BIO

Urodzony 7 lutego 1898 we wsi Wola Dalsza pod Łańcutem; syn Jana Turka, robotnika rolnego, i Marianny ze Zdąblaszów. Wcześnie osierocony przez ojca, wychowywał się wraz z pięciorgiem rodzeństwa na wsi w ciężkich warunkach. Ukończył trzy klasy szkoły ludowej, dalej uczył się samodzielnie. Od dzieciństwa pracował jako robotnik rolny, początkowo pasąc świnie i krowy u sąsiadów, a potem na folwarku Wola Mała, należącym do ordynacji Potockich. Wyjeżdżał też na sezonowe roboty do Besarabii i do Niemiec, podejmował różne prace zarobkowe. W czasie I wojny światowej w 1916 został powołany do armii austriackiej. Ukończył szkołę podoficerską w Szombathely na Węgrzech. W wyniku działań wojennych znalazł się w 1917, w okresie rewolucji październikowej, w Rosji. Od 1919 służył w Wojsku Polskim. W 1920 brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej; został odznaczony Krzyżem Walecznych. Po przejściu do rezerwy w 1922 pracował w Fabryce Likierów hrabiego Alfreda Antoniego Potockiego w Łańcucie, początkowo jako pomocnik przy montażu urządzeń technicznych, a następnie, po zdaniu egzaminów specjalistycznych, jako konserwator i palacz kotłów parowych. Współpracował z Kołem Młodzieży i Miłośników Sceny (do 1924), jako aktor amator. Pisał też sztuki teatralne i wiersze (niepublikowane). Znany był w okolicy jako gawędziarz ludowy i autor okolicznościowych wierszy. W 1923 ożenił się z Teofilą Lęcznar i zamieszkał we wsi Podzwierzyniec pod Łańcutem. Był współzałożycielem miejscowej ochotniczej straży pożarnej, a także okresowo jej komendantem. Działał w Stronnictwie Ludowym. Brał udział w kampanii wrześniowej 1939 jako szef 21. Ciężkiej Kompanii Telegraficznej. W czasie okupacji niemieckiej mieszkał nadal pod Łańcutem i był współtwórcą oddziałów Armii Krajowej na tym terenie. Po zakończeniu II wojny światowej uczestniczył w odbudowie upaństwowionych Zakładów Przemysłu Spirytusowego w Łańcucie, następnie pracował tam jako palacz. Równocześnie uczył się na kursach technicznych oraz kontynuował działalność społeczno-polityczną jako członek Polskiego Stronnictwa Ludowego, a od 1949 Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Debiutował w 1958 fragmentem książki pt. Moja mama, ja i reszta, opublikowanym na łamach „Orki” (nr 39). Po przejściu na emeryturę w 1960 zajął się wyłącznie twórczością literacką. W tymże roku otrzymał nagrodę literacką Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie. Wspomnienia, felietony, opowiadania drukował m.in. na łamach „Zielonego Sztandaru” (1958-1979, z przerwami), „Tygodnika Kulturalnego” (1962, 1967-68, 1970, 1975), „Widnokręgu” (1965-70) i „Profili” (1969-79, 1982). W 1965 został członkiem Związku Literatów Polskich. W 1973 otrzymał nagrodę literacką im. J. Przybosia, ustanowioną przez czasopismo „Profile”. Wyróżniony m.in. odznakami „Zasłużony dla Województwa Rzeszowskiego” (1968) i „Zasłużony Działacz Kultury” (1970) oraz Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1973). Zmarł 20 lutego 1982 w Rzeszowie.

Twórczość

1. Moja mama, ja i reszta. [Powieść autobiograficzna]. Przedmowa: M. Grad. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1961, 417 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2. T. 1-2. 1963, 252 + 286 s., wyd. 3 1970, wyd. 4 1973, wyd. 5 1989.

Cz. 1 cyklu; cz. 2, 3 zob. poz. , .

2. W służbie najjaśniejszego pana. [Powieść autobiograficzna]. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1962, 394 s. Wyd. 2 tamże 1964.

Cz. 2 cyklu; cz. 1, 3 zob. poz. , .

3. Wróć, ucałuj... [Powieść autobiograficzna]. Powst. ok. 1975. Wyd. Rzeszów: Krajowa Agencja Wydawnicza 1987, 499 s.

Dotyczy okresu I wojny światowej.

