BIO

Urodzony 17 kwietnia 1925 w Mogielnicy koło Grójca w rodzinie nauczycielskiej; syn Sylweriusza Treugutta i Janiny z domu Tomassi. Do szkoły średniej zaczął uczęszczać w 1933 w Drohiczynie. Po wybuchu II wojny światowej i zajęciu ziem wschodnich przez Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich przebywał początkowo w Hajnówce, gdzie kontynuował naukę w dziesięcioletniej szkole radzieckiej. W tym czasie należał do Komunistycznego Związku Młodzieży Zachodniej Białorusi. Po wkroczeniu Niemców pracował kolejno jako robotnik kolejowy na stacji Hajnówka (1941), nauczyciel w szkole powszechnej we wsi Osmola (1942), pisarz gminny w miejscowości Boćki (1943-1944). Po wyzwoleniu przebywał w Siemiatyczach, gdzie ukończył w 1945 Państwowe Liceum Humanistyczne. Następnie studiował polonistykę na Uniwersytecie Warszawskim (UW). Brał udział w pracach teatru akademickiego i sekcji teatralnej założonego w 1947 Klubu Młodych Artystów i Naukowców. Równocześnie od 1947 do 1951 był asystentem Gabinetu Filologicznego im. G. Korbuta Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. W 1947 zaczął też ogłaszać pierwsze artykuły w tygodniku spółdzielczym „Spólnota” krytyk debiutował w 1949 recenzją pt. Mickiewicz inscenizowany, opublikowaną w tygodniku „Wieś” (nr 29). W 1948 ożenił się z Zofią Stefanowską, polonistką. Był kierownikiem literackim filii Teatru Domu Wojska Polskiego Placówka (1948) oraz Teatru Powszechnego w Łodzi (1950). W tymże roku uzyskał magisterium i debiutował jako historyk literatury artykułem pt. O postępowości Słowackiego, opublikowanym w „Pamiętniku Literackim” (R. 39). W 1951/52 prowadził wykłady z historii teatru europejskiego w Szkole Partyjnej przy Komitecie Centralnym Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (PZPR). Od 1951 do 1953 odbywał aspiranturę w Instytucie Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk (IBL PAN). W tym czasie był współpracownikiem Wszechnicy Radiowej (1951-53). Artykuły i recenzje publikował w „Nowej Kulturze” (1950-52), „Teatrze” (od 1950, z przerwami) i „Twórczości” (od 1951). Pisał artykuły i felietony przedpremierowe do programów łódzkich i warszawskich teatrów. Od 1952 pracował też w redakcji tygodnika „Przegląd Kulturalny” jako kierownik działu teatralnego (do końca ukazywania się pisma w 1963); w piśmie publikował artykuły, recenzje i felietony, prowadził redakcyjne rozmowy i dyskusje. Od 1953 należał do PZPR. W 1954 został pracownikiem naukowym IBL, adiunktem w Dziale Literatury Polskiej Epoki Romantyzmu (później Pracowni Historii Literatury Okresu Romantyzmu). Współpracował z radiem (od 1955) i telewizją (od 1956). W 1956 otrzymał stopień kandydata nauk filologicznych na podstawie rozprawy pt. Młodość pisarska Słowackiego (promotor prof. Stefan Żółkiewski). W 1957 został członkiem redakcji kwartalnika „Opinie” poświęconego kulturze radzieckiej (zlikwidowany po dwóch numerach), w którym zamieścił recenzje z przedstawień z Moskwy i Leningradu. W 1957-58 wchodził w skład zespołu Kazimierza Wyki opracowującego tom próbny wydawnictwa pt. Dwieście lat literatury polskiej. W 1961/62 przebywał na stypendium naukowym we Francji. Po zlikwidowaniu „Przeglądu Kulturalnego” przeszedł do zespołu redakcyjnego tygodnika „Kultura” (1963-65); w piśmie tym zamieszczał m.in. recenzje teatralne (do 1981). W 1964 habilitował się na podstawie rozprawy pt. «Beniowski». Kryzys indywidualizmu romantycznego i w tymże roku otrzymał stanowisko docenta w IBL. Równocześnie (od 1964 do 1970) współpracował z Teatrem Polskim w Warszawie, kolejno jako konsultant (1964-68) i kierownik literacki. W 1965 wszedł w skład komitetu redakcyjnego wydawnictwa pt. Obraz literatury polskiej XIX i XX wieku. Od 1966/67 prowadził wykłady i seminarium z romantyzmu i literatury współczesnej na UW (do 1985). W 1968-82 pełnił funkcję zastępcy dyrektora do spraw naukowych IBL PAN (z przerwą w 1975). Był członkiem Rady Naukowej IBL (1969-83) i Komitetu Nauk o Literaturze Polskiej (1969-80). W 1971 został kierownikiem Działu Wydawnictw IBL PAN, od 1972 był członkiem redakcji dwumiesięcznika IBL „Teksty”, w którym też publikował artykuły i szkice (do 1981). Od 1973 wygłaszał wprowadzenia do przedstawień Teatru Telewizji, w 1974 pracował również w Redakcji Repertuaru Telewizji w charakterze konsultanta i recenzenta. W 1974 otrzymał nagrodę Komitetu do Spraw Radia i Telewizji za publicystykę kulturalną i popularyzację teatru. W 1977 został członkiem rady redakcyjnej serii wydawniczej IBL (przekształconej w 1981 w czasopismo) „Literary Studies in Poland” (do 1990). W grudniu 1981 wystąpił z PZPR. W 1981 został wybrany na członka Komitetu Nauk Historycznych PAN. W 1981-90 wykładał w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej w Warszawie. W 1984 wznowił kontakty z radiem i prowadził cykle krótkich audycji pt. Warsztaty literackie (1984-88), Sto książek – sto rozmów (1985-87) i Dialogi o arcydziełach (1988). W 1988 otrzymał nagrodę Przewodniczącego Komitetu do Spraw Radia i Telewizji za popularyzację literatury. Był stałym współpracownikiem pisma „Teksty Drugie” (od 1990). W 1987 został członkiem Pracowni Psychosocjologii Literatury. Był przewodniczącym komitetu redakcyjnego oficyny wydawniczej Patria. Odznaczony m.in. Złotym Krzyżem Zasługi (1955), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1972), Medalem Komisji Edukacji Narodowej (1973). Zmarł 8 lipca 1991 w Warszawie.
W 2001 polska sekcja Międzynarodowego Stowarzyszenia Krytyków Teatralnych (AICT) ustanowiła doroczną nagrodę im. S. Treugutta przeznaczoną dla twórców Teatru Telewizji.

