BIO

Urodzony 22 sierpnia 1954 w Łodzi; syn Bolesława Tomkowskiego, elektronika, i Leokadii z Wysogórskich, urzędniczki. Uczył się w X Liceum Ogólnokształcącym im. M. Konopnickiej w Łodzi; w 1973 zdał maturę. Następnie do 1977 studiował filologię polską oraz w 1975-79 filozofię na Uniwersytecie Łódzkim, uzyskując magisterium z obu dziedzin. Debiutował w 1977 esejem pt. Czytając Swedenborga, opublikowanym w „Twórczości” (nr 9). Artykuły i recenzje zamieszczał nadal w miesięczniku „Twórczość (do 1990), a także w Tygodniku Kulturalnym” (1977-79) i miesięczniku „Znak” (1984-96, z przerwami). W 1979-82 był doktorantem Instytutu Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk (IBL PAN). Publikował pod pseudonimem Stanisław Krzysztofowicz artykuły, recenzje, opowiadania na łamach wydawanych poza cenzurą czasopism: „Wezwanie” (1984), „Bez dekretu” (1985), „Wybór” (1985), „Kultura Niezależna” (1987-89). W 1985 uzyskał w IBL PAN doktorat na podstawie rozprawy pt. Juliusz Słowacki i tradycje mistyki europejskiej (promotor prof. Maria Żmigrodzka). Od 1986 był zatrudniony jako adiunkt w IBL (1986-89 w Pracowni Pozytywizmu, od 1989 w Pracowni Literatury XX wieku). Mieszkał nadal w Łodzi. W 1987 otrzymał nagrodę literacką przyznaną przez Zarząd Fundacji im. Z. i J.K. Wende. W 1989-90 był zastępcą redaktora naczelnego miesięcznika „Bestseller”. W 1990 został członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich. W 1990 i 1993 przebywał na stypendiach we Francji, a w 1991 jako stypendysta British Academy w Londynie. W 1990-91 kierował działem kultury w piśmie „Wiadomości Dnia”. W 1993-98 publikował artykuły i felietony w wydawanym w Toronto „Liście Oceanicznym”. Współpracował z Polskim Radiem; w 1993-94 był autorem cyklu audycji pt. Promocje. W 1994 ożenił się z Anną Olejarczyk, wówczas studentką filozofii (rozwód 1998). W 1994 przeniósł się z Łodzi do Wrocławia. W 1995 zamieszkał w Warszawie. W tymże roku obronił w IBL rozprawę habilitacyjną pt. Mój pozytywizm i otrzymał stopień docenta. W 1996-98 prowadził seminarium magisterskie na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego (UW), następnie od 1998 zajęcia z literatury powszechnej w Akademii Świętokrzyskiej w Kielcach i od 2001 ponownie seminarium magisterskie na UW. W 1998-2001 prowadził w Polskim Radiu wspólnie z Krzysztofem Lipką cykl Biblioteka arcydzieł oraz zamieszczał na łamach dodatku dziennika „Życie” pt. „Życie z Książkami” stały cykl artykułów pt. Moja biblioteka. Recenzje publikował w „Nowych Książkach” (2004-2005). Kontynuował pracę naukową jako członek Pracowni Komunikacji Literackiej w Okresie Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej IBL PAN (od 2006). Nadal współpracował z Polskim Radiem, głównie z programem 2. Zmarł 15 lipca 2024 w Łodzi; pochowany tamże na Cmentarzu na Mani.

Twórczość

1. Juliusz Słowacki i tradycje mistyki europejskiej. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1984, 270 s. Polska Akademia Nauk Instytut Badań Literackich.

Rozprawa doktorska.

2. Ragadon. [Powieść]. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie 1986, 145 s.

Nagrody

Nagroda im. B.K. Wojtkiewicza dla pisarza ze środowiska łódzkiego za najlepszy tom debiutancki, przyznana przez „Życie Literackie” w 1986.

3. Juliusz Verne – tajemnicza wyspa? [Eseje]. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie 1987, 162 s. Wyd. 2. Warszawa: Nowy Świat 2005, 160 s.

