BIO

Born on 27 January 1922 in Radogoszcz near Łomża; son of the agronomist and estate manager Stanisław Trzebiński and Irena née Lasocka. He spent his childhood in Komierowo in the Kashubian Lake District. From 1932, he lived in Warsaw where he attended the Tadeusz Czacki State Secondary and Grammar School. From 1936, he was a member of the editorial board of the periodical "Promień Szkolny", which was run by secondary school pupils. It was there that he made his debut in 1937 with the piece Fraszka o mędrcu (Sketch about a wise man; in issue no. 3), before making his debut as a literary critic in the same periodical in 1939 with an article that began with the words Życie artysty... (The life of an artist; in issue no. 6). He remained in Warsaw during the German occupation. He worked as a sawyer on the railways, a rickshaw driver, construction worker, and private tutor. After completing advanced secondary education in secret classes at the T. Czacki Secondary School in 1940, he studied Polish and Slavic philology at the underground University of Warsaw (UW). In December 1941, he became a founding member of the underground organization Confederation of the Nation, later serving as its head of press distribution. He also became associated with the group of artists associated with the underground monthly "Sztuka i Naród" (Art and Nation), where from 1942 he published poems, song lyrics, articles and prose pieces (either anonymously or using the pseudonyms Jerzy Biniewicz, Paweł Późny, St.Ł., and Stanisław Łomień). In 1942, he probably authored the grotesque drama Aby podnieść tę różę (In order to raise this rose). He entered into an ideological polemic with Czesław Miłosz↑. In 1943, he occasionally published poetry and articles in other underground periodicals, namely in "Biuletyn Słowiański"” (using the pseudonym: Stanisław z Bratysławy), "Do broni!", "Kultura Jutra", "Kuźnia", "Młodzież Imperium", "Nowa Polska", and "Sprawy Narodu". He organized literary gatherings, music concerts and theatre performances. Following the death of Wacław Bojarski↑ in June 1943, he was appointed editor of the periodical "Sztuka i Naród". In July 1943, he founded the conspiratorial organization Ruch Kulturowy (Cultural Movement). In August of the same year, he was appointed deputy director of the propaganda section of the Striking Cadre Battalions (Uderzeniowe Bataliony Kadrowe); he was also involved in the activities of the Universalist and Cultural Study Programme of the Confederation of the Nation, having authored the curriculum. He was arrested by chance in early November 1943 and was briefly held in the Pawiak prison before being shot dead (as Andrzej Jarociński) on 12 November 1943 on Nowy Świat Street in Warsaw. In 1983, the Stefan Jaracz Ateneum Theatre in Warsaw launched a competition for the best debut play that was named after Andrzej Trzebiński.

Twórczość

1. Aby podnieść różę. Groteska w 3 aktach. Powst. ok. 1942. Druk: „Tygodnik Powszechny” 1956 nr 7 s. 6-8, nr 8 s. 4-5, nr 9 s. 6, 11. Prapremiera: Reżyseria: J. Warmiński. Warszawa, Teatr Ateneum im. S. Jaracza 1970. Przedruk zob. poz. s. 87-170, poz. s. 133-181, poz. , s. 131-188.

Inne wystawienia zob. na stronie intermetowej:Zob. link.
Utwór nadesłany na tajny konkurs dramatyczny, był odczytywany na tajnych wieczorach literackich w Warszawie w 1942. Został w ramach konspiracyjnej akcji pomocy pisarzom zakupiony przez Z. Mitznera dla mającego działać po wojnie wydawnictwa Wisła. Maszynopis z odręcznymi poprawkami autora i Z. Mitznera znajduje się w Muzeum Literatury im. A. Mickiewicza w Warszawie.

Przekłady

angielski

To pick up the rose. W: Twentieth-century Polish avant-garde drama. [Przeł.:] D. Gerould, E. Gerould. London 1977.

francuski

Pour ramasser la rose. [Przeł.] B. Grzegorzewska. Wystawienie: Reżyseria: G. Cambreleng. Paris, Espace Acteur 1994.

Adaptacje

radiowe

Adaptacja: B. Prządka. Reżyseria: Z. Kopalko. Polskie Radio 1976.

2. Kwiaty z drzew zakazanych. [Powieść]. Powst. ok. 1942. Druk fragmentów „Sztuka i Naród” 1943/1944 nr 14/15 s. 7-9. Druk całości zob. poz. s. 293-474.

Pierwotny tytuł: Drzewo wiadomości złego i dobrego.
Powieść została w ramach konspiracyjnej akcji pomocy pisarzom zakupiona przez Z. Mitznera dla mającego działać po wojnie wydawnictwa Wisła.