4. Palacz z hrabiowskiej likierni. [Powieść autobiograficzna]. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1977, 557 s.

Cz. 3 cyklu; cz. 1, 2 zob. poz. , .

Nagrody

Nagroda w konkursie Ludowej Spółdzielni Wydawniczej na dzieła związane z życiem wsi i jej przemianami oraz wyróżnienie Centralnej Rady Związków Zawodowych w 1978.

5. Zamęt. [Powieść autobiograficzna]. Zielony Sztandar 1978 nr 85-105; 1979 nr 1/2-18. Wyd. osobne Rzeszów: Krajowa Agencja Wydawnicza 1981, 218 s.

6. Pokosy. Opowiadania i opowieści. Słowo wstępne: J. Nowakowski. Rzeszów: Krajowa Agencja Wydawnicza 1979, 331 s.

Zawartość

Wiara cuda czyni; Majówka; Pojedynek z szatanem; Z przepustką na święta; Dwie wigilie; Nieurodzona; Zgon Pipki; Owca i pasterz; Srulek, ostatni z fiakrów; Zamiana; Święcone; Grzech i kara; Prima aprilis; Gniazdo rodzinne.

7. Ostatnia karczma. [Powieść autobiograficzna]. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1982, 291 s.

8. Topiel. [Opowiadania]. Rzeszów: Krajowa Agencja Wydawnicza [1982], 281 s.

Zawartość

Płynne skarby; Gorączka zarobkowania; Pieniądze gwarantowane; Kotłownia jako centrum handlowe; Jadą goście jadą; Wizyta hrabiego; Jedna z ciemnych okupacyjnych nocy; Różnie działo się Żydom w Łańcucie; Pod opieką swastyki; Pierwsze kroki w konspiracji; Krasula matuli; Pan adiunkt wraca do domu; „Masarnia” i żarna prawniczej spółki; Wiosna 1940 roku.

9. Parada życia. [Opowiadania]. Rzeszów: Krajowa Agencja Wydawnicza 1984, 246 s.

Zawartość

Cz. 1: Przodkowie; Zapusty, grajkowie i wilki; Gapie w CUP-ie; Ach ten powielacz; Ludzka wspinaczka; Przez okno oczami starca. – Cz. 2: Wigilia w pałacu; Na pańskim dworze; Pożegnanie z czworakiem.

Omówienia i recenzje

Ankiety dla IBL PAN 1966, 1975.

Autor o sobie

R. Turek: Biografia i jej ekspresja twórcza. Tygodnik Kulturalny 1975 nr 9.

Wywiady

W służbie najjaśniejszego nałogu. Rozm. K. Świerczewska. Widnokrąg 1968 nr 51.
Z Romanem Turkiem laureatem nagrody literackiej „Profilów” im. J. Przybosia rozmawia C. Błońska. Profile 1973 nr 2.

Słowniki i bibliografie

Słownik współczesnych pisarzy polskich. Seria 2. T. 2. Warszawa 1978 (B. Winklowa).
• „Rocznik Literacki 1982” (A. Biernacki).
Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny. T. 2. Warszawa 2000 (K. Dunin-Wąsowicz).

Ogólne

Artykuły

M. Grad: Roman Turek i jego pisarstwo. Orka 1960 nr 43, przedruk jako przedmowa do: Moja mama, ja i reszta [zob. Twórczość poz. ] oraz w tegoż: Szkice i notatki. Warszawa 1964.
A. Kamieńska: Dawna wieś, a historia. W tejże: Pragnąca literatura. Warszawa 1964.
L. Sobierajski. „Tygodnik Kulturalny1965 nr 5.
M. Grad: Pamiętnikarze i działacze. Warszawa 1969 [dot. m.in. R. Turka].
A. Niewolak-Krzywda: Epika Romana Turka. Profile 1971 nr 6.
Z. Krempf: „Wyboistą drogą idąc...” „Widnokrąg1973 nr 5.
M.A. Łyp: Panaturkowe widzenie świata. Profile 1979 nr 5.
Z. Trziszka: Roman Turek i cała reszta. Tygodnik Kulturalny 1981 nr 44.
M. Grad: Wspomnienie o Romanie Turku. Tygodnik Kulturalny 1982 nr 8.
M.A. Kowalski: Roman Turek. Życie Literackie 1982 nr 12.
K. Nowicki: Święte peryferie. Fakty 1982 nr 32.
S. Piekło-Kostecka: Twórczość Romana Turka jako źródło wiedzy etnograficznej. Widnokrąg 1983 nr 36.
Z. Trziszka: Sobiem nic nie ostawił. W tegoż: Korzenie plebejusza. Warszawa 1984.
R. Dzieszyński: Zwątpienia i nadzieje Romana Turka. Profile 1988 nr 2.

