BIO
Urodzony 28 lutego 1946 w Krakowie; syn Witolda Wirpszy, poety i prozaika, i Marii Kureckiej, tłumaczki. W 1947 przeniósł się wraz z rodzicami do Warszawy, a w 1948 do Szczecina. W 1956 zamieszkał na stałe w Warszawie. Tu uczęszczał do Liceum Ogólnokształcącego im. A. Frycza Modrzewskiego, gdzie w 1963 zdał maturę. W 1965 podjął studia na Wydziale Filozofii Uniwersytetu Warszawskiego (UW). Debiutował w 1967 wierszami pt. Symbole i zastygło nagle dojrzewanie..., ogłoszonymi w „Życiu Literackim” (nr 53; podpisany: Aleksander Wirpsza). Brał udział w wypadkach marcowych 1968 na terenie UW; został aresztowany i był więziony przez kilka miesięcy, a następnie relegowany z uczelni z zakazem studiowania do 1971. W listopadzie 1968 ożenił się z Joanną Tchórzewską. W 1968-69 pracował jako sprzedawca w księgarni w Warszawie, a w 1969 jako pomocnik ślusarza w Miejskim Przedsiębiorstwie Remontu Dźwigów Osobowych. W 1969-75 był pracownikiem Działu Bibliografii i Dokumentacji w Muzeum Historycznym miasta stołecznego Warszawy. Kontynuował twórczość literacką; w 1970 został członkiem Koła Młodych przy Oddziale Warszawskim Związku Literatów Polskich (ZLP; w 1976 przewodniczący Koła). W 1971 podjął studia zaoczne w Instytucie Filologii Polskiej UW; w 1976 uzyskał magisterium. W 1975-81 pracował jako reporter w redakcji miesięcznika „Hotelarz”. Wiersze, artykuły i recenzje literackie ogłaszał m.in. w „Nurcie” (1969, 1971-75), „Poezji” (1970-72), „Polityce” (1970-71, 1974, 1977), „Odrze” (1971-78, z przerwami), „Nowym Wyrazie” (1972-75), „Tekstach” (1972-73, 1975-76), „Literaturze” (1972-73, 1975, 1980), „Studencie” (1972-81, z przerwami), „Kulturze” (1974-75, 1977) i „Nadodrzu” (1974-75, 1977-78). Od 1977 należał do ZLP (do rozwiązania Związku w 1983). W 1977-81 współredagował wydawany poza cenzurą kwartalnik literacki „Puls” (tu też teksty pod pseudonimami: Krzysztof Powoski, Krzysztof Zawrat, Tan.Tal.). W 1978-81 publikował wiersze i artykuły literackie w niezależnym czasopiśmie „Zapis” (także pod pseudonimem: Jadwiga Kwiatkowska). W 1979-89 stale współpracował z Rozgłośnią Polską Radia Wolna Europa, m.in. jako komentator nowości literackich (pod pseudonimami: Jan Krajnik, Krzysztof Powoski). W 1981 otrzymał nagrodę literacką im. A. Bursy, przyznawaną przez zarząd Oddziału Krakowskiego ZLP oraz nagrodę Pióra za całokształt pracy krytycznoliterackiej, przyznawaną przez Klub Studentów Wybrzeża „Żak” w Gdańsku. Od grudnia 1981 do lutego 1982 był dziennikarzem Agencji Solidarności przy Niezależnym Samorządnym Związku Zawodowym „Solidarność” Regionu Mazowsze oraz współredagował biuletyn „Informacja Solidarności Regionu Mazowsze”. W latach osiemdziesiątych związany był z prasą niezależną jako autor i redaktor; w 1982 redagował w Warszawie tygodnik „Opornik”, w 1982-87 wchodził w skład redakcji kwartalnika literackiego „Wezwanie”, a w 1984-88 był członkiem zespołu redakcyjnego dwutygodnika „Wybór”; szkice, artykuły i recenzje literackie publikował m.in. w „Wezwaniu” (1982-89; tu w 1982-87 