Twórczość

1. Dziady” drezdeńskie. Rozważania wstępne. Warszawa 1955, 51 s., powielone. Materiały dyskusyjne Komisji Naukowej Obchodu Roku Mickiewicza PAN, Sekcja Historii Literatury i Języka.

2. Pisarska młodość Słowackiego. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1958, 286 s. Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk. Studia Historycznoliterackie, 18.

3. Beniowski” – próba charakterystyki poematu. Warszawa: PAN 1959, 16 s., powielone. Rok Słowackiego 1809-1959. Materiały Sesji Nauk. 25-28 XI 1959.

4. Juliusz Słowacki – poeta romantyczny. Powst. przed 1959. Rękopis.

Przekłady

angielski

Juliusz Słowacki, romantic poet. [Przeł.] C.H. Hilscher. Warsaw: Polonia 1959, 132 s.

francuski

Juliusz Słowacki, poète romantique. [Przeł.] C.H. Hilscher. Varsovie: Polonia 1959, 143 s.

hiszpański

Juliusz Słowacki, poeta romántico. [Przeł.] C.H. Hilscher. Varsovia: Polonia 1959, 136 s.

niemiecki

Juliusz Słowacki. Dichter der Romantik. [Przeł.] H. Sierankiewicz. Warschau: Polonia 1959, 144 s.

rosyjski

Juliuš Slovackij, poètromantik. [Przeł.] A. Majska. Varšava: Polonia 1959, 141 s.

5. Beniowski. Kryzys indywidualizmu romantycznego. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1964, 261 s. Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk. Historia i Teoria Literatury. Studia Historycznoliterackie Wyd. 2 poprawione. Redakcja naukowa Z. Stefanowska. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich 1999. Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk.

Rozprawa habilitacyjna.

6. Godzina teatru. Scenariusz filmu dokumentalnego. [Współautor:] L. Perski. Telewizja Polska 1966.

7. Geniusz wydziedziczony. Studia romantyczne i napoleońskie. Pod red. M. Prussak. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich 1993, 445 s. Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk.

