SZCZAWIEJ Jan

Urodzony 6 stycznia 1906 we wsi Rogatka niedaleko Chełma w rodzinie chłopskiej; syn Michała Szczawieja i Anastazji z domu Daniluk. W czasie I wojny światowej został w 1916 ewakuowany wraz z rodziną do Żytomierza na Ukrainie. W 1918 powrócił do kraju i od 1923 uczęszczał do Państwowego Seminarium Nauczycielskiego w Chełmie; w tym czasie wstąpił do Związku Harcerstwa Polskiego. Debiutował w 1925 opowiadaniem pt. Biszkopt na warcie, ogłoszonym w harcerskim miesięczniku „Nasz Hufiec” (nr 1; tu też artykuł Dlaczego starsi chłopcy opuszczają drużyny); współpracę z tym pismem kontynuował do 1926; był też jego administratorem, a później redaktorem naczelnym. Po ukończeniu w 1926 seminarium został nauczycielem w szkole powszechnej w Irenie pod Dęblinem. Jako poeta debiutował w 1927 wierszem pt. Bogini, opublikowanym w warszawskim dwutygodniku „Od A do Z” (nr 7). Należał do Związku Młodzieży Wiejskiej „Wici” (ZMW); od 1928 pełnił funkcję instruktora powiatowego w Krasnymstawie. Wiersze, opowiadania, recenzje i artykuły publikował m.in. w pismach „Głos Literacki” (1928-29), „Głos Prawdy” (1928-29), „Strzelec” (1929-34), „Gazeta Polska” (1930-33); redagował również tygodniowe dodatki literackie dzienników „Ziemia Lubelska” (1929) i „Hasło Łódzkie” (pt. „Współczesność Literacka”; 1929-30). W 1929 wszedł w skład lubelskiej grupy literackiej Kadra i współpracował z miesięcznikiem o tej samej nazwie (1930). Był członkiem Związku Zawodowego Literatów Polskich (ZZLP) (od 1929). Po rezygnacji z pracy nauczycielskiej był od 1930 zatrudniony jako instruktor ZMW w Garwolinie. W 1932 wstąpił do Stronnictwa Ludowego. W następnym roku przeprowadził się do Warszawy i został urzędnikiem w Zarządzie Miejskim. Kontynuował prace literackie: redagował czasopismo „Współczesność Polska” (1934-35), a potem współpracował z periodykiem „Wieś Polska” (1937-39); występował na antenie Polskiego Radia jako autor cotygodniowych audycji pt. Na froncie literatury. W czasie okupacji niemieckiej nadal mieszkał w Warszawie i pracował w Zarządzie Miejskim. W 1940 ożenił się z Jadwigą Radlińską, literatką. Brał udział w działalności konspiracyjnej. W 1941 (po śmierci Witolda Hulewicza ↑) objął redakcję organu Komendy Obrońców Polski „Polska Żyje” (do 1944). Należał do podziemnego Stronnictwa Ludowego „Roch” i do Batalionów Chłopskich (pseudonim Rokita), wchodził w skład Komisji Informacji w Centralnym Kierownictwie Ruchu Ludowego. Redagował powiązane z ruchem ludowym pisma: „Nurty” (1942-44), „Agencja Informacyjna «Wieś»” (1943-44; początkowo z Kazimierzem Bagińskim i Karolem Pędowskim, a od nru 23 samodzielnie) i „Przez Walkę do Zwycięstwa” (1944). W swoim warszawskim mieszkaniu gromadził i przechowywał dokumenty zbrodni hitlerowskich i pisma konspiracyjne. Jesienią 1944, po upadku powstania warszawskiego, przedostał się do Chełma, gdzie w 1945 założył Teatr Ziemi Chełmskiej i objął jego dyrekcję. W końcu 1945 powrócił do Warszawy i od stycznia 1946 do 1959 pracował w Ministerstwie Kultury i Sztuki, najpierw w Zarządzie Centralnym, a potem jako wicedyrektor Departamentu Teatru. Należał do ZZLP (od 1949 Związek Literatów Polskich; wielokrotny członek zarządu Oddziału Warszawskiego) i do Związku Zawodowego Dziennikarzy Rzeczypospolitej Polskiej (od 1951 Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskich). W 1946 założył dwutygodnik literacki „Warszawa” i pełnił funkcję jego redaktora naczelnego do zamknięcia pisma w 1950. Kontynuował działalność w ruchu ludowym: był członkiem Polskiego Stronnictwa Ludowego, a od 1949 Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego (ZSL); w 1946 był współzałożycielem Wydawnictwa Ludowego (prezes zarządu do 1949); pracował jako dziennikarz w prasie ludowej: „Dzienniku Ludowym” (1945-47; kierownik działu kulturalnego; współpracownik w 1957-69, z przerwami), „Gazecie Ludowej” (1946-49; kierownik działu kulturalnego), „Woli Ludu” (1950-51) i „Orce” (1957-61; kolejno: kierownik działu, sekretarz i zastępca redaktora naczelnego). Współpracował też m.in. z „Życiem Warszawy” (1951-56; zastępca redaktora), „Pracą Świetlicową” (1953-56) i „Zielonym Sztandarem” (1954-69, z przerwami). Około 1952 zamieszkał w Podkowie Leśnej. Rozwijał twórczość poetycką i krytyczną oraz zajmował się opracowywaniem antologii poetyckich. Od 1962 do przejścia na emeryturę w 1970 był zatrudniony w administracji ZSL (najpierw w Wydziale Prasowym, a od 1965 w Wydziale Propagandy i Szkolenia Naczelnego Komitetu ZSL). Odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi (1946), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1959), odznaką „Zasłużony Działacz Kultury” (1969), Orderem Sztandaru Pracy II klasy (1971). Zmarł 23 kwietnia 1983 w Podkowie Leśnej; pochowany w Warszawie na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach.
Od 1984 organizowano w Chełmie Wojewódzki Konkurs Recytatorski im. J. Szczawieja.