BIO

Urodzony 9 sierpnia 1918 w Kościanie; syn Władysława Tomaszewskiego, właściciela sklepu księgarsko-papierniczego, i Stanisławy z Taniewiczów. Uczęszczał do Gimnazjum św. Stanisława w Kościanie. W latach szkolnych działał w Związku Harcerstwa Polskiego; w 1936 ukończył kurs podharcmistrzowski w Baligrodzie (Bieszczady). Debiutował reportażami z obozów harcerskich ogłoszonymi w 1934 w lokalnej „Gazecie Polskiej”. W 1938 zdał maturę i rozpoczął studia w Akademii Medycyny Weterynaryjnej we Lwowie. Był członkiem Stronnictwa Narodowego (1938-39). Po wybuchu II wojny światowej przebywał początkowo nadal w Kościanie, przyłączonym do Rzeszy Niemieckiej wraz z tzw. Krajem Warty. Zarobkował, pracując fizycznie m.in. w szkółce leśnej, potem jako tragarz, ślusarz, a okresowo także urzędnik niemieckiego urzędu pracy (Arbeitsamt). Uzyskawszy w 1942 zgodę na wyjazd do Generalnego Gubernatorstwa, pojechał do Lwowa. Od 1943 mieszkał w Warszawie i pracował fizycznie, najpierw w hurtowni farmaceutycznej, a potem w wytwórni makaronu. Uczestniczył w działalności konspiracyjnej jako żołnierz Armii Krajowej; ukończył podziemny kurs podchorążych piechoty. Walczył w powstaniu warszawskim i został odznaczony Krzyżem Walecznych. Po upadku powstania został osadzony w obozie jenieckim w Sandbostel, a potem w obozie w Westertimke, wyzwolonym w kwietniu 1945 przez żołnierzy angielskich. Następnie przebywał w amerykańskiej strefie okupacyjnej, kolejno w Seebergu, Oberndorfie, Stade. Zwiedził w tym czasie Niemcy, Holandię, Belgię i Francję. Na przełomie wiosny i lata 1946 zgłosił się do służby w polskich Oddziałach Wartowniczych. Był oficerem oświatowym kolejno w Moosburgu, Kaefertalu pod Mannheim i Waldorffie niedaleko Frankfurtu nad Menem. Po rozwiązaniu jego kompanii przebywał w obozie dla tzw. dipisów (displaced persons) w Heilbronn nad Nekarem. W 1948 wyemigrował do Kanady; mieszkał kolejno w Milton, Oshawie i Toronto, utrzymywał się z pracy fizycznej, m.in. był robotnikiem rolnym, fabrycznym, pracownikiem farmy grzybowej. Równocześnie podjął studia filozoficzne na University of Ottawa, które ukończył w 1950. W tym czasie zaczął ogłaszać wspomnienia z młodości pt. Hellada na łamach „Gazety Polskiej” (Winnipeg, 1949-50). W 1951 ożenił się z Jadwigą Jurkszus, polonistką, dziennikarką. W 1951-59 należał do Konfraternii Artystów Smocza Jama, która prowadziła działalność estradową, rozrywkową i charytatywną; był sekretarzem i kronikarzem tej organizacji. W 1961-64 redagował wraz z żoną dodatek literacki wychodzącego w Toronto „Głosu Polskiego” pt. „Prąd”. Prozę, reportaże, artykuły i recenzje drukował m.in. w londyńskich „Wiadomościach” (1965-79), „Związkowcu” (Toronto; od 1968-84, z przerwami; tu m.in. w 1982 cykl pt. Wiatr od Wielkich Jezior), „Gwieździe Polarnej” (Stevens Point, 1976-84), w dodatku wydawanego w Londynie „Dziennika Polskiego i Dziennika Żołnierza” pt. „Tydzień Polski” (1982-84) i dodatku literacko-społecznym nowojorskiego „Nowego Dziennika” pt. „Przegląd Polski”. Odbywał liczne podróże, które opisywał w reportażach (także wspólnie z żoną). Zajmował się też fotografią. W 1976-77 redagował „Głos Polski”. W 1978 był jednym z założycieli Polskiego Funduszu Wydawniczego w Kanadzie, a następnie przez dwanaście lat uczestniczył w działalności edytorskiej i administracyjnej Funduszu, m.in. w 1981-82, 1984-85 i 1988-89 był jego sekretarzem, w 2001 został jego wiceprezesem. W 1983-86 należał do Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie. W 1989 otrzymał nagrodę Fundacji W. i N. Turzańskich w Toronto. Po 1989 zaczął systematycznie odwiedzać Polskę. W 1991-95 publikował wspomnienia i korespondencje na łamach „Wiadomości Kościańskich”. Otrzymał Nagrodę Twórczą miasta Kościana (1995). W 1997 otrzymał honorowe obywatelstwo miasta Kościana. W 2000 został członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich. Nadal przyjeżdżał często do Polski. Zmarł 9 sierpnia 2002 w Kościanie; prochy zostały złożone w Toronto.