Zawartość

I: Napoleon – mit i utopia; Ody napoleońskie Kajetana Koźmiana; Napoleon Bonaparte jako bohater polskiego romantyzmu; Waterloo; Byron i Napoleon w polskim micie romantycznym; Wisła i Warta w „Pieśni Legionów”; Tradycja napoleońska i powstanie listopadowe – doświadczenie militarne i legenda; Entuzjaści Polski w literaturze niemieckiej po 1830; Fides, Spes, Caritas; Wpływ literatury na historiografię napoleońską; Rozliczenia osobiste. – II: „Godzina myśli”; Sny z premedytacją; Książę Niezłomny na murach Baru; Herbowe i genezyjskie szlachectwo wedle Słowackiego; Słowacki i problemy interpretacji filologicznej; Czy istnieje filologia genezyjska; Wzniosłość w „Irydionie”; Fryderyk Schiller w korespondencji Krasińskiego; Krasińskiego listy do ojca; Święte miasto romantyków; Geniusz wydziedziczony; Mickiewicz – domowy i daleki; Spotkanie z Norwidem; Ziemia utracona; Literatura – społeczeństwo – tradycja; Posłowie do „Swojskości i cudzoziemszczyzny” [dot.: Swojskość i cudzoziemszczyzna w dziejach kultury polskiej. Warszawa 1973].

8. Wesele” Stanisława Wyspiańskiego. Warszawa: Patria 1993, 34 s.

9. Pożegnanie teatru. Wybór i oprac.: M. Prussak. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Errata 2001, 343 s.