3. Pamiętnik. Powst. 1941-1943. Druk fragmentów: „Sztuka i Naród1944 nr [16] s. 1-3; „Kierunki” 1960 nr 31, 1961 nr 32-39; „Kultura” 1960 nr 5. Wyd. osobne uzupełnione: Oprac., wstęp i przypisy: P. Rodak. Warszawa: Iskry 2001, 326 s. Przedruk zob. poz. .

Inne formy wydań

Wyd. jako dokument elektroniczny. Warszawa: Iskry, pliki w formacie EPUB, MOBI.
Druk fragmentów w 1944 podpisany: Stanisław Łomień.
Pamiętnik zatytułowany pierwotnie „Szczyty”, prowadzony jeszcze przed 1939, obejmował 5 zeszytów, z których 3 spłonęły w powstaniu warszawskim, a 2 pozostały w posiadaniu siostry poety, Z. Trzebińskiej-Nagabczyńskiej (inf.: H. Jerzmański w: Portrety twórców „Sztuki i Narodu. Warszawa 1983 s. 123).

4. Aby podnieść różę... Poezje i dramat. Wstęp i oprac.: Z. Jastrzębski. Warszawa: Instytut Wydawniczy „PAX" 1970, 239 s.

Zawartość

Poezje: Liryki prozą: Wiersze; Piosenki. – Dramat: Aby podnieść różę... [poz. ]; Z laboratorium dramatu. [Szkic]. – Aneks: Iuvenilia: Fraszki; Przekłady [wierszy autorów:] A. de Musset, S. Malarmée, M. Proust, G. Apollinaire.

5. Kwiaty z drzew zakazanych. Proza. Słowo wstępne i oprac.: Z. Jastrzębski. Warszawa: Instytut Wydawniczy „PAX" 1972, 498 s.

Zawartość

Udajmy, że istniejemy gdzie indziej [artykuły publicystyczne:] Udajmy, że istniejemy gdzie indziej; Snopek życia i ostu. (Z cyklu: Z walk o współczesną lirykę); Pokolenie liryczne i dramatyczne; Metoda „złotego szczytu. (Glosy na temat „uniwersalizmu”); Wspomnienie o przyjacielu [W. Bojarskim]; Prestige słabości; Pokolenie wojenne; Stosunek artysty do rzeczywistości. – Pamiętnik: cz. I. [od 15 XII 1941 do 25 XI 1942], cz. II. [1943] [poz. ]. – Kwiaty z drzew zakazanych. (Powieść) [poz. ].

6. Ja i ogień. Baczyński, Gajcy, Trzebiński. [Wiersze]. Warszawa: Interart 1994, 111 s.

Tu wiersze A. Trzebińskiego s. 87-108.

7. Aby podnieść różę. Szkice literackie i dramat. Wstęp i oprac.: M. Urbanowski. Warszawa: Fronda 1999, 194 s.

Zawartość

Szkice o kulturze: Polska fantastyczna; Udajmy, że istniejemy gdzie indziej [poz. ]; Prestige słabości [poz. ]; Przebudowa polskiej świadomości kulturalnej; Polityka kulturalna w państwie polskim; Korzenie i kwiaty myśli współczesnej; Metoda „złotego szczytu. (Glosy na temat „uniwersalizmu”) [poz. ]; Pokolenie wojenne [poz. ]; W klimacie kultury imperialnej. – Szkice o literaturze: *** [incipit: „Życie artysty...”]; Snopek życia i ostu [poz. ]; To czas się wstrzymał i odwrócił lica. Recenzja z „Kwiatów [polskich]” J. Tuwima; Pieśń niepodległa [recenzja wydanej konspiracyjnie antologii: Pieśń niepodległa. Warszawa 1942]; Poezja czeska (wiek XIX); Pokolenie liryczne i dramatyczne [poz. ]; Stosunek artysty do rzeczywistości [poz. ]; Wspomnienie o przyjacielu [W. Bojarskim] [poz. ]. – Teatr: Z laboratorium dramatu [poz. ]; Aby podnieść różę... [poz. ]. – Appendix: Milczenie jako walka.

8. Polska fantastyczna: szkice, dramat, wiersze. Zebrał, opracował i posłowiem opatrzył M. Urbanowski. Łomianki: Wydawnictwo LTW 2017, 273 s.

