ŚWIRKO Stanisław

Urodzony 10 lutego 1911 w kolonii Niemen pod Lidą (Nowogródzkie); syn Aleksandra Świrki, mistrza hutnictwa szkła, i Marii z domu Gocel. Dzieciństwo spędził w okolicach Nowogródka i Borysowa. W czasie I wojny światowej przebywał w 1917 wraz z rodziną w Kowrowie, w głębi Rosji. W 1919 powrócił do kraju; mieszkał w Białymstoku, a od 1923 w Piotrkowie Trybunalskim. Uczęszczał do Państwowego Seminarium Nauczycielskiego im. T. Reytana w Tomaszowie Mazowieckim; maturę zdał w 1932. Debiutował w 1930 artykułami pt. Z epoki cudu nad Wisłą i 25-lecie walki o szkołę polską, opublikowanymi na łamach periodyku szkolnego „Echa Szkolne” (nr 1; podpisany: M.P.P.), którego był do 1932 współredaktorem; publikował tu artykuły, wiersze i opowiadania (anonimowo lub pod pseudonimami: M.P.P., Trznadel). W 1932-34 odbywał służbę wojskową w Szkole Podchorążych Piechoty w Łodzi i otrzymał patent oficerski. W tym czasie współpracował z dwutygodnikiem „Podchorążak” (podpisany: MPP). Po rocznej bezpłatnej praktyce w Szkole św. Kazimierza w Piotrkowie Trybunalskim, otrzymał w 1935 dyplom nauczycielski i nominację na kierownika szkoły powszechnej w Tomawie pod Piotrkowem. Od tegoż roku był członkiem Związku Nauczycielstwa Polskiego (do 1981). W 1936 ożenił się z Sabiną Malicką, nauczycielką. W lutym 1938 uzyskał przeniesienie służbowe do szkoły powszechnej w podwarszawskich Uwielinach i rozpoczął studia na Państwowym Wyższym Kursie Nauczycielskim oraz na wydziale polonistycznym Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie. Po wybuchu II wojny światowej, brał udział jako ochotnik w obronie Warszawy, dowodził oddziałem piechoty w okolicy Garwolina i Świdrów Wielkich. Ranny, przebywał w Szpitalu Ujazdowskim w Warszawie. W lutym 1940 został jako jeniec wojenny wywieziony przez Niemców do Oflagu XII A Hadamar, a w maju 1942 przeniesiony do Oflagu VII A Murnau. Podczas pobytu w obozach jenieckich pisał wiersze (zebrane po wojnie w niewydanym tomie pt. Poemat o matce). W 1943-45 był słuchaczem Obozowego Instytutu Pedagogicznego. Po wyzwoleniu obozu przez Amerykanów, latem 1945 został przewieziony do szpitala wojskowego pod Mediolanem we Włoszech. Leczył się tam przez dwa miesiące, po czym rozpoczął studia na wydziale slawistycznym uniwersytetu w Rzymie. W czerwcu 1946 przyjechał do kraju. W październiku tegoż roku, gdy chciał powrócić na studia do Włoch, został aresztowany przez Służbę Bezpieczeństwa pod fałszywym zarzutem szpiegostwa i osadzony w więzieniu na Mokotowie w Warszawie. Dzięki amnestii opuścił więzienie po sześciu miesiącach (zrehabilitowany w 1956). Pracował jako nauczyciel języka polskiego i historii w szkole powszechnej w Uwielinach (1947-49), następnie w technikum budowlanym i w zasadniczej szkole budowlanej w Warszawie. Równocześnie studiował na Wydziale Filologii Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego; w 1952 otrzymał stopień magistra. Od 1951 mieszkał wraz z rodziną w Warszawie. W 1954 zrezygnował z pracy nauczycielskiej (z powodu powiększającej się wady słuchu, będącej wynikiem kontuzji wojennej) i zajął się pod kierunkiem Juliana Krzyżanowskiego przygotowaniem Nowej księgi przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich, najpierw jako pracownik Państwowego Instytutu Wydawniczego, a od października 1956 w Pracowni Literatury Ludowej Instytutu Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk (PAN). Kierował jako sekretarz redakcji pracami nad tą księgą (wyd. 1969-78). W 1957 był z J. Krzyżanowskim współzałożycielem dwumiesięcznika „Literatura Ludowa”, a następnie do 1968 sekretarzem redakcji; opublikował tu w latach następnych liczne artykuły, recenzje i sprawozdania (podpisane także: Staś, StŚ). W 1964 doktoryzował się na podstawie pracy pt. Ballady Jana Czeczota (promotor profesor J. Krzyżanowski). Zajmował się równocześnie opracowywaniem tekstów ludowych, głównie z dawnych kresów wschodnich, zebranych przez zespoły Instytutu Sztuki PAN i redakcji „Literatury Ludowej”, oraz zbiorów pieśni, legend, bajek i przysłów. Był członkiem Towarzystwa Literackiego im. A. Mickiewicza (od 1951); w 1966 współtworzył, a następnie do 1980 redagował „Rocznik Towarzystwa Literackiego im. A. Mickiewicza”, gdzie także publikował swoje studia dotyczące okresu romantyzmu, recenzje i sprawozdania. Od 1967 należał do Związku Literatów Polskich (do rozwiązania Związku w 1983). Po przejściu na emeryturę w 1976 kontynuował pracę naukową. W 1980 habilitował się na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu na podstawie całego dorobku naukowego. Był członkiem: Polskiego PEN Clubu (od 1977), Stowarzyszenia Autorów Dzieł Naukowych (od 1983), Stowarzyszenia Pisarzy Polskich (od 1991). Zmarł 16 sierpnia 1992 w Warszawie.