Twórczość

1. Toronto, Tronto, Trana. [Autorzy:] J. Jurkszus[-Tomaszewska], A. Tomaszewski. Wstęp: B. Heydenkorn. Toronto: Wyd. Autorzy i Czytelnicy 1967, 188 s.

Opowieści o charakterze reportażowym i wspomnieniowym dot. Toronto.
Tu A. Tomaszewski: Dwa dolary; Na grzybowej farmie; Niekoniecznie żywica ...; Na Dominion Day; W High Parku króluje „Mamma Bravo”; „Pokrzywa? Sumienia pani nie masz”; Zachodzi słońce nad zatoką nad rzeką Humber; Tom Thomson, artysta Algonquin Parku; W Maripozie indiańskie lato; Na starym Opeongo Trail; Wielka impreza nad Jeziorem Ontario; Ale żadna nie zabrała.

2. Młodość została nad Obrą. Londyn: Polska Fundacja Kulturalna 1969, 236 s. Wyd. nast.: Przedsłowiem poprzedził autor. Wprowadzenie: S. Sterna-Wachowiak. Kościan: Miejska Biblioteka Publiczna 1996.

Wspomnienia z okresu do IX 1939; wstępna wersja pt.Hellada” drukowana w odcinkach w „Głosie Polskim”, Toronto 1949-1951.

3. Kowboje, Apasze, Mormoni. [Reportaże]. Londyn: Polska Fundacja Kulturalna 1972, 191 s.

Z podróży po Stanach Zjednoczonych.

4. I to jest Meksyk. [Reportaże; autorzy:] J. Jurkszus[-Tomaszewska], A. Tomaszewski. Londyn: Oficyna Poetów i Malarzy 1974, 294 s.

Tu J. Jurkszus-Tomaszewska: Cz. 1. Kraj słońca, uśmiechu, wiecznie błękitnego nieba; A. Tomaszewski: Cz. 2. Hernan Kortez przed sądem historii, cz. 3. Od Sonory po Vera Cruz.

5. Gorzko pachną piołuny. Przedmowa: T. Nowakowski. Toronto: Polski Fundusz Wydawniczy w Kanadzie 1981, 228 s.

Pierwotny tytuł: Wilczy czas. – Wspomnienia z lat 1939-1942.

Nagrody

Nagroda w konkursie Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie w 1981.

6. Gdzie jesteś Itako. Toronto: Nakład Autora i Czytelników 1985, 142 s.

Wspomnienia z lat 1925-1939.

7. Szkunery i wyspy. Toronto: Nakład Autora 1986, 199 s.

Reportaże z podróży po wyspach Morza Karaibskiego.

8. Ze sceny i estrady. [Autorzy:] I. Habrowska-Jellaczyc, A. Tomaszewski. Toronto: Polski Fundusz Wydawniczy w Kanadzie 1987, 268 s.

Zawartość

Tu artykuł A. Tomaszewskiego: Konfraternia Artystów „Smocza Jama” [zawiera także wybór tekstów kabaretowych i szopek różnych autorów].

9. Chleba naszego powszedniego. Toronto: Nakład Autora i Czytelników; złożone w Oficynie Mikołaja 1988, 255 s.

Zbeletryzowane wspomnienia z lat 1943-1948.

10. Wiosna u Wielkich Jezior. Toronto: Polski Fundusz Wydawniczy w Kanadzie 1990, 255 s.

Zbeletryzowane wspomnienia i opowieści reportażowe o Kanadzie, także o środowiskach polonijnych.

11. Śpiew Syren. Londyn: Polska Fundacja Kulturalna 1993, 276 s.

Reportaże z podróży po Europie, a także Libanie, Izraelu i Wyspach Kanaryjskich.

12. Ileż to dni, ileż to lat. Kościan: Wydawnictwo Aga, „Wiadomości Kościańskie 1999, 124 s.

Zawartość

Zawiera relację z wizyty A. Tomaszewskiego w Kościanie w 1997 oraz wspomnienia z lat międzywojennych i okresu okupacji niemieckiej.

13. Krzyk dzikiej gęsi. (Szkice kanadyjskie). Wstępem poprzedził S. Sterna-Wachowiak. Poznań: Stowarzyszenie Pisarzy Polskich 2000, 259 s.

Dot. historii i współczesności Kanady.

Omówienia i recenzje

Ankieta dla IBL PAN 1995, 1998, 1999, 2000, 2002.

Wywiady

Bogactwo literatury emigracyjnej. Z Jadwigą Jurkszus-Tomaszewską i Adamem Tomaszewskim rozm. K. Lisowski. W: Londyn-Toronto-Vancouver. Rozmowy z pisarzami emigracyjnymi. Lublin 1993.
Młodość została nad Obrą. Rozm.: R. Biberstajn, J. Wizerkaniuk. Wiadomości Kościańskie 1996 nr 9.
Z Adamem Tomaszewskim nad Hunter River, nad Obrą. Rozm. A. Sterna-Wachowiak. Wiadomości Kościańskie 1999 nr 1.
Wróżka Kirke istniała naprawdę. Rozm. I. Przyłuska. Arkusz 2001 nr 8.