Zawartość

Szkice o kulturze: Udajmy, że istniejemy gdzie indziej [poz. ]; Polityka kulturalna w państwie polskim [poz.]; Prestige słabości [poz.]; Polska fantastyczna ; Korzenie i kwiaty myśli współczesnej [poz. ]; Przebudowa polskiej świadomości kulturalnej [poz. ]; Metoda „złotego szczytu”. (Glosy na temat „uniwersalizmu”) [poz.] ; Pokolenie wojenne [poz.]; W klimacie kultury imperialnej [poz.] , – Szkice o literaturze: *** [Inc. Życie artysty...] [poz. ] ; Snopek życia i ostu. (Z cyklu „Z walk o współczesną lirykę”, nr 1) [poz.]; To czas się wstrzymał i odwrócił lica. Recenzja z „Kwiatów [polskich]” Juliana Tuwima [poz. ]; Pieśń niepodległa [poz. ]; Poezja czeska. (Wiek XIX) [poz.] ; Pokolenie liryczne i dramatyczne [poz.] ; Z laboratorium dramatu [poz.]; Stosunek artysty do rzeczywistości [poz. ]; [Nad zagadką śmierci]; Wspomnienie o przyjacielu [Wacławie Bojarskim; poz. ]. – Dramat: Aby podnieść różę... Groteska w trzech aktach [poz.]. – Liryki prozą: bardzo polna; Granatowe traczostwo; Liryk nr 5; Dziewczyna z lotu; Wyprzedaż jesieni; Na górze ognia; Liryk nr 8. – Wiersze. – Piosenki. – Appendix: Wiersze szkolne. – Szkic: Milczenie jako walka. – M. Urbanowski: O Andrzeju Trzebińskim.

Przekłady utworów literackich w antologiach zagranicznych

francuski

Poètes de l'apocalypse. Anthologie de poèsie en polonais, hébreu et yiddish (1939-1945). [Wybór:] D. Beauvois, S. Bereś. Lille 1991 [tekst w języku polskim i francuskim].
Chopin, Szymanowski et leurs poètes = Chopin, Szymanowski i ich poeci. [Oprac.] K. Jeżewski; przeł. C.-H. du Bord [i innni].Troyes1999[ tekst w języku polskim i francuskim].

niemiecki

Lyrisches Quintett. Fünf Themen der polnischen Dichtung. [Gedichte aus den Jahren 1939-1989]. [Przeł.] K. Dedecius. Frankfurt am Main 1992.

rosyjski

„Sredi pečal'nyh bur'...". Iz pol'skoj poèzii XIX-XX vekov. [Wybór:] N. Malinovskaâ. [Przeł.] A. Geleskula. Sankt-Peterburg 2010.

Omówienia i recenzje

Słowniki i bibliografie

Encyklopedia „białych plam”. T. 17. Radom 2000 (M. Urbanowski).
Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny. T. 2. Warszawa 2000 (Redakcja).

Ogólne

Książki

W gałązce dymu, w ognia blasku... Wspomnienia o Wacławie Bojarskim, Tadeuszu Gajcym, Onufrym Bolesławie Kopczyńskim, Wojciechu Menclu, Zdzisławie Stroińskim, Andrzeju Trzebińskim. Zebrał i oprac.: J. Szczypka. Warszawa: Instytut Wydawniczy „PAX” 1977, 444 s. [tu o A. Trzebińskim we wspomnieniach autorów: T. Borowski, A. Karpowicz oraz passim].
A. Kopiński: Ludzie z charakterami. O okupacyjnym sporze Czesława Miłosza i Andrzeja Trzebińskiego. Warszawa: Fronda 2004, 221 s.
E. Janicka: Sztuka czy naród? Monografia pisarska Andrzeja Trzebińskiego. Kraków: Universitas 2006, 474 s.