Moja mama, ja i reszta

J. Chociłowski: Galicyjski dagerotyp. Nowe Książki 1961 nr 14.
B. Gołębiowski: Chłopskim piórem – inaczej. Wieś Współczesna 1961 nr 9, przedruk w tegoż: Pamiętnikarstwo i literatura. Warszawa 1973.
A. Kamieńska: Epopeja chłopskiego dzieciństwa. Orka 1961, przedruk w tejże: Pragnąca literatura. Warszawa 1964.
B. Michałowska: Pamiętnikarz chłopski czy pisarz polski. Polityka 1961 nr 27.
S. Słupek: O ludowym pisarstwie i książce Romana Turka. Wieści 1961 nr 37.
H. Kirchner: Wsi wesoła. Nowa Kultura 1962 nr 8.
H. Kamińska: Gwara ludowa w utworze Romana Turka. „Moja mama, ja i reszta” W: Temat wiejski w literaturze polskiej. Rzeszów 1978.

W służbie najjaśniejszego pana

W. Błachut: Przygody c-k poddanego. Życie Literackie 1963 nr 13.
E. Czekalski. „Twórczość1963 nr 4.
A. Kamieńska: Chłopski Szwejk. Tygodnik Kulturalny 1963 nr 10.
S. Zieliński: Sąsiad Szwejka i Potockich. W tegoż: Wycieczki balonem. Nr. 2. Gawędy z pretekstem. Warszawa 1964.

Wróć, ucałuj...

J. Grygiel: Opowieść o cierpliwym piechurze. Widnokrąg 1987 nr 40.
E. Biela: Aneks do Kuśniewicza i Konwickiego. Kultura 1988 nr 20.
J. Kulczyński: Rok dwudziesty. Rzeczywistość 1988 nr 33.
A. Niewolak-Krzywda: Gawęda o losie żołnierza. Profile 1988 nr 2.

Palacz z hrabiowskiej likierni

W. Adamski: Roman Turek i reszta. Nowe Książki 1978 nr 3.
J. Kamiński: Saga rodu Turków. Regiony 1978 nr 2.
M. Pilot: Grube księgi Romana Turka. Tygodnik Kulturalny 1978 nr 8.
M. Zalewski: Głód realizmu. Literatura 1978 nr 3.

Zamęt

H. Bereza: Autopsje. W tegoż: Bieg rzeczy. Warszawa 1982 [dot. też: Topiel; Parada życia].
J. Brudnicki: Pierwsze i ostatnie słowo Turka. Profile 1982 nr 1.

Ostatnia karczma

A. Niewolak-Krzywda: Ostatnia powieść. Profile 1983 nr 11.
S. Siekierski. „Nowe Książki1983 nr 7.
B. Świtek: Łańcucka legenda. Tygodnik Kulturalny 1984 nr 21.

Topiel

H. Bereza: Autopsje. W tegoż: Bieg rzeczy. Warszawa 1982 [dot. też: Zamęt; Parada życia].
A. Gnarowski: Opowieść pamiętnikarska. Tu i Teraz 1982 nr 26.
J.Z. Brudnicki: Ballada łańcucka z Kubą, Jakubą, panem i diabłami. Profile 1983 nr 1.
L. Hull: Powieść plebejska. Regiony 1983 nr 2.

Parada życia

H. Bereza: Autopsje. W tegoż: Bieg rzeczy. Warszawa 1982 [dot. też: Zamęt; Topiel].
J. Grygiel. „Widnokrąg1984 nr 19.
S. Zieliński: Pod znakiem Wodnika. Nowe Książki 1984 nr 8.