cykl pt. Kartki z notesu podpisany: Spectator; w 1982 cykl Przegląd i Przegląd wydarzeń, w 1984 Przegląd prasy emigracyjnej i podziemnej, w 1985 Wykaz publikacji niezależnych oraz Przegląd prasy niezależnej i Przegląd prasy), „Arce” (1984-85), „Obecności” (1984-87), „Bez dekretu” (1985-86) i „Brulionie” (1987, 1989). Współpracował z wydawanymi na emigracji czasopismami: paryskimi „Kulturą” (1981-83, 1986-88, 1994-95; także pod pseudonimami: Jadwiga Kwiatkowska, Krzysztof Zawrat) i „Kontaktem” (1986, 1988-90; także pod pseudonimami: Jan Krajnik, Krzysztof Powoski, Zbigniew Szczerski), berlińskim „Archipelagiem” (1984, także pod pseudonimami: Jan Krajnik, Krzysztof Powoski, Krzysztof Zawrat) oraz z krajową prasą katolicką, m.in. z „Tygodnikiem Powszechnym” (1984, 1986) i „Powściągliwością i Pracą” (1985-87). Jednocześnie prowadził wykłady o polskiej literaturze współczesnej w ramach Towarzystwa Kursów Naukowych. W 1983 gościnnie wykładał polską literaturę współczesną na uniwersytetach w Sztokholmie i w Uppsali. W 1986 otrzymał nagrodę Fundacji im. Kościelskich w Genewie. W 1987 doktoryzował się na UW na podstawie rozprawy pt. Poezja polska w latach 1939-1981. Zarys głównych problemów (promotor profesor Irena Maciejewska). W 1987-89 pracował w redakcji dwutygodnika „Pogląd” w Berlinie Zachodnim (tu także publikował pod pseudonimem: Andrzej Wirecki). Od 1987 prowadził nadto wykłady o literaturze polskiej na uniwersytetach w Berlinie, Bremie i Getyndze. W 1988 otrzymał nagrodę Fundacji POLCUL w Australii. W 1988-96 współpracował z redakcją polską Deutschlandfunk-Deutsche Welle oraz z sekcją polską British Broadcasting Corporation (BBC), a od 1989 także z Programem II Polskiego Radia. W 1989 został członkiem Polskiego PEN Clubu, a w 1991 członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich (SPP). W 1992 podjął pracę na stanowisku adiunkta w Instytucie Filologii Polskiej Uniwersytetu Szczecińskiego. W następnych latach otrzymywał stypendia twórcze Senatu Berlina (1993), stypendium im. A. Doeblina przyznane przez Akademie der Kunst w Berlinie (1994) oraz stypendium twórcze Schloss Wiepersdorf (1995). Wiersze, szkice i eseje oraz artykuły i recenzje literackie publikował w wielu czasopismach, m.in. w miesięczniku „Res Publica” (1989-91), w „Arce” (1991-92), „Dekadzie Literackiej” (1991-92, 1994), „Tekstach Drugich” (1992, 1996), „Kresach” (1992-94, 1999), „Kwartalniku Artystycznym” (1996-2004; tu cykl szkiców pt. Tym Czasem; cykle notatek eseistycznych, w 1999-2001 pt. Wodna pieczęć i w 2002-04 pt. Lekturnik), „Pograniczach” (tu w 1998-2005 cykl pt. Podróż mego życia) oraz „Zeszytach Literackich” (1998-2004; tu cykl pt. Świat poetycki). Od 1996-2000 redagował dział literacki w paryskiej „Kulturze”. W 1999 otrzymał nagrodę tegoż miesięcznika oraz stypendium twórcze Ministerstwa Kultury i Sztuki. W tymże roku został wybrany na wiceprezesa Zarządu Głównego SPP oraz objął kierownictwo działu literackiego wychodzącego w Polsce rosyjskojęzycznego miesięcznika „Nowaja