ZIMAND Roman

Urodzony 16 listopada 1926 we Lwowie; syn Bernarda Zimanda, właściciela tartaku w Kamionce Strumiłowej, i Klary z domu Landy. W 1939 ukończył szkołę powszechną i zdał egzamin do Gimnazjum im. Stefana Batorego we Lwowie. Po wybuchu II wojny światowej i włączeniu Lwowa do Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich (ZSRR) został w kwietniu 1940 wraz z matką (po aresztowaniu ojca) wywieziony do obwodu kustanajskiego w Kazachstanie. Tu ukończył III klasę w krótko istniejącym gimnazjum polskim, zorganizowanym przez Delegaturę Rządu Rzeczpospolitej Polskiej, a następnie uczył się przez cztery semestry w rosyjskim technikum felczerskim. W październiku 1941 zgłosił się do powstającej w ZSRR Armii Polskiej i służył w wojsku do marca 1942; ostatecznie jednak nie został przyjęty (ze względu na pochodzenie). W Kazachstanie przebywał do 1944. Wiosną 1945 powrócił do kraju i osiedlił się we Wrocławiu. Od 1945 był członkiem Polskiej Partii Robotniczej (PPR; następnie Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej; PZPR). Jesienią tegoż roku podjął pracę w Zarządzie Wojewódzkim Związku Walki Młodych (ZWM) na Dolnym Śląsku na stanowisku kierownika Wydziału Polityczno-Wychowawczego. Jednocześnie rozpoczął studia medyczne (na roku zerowym) na Uniwersytecie Wrocławskim (UWr.). W 1945 rozpoczął też pracę publicystyczną w organie PPR „Trybuna Dolnośląska”; na łamach tego dziennika debiutował w 1946 wierszem pt. Bez przesady, obywatele! (nr 25; podpisanym pseudonimem Roman Zima) oraz prozą satyryczną pt. Krótki kurs poezji nowoczesnej (nr 31; podpisanym pseudonimem Roman Ziman). Jesienią 1946 podjął studia (na roku zerowym) na Wydziale Humanistycznym UWr., po czym zdecydował się na studiowanie socjologii. Wiosną 1948 został przez władze partyjne przeniesiony do Warszawy. W 1948-49 pracował jako sekretarz redakcji tygodnika „Po prostu”, a w 1949-50 jako redaktor w Wydziale Wydawniczym Centralnej Szkoły PZPR. Jednocześnie kontynuował studia na Uniwersytecie Warszawskim (UW), formalnie na socjologii, faktycznie na polonistyce i historii sztuki; w 1952 uzyskał stopień magistra socjologii na podstawie pracy pt. Antoni Sygietyński jako krytyk malarski. W czasie studiów w 1950-51 pracował na stanowisku młodszego asystenta w Katedrze Materializmu Dialektycznego i Historycznego UW, kierowanej przez prof. Adama Schaffa, prowadząc proseminarium z materializmu historycznego. Był aktywnym członkiem Akademickiego ZWM „Życie” oraz Związku Akademickiego Młodzieży Polskiej. Rozwijając twórczość krytycznoliteracką, publikował artykuły i recenzje m.in. w „Nowej Kulturze” (1950-57) i „Twórczości” (1951-67, z przerwami). W 1951-54 był aspirantem w Instytucie Nauk Społecznych przy Komitecie Centralnym PZPR. W 1952-54 prowadził w Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie wykłady z estetyki marksistowskiej. W 1954 po złożeniu egzaminów kandydackich (rozprawy nie ukończył) otrzymał skierowanie do pracy w dziale kulturalnym dziennika „Trybuna Ludu”. Po rezygnacji w maju 1956, zatrudnił się w redakcji „Po prostu”, w której pracował do rozwiązania tygodnika jesienią 1957; publikował tu wiele tekstów, m.in. recenzje w rubryce zatytułowanej W drugiej połowie wieku. Proza 1956 (podpisywanej pseudonimem Asmodeusz). W 1956-68 należał do Komitetu Redakcyjnego Pism Tadeusza Boya-Żeleńskiego. W październiku 1957 został usunięty z PZPR. W marcu 1958 podjął pracę w Instytucie Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk (IBL PAN), początkowo jako asystent, później starszy asystent. Tu w 1961 doktoryzował się, przedstawiając rozprawę pt. Publicystyka literacka Tadeusza Boya-Żeleńskiego (promotor prof. Henryk Markiewicz) i otrzymał stanowisko adiunkta. W 1964 habilitował się w IBL PAN na podstawie rozprawy zatytułowanej «Dekadentyzm» warszawski i został mianowany docentem. W tym czasie współpracował z tygodnikiem „Argumenty”, publikując liczne recenzje literackie i filmowe (1960-68; podpisywane pseudonimem Hiv). Jesienią 1967 przebywał na trzymiesięcznym stypendium w Paryżu. Od 1968 był członkiem Pracowni Historii Literatury Okresu 1890-1918 IBL, a od 1970 jej kierownikiem, następnie w 1971-75 pełnił obowiązki jej kierownika. W 1974 jako senior visitig fellow przebywał w St. Antony's College w Oxfordzie. W 1975 wszedł w skład Pracowni Literatury Okresu Młodej Polski IBL. W 1975-81 prowadził w IBL seminarium pt. Porównania i badania porównawcze nad kulturą przełomu XIX i XX w.. Artykuły, recenzje oraz przekłady z literatury angielskiej