BIO
Urodzony 25 stycznia 1910 w Płocku; syn Mieczysława Themersona, lekarza i prozaika, i Sary z domu Smulewicz. W 1914-18 przebywał z rodzicami w Rosji, kolejno w Rydze, Piotrogradzie, Wielkich Łukach. Po powrocie do Polski uczęszczał do Gimnazjum Władysława Jagiełły w Płocku (z roczną przerwą po czwartej klasie, spowodowaną chorobą). Debiutował w 1927 opowiadaniem pt. Beczka, opublikowanym w wydawanym w Płocku czasopiśmie „Mazowsze Płockie i Kujawy” (nr 7/8, 9), a jako krytyk artykułem pt. Możliwości radiowe, zamieszczonym w 1928 w czasopiśmie „Wiek XX” (nr 23). Po zdaniu matury w 1928 przez rok studiował fizykę na Uniwersytecie Warszawskim, a następnie architekturę na Politechnice Warszawskiej. W 1931 ożenił się z Franciszką Weinks, malarką. Od tego roku wydawał książeczki dla dzieci ilustrowane przez żonę. Publikował artykuły o filmie w „Polsce Zbrojnej”, drukował także w „Naokoło świata”, „Miesięczniku Literackim”, a drobne utwory dla dzieci w „Płomyku” i „Płomyczku”. W tym czasie zrealizował kilka filmów eksperymentalnych. Zorganizował Spółdzielnię Autorów Filmowych SAF i w 1937 był redaktorem jej pisma „f.a. – Film Artystyczny”. W 1938 wyjechał do Paryża. Po wybuchu II wojny światowej zgłosił się jako ochotnik do Wojska Polskiego we Francji. Ogłaszał artykuły w „Wiadomościach Polskich” i wydawał w Paryżu dodatek dla dzieci do pisma „Głos Polski” pt. „Moja Gazeta”. Po klęsce Francji w 1942 pracował w Polskim Czerwonym Krzyżu w Voiron (Isère), a następnie przez Hiszpanię i Portugalię przedostał się do Wielkiej Brytanii i dołączył do 1. Korpusu Wojsk Polskich w Szkocji. Nakręcił dwa filmy dla polskiego Ministerstwa Informacji (Calling Mr. Smith i The eye and the ear). W 1942-46 współpracował z miesięcznikiem „Nowa Polska”. Od 1944 pisał także po angielsku. Po wojnie zamieszkał w Londynie i kontynuował twórczość literacką. W 1948 założył wraz z żoną i prowadził do 1979 wydawnictwo Gaberbocchus Press, które w 1957-59 rozwijało także działalność kulturalną w Gaberbocchus Common Room (ok. 100 imprez: wykładów, pokazów filmowych, spotkań i dyskusji dotyczących sztuki i nauki). W 1987 otrzymał nagrodę Fundacji A. Jurzykowskiego w Nowym Jorku. Wyróżniony Złotą Odznaką Orderu Zasługi Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej (1976). Zmarł 6 września 1988 w Londynie.
Po śmierci Franciszka i Stefanii Themersonów ich spadkobiercy, Jasia Reichardt (siostrzenica Franciszki) i Nick Wadley założyli w Londynie Archiwum Themersonów (Themerson Archive); dzięki przekazanym z Londynu darom, w 2002 powstała przy Uniwersytecie Śląskim w Katowicach polska filia tej placówki.
Twórczość
1. Zob. poz. ↑.
2. Historia Felka Strąka. Ilustracje: F. Themerson. Warszawa: Skład główny Dom Książki Polskiej [1931], 118 s.
3. Jacuś w zaczarowanym mieście. Ilustracje: F. Themerson. T. 1-2. Warszawa: Skład główny Dom Książki Polskiej [1932], 87 + 81 s. [Wyd. 2] Gdańsk: Festiwal „Świat według Themersonów” 1993, 87 + 81 s.
4. Narodziny liter. Ilustracje: F. Themerson. Warszawa: Skład główny Dom Książki Polskiej [1932], [16] s.
5. Poczta. Ilustracje: F. Themerson. Warszawa: Wydawnictwo Tygodnika „Płomyk” 1932, 32 s.
6. Nasi ojcowie pracują. [Wiersze dla dzieci]. Ilustracje: F. Themerson. Warszawa: Gebethner i Wolff [1933], [31] s.
7. Był gdzieś haj taki kraj. Ilustracje: F. Themerson. Warszawa: Społem [1935], [16] s. Wyd. nast. łącznie z poz. ↑ pt. Był gdzieś haj taki kraj; Była gdzieś taka wieś. Paryż: Komitet Wydawniczy [1947], 31 s.