Zawartość

Zawiera eseje, szkice, recenzje teatralne wybrane przez S. Treugutta do przygotowanego dla PIW-u zbioru pt.Idąc z teatrem”: Teatr Propozycji – kolejna premiera polskiej sztuki współczesnej – Faustyn i cień [J. Engelberga]; Szekspir i sprawy wieczne [Romeo i Julia, reż. L. Zamkow, 1956]; Miarka za miarkę [W. Szekspira, reż. K. Skuszanka, 1956]; S. Treugutt. jednak realizm [F. de Rojas: Celestyna, reż. J. Chojnacka, 1956]; Godot w Warszawie [S. Becketta, reż. J. Kreczmar, 1957]; Bóg much i śmierci [dot.: J.-P. Sartre: Muchy, reż. E. Axer, 1957]; Ciemności kryją ziemię [J. Andrzejewskiego, reż. K. Dejmek, 1957]; Felek Marceau i jego system [dot.: F. Marceau: Jajko, reż. Cz. Szpakowicz, 1958]; Śpiewające wczasy eSTeeSu [dot.: Idź na spacer, alegorio, reż. W. Solarz, 1958]; Makbet [W. Szekspira, reż. Z. Hübner, 1958]; Mrożka utopia policyjna [dot.: Policjanci, albo dramat ze sfer żandarmeryjnych, reż. J. Świderski, 1958]; Matti i jego pan. Przypowieść ucieszna [dot.: B. Brecht: Pan Puntila i jego sługa Matti, reż. K. Swinarski, 1958]; Książę na Homburgu [dot.: H. von Kleist: Książę Homburgu, reż. W. Horzyca, 1958]; Proces Rodiona Romanowicza [dot.: F. Dostojewski: Zbrodnia i kara, reż. Z. Hübner, 1958]; Eichlerówna w Marii Tudor [V. Hugo, reż. W. Krasnowiecki, 1959]; Wesele pana Balzaka [J. Iwaszkiewicza, reż. W. Hańcza, 1959]; Premiera Kruczkowskiego na Wybrzeżu [Pierwszy dzień wolności, reż. zbior. pod kier. Z. Hübnera, 1960]; Eksperymentaliści z Opola [dot. występów Teatru 13 Rzędów w Warszawie, 1960]; Diabeł. Bóg. Człowiek. [J.-P. Sartre: Diabeł i Pan Bóg, reż. L. René, 1960]; Odprawa posłów greckich anno 1935 [dot.: J. Giraudoux: Wojny trojańskiej nie będzie, reż. J. Le Poulain, 1960]; Sądowy montaż w STS-ie [A. Osiecka, A. Jarecki: Oskarżeni, reż. J. Markuszewski, 1961]; The Old Vic Theatre w Warszawie. Makbet. [W. Szekspira, reż. M. Benthall, 1961]; Święto Abrahama Morewskiego; Order Złotego Cielęcia [dot.: I. Ilf, J. Pietrow: Złoty cielak, reż. Cz. Szpakowicz, 1961]; Słomkowy kapelusz [E. Labiche'a, reż. L. Sempoliński, 1961]; Na Karasia bez zmian. Wesele Wyspiańskiego [reż. J. Rakowiecki, 1961]; Zawiłe zrównanie rachunku [dot.: Z. Krasiński: Nie-Boska komedia, reż. J. Kreczmar, 1964]; Tango czyli o potrzebie ładu i harmonii [dot.: S. Mrożek: Tango, reż. E. Axer, 1965]; Gwałtu co się dzieje, czyli intryga na prędce [dot.: A. Fredro: Noey Don Kiszot czyli Sto szaleństw, reż. J. Wyszomirski, 1966]; O sztuce wspominania [dot.: J. Jurandot: Pamiątkowa fotografia, reż. W. Skaruch, 1967]; Przybyszewski – młody i gniewny [dot.: S. Przybyszewski: Śnieg, reż. I. Gogolewski, 1969]; Autor i teatr; Nowy teatr i nowy romantyzm; Dramat współczesny wobec współczesnego teatru; Teatr na miarę Puzyny [recenzja: K. Puzyna: To co teatralne; Burzliwa pogoda]; Catch-as-catch-can [dot. erotyki w literaturze]; Balladyna od końca [dot.: J. Słowacki: Balladyna, reż. A. Hanuszkiewicz, 1974; J. Słowacki: Złota czaszka, reż. R. Peryt, 1974]; Zbyt dobry teatr. Po premierze „Ślubu” kilka refleksji [W. Gombrowicza, reż. J. Jarocki, 1974]; Krasiński, Mickiewicz – i Swinarski [dot. K. Swinarskiego]; Zdumiewająca Joanna [dot.: A. Honegger: Joanna d'Arc na stosie, 1979]; Przed trzydziestu laty. Kilka wspomnień o Marianie Boguszu; Gombrowicz nieseminaryjny [dot.: Iwona, księżniczka Burgunda, reż. Z. Hübner, 1983]; Wzlot w zniszczenie [dot.: T. Różewicz: Pułapka, reż. J. Grzegorzewski, 1984]; Stulecie [J.] Węgrzyna; Spotkanie z Rotbaumem [dot.: Sen o Goldfadenie, reż. J. Rotbaum, 1984]; Res nostra agitur [wykład inauguracyjny w PWST w Warszawie, 1984/85]; Ptaki Prometeusza [dot.: Powolne ciemnienie malowideł, scenariusz, reżyseria i scenografia: J. Grzegorzewski, 1995]; Różewicz mojego czasu; Takiej nie było – Takiej nie będzie [o I. Eichlerównie]; Maja Komorowska – intymna lekcja teatru [dot.: P. Schaffer: Letycja i lubczyk, reż. M. Englert, 1989]; Moc jaka i jakie przeznaczenie [dot.: G. Verdi: Moc przeznaczenia, reż. R. Skalmowski, 1991]; Pożegnanie teatru.

Artykuły w czasopismach i książkach zbiorowych, m.in.

O postępowości Słowackiego. Kilka pozycji z roku jubileuszowego. Pamiętnik LiterackiR. 39 1950 s. 404-416.
Wacława Kubackiego „Arcydramat Mickiewicza. Pamiętnik Literacki 1952 z. 3/4 s. 1166-1197.
Drama z teki dziecinnej [dot.: J. Słowacki: Mindowe]. Pamiętnik Literacki 1957 z. 1 s. 1-45.
Autentyzm poszukiwania. (Uwagi o literaturze dramatycznej XX – lecia). Pamiętnik Literacki 1964 z. 4 s. 539-560, przedruk w: Z problemów literatury polskiej XX wieku. T. 3. Literatura Polski Ludowej. Warszawa 1965.
Narodowe i uniwersalne. Literatura na Świecie 1973 nr 1 s. 8-23.
Józef Dunin-Borkowski. Obraz literatury polskiej. Seria 3 t. 1. Kraków 1975 s. 543-567.
Swedes in Sienkiewicz's historical novels. W: Swedish-Polish literary contacts. Stockholm 1979 s. 97-106.
Pan o wielkim stylu. W: Z. Szlachta: Mistrz. Warszawa 1984 s. 144-157 [o W. Borowym].
Julian Krzyżanowski w świecie romantycznym. W: Ignis ardens. Julian Krzyżanowski. Warszawa 1993 s. 157-168.
Mickiewiczowski hetman wolności. Pamiętnik Literacki 1998 z. 1 s. 3-12.

