TOPOROWSKI Marian

Urodzony 27 stycznia 1901 w Pińczowie; syn Feliksa Toporowskiego, architekta, i Jadwigi z Chodkowskich. Uczęszczał do państwowego Gimnazjum im. J. Śniadeckiego w Kielcach. Podczas wojny polsko-bolszewickiej w 1920 służył ochotniczo w wojsku. Zdemobilizowany w stopniu podchorążego w maju 1921, ukończył kursy dokształcające dla wojskowych przy Dowództwie Okręgu Korpusu Kieleckiego i w 1922 zdał eksternistycznie maturę. W tymże roku rozpoczął studia polonistyczne na Uniwersytecie Warszawskim (UW). Debiutował jako poeta w 1923 wierszem pt. Fragment, zamieszczonym w piśmie „Twórczość Młodej Polski” (z. 2/3), z którym współpracował do 1924 (wiersze podp. też Jan Orski); w 1924 redagował dodatek literacki tego miesięcznika pt. „Torpeda”. Jako krytyk literacki debiutował rok później artykułem pt. O poezji Jana Lechonia, ogłoszonym na łamach „Nurtu” (1925 nr 2-3); tu też drukował wiersze do 1926. Utwory poetyckie publikował nadto m.in. w piśmie „Reflektor” (1924-25). Był członkiem Koła Polonistów Studentów UW (działał w Sekcji Bibliofilów), prezesem Związku Kół Polonistycznych Uniwersytetów Polskich, współzałożycielem i wiceprezesem Akademickiego Związku Młodzieży Postępowej. Po ukończeniu studiów w 1926, pracował krótko w Bibliotece Publicznej w Warszawie (na stanowisku bibliotekarza), a następnie przez dwa lata w dziale bibliotek Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Od 1928 zajmował się dziennikarstwem: był członkiem zespołu redakcyjnego warszawskiego „Ekspressu Porannego” (1928-31) oraz redaktorem kieleckiego dziennika „Opinia”, w którym także publikował (1929; podpisywał się też M.T.). Artykuły i recenzje ogłaszał nadto m.in. w pismach: „Głos Prawdy” (1928-29; podpisywane też: m.j.t., mit, St. Helski, tre), „Wiadomości Literackie” (1929-33; podpisywane: A. Barta, ab, ab.), „Gazeta Kielecka” (1932-33), „Pion” (1933-34), „Tygodnik Ilustrowany” (1934, 1936-39; podpisywane też: Zast.; Zast...; Zastępca). Ożenił się z Izabellą Grużewską. W 1931, z powodu swoich lewicowych przekonań, został usunięty z redakcji „Ekspressu Porannego”. W końcu 1934 powrócił do zawodu bibliotekarza i objął kierownictwo Działu Dubletów w Bibliotece Uniwersyteckiej w Warszawie. Równocześnie prowadził (pod kierunkiem prof. Wacława Borowego) prace bibliograficzne i zajmował się przekładami z języka rosyjskiego (wówczas niedrukowane). Był członkiem Związku Bibliotekarzy Polskich oraz Towarzystwa Bibliofilów. Działał społecznie, m.in. jako kierownik i wykładowca Uniwersytetu Powszechnego m. Warszawy oraz współpracownik redakcji periodyków wydawanych w Instytucie Spraw Społecznych. Po wybuchu II wojny światowej jako oficer rezerwy brał udział w kampanii wrześniowej, walcząc w armii gen. Franciszka Kleeberga; w bitwie pod Kockiem dostał się do niewoli niemieckiej, skąd zbiegł w listopadzie 1939. W czasie okupacji niemieckiej mieszkał nadal w Warszawie i przez kilka miesięcy uczestniczył w odgruzowywaniu miasta. W 1940-44 kontynuował pracę w Bibliotece Uniwersyteckiej (połączonej przez władze niemieckie z Biblioteką Narodową i Biblioteką Krasińskich w Stadtsbibliothek); przyczynił się do zbudowania betonowego stropu chroniącego magazyny biblioteczne, a po upadku powstania warszawskiego brał udział jako wolontariusz w zabezpieczaniu zbiorów (pod kierunkiem prof. Stanisława Lorentza). Po zakończeniu II wojny światowej został w 1945 wicedyrektorem Departamentu Prasy w Ministerstwie Informacji i Propagandy, a w 1947 objął stanowisko wicedyrektora Departamentu Literatury w Ministerstwie Kultury i Sztuki. W 1945 został członkiem Związku Zawodowego Literatów Polskich (od 1949 Związek Literatów Polskich). Należał do Polskiej Partii Robotniczej (od 1945, od 1948 do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej), był działaczem Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej (TPPR). Od 1948 pracował w Spółdzielni Wydawniczej „Czytelnik” jako lektor polityczny i redaktor literacki. W 1951 został mianowany (w charakterze pełnomocnika ministra kultury) dyrektorem Muzeum Polskiego w Rapperswilu; nie objął jednakże tej placówki, gdyż władze polskie, mimo zabiegów o jej utrzymanie, utraciły prawa do Muzeum. Od tego czasu zajmował się wyłącznie pracą literacką. Tłumaczył literaturę rosyjską, głównie dzieła Aleksandra Puszkina. Przygotowywał też edycje utworów tego poety oraz poświęcone mu monografie. Był organizatorem i komisarzem puszkinowskiej wystawy jubileuszowej w Muzeum Narodowym w Warszawie (1949), a potem komisarzem ideologicznym i współorganizatorem centralnej wystawy poświęconej Stefanowi Żeromskiemu w Muzeum Świętokrzyskim w Kielcach (1950). Pojedyncze artykuły, tłumaczenia i wspomnienia zamieszczał m.in. w „Poradniku Propagandysty” (1946-47; podpisywane mt), „Nowej Kulturze” (1953, 1955-56) i „Twórczości” (1955, 1957, 1960). Prowadził też badania nad kulturą ziemi świętokrzyskiej. W 1957 otrzymał nagrodę literacką TPPR. Odznaczony m.in. Srebrnym Krzyżem Zasługi (1946), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1956). Zmarł 15 grudnia 1971 w Warszawie; pochowany w Laskach pod Warszawą.