8. Była gdzieś taka wieś. Ilustracje: F. Themerson. Warszawa: Społem [1935], [15] s. Wyd. nast. łącznie z: Był gdzieś haj taki kraj zob. poz. ↑.
9. Pan Tom buduje dom. Ilustracje: F. Themerson. Cz. 1-6. Warszawa: Mathesis Polska 1938, [45] + [45] + [45] + [45] + [45] + [45] s. Wyd. nast.: London: Ikar Publishing 1943, 81 s.; wyd. 3 Warszawa: Czytelnik 1947, 123 s.; wyd. 2 [!] Warszawa: Nasza Księgarnia 1957, wyd. 3 tamże 1960; Jaworze: Wydawnictwo Kwieciński 2001, 56 s.
Zawartość
Przekłady
angielski
niderlandzki
Adaptacje
teatralne
10. Przygód Marcelianka Majster-Klepki historyj 6. Ilustracje: F. Themerson. Warszawa: J. Mortkowicz 1938 [antydatowane 1937], 75 s. Wyd. nast. pt. Przygody Marcelianka Majsterklepki. Londyn: [Skład główny] Mildner [1942], 56 s.
Adaptacje
teatralne
11. Dno nieba. [Wiersze]. Londyn: F. Mildner & Sons 1943, 35 s.
Wyd. osobne wiersza O stole, który uciekł do lasu. Ilustracje: F. Themerson. Warszawa: Nasza Księgarnia 1963, [8] s.
12. Croquis dans les ténèbres. [Proza poetycka]. Ilustracje: F. Themerson. London: Hachette 1944, 35 s.
13. Bayamus. [Powieść]. „Nowa Polska”, Londyn 1945 nr 2 s. 95-103, nr 3 s. 164-169; 1946 nr 1 s. 45-55, nr 2 s. 101-116, nr 3 s. 163-171. Przedruk zob. poz. ↑. Wersja angielska zob. poz. ↑.
14. The lay scripture or a draft for a preface to a textbook of physics. London: Froshaug 1947, [8] s.
15. Jankel Adler or an artist seen from one of many possible angles. London: Gaberbocchus Press 1948, 31 s. Por. poz. ↑.
16. Bayamus (and the theatre of semantic poetry). Ilustracje: F. Themerson. London: Editions Poetry 1949, 92 s. Wyd. nast. Londyn: Gaberbocchus Press 1965. Wersja polska zob. poz. ↑.
Przekłady
francuski
17. The adventures of Peddy Bottom. Ilustracje: F. Themerson. London: Editions Poetry 1950 [właśc. 1951], 112 s. Wyd. nast.: London: Gaberbocchus Press 1954, tamże 1967. Wersja polska zob. poz. ↑.
Przekłady
francuski
niderlandzki
18. Wooff, wooff or who killed Richard Wagner? Ilustracje: F. Themerson. London: Gaberbocchus Press 1951, 65 s. Wyd. nast. tamże 1967. Wersja polska zob. poz. ↑.
Przekłady
francuski
niderlandzki
niemiecki
szwedzki
włoski
19. Professor Mmaa's lecture. Ilustracje: F. Themerson. London: Gaberbocchus Press 1953, 231 s. Wyd. nast.: New York 1975, tamże 1984. Wersja polska zob. poz. ↑.
Przekłady
niemiecki
20. Factor T. [Esej]. Ilustracje: F. Themerson. London: Gaberbocchus Press 1956, 68 s. Wyd. nast. poszerzone tamże 1972, 58 s.
21. Kurt Schwitters in England. London: Gaberbocchus Press 1958, 62 s.
Przekłady
francuski
22. Przygody Pędrka Wyrzutka. Ilustracje: F. Themerson. Warszawa: Nasza Księgarnia 1958, 95 s. Por. poz. ↑. Wersja angielska zob. poz. ↑. [Wyd. 2] Warszawa: Iskry 2002.
Adaptacje
teatralne
23. Wykład profesora Mmaa. [Powieść]. Przedmowa: B. Russell. Ilustracje: F. Themerson. Warszawa: Czytelnik 1958, 414 s. Wyd. 2 Warszawa: Krąg 1994, 279 s. Wersja angielska zob. poz. ↑; [wyd. 3]. Warszawa: Iskry 2003.
24. Cardinal Pölätüo. London: Gaberbocchus Press 1961, 183 s. Wyd. nast. tamże 1965. Wersja polska zob. poz. ↑.
Przekłady
francuski
niderlandzki
włoski
25. Semantic Divertissments. Ilustracje: F. Themerson. London: Gaberbocchus Press 1962, 16 s.
26. Przygody Pędrka Wyrzutka. [Utwór dramatyczny]. Powst. ok. 1964. Prapremiera: pt. Pędrek Wyrzutek. Bielsko-Biała, Teatr Lalek „Banialuka” 1966. Por. poz. ↑.