Artykuły

J. Zagórski: W krainie młodości niepowrotnej. W tegoż: Szkice z podróży w przestrzeni i czasie. Kraków 1962.
L.M. Bartelski: Genealogia ocalonych. Kraków 1963, passim, toż w wyd. nast. m.in. w 1984.
[J.Z. Słojewski] Hadrian: Trzebiński. Współczesność 1963 nr 10.
Z. Jastrzębski: Andrzej Trzebiński: Między Apokalipsą i śpiewnością. W tegoż: Bez wieńca i togi. Warszawa 1967.
S. Marczak-Oborski: Pohoska i Trzebiński – między groteską a dramatem. Dialog 1968 nr 8, przedruk w tegoż: Obszary teatru. Wrocław 1986.
Z. Jastrzębski: Literatura pokolenia wojennego wobec dwudziestolecia. Warszawa 1969, passim.
Z. Jastrzębski: Twórca czy krytyk?Poezja1971 nr 8.
K. Mętrak: Brzozowski „pokolenia wojennego. Nowe Książki 1971 nr 9.
M. Piwińska: Witkacy w „Laboratorium dramatu” Trzebińskiego. Dialog 1972 nr 3, przedruk w: Studia o Stanisławie Ignacym Witkiewiczu. Wrocław 1972 oraz w tejże: Legenda romantyczna i szydercy. Warszawa 1973.
E. Biedka: Autoportret przed egzekucją. Miesięcznik Literacki 1973 nr 2.
K. Mętrak: Jakiś polski Nietzsche...”.Twórczość1973 nr 5.
T.J. Żółciński: Andrzeja Trzebińskiego zamknięcie biografii. Więź 1973 nr 4.
A. Łaszowski: Z Trzebińskim na gorąco... Kierunki 1974 nr 26, przedruk w tegoż: Literatura i styl życia. Warszawa 1985.
S. Stabro: Sprawa Andrzeja Trzebińskiego. Poezja 1975 nr 5, przedruk w tegoż: Poeta odrzucony. Kraków 1989.
J. Szczypka: Trzebiński – pisarz nie zakazany... W tegoż: Przypomnienia. Warszawa 1975.
A. Gronczewski: Testamenty: Chłopiec z książką w ręku. Poezja 1977 nr 11, przedruk w tegoż: Inicjały i testamenty. Warszawa 1984, Wojna bez końca. Warszawa 1992.
H. Jerzmański: ... Choćby nawet cień czerwony, bardzo krwawy. Kierunki 1977 nr 40.
T. Brzozowski: Krytyka kultury „ułańskiej. Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Szczecinie 1980 z. 34 [dot. m.in. A. Trzebińskiego].
H. Jerzmański: Spłonąć najjaśniej. (Portret Andrzeja Trzebińskiego). W: Portrety twórców „Sztuki i Narodu. Warszawa 1983.
B. Urbankowski: Drogowskazy aż poza śmierć. Notatki o poetach z okupacyjnej legendy. Poezja 1984 nr 9.
T. Brzozowski: Prelingwizm w poezji pokolenia Kolumbów. W: Poezja pokolenia wojennego. Rzeszów 1989 [dot. A. Trzebińskiego i W. Bojarskiego].
M. Buczkówna: Ale umrzeć pięknie... Twórczość 1989 nr 3.
S. Chwin: Polska słabość i działania niejawne. W tegoż: Literatura a zdrada. Kraków 1993.
M. Sobotková: Andrzej Trzebiński i Jerzy Orten w kontekście literatury czeskiej (o możliwości recepcji części „Pamiętnika” Trzebińskiego w środowisku czeskim). W: Polska powieść XIX i XX wieku. Lublin 1993 [porównanie z „Czerwoną księgą” J. Ortena].
J. Marx: Erupcje histerycznej konfesji i poetyckie wyrobnictwo. W tegoż: Dwudziestoletni poeci Warszawy. Warszawa 1994.
M. Janion: Wojna pochyla się w nieznane. W tejże: Płacz generała. Eseje o wojnie. Warszawa 1998.
E. Janicka: Andrzej Trzebiński wobec idei Konfederacji Narodu. Twórczość 2000 nr 8.
E. Janicka: Między sztuką a narodem. Andrzej Trzebiński wobec narodowo-radykalnej koncepcji kultury. Kultura i Społeczeństwo 2000 nr 4.
E. Janicka: Andrzej Trzebiński – „nowy jakiś polski Nietzsche"? O trzecim redaktorze „Sztuki i Narodu" w świetle jego dziennika oraz polemiki z Czesławem Miłoszem. Teksty Drugie2001 nr 3-4.
E. Janicka: Dwie przyjaźnie Andrzeja Trzebińskiego. Gazeta Wyborcza 2001 nr 47 [o przyjaźni z W. Bojarskim i T. Borowskim].
Z. Ożóg: Romantycy czasu wojny. Liryka Krzysztofa Kamila Baczyńskiego oraz poetów „Sztuki i Narodu” wobec tradycji romantycznej. Rzeszów2002, passim.
M. Urbanowski: O Andrzeju Trzebińskim. W tegoż: Oczyszczenie. Kraków 2002.
A. Kopiński: Spotkanie. „Ethos2004 nr 1/2 [dot. sporu Cz. Miłosza i A.Trzebińskiego].
K. Masłoń, P. Rodak, M. Urbanowski, D. Gawin, A. Kopiński, J. Trznadel, A. Mencwel: Literackie środowiska okupacyjnej Warszawy. Spór Czesława Miłosza i Andrzeja Trzebińskiego. „Fronda" 2004 nr 34.
K. Noworyta: Syn Witkacego. „Arcana" 2005 nr 6.
J. Beczek: Osoby i rzeczy. O metamorficznym statusie podmiotu w wybranych utworach Brunona Jasieńskiego i Andrzeja Trzebińskiego. W: Podmiot i tekst w literaturze XX wieku. Warszawa 2006.
M. Kwaśnicka: Wykorzenienie i absolut. Refleksje wokół Andrzeja Trzebińskiego. „Fronda" 2006 nr 38.
K. Masłoń: Andrzej Trzebiński. Spór o wartości absolutne. W tegoż: Nie uciec nam od losu. Warszawa 2006.
M. Romanowska: Poetyckie dźwięki i barwy Andrzeja Trzebińskiego. „Świat i Słowo2009 nr 2.
R. Łętocha: Imperium gdy powstanie to tylko z naszej krwi”. Andrzej Trzebiński – między nacjonalizmem, uniwersalizmem i imperializmem. W: Różne oblicza nacjonalizmów: polityka, religia, etos. Kraków 2010.
J. Kłapacz: W jesień wiodący zaułek”. O doświadczeniu melancholicznym w wierszu „Do pożegnanej ”Andrzeja Trzebińskiego. Ogrody Nauk i Sztuk 2011 nr 1.
B. Gutkowska: Testament „Sztuki i Narodu. Proza Andrzeja Trzebińskiego. W tejże: Wyzwania i wyznania. Od Andrzeja Trzebińskiego do Sławomira Mrożka. Katowice 2013.
T.P. Bocheński: Usłyszeć – wyobrazić – doświadczyć. Foniczna przestrzeń radiowa Witolda Hulewicza (oraz Stanisława Grochowiaka i Andrzeja Trzebińskiego). W: Pasaże Witolda Hulewicza. Kraków 2017.
M. Szubert: Rola artysty w kształtowaniu kultury. Działalność Andrzeja Trzebińskiego na rzecz narodu. „Prace Komisji Nauk Filologicznych Oddziału Polskiej Akademii Nauk we Wrocławiu2017 t. 10.
M. Kruszewska: Redaktorzy „Sztuki i Narodu" 1942-1944 (nie zapominajmy o nich). Stevens Point, WI2018, passim.
D. Teterya: Rola dystansu interpersonalnego w wyborze form adresatywnych. „Language, Culture, Politics2018 vol. 1 [na przykładzie fragmentu tekstu A. Trzebińskiego].