Zawartość

Juliusz Verne – tajemnicza wyspa?; Symetria pełna nadziei; Przyjazne żywioły; Strategia wyprawy; Anty – Robinson Kruzoe; Rozum wbrew rozsądkowi; Portret niezwykle sympatycznego dziwaka; W arce gniewnego boga [dot.: J. Verne: 20 000 mil podmorskiej żeglugi]; Wszechogarniająca cywilizacja i outsiderzy; Czy na księżycu dają dżin?; Język flaminga; Postscriptum: Bouvard, Pécuchet i inni [dot.: G. Flaubert: Bouvard i Pécuchet]; Juliusz Verne zamordowany.

4. Opowieści Szeherezady. [Powieść]. Warszawa: Iskry 1989, 134 s.

Tytuł pierwotny: Cudowne opowieści królowej Szecherezady.

5. Jerzy Stempowski. Warszawa: Interim 1991, 67 s. Z prac Instytutu Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk. Sylwetki Pisarzy Emigracyjnych.

6. Literatura polska. Pomysł, tekst i układ: J. Tomkowski. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1993, 376 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1994, wyd. 3 1995, wyd. 4 1996, wyd. 5 poszerzone 1997, wyd. 6 poszerzone 1998, [wyd. 7] poszerzone 1999, [wyd. 8] poszerzone 2004, 412 s.

7. Mistyczny świat Williama Blake'a. [Współautorka:] E. Kozubska. Milanówek: Warsztat Specjalny 1993, 204 s.

Przewodnik po twórczości W. Blake'a; zawiera też utwory poety oraz wybór szkiców o jego twórczości.

8. Mistyka i herezja. [Eseje]. Wrocław: Paradox 1993, 302 s. Wyd. 2. Ossa: „dom na wsi” 2006, 396 s.

Zawartość

I: Mistyka, czyli księga odczytana; Mistyka i egzystencja; Infernus; Bunt i wizja. – II: Ciemny obłok niewiedzy i światła poznania; Weigel; Tajemnica Boga; Księga życia Jana Schefflera; W mistycznym ogrodzie Tersteegena; Czytając Swedenborga; Intelektualne wojny Williama Blake'a; Słowa i sny; Nie napisana książka Richarda Jefferiesa; Droga i labirynt.

9. Mój pozytywizm. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich 1993, 421 s.

Rozprawa habilitacyjna.

10. Literatura powszechna według J. Tomkowskiego. Warszawa: Print Shops Prego 1995, 349 s. Wyd. nast.: wyd. 2 Warszawa: Świat Książki 1997, wyd. 3 tamże 2000.

11. Dzieje myśli. Pomysł, tekst i układ: J. Tomkowski. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1997, 340 s.

12. Dwadzieścia lat z literaturą. 1977-1996. [Szkice literackie]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1998, 202 s.

Zawartość

Zamiast wstępu. – Był rok 1977...; Pożegnanie boomu; Kuszące słowo – postmodernizm; Odpowiedź Europy; Był rok 1980...; Literatura pod ziemią; Był rok 1989...; Herbert kontra Miłosz; Wszędzie są poeci; Powieść: kryzys i renesans; Formacja 89?; Esej: kariera i zapomnienie; Krytycy i recenzenci; Był rok 1996...; Od Nobla do Nobla; Żyć bez literatury?; Pisarze dwudziestolecia; Wydarzenia.

13. Dom chińskiego mędrca. Eseje o samotności. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 2000, 410 s.

Zawartość

I: Infernus [poz. ]; Mistyka i egzystencja [poz. ]; Święta przestrzeń języka; Fantastyczna historia herezji; Tygrys [dot. wiersza W. Blake'a]; Zagłada świętych szkieletów [dot. R. Jefferiesa]; Bazyliszek. – II: Dom chińskiego mędrca [dot:. E. Canetti: Die Blendung, H. Hesse: Gra szklanych paciorków]; Biblioteka Don Kichota; Klasztor i kuchnia czarownic [dot. H. Hessego]; Pracownia Wagnera; Arka gniewnego boga [poz. ]; Góra Zaratustry; Obłok tytoniowego dymu [dot.: T. Mann: Czarodziejska Góra, M. Gorki: Klim Samgin]. – III: Symetria pełna nadziei [poz. ]; Balon pełen Spinozy; Juliusz Verne zamordowany! [poz. ]. – IV: Robak [dot.: F. Kafka: Przemiana]; Dalsze przygody Hioba [dot.: F. Kafka: Proces]; Przymierza nie będzie? [dot.: T. Eliot: Mord w katedrze]; Rozum i denuncjacja [dot.: J. Conrad: W oczach Zachodu]; Woalka pani Bovary; Koronczarka; Esej dla Jerzego Stempowskiego. – V. Stare zeszyty.