Ogólne

Książki

Adam Marian Tomaszewski. Pisarz, reporter, redaktor, wydawca. [Kanada:] Polski Fundusz Wydawniczy 1997.
Jesteś wszędzie, Itako. Świat prozy Adama Tomaszewskiego. Poznań: Stowarzyszenie Pisarzy Polskich 1997, 81 s. [Zawartość: R.K. Przybylski: W stronę mitu. W związku z prozą wspomnieniową Adama Tomaszewskiego; A. Ogrodowczyk: Pamięć o rozwidlających się ścieżkach. Nad opowieścią Adama Tomaszewskiego „Młodość została nad Obrą”; P. Śliwiński: Lustro i echo. O pisarstwie podróżniczym Adama Tomaszewskiego; S. Sterna-Wachowiak: Ulisses znad Obry. A. Tomaszewski. poszukiwanie ojczyzny].
O Adamie Tomaszewskim. Red.: J. Zielonka. Kościan: Stowarzyszenie Absolwentów Gimnazjum i Liceum w Kościanie 1997, 23 s. [druk okolicznościowy przygotowany na przyjazd A. Tomaszewskiego do Kościana].

Artykuły

T. Terlecki: Tomaszewscy w Toronto. Tydzień Polski”, Londyn 1976 nr 25.
T. Terlecki: Jeszcze o nagrodzie „Wiadomości. Głos Polski”, Toronto 1987 nr 25 [uwagi dot. kandydatury A. Tomaszewskiego].
K. Rutkowski: Adam Tomaszewski – dziennik prawdziwych podróży. Związkowiec”, Toronto 1988 nr 26/27.
R.K. Przybylski: Adam Tomaszewski. Arkadia znad Obry. W: Opowieść o cynowym raju i kilka innych historii z XX wieku. Poznań 1993.
J. Kryszak: Adam Marian Tomaszewski. Archiwum Emigracji 2002/2003 z. 5/6.
E. Zyman: I do zbiorowego nigdy nie garnął się tańca. O Adamie Tomaszewskim wspomnienie serdeczne. Fraza 2002 nr 3.
E. Zyman: Tamten brzeg coraz bliżej. Adam Marian Tomaszewski. Akcent 2002 nr 3.

Toronto, Tronto, Trana

B. Czaplicka. „Wiadomości”, Londyn 1969 nr 42.

Młodość została nad Obrą

T. Nowakowski: Powrót nad Obrę. Wiadomości”, Londyn 1970 nr 17.
K. Majewski. „Przegląd Zachodni”, Londyn 1971 nr 5/6.
P. Śliwiński: Świat życiodajny. Nowe Książki 1997 nr 4.

Kowboje, Apasze, Mormoni

J. Surynowa-Wyczółkowska. „Tydzień Polski”, Londyn 1972 nr 18.

I to jest Meksyk

A. Iwańska: Rozsmakowani w Meksyku. Kultura”, Paryż 1975 nr 4/5.

Gorzko pachną piołuny

J. Kowalewski: Dzieło zrodzone z najserdeczniejszej miłości i rozpaczliwej nienawiści. Orzeł Biały”, Londyn 1981 nr 207.
L. Bobka: Wielkopolska epopeja. Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza”, Londyn 1982 nr 16.

Gdzie jesteś Itako

A. Żerańska: Pieśń zostanie. „Nowy Dziennikdod. Przegląd Polski”, Nowy Jork 1986 nr z 30 I, toż. „Związkowiec”, Toronto 1986 nr 19.

Szkunery i wyspy

W. Iwaniuk: Uroki reportażu. Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza”, Londyn 1987 nr 118.
M.E. Cybulska: Wyspy. Tydzień Polski”, Londyn 1988 nr 15.
J. Skoczkowski: Wśród słonecznych archipelagów .... Tydzień Polski”, Londyn 1988 nr 9.

Chleba naszego powszedniego

J. Abramow-Newerly: Stąd bliżej. Związkowiec”, Toronto 1989 nr z 17 I.
T. Terlecki: Kościałkowska i Tomaszewski. „Nowy Dziennikdod. Przegląd Polski”, Nowy Jork 1989 nr z 22 VI.

Wiosna u Wielkich Jezior

J. Kowalewski: Kanada – Polska: świat i półświatek. Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza”, Londyn 1990 nr 190.
Z. Kozarynowa: Rozdział książki pielgrzymstwa polskiego. Tydzień Polski”, Londyn 1990 nr 37.

Krzyk dzikiej gęsi

R.K. Przybylski: Styl kanadyjskiej gawędy. Nowe Książki 2000 nr 10.
M. Marczewski: Pomiędzy poszukiwaniem a oswajaniem Kanady. Akcent 2002 nr 3.