Adaptacje
radiowe
telewizyjne
27. Tom Harris. [Powieść]. London: Gaberbocchus Press 1967, 349 s. Wyd. nast. New York: Alfred A. Knopf 1968.
Przekłady
niderlandzki
polski
28. Apollinaire’s lyrical ideograms. London: Gaberbocchus Press 1968, 40 s.
Przekłady
włoski
29. Kardynał Pölätüo. [Powieść]. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1971, 157 s. Wersja angielska zob. poz. ↑. Wyd. nast. łączne z opowiadaniem Generał Piesc [poz. ↑] pt.: Kardynał Pölätüo; Generał Piesc. Przekł. z języka angielskiego Listu XI: A. Mokrzewski. Warszawa: Iskry 2003, 210 s.
30. Special branch. A dialog. London: Gaberbocchus Press 1972, 94 s. Wyd. nast. Amsterdam: Gaberbocchus Press/De Harmonie 1988.
Przekłady
niderlandzki
31. St. Francis, and the wolf of Gubbio or brother Francis' lamb chops. (Opera, libretto and music). Ilustracje: F. Themerson. London, Amsterdam: Gaberbocchus Press/De Harmonie 1972, 111 s. Wersja polska zob. poz. ↑.
32. Logic, labels and flesh. [Esej]. London: Gaberbocchus Press 1974, 202 s.
Przekłady
niderlandzki
33. On semantic poetry. Ilustracje: F. Themerson. London: Gaberbocchus Press 1975, 127 s.
34. General Piesc, or the case of the forgotten mission. The love story of a Polish general who, after the Second World War, finds himself in London and 25 years later – wins £ 129. 740 on the football pools. [Opowiadanie]. London: Gaberbocchus Press 1976, 54 s. Wersja polska zob. poz. ↑.
Przekłady
niderlandzki
35. Generał Piesc i inne opowiadania. Ilustracje: F. Themerson. Warszawa: Czytelnik 1980, 272 s.
Zawartość
Adaptacje
teatralne
Wyd. nast. opowiadania General Piesc łącznie z Kardynał Pólatiio zob. poz. ↑.
Wyd. osobne opowiadania Hau! Hau!, czyli kto zabił Ryszarda Wagnera? Zob. poz. ↑.
36. Święty Franciszek i Wilk z Gubbio albo kotlety świętego Franciszka. Opera semantyczna. Prapremiera: Sopot, Teatr Wybrzeże 1981. Wersja angielska zob. poz. ↑.
37. The chair of decadency [Wykład. Wygłoszony: Leyden, Holandia, 1981].
Przekłady
niderlandzki
polski
szwedzki
38. The urge to create vision. Amsterdam: Gaberbocchus Press/De Harmonie 1983, 95 s.
39. The mystery of the sardine. [Powieść]. London: Gaberbocchus Press/De Harmonie 1986, 194 s. Wyd. nast.: London: Faber and Faber 1986; pt. Euclid was an ass. New York: Farrar Straus & Giroux 1986.
Przekłady
hiszpański
niderlandzki
polski
Adaptacje
teatralne
40. Hobson's island. [Powieść]. London: Faber and Faber 1988, 196 s. Wyd. nast. Winchester, Massachusetts: Faber and Faber Inc. 1989.
Przekłady
niderlandzki
polski
41. Kość w gardle. [Utwór dramatyczny]. „Dialog” 1992 nr 3 s. 5-24. Przedruk w: Polski dramat emigracyjny 1939-1969. Poznań 1993 s. 543-580. Prapremiera: Gdańsk, Teatr Lalki i Aktora Miniatura 1993. Telewizja Polska 1996.
42. Jestem czasownikiem, czyli zobaczyć świat inaczej. Wybór i oprac.: M. Grala. Płock: Dom Kultury, Klub Artystyczny Płocczan 1993, 159 s.
Zawartość
43. Collected poems. [Ilustracje:] F. Themerson. [Wstęp:] J. Reichardt. Amsterdam: Gaberbocchus 1997, 171 s.
44. Wiersze wybrane 1939-1945. Przedmowa, wybór i oprac.: J. Reichardt. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego 2003, 182 s.
45. Hau! Hau!, czyli kto zabił Ryszarda Wagnera? [Opowiadanie]. [Ilustracje:] F. Themerson. (Utwory rozrzucone. T. 2). Warszawa: Gaberbocchus 2004, 53 s.
Przekłady
Scenariusze i adaptacje filmowe
Omówienia i recenzje
• Ankieta dla IBL PAN 1958, 1966.