14. Młoda Polska. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 2001, 245 s. Mała Historia Literatury Polskiej. Wyd. 2 tamże 2001.

15. Pokolenie Gombrowicza. Narodziny powieści XX wieku w Polsce. Warszawa: Czytelnik 2001, 191 s.

Zawartość

I: Nowa formacja prozaików; Między dwiema wojnami; Rytuał inicjacji; Pacyfizm i neutralność; Wobec historii; „Ja” i „oni”; Chorobliwość i choromania; Powieść bez granic; Kariera monologu; Literatura „utraconej niewinności”. – II: Bystre – Wenecja – Warszawa (145-165-180) [dot. Cz. Straszewicza]; Jak pojawili się Adam i Józio [dot. T. Breza: Adam Grywałd]. – III: „Patchwork”, czyli o prozie Zygmunta Haupta; Nadchodzi wielki wiatr... [dot. L. Lipskiego].

16. Historia myśli od starożytności do XX wieku. Według Jana Tomkowskiego. Warszawa: Świat Książki 2002, 190 s.

17. Samobójcy i marzyciele. O zabijaniu poetów. Kielce: Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej 2002, 240 s.

Zawiera szkice o autorach i antologię wierszy. – Dot. m.in.: Leonarda Sowińskiego, Ludwika Brzozowskiego, Mikołaja Biernackiego (Rodoć); Aleksandra Michaux (Miron); Władysława Szancera (Ordon); Włodzimierza Stebelskiego; Stanisława Grudzińskiego; Marii Bartusówny.

18. Zamieszkać w Bibliotece. [Szkice literackie]. Ossa: dom na wsi 2004, 199 s.

Zawartość

Czy pozbędziemy się książek?; Krótki kurs sztuki czytania; Przeprowadzka do Biblioteki; Książki niekochane, czyli o lekturach obowiązkowych; Bestsellery i arcydzieła; Ciągle układamy kanon; Nieśmiertelni bohaterowie; W poszukiwaniu wielkiej miłości; Być albo nie być, czyli mądrości literatury; Magiczne miasta pisarzy; Podróże, ekspedycje, wyprawy, Frak Wertera, czyli stroje i przebrania; Od czarnej polewki do magdalenki, czyli potrawy literackie; Lektury na kasetach; W kleszczach mediów; Komputer poetą, czyli metafora z peceta; Z literaturą w Europie.

19. Don Juan we mgle. Eseje o wierności. Warszawa: Rosner & Wspólnicy 2005, 308 s.

Zawartość

I. Anioł nie z tej ziemi, naróżowana kokota i hoża litewska dziewoja; Czas, mistyka, „Pan Tadeusz”; Sen szalonego opiumisty; Gdy Bóg odpoczywa... (Mistyka i gnoza w „Kordianie”); Bunt i wizja (O mistyce romantycznej). – II. Zmarnowani, pokrzywdzeni, bezdomni; Don Kichote w szynku; Faust na wojnie; Śmierć ma wielkie oczy; Pożegnanie romantycznego karnawału; Orfeusz z Kulparkowa; Don Juan we mgle; Safona w szkole. – III. Samotność pozytywisty; Łąki i salony (Wokół „Nad Niemnem”; „Artysta” i „przyrodnik” (Sienkiewicz i Prus w walce o sławę); Pozytywista w cieniu plotki („Klub szachistów” Świętochowskiego); Chleb i pokusa („Chłopi” Reymonta po stu latach); System i metoda („Syzyfowe prace” w Europie). – IV. W labiryntach „Nocy i dni”; Nieobecność Marii Kuncewiczowej; Wesz między nutami (Proza Leo Lipskiego); Wawel i Vence; Testament Keyserlinga (O Andrzeju Bobkowskim); Czarne okładki (O Józefie Mackiewiczu); Orfeusz i Kasandra; Marek Hłasko jako bajkopisarz; Teczki Marka Nowakowskiego; Andrzej Kuśniewicz, czyli życie jest gdzie indziej; Testament Zbigniewa Herberta. – V. Stare zeszyty.