Aby podnieść różę

M. Piwińska: Wojenne debiuty dramatyczne. Dialog 1964 nr 7.
Z. Grzegorski: Twórczość dramatyczna „dramatycznego pokolenia. Roczniki Humanistyczne 1965 nr 1.
A. Włodek: Dwa wybory. Życie Literackie 1972 nr 9.
A. Ziembicki: Tertium datur. (O grotesce dramatycznej Andrzeja Trzebińskiego „Aby podnieść różę...”). Poezja 1976 nr 9.
M. Cudakowa: Forma i światopogląd. (O ideologicznych aspektach dramatu Andrzeja Trzebińskiego „Aby podnieść różę...”). Prace Naukowo-Dydaktyczne Uniwersytetu Śląskiego 1985 nr 676.
M. Bartyzel: Aby podnieść różę” Andrzeja Trzebińskiego, czyli próba ustroju dramatycznego. W tejże: Sztuka i Naród” w Wielkim Teatrze Świata. Toruń 2005.
M. Błaszkowska: „Między nami nie ma w ogóle żadnego związku...”. Dualizmy w dramacie Andrzeja Trzebińskiego „Aby podnieść różę...Maska 2017 nr 34.

Pamiętnik

[J.Z. Słojewski] Hamilton: Słowo i gips. Kultura 1972 nr 42.
P. Rodak: Wojna w dzienniku – „Spokój” i „Śmierć. Teksty Drugie 1995 nr 1 [dot. też: A. Bobkowski: Szkice piórkiem].
S. Buryła: Próba innego spojrzenia. Res Publica Nowa 2002 nr 6.
M. Komar: Chłopiec z książką w dłoni. „Gazeta Wyborcza2002 nr 13 dod. „Gazeta z Książkami”.
B. Mamoń: Uczestnik polskiego chóru. O „Pamiętniku” Andrzeja Trzebińskiego. Tygodnik Powszechny 2002 nr 15.
A. Kopiński: Poezja i seks, czyli polityka. Fronda 2003 nr 29.