, po wyzwoleniu Wrześni, współtworzył tam Biuro Informacji i Propagandy. W marcu tegoż roku powrócił do Bydgoszczy i objął stanowisko zastępcy naczelnika Wydziału Kultury i Sztuki Pomorskiego Urzędu Wojewódzkiego (do 1946). Jako członek ZZLP (od 1949 Związek Literatów Polskich; ZLP) i ZPAP uczestniczył w pierwszych powojennych miesiącach 1945 w organizowaniu lokalnego środowiska literackiego i plastycznego: bydgoskiego oddziału ZZLP, Klubu Literacko-Artystycznego (kontynuującego tradycje przedwojennej RAK) i pomorskiego oddziału ZPAP (prezes Zarządu Okręgowego do 1967, następnie prezes honorowy). Jesienią 1945 został dyrektorem, utworzonego dzięki jego staraniom, Wolnego Studium Artystycznego w Bydgoszczy. W tym też czasie założył poświęcony sprawom kultury miesięcznik „Arkona”, a następnie objął jego redakcję (do likwidacji pisma w 1948; utwory podpisywał też abg). Był również współpracownikiem „Ilustrowanego Kuriera Polskiego” (do 1957; w 1945-46 kierownik działu kultury i sztuki; m.in. w 1952 stały felieton pt. Spotkania ze sztuką; podpisywany też: A.B., M.; M.T., (mt), T.M.). Przygotowywał kwadranse poetyckie, felietony i sprawozdania dla rozgłośni pomorskiej Polskiego Radia. W 1947, po upaństwowieniu Wolnego Studium Artystycznego i przemianowaniu w Państwowe Liceum Technik Plastycznych, został dyrektorem tej szkoły (od 1961 działającej pod nazwą: Państwowe Liceum Sztuk Plastycznych). Równocześnie od 1946 prowadził pierwszy w Bydgoszczy stały salon wystawowy przy Pomorskim Domu Sztuki; z chwilą przejęcia w 1950 tej placówki przez państwo został dyrektorem oddziału bydgoskiego Centralnego Biura Wystaw Artystycznych (do 1972). Był członkiem Stronnictwa Pracy (od 1945), a od 1950 Stronnictwa Demokratycznego; wchodził w skład Miejskiej Rady Narodowej w Bydgoszczy (1954-66), a od 1965 Wojewódzkiej Rady Narodowej (WRN; członek Komisji Kultury WRN od 1952). Należał do Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej i Towarzystwa Wiedzy Powszechnej (członek Rady Wojewódzkiej), był wiceprezesem Towarzystwa Miłośników Bydgoszczy (od 1953), działał w Ogólnopolskim Froncie Jedności Narodu (od 1957). W 1955 rozpoczął współpracę z dwumiesięcznikiem „Pomorze” (do 1973; członek kolegium redakcyjnego do 1970; utwory podpisywał też ab). W następnym roku został powołany do Rady Centralnego Ośrodka Pedagogicznego Szkolnictwa Artystycznego. W 1957 otrzymał nagrodę artystyczną m. Bydgoszczy, w 1959 nagrodę WRN I stopnia za całokształt twórczości literackiej. Należał do Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego (od 1959; członek komitetu organizacyjnego) i Kujawsko-Pomorskiego Towarzystwa Kulturalnego (od 1961; członek prezydium od 1961, wiceprezes od 1972, prezes honorowy od 1983). Kontynuował twórczość poetycką i prozatorską, pisał eseje z pogranicza literatury i plastyki. Wielokrotnie odbywał podróże zagraniczne, przebywał dłużej m.in. we Francji (1957), Włoszech (jako stypendysta ZLP w 1962), Republice Federalnej Niemiec (na stypendium Ministerstwa Kultury i Sztuki – w celu uzupełnienia studiów malarskich w 1963). W 1961 wznowił współpracę z „Ilustrowanym Kurierem Polskim” (do 1987) i zaczął ogłaszać utwory w „Gazecie Pomorskiej” (do 1987, z przerwami). W 1964 został członkiem rady redakcyjnej „Przeglądu Artystycznego” (do 1973). W 1970 otrzymał nagrodę Ministra Kultury i Sztuki; jako stypendysta tegoż ministerstwa był na początku lat siedemdziesiątych m.in. w Jugosławii i we Włoszech. W 1972 zakończył pracę pedagogiczną i przeszedł na emeryturę. W tym też czasie rozpoczął druk artykułów, felietonów i wspomnień w tygodniku „Fakty” (1973-74, 1979-87). W 1977 został laureatem nagrody Wojewody Bydgoskiego (powtórnie), w 1980 – nagrody Wojewody Poznańskiego i nagrody publicystycznej Wydawnictwa Epoka, w 1981 nagrody Ministra Kultury i Sztuki. W 1982 wchodził w skład Tymczasowej Rady Wojewódzkiej Patriotycznego Ruchu Odrodzenia Narodowego. W 1985 przyznano mu nagrodę „Faktów” i „Bydgoskiego Informatora Kulturalnego”. Odznaczony m.in. Złotym Krzyżem Zasługi (1952 i powtórnie 1956), odznaką honorową Bydgoszcz Zasłużonemu Obywatelowi (1960), odznaką „Zasłużony Działacz Kultury” (1964), Krzyżem Kawalerskim (1964) i Krzyżem Oficerskim (1976) Orderu Odrodzenia Polski, Medalem Komisji Edukacji Narodowej (1978), Orderem Sztandaru Pracy II klasy (1984). Zmarł 16 listopada 1987 w Bydgoszczy.