Artykuły w czasopismach i książkach zbiorowych, m.in.

List z nieba. Teksty 1981 nr 3 s. 76-90 [o tekstach mistyków, m.in. J. Böhme i E. Swedenborga].
Pozytywista w poszukiwaniu religii. Znak 1984 nr 353 s. 447-457.
Fotografia momentalna i „peryferie świadomości. Nurty „irracjonalne” w literaturze polskiej w latach 1890-1900. W: Przełom antypozytywistyczny w polskiej świadomości kulturowej końca XIX wieku. Wrocław 1986 s. 79-91.
Robinson Kruzoe, Don Kichot i tłum. Pamiętnik Literacki 1987 z. 3 s. 56-75.
Literatura polska po 1989 roku. Perspektywy, obawy, prognozy. W: Współczesna literatura polska lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych. Lipsk 1993 s. 56-65.
Andrzej Kuśniewicz, czyli życie jest gdzie indziej. W: Sporne postaci polskiej literatury współczesnej. Warszawa 1996 s. 211-219.
Dwie dekady z esejem; Pogrzeb i ekshumacja. Powieść polska w latach 1976-1996. W: Sporne sprawy polskiej literatury współczesnej. Kontynuacje. Warszawa 1998 s. 241-254; 365-385.
Metafizyka i „cywilizacja. W: Tematy i pryzmaty. Wrocław 2000 s. 135-156.
Ukraina i Polska w utworach Stempowskiego, Buczkowskiego i Kuśniewicza, czyli o czesaniu diabła grzebieniem. W: Tematy i pryzmaty. Wrocław 2000 s. 59-68.

Przekłady

1. Jakuba Bóhmego objawienia dotyczące Boga, nicości i natury, także duszy ludzkiej i człowieczego ciała; Jakob Böhme Offenbarungen über den Gott, das Nichts und die Natur, sowie die Menschenssele und den Menschenleid. Wybór tekstów i przekł.: J. Tomkowski. Łódź: Correspondance des Arts 1993, [171] s., [131] tabl.

Prace redakcyjne

1. Słownik pisarzy polskich. Red.: J. Tomkowski. Warszawa: Grupa Wydawnicza Bertelsmann Media, Horyzont 2002, 357 s.
2. S. Wyspiański: Cztery dramaty. Wybór i posłowie: J. Tomkowski. Warszawa: Świat Książki 2002, 684 s.
3. M. Dąbrowska: Noce i dnie. T. 1-3. Posłowie i słownik bohaterów: J. Tomkowski. Warszawa: Świat Książki 2003, 446 + 542 + 414 s.
4. B. Prus: Nowele, opowiadania, drobiazgi. Wybór i posłowie: J. Tomkowski. Warszawa: Świat Książki 2004, 463 s.
5. Wspomnienia o Leopoldzie Buczkowskim. Pod red. J. Tomkowskiego. Ossa: dom na wsi 2005, 271 s.

Zob. też Przekład poz. .

Omówienia i recenzje

Ankieta dla IBL PAN 2001, 2007.

Wywiady

Rozmowa z Janem Tomkowski. Rozm. A. Bernat. Nowe Książki 1993 nr 11 [dot.: Literatura polska].
Żółty cesarz Goethe według Jana Tomkowskiego. Rozm. J. Podolska. Verte 1997 nr 9.
Nigdy nie jest za wcześnie. Rozm. K. Masłoń. Rzeczpospolita 1998 nr 48.

Juliusz Słowacki i tradycje mistyki europejskiej

M. Jagiełło: W Kościele człowieka. Przegląd Powszechny 1985 nr 9.
R. Dąbrowski. „Ruch Literacki1986 nr 3.
A. Sobolewska: Matematyka wiary. Twórczość 1986 nr 3.
M. Troszyński: Genezyjskie tajemnice Słowackiego. Miesięcznik Literacki 1986 nr 1.