Polsza”. W 2000 habilitował się na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu na podstawie rozprawy pt. Państwo – historia – literatura. W tymże roku objął stanowisko redaktora kwartalnika „Przegląd Polityczny” (tu w 2001-03 cykl szkiców pt. Stan krytyczny). W 2000 był kuratorem polskiego stoiska na Międzynarodowych Targach Książki w Lipsku oraz kuratorem stoiska Szczecina na Międzynarodowych Targach Książki we Frankfurcie nad Menem. W 2001 prowadził gościnne wykłady poświęcone sztuce translatorskiej w Johannes Gutenberg-Universität w Germersheim. W 2001-03 pracował na stanowisku profesora na Uniwersytecie Szczecińskim. Jednocześnie wykładał literaturę niemiecką w Wyższej Szkole Pedagogicznej (WSP) w Częstochowie. W 2002 otrzymał stypendium twórcze Funduszu Sztuki i Kultury (Stiftung Kunst und Kultur) przyznane przez władze kraju związkowego Nadrenia Północna Westfalen. W 2003 podjął pracę w Katedrze Studiów Interkulturowych Europy Środkowo-Wschodniej UW i jednocześnie w 2003-05 zajmował stanowisko profesora na Wydziale Polonistyki WSP w Częstochowie. W 2004 został członkiem Zarządu Głównego Polskiego PEN Clubu, a w 2005 prezesem Oddziału Warszawskiego SPP. W tymże roku otrzymał stanowisko profesora na UW oraz w Wyższej Szkole Komunikowania, Politologii i Stosunków Międzynarodowych w Warszawie. Wyróżniony odznaką „Zasłużony dla Kultury” (2001). Mieszka w Warszawie.
Twórczość
1. Dziesięć wierszy. Warszawa: [b.w.]* 1977, 12 k.
2. Prawdę mówiąc. [Wiersze]. Warszawa: [b.w.]* 1978, [38] k. Wyd. nast.: Wrocław: [b.w.]* 1979.
3. Licentia poetica. [Wiersze]. Wrocław: Biblioteka Agory* 1979-1981.
4. Własnymi słowami. Szkice. Warszawa: Głos* 1979, 68 s.
Zawartość
5. Wiersze. Poznań: WLiK [Witrynka Literatów i Krytyków]* 1980, 29 s.
Zawartość
6. Nie ma poezji. [Wiersze]. Kraków: KOS [Krakowska Oficyna Studentów]* 1981, 34 s.
7. Pudło. [Opowiadanie]. [Szczecin:] SAW [Studencka Agencja Wydawnicza im. Uniwersytetu Zachodniopomorskiego]* [1981], 24 s.
8. Czas morowy. [Wiersze]. Warszawa: [b.w.]* 1982, [19] s. Wyd. nast.: Warszawa: Niezależna Oficyna Wydawnicza NOWA* 1982; Warszawa: Wydawnictwo Wojenne* 1982; Warszawa: Wydma* 1982; [B.m.:] Impressum* 1982; Warszawa: [b.w.]* 1982; Warszawa: [b.w.]* 1982.
9. Podziemie Europy. [Wiersze]. [B.m.w.]* [1982], 46 s.
10. Wiersze. [B.m.w.]* [1982], 46 s.
11. I inne wiersze. Poznań: Głosy* 1984, 34 s.
12. Szkoła polska. [Eseje]. Warszawa: Przedświt* 1984, 70 s.
Zawartość
13. Przez zaciśnięte zęby. [Wiersze]. Warszawa: Warszawska Niezależna Oficyna Poetów i Malarzy*, Przedświt* 1985, 47 s.
Zawartość
14. Mgły. [Wiersze]. Gdańsk: Wydawnictwo Federacji Młodzieży Walczącej*, Drukarnia Oficyny Kształt* 1987, 39 s.
15. W Polsce, czyli Nigdzie. [Szkice]. Berlin: Pogląd 1987, 281 s.
Zawartość
16. Nie mówcie Europa; Sagt nicht Europa. [Wiersze]. Berlin: Pogląd 1988, 65 s.
17. Walka o godność. Poezja polska w latach 1939-1988. Zarys głównych problemów. [Szkice]. Berlin: V. Körner [1990], 344 s. Wyd. nast.: Wrocław: Wiedza o Kulturze 1993.