Prace redakcyjne

1. Z. Krasiński: Irydion. Wstęp i aneks: S. Treugutt. Przypisy: M. Bizan. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1958, 366 s.
Wstęp S. Treugutt: Rzymski dramat o polskim powstaniu, s. 5-78.
2. Z. Krasiński: Nie-Boska komedia. Oprac. i wstęp: S. Treugutt. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1974, 210 s. Wyd. nast. tamże: Oprac., posłowie i aneks: S. Treugutt. Wyd. 2 1974, wyd. 3 1977, wyd 4 1978, wyd. 5 1981, wyd. 6 1983.
3. G.G. Byron: Giaur. Tłumaczenie: A. Mickiewicz. Oprac. S. Treugutt. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1982, 82 s. Wyd. nast.: tamże: wyd. 2 1984, wyd. 3 1986; Rzeszów: Krajowa Agencja Wydawnicza 1989.

Omówienia i recenzje

Ankieta dla IBL PAN ok. 1976.

Wywiady

Pułapka na profesora. Rozm. A. Glińska-Piątkowska. Przegląd Tygodniowy 1988 nr 43.
Zagubione wartości. Rozm. M. Guzowska. Przegląd Katolicki 1990 nr 1.

Słowniki i bibliografie

Słownik współczesnych pisarzy polskich. Seria 2. T. 2. Warszawa 1978 (B. Winklowa).
Z. Szeląg: Stefan Treugutt. W: Słownik wiedzy o Grójeckiem. Z. 1. Grójec 1993.
J. Jackl: Stefan Treugutt. W: Słownik historyków polskich. Warszawa 1994.
Słownik badaczy literatury polskiej. T. 3. Łódź 2000 (Z. Szeląg).
Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny. T. 2. Warszawa 2000 (G. Wołowiec).

Ogólne

Artykuły

J. Tazbir: Stefan Treugutt. 1925-1991. „Polityka1991 nr 29.
E. Nawrocka: Stefan Treugutt, czyli o pożytkach tzw. literackiej recenzji. W: Krytycy teatralni XX wieku. Wrocław 1992.
M. Puchalska: Niepochwytny Treugutt. Teksty Drugie 1992 nr 4.
M. Głowiński: Mowa nad grobem Stefana Treugutta. Rocznik Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza 1993.
M. Głowiński: Pięciu: próba portretu zbiorowego. Tygodnik Powszechny 1993 nr 50.
M. Prussak: Stefan Treugutt. Pamiętnik Literacki 1993 z. 2/3.
[A. Biernacki] Abe: Następca Borowego. Twórczość 1994 nr 7.

Pisarska młodość Słowackiego

W. Billip: Nowa książka o Słowackim. Nowe Książki 1958 nr 17.
M. Inglot. „Odra1958 nr 40.

Juliusz Słowacki - poeta romantyczny

M. Giergielewicz: Słowacki dla Anglosasów. Wiadomości”, Londyn 1960 nr 42 [dot. przekładu na język angielski].

„Beniowski”. Kryzys indywidualizmu romantycznego

S. Makowski: Klucz do zagadki „Beniowskiego. Współczesność 1965 nr 5.
M. Żmigrodzka: Ideologia czy „sztuka czysta. Nowe Książki 1965 nr 7.
M. Janion. „Pamiętnik Literacki1966 z. 4.
Z.J. Nowak: Nowa interpretacja „Beniowskiego. Ruch Literacki 1966 nr 2.

Godzina teatru

L. Pijanowski: Refleksje po „Godzinie teatru. Ekran 1966 nr 42.

Geniusz wydziedziczony

A. Bagłajewski: Napoleon i romantycy. Twórczość 1994 nr 10.
A.S. Kowalczyk: Geniusz dziejów i dar słowa. Res Publica Nowa 1994 nr 11.
Z. Sudolski: Stefan Treugutt – mistrz refleksji literackiej. Nowe Książki 1994 nr 9.
J. Tazbir: W kręgu mitów polskich i obcych. Teksty Drugie 1995 nr 2.