Ragadon

P. Łuszczykiewicz: Ragadon”, czyli model do składania. Odgłosy 1987 nr 10.
A. Dajbor: Buszujący w absurdzie. Literatura 1988 nr 2.

Juliusz Verne – tajemnicza wyspa?

M. Czermińska: Stary cylinder, nowe króliki. Odra 1988 nr 10.
J.Z. Lichański: Studium o Juliuszu Verne?Nowe Książki1988 nr 6.

Opowieści Szeherezady

H. Bereza: Czytane w maszynopisie. Filuterność. Twórczość 1988 nr 9, przedruk w tegoż: Obroty. Warszawa 1996.

Jerzy Stempowski

J. Gondowicz: Pisanie na Berdyczów. Nowe Książki 1991 nr 8.

Literatura polska

J. Gondowicz: Lektura dla Lolity. Gazeta Wyborcza 1993 nr 246.
M. Łukaszewicz: Przyjemne z pożytecznym. Nowe Książki 1993 nr 11.
Synteza czy bryk? Plusy i minusy „Literatury polskiej” Jana Tomkowskiego: A.Z. Makowiecki: Najkrótsza synteza; A. Mencwel: Jednak bryk. Polityka 1993 nr 44, polemika: J. Tomkowski. Tamże nr 48, nawiązanie: R. Matuszewski: Kim jest ten pan z brodą? Tamże nr 48.

Mistyczny świat Williama Blake'a

M. Klecel: Nieznany Blake, mistyka i mistyfikacje. Nowe Książki 1994 nr 5.

Mistyka i herezja

M. Klecel: Nieznany Blake, mistyka i mistyfikacje. Nowe Książki 1994 nr 5 [dot. też: Mistyczny świat Williama Blake'a.
A. Mikołejko: Tajemnice „Liber Mundi. Nowe Książki 2007 nr 1.

Mój pozytywizm

G. Borkowska: Jakiej historii pozytywizmu nam potrzeba?Nowa Res Publica1994 nr 12.
J. Gondowicz: Córka Emmy. Nowe Książki 1994 nr 8.

Literatura powszechna według J. Tomkowskiego

J. Klejnocki: Literatura według Windows. „Życie Warszawy1995 nr 243 dod. „Ex Libris” nr 81.
P. Szewc: Literatura w czasie i przestrzeni. Słowo 1995 nr 111.

Dzieje myśli

R. Piłat: Dzieje myśli w skrawkach. Nowe Książki 1997 nr 7.
J. Szacki: Od czegoś trzeba zacząć. Gaz. Bankowa 1997 nr 24.

Dwadzieścia lat z literaturą

M. Bocian: Próba oceny dokonań literackich. Akant 1998 nr 8.
J. Drzewucki: Nurty, obiegi i preferencje. Rzeczpospolita 1998 nr 71.
J. Klejnocki: Literatura według lwa. Gazeta Wyborcza 1998 nr 93.
A. Zawada: Opowieść uczestnika i obserwatora. Nowe Książki 1998 nr 6.

Dom chińskiego mędrca

J. Gondowicz: Pracownia, świat. Nowe Książki 2000 nr 8.
D. Nowacki: Dowody miłości. Życie 2000 nr 162.
T. Stępień: Świat biblioteki – biblioteka świata. FA-art 2000 nr 3/4.
M. Bocian: Z domu chińskiego Mędrca. Akant 2001 nr 1.
J. Katz: Eseje o samotności?Znak2002 nr 3.

Młoda Polska

A. Nasiłowska: Ironista w pałacu pojęć. Nowe Książki 2002 nr 2.

Pokolenie Gombrowicza

P. Szewc: Pokolenie pierwszej dekady. Nowe Książki 2001 nr 10.

Samobójcy i marzyciele

E. Szymanis: Początek epoki „zabijania poetów. Nowe Książki 2003 nr 10.
K.W. Tatarowski: Tragiczne biografie. Tygiel Kultury 2005 nr 4/6.

Zamieszkać w Bibliotece

J. Madejski: Notariusz. Nowe Książki 2005 nr 5.

Don Juan we mgle

J. Katz: Piękna sztuka pisania. Znak 2005 nr 12.