Zawartość
18. Po wszystkim. [Wiersze]. Kraków: Oficyna Literacka 1991, 47 s.
19. Klucz od przepaści. [Wiersze i eseje]. Kraków: Oficyna Literacka 1994, 83 s.
Zawartość
20. Wobec totalitaryzmu. Kostium kościelny w polskiej prozie; Wobec cenzury. [Szkice]. Szczecin: Ottonianum 1994, 95 s.
Zawartość
21. Skupienie. [Wiersze]. Kraków: Miniatura 1996, 63 s. Wyd. 2. tamże 1997.
Zawartość
22. „Zapis”. Zarys monograficzny, bibliografia zawartości. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego 1996, 67 s., Rozprawy i Studia, t. (313) 239.
23. Dochodzenie do siebie. Wybrane wątki literatury po roku 1989. [Szkice]. Sejny: „Pogranicze” 1997, 224 s.
Zawartość
24. Milczenie i krzyk. Pięć esejów z powodu Młodej Polski. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej 1997, 106 s.
Zawartość
25. Powrót poetów. Szkice. Kraków: Miniatura 1997, 192 s.
Zawartość
26. Co czytamy? Prasa kulturalna 1945-1995. [Szkice]. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej 1999, 102 s.
Zawartość
27. Historia, państwo, literatura. Polska powieść współczesna jako przestrzeń pytań o sens procesów dziejowych. [Szkice]. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego 1999, 276 s. Wyd. nast. pt. Współczesna powieść polityczna. Sens literatury, sens historii. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 2001.
Zawartość
28. Erwin Kruk. Kraków: Zespół Literacki „Polska 2000” 2000, 36 s.
Zawartość
29. Kazimierz Brakoniecki. Kraków: Zespół Literacki „Polska 2000” 2000, 32 s.
Zawartość
30. Każdy jest kimś. [Aforyzmy]. Kraków: Miniatura 2000, 127 s.
31. Węzły polsko-niemieckie. [Szkice]. Notą edytorską opatrzył S. Podobiński. Częstochowa: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej 2000-2003.
[T.] (1). 2000, 187 s.
Zawartość
[T.] (2). 2003, 176 s.
Zawartość
32. Literatura i życie. Ważniejsze wątki dyskusji literackich 1939-1989. [Szkice]. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej 2001, 198 s.
Zawartość
33. Panu Tadeuszowi. [Wiersze]. Szczecin: 13 Muz 2001, 50 s.
34. Przed burzą. [Wiersze]. Kraków: Miniatura 2001, 63 s.
35. Przestrzeń spotkania. Eseje o „Kulturze” paryskiej. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej 2001, 141 s.
Zawartość
36. Świat, język, księga. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej 2001, 118 s.
Zawartość
37. Tym Czasem. [Eseje]. 2001. Wyd. internetowe: http://www.literatura.net.pl.
38. Węzeł kresowy. [Szkice dot. literatury o Kresach Wschodnich]. Częstochowa: Wyższa Szkoła Pedagogiczna 2001, 184 s.
Zawartość
39. Wodna pieczęć. [Eseje]. 2001. Wyd. internetowe: http://www.literatura.net.pl.
40. Przestrzenie słowa. Eseje. Kraków: Wydawnictwo Baran i Suszczyński 2002, 120 s.
Zawartość
41. Mówienia. [Wiersze]. Toruń: A. Marszałek 2004, 46 s.
42. Wiersze skrócone. Kraków: Miniatura 2004, 80 s.
43. Wyzwanie. (O poezji z przypisami i bez). [Szkice]. Toruń: A. Marszałek 2004, 344 s.
Zawartość
44. Wymysły. [Wiersze]. Kraków: Miniatura 2005, 111 s.
45. Życiowy wybór. 1968-1998. [Wiersze]. Warszawa: Nowy Świat 2006, 93 s.
Artykuły w czasopismach i książkach zbiorowych, m.in.
Przekłady
Prace redakcyjne
Zob. też Przekłady.
Omówienia i recenzje
• Ankiety dla IBL PAN 1990, 2001, 2002, 2006, 2007.
