TERLECKI Tymon

Urodzony 10 sierpnia 1905 w Przemyślu; syn Adama Leona Terleckiego, studenta medycyny (zmarł 1908), i Heleny Baran. W 1911-14 uczył się w szkole powszechnej w Przemyślu. W 1915, po wyjściu matki za mąż, zamieszkał we Lwowie. Uczęszczał do IV klasy szkoły podstawowej (1915/16), do Gimnazjum III im. Franciszka Józefa (później im. Króla Stefana Batorego; 1916-20), a następnie do Gimnazjum IV im. J. Długosza, gdzie też redagował szkolną gazetkę ścienną „Nasza Gazetka”. Po zdaniu matury w 1924 studiował filologię polską i historię sztuki na Uniwersytecie Jana Kazimierza (UJK) we Lwowie. Równocześnie pracował w Zakładzie Ubezpieczeń od Wypadków. Chory na gruźlicę, leczył się kilkakrotnie w Zakopanem. Debiutował w 1930 na łamach „Słowa Polskiego” (pod kryptonimem: T.T.) Wspomnieniem o Andrzeju W. Wroceńskim (znajomym z sanatorium w Zakopanem, zmarłym na gruźlicę; nr 30), a jako krytyk literacki recenzją Wiek męski poezji Tuwima (o Rzeczy czarnoleskiej; nr 32). Z dziennikiem tym współpracował stale jako krytyk literacki i teatralny do 1932 (też pod kryptonimem: T.T., L.M.; pierwszy artykuł podpisany: Tymon Terlecki pt. Kochanowski a współczesność, 1930 nr 155). Brał czynny udział w kampaniach prasowych dotyczących Teatru Miejskiego, popierając dyrekcję Leona Schillera; był zwolennikiem i propagatorem dokonań artystycznych Schillera, zwłaszcza tzw. teatru monumentalnego. W 1931/32 pełnił funkcję sekretarza redakcji „Słowa Polskiego”. Recenzje teatralne i artykuły dotyczące sceny lwowskiej zamieszczał także w „Świecie Kobiecym” (1930-31) oraz w pismach warszawskich: „Wiadomości Literackie” (1930-31), „Droga” (1932), „Kultura” (1932). Brał czynny udział w życiu kulturalnym Lwowa. W 1931 należał do nieformalnej grupy towarzyskiej Klub Pracowników Kultury Współczesnej i wchodził w skład redakcji jej pisma „Tydzień” (nr 1-3), w 1931-32 pełnił funkcję sekretarza Związku Zawodowego Literatów Polskich (ZZLP), współorganizował wieczory literackie i wygłaszał odczyty w Kasynie i w Kole Literacko-Artystycznym. Był związany z postępowo-radykalną grupą o programie syndykalistycznym Zespół Stu. W 1932 doktoryzował się na UJK na podstawie rozprawy Rodowód poetycki Ryszarda Berwińskiego (promotor prof. Juliusz Kleiner). W tymże roku wyjechał do Paryża jako stypendysta rządu francuskiego i kontynuował studia na Sorbonie i w Collège de France; przygotowywał książkę o prehistorii teatru. Odbył w tym czasie podróże do Hiszpanii, Anglii, Belgii i Holandii. Przesyłał korespondencje do „Słowa Polskiego” i do „Pionu” (od 1934), nawiązał też kontakt z „Tygodnikiem Ilustrowanym” (1933). Po powrocie do kraju w 1934 zamieszkał w Warszawie, gdzie – na zaproszenie Leona Schillera – został wykładowcą historii dramatu polskiego i światowego na Wydziale Aktorskim i Reżyserskim Państwowego Instytutu Sztuki Teatralnej. W 1935/36 należał do rozszerzonego kierownictwa literackiego scen Towarzystwa Krzewienia Kultury Teatralnej. Był faktycznym redaktorem krajowym rocznika „Życie Sztuki”, wydawanego w Warszawie, a redagowanego w Paryżu przez Zygmunta Lubicz Zalewskiego (1934-35, 1938-39). W 1936-39 redagował czasopisma „Teatr” i „Scena Polska”. Stworzył i redagował serię wydawniczą Wiedza o Teatrze. Zbiór podręczników teatralnych (5 tomów). Kontynuował współpracę z „Pionem” (tu stałe recenzje teatralne do 1938), „Tygodnikiem Ilustrowanym” (do 1938), „Drogą” (1935-36). Współpracował z Polskim Radiem jako autor prelekcji i słuchowisk (w 1936 ogłosił artykuł dotyczący autonomiczności radia jako sztuki pt.Czy XII muza?, „Pion” 1936 nr 42). Wchodził w skład zarządu Oddziału Warszawskiego ZZLP. Był od 1935 członkiem Komisji Filologicznej, a w 1939 został członkiem korespondentem Komisji Historyczno-Literackiej Polskiej Akademii Umiejętności. W lipcu 1939 wyjechał na kurację zdrowotną do Francji. Po wybuchu II wojny światowej zgłosił się ochotniczo do Wojska Polskiego i został skierowany do Szkoły Podchorążych w Coëtquidan. Był współzałożycielem i redaktorem pisma „Polska Walcząca. Tygodnik Gromady Żołnierskiej”, przeniesionego w styczniu do Paryża i wydawanego przez Wydział Propagandy i Oświaty Ministerstwa Spraw Wojskowych. Publikował też artykuły w wychodzącym w Paryżu piśmie „Czarno na białym” (pod pseudonimem Benvenuto). Po klęsce Francji i ewakuacji do Wielkiej Brytanii kontynuował od lipca 1940 redagowanie „Polski Walczącej” w Londynie; publikował tu liczne artykuły (od marca 1941 też pod pseudonimami: A.J., Aleksander Janowski). Brał udział w pracach zarządu Polskiego PEN Clubu oraz komitetu wykonawczego Związku Dziennikarzy Rzeczpospolitej w Londynie. Zdemobilizowany w maju 1945, pozostał w Londynie. W 1946 ożenił się z Antoniną Kopczyńską primo voto Żyw, pieśniarką (pseudonim artystyczny Tola Korian; zmarła w 1983). W 1946-48 służył w Polskim Korpusie Przysposobienia i Rozmieszczenia; uczestniczył w połączonych z prelekcjami objazdach obozów demobilizacyjnych i schronisk dla polskich emigrantów. Redagował nadal, do grudnia 1948, „Polskę Walczącą.”. Brał czynny udział w życiu kulturalnym emigracji polskiej. Był współzałożycielem w marcu 1945 i następnie wiceprezesem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich (działającego do 1963), a także kierownikiem wydawnictw Stowarzyszenia (ukazało się ok. 15 tomów). W sierpniu 1946 należał do współzałożycieli, a potem członków zarządu Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie (ZPPnO). Od 1947 był też członkiem Związku Artystów Scen Polskich za Granicą. Rozwijał działalność polityczną. W grudniu 1946 został członkiem Polskiego Ruchu Wolnościowego Niepodległość i Demokracja (NiD), przewodniczącym komisji, która w 1947 opracowała zasady programowe tego stronnictwa, przyjęte pod nazwą Karta Wolnego Polaka, a w 1949-57 przewodniczącym Rady Naczelnej. Współpracował z wydawanym przez NiD od 1946 pismem „Trybuna” (też pod pseudonimem Benvenuto). W 1954, reprezentując NiD, został członkiem Tymczasowej Rady Jedności Narodowej oraz Komisji Skarbu Narodowego. Równocześnie kontynuował twórczość krytyczną i literacką. Liczne artykuły, eseje i recenzje publikacji polskich (emigracyjnych i krajowych), a także obcych oraz przekłady utworów angielskich, amerykańskich i francuskich publikował głównie w „Wiadomościach” (Londyn, od 1946), „Kulturze” (Paryż, od 1947) i „Ostatnich Wiadomościach” (Mannheim; też pod pseudonimem Alcest). Ogłaszał studia i eseje w licznych książkach zbiorowych wydawanych w Londynie. Uczestniczył też w życiu naukowym emigracji. Od 1948 pracował na Polskim Uniwersytecie na Obczyźnie (PUNO), początkowo jako wykładowca, a od 1952 jako profesor. W 1950 został współpracownikiem Komisji Historyczno-Filologicznej, a w 1953 członkiem zwyczajnym Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie (PTNnO). Od około 1950 współpracował z Radiem Wolna Europa jako organizator dyskusji, autor pogadanek, słuchowisk, faktomontaży historycznych, adaptacji utworów dramatycznych i powieści. W 1951 został członkiem PEN Club Center for Writers in Exile. W 1953 za całokształt twórczości otrzymał nagrodę ZPPnO. Od 1955 do grudnia 1957 był prezesem ZPPnO; inicjował i organizował liczne imprezy literackie i wydawnicze, zabiegał o utworzenie nagród literackich, był członkiem jury nagród przyznawanych corocznie od 1955 przez „Wiadomości”. W 1955 został członkiem Towarzystwa Historycznego w Paryżu. W tymże roku przewodniczył Komitetowi Obchodu Roku Mickiewiczowskiego. W 1964 wyjechał do Stanów Zjednoczonych, gdzie przez rok wykładał na University of Chicago jako visiting professor na wydziale Języków i literatur Słowiańskich. Po powrocie do Londynu został wybrany na prezesa ZPPnO. W październiku 1965 podjął ponownie pracę na uniwersytecie w Chicago jako full professor i do 1972 wykładał historię literatury i historię polskiego teatru. Był członkiem Association of Teachers of Slavic and East European Languages (1965-79), Modern Language Association (1965-79), Polskiego Towarzystwa Naukowego w Kanadzie. W 1966 odbył podróż do Ghany (opis wrażeń w Dzienniku z Ghany, „Kultura”, Paryż 1967 nr 11, 12, 1968 nr 1/2). W 1971 otrzymał nagrodę Polish Society of Arts and Sciences. Po przejściu na emeryturę prowadził nadal jako senior visiting professor seminaria i wykłady w State University of Illinois at Chicago Circle Campus. Wygłaszał odczyty na licznych kongresach naukowych, uniwersytetach, w instytutach badawczych w Stanach Zjednoczonych, Europie, a także w Izraelu. W 1972 przebywał w Paryżu na stypendium American Council for Learned Societies i prowadził badania dotyczące Stanisława Wyspiańskiego i Edwarda Gordona Craiga. W tymże roku otrzymał nagrodę Fundacji A. Jurzykowskiego w Nowym Jorku. W 1973 uzyskał obywatelstwo amerykańskie. W 1978 powrócił do Londynu. Prowadził nadal ożywioną działalność naukową i literacką. Wykładał na PUNO historię teatru polskiego. Był prezesem PTNnO (1980-81), przewodniczącym Komisji Artystycznej Związku Artystów Scen Polskich za Granicą (1980-81). W 1981 odbył trzymiesięczny objazd naukowy po Stanach Zjednoczonych i Kanadzie. Był stałym współpracownikiem wydawnictwa Encyclopaedia Britannica oraz autorem haseł w Columbia dictionary of modern European literature (Nowy Jork 1980). W 1987 zawarł związek małżeński z Niną Taylor, polonistką i tłumaczką. Otrzymał wiele nagród, m.in. Citatio of Honour of Polish-American Congress (1981), nagrodę im. S. Vincenza (Kraków 1985), nagrodę im. I. Radziszewskiego przyznaną przez Katolicki Uniwersytet Lubelski za całokształt dorobku naukowego w duchu humanizmu chrześcijańskiego (1990). W 1990 otrzymał doktorat honoris causa nadany przez Uniwersytet Wrocławski oraz tytuł członka honorowego Towarzystwa Literackiego im. A. Mickiewicza, w 1991 tytuł członka honorowego Polskiego Towarzystwa Historyków Teatru. Wylew krwi do mózgu w czasie posiedzenia jury nagrody „Wiadomości” w 1990, a w następstwie paraliż uniemożliwiły mu dalszą pracę twórczą. Od tegoż roku mieszkał w Oxfordzie. W 1995 otrzymał nagrodę literacką im. Z. Hertza przyznaną przez paryską „Kulturę”, w 2000 nagrodę Fundacji W. i N. Turzańskich w Toronto. Zmarł 6 listopada 2000 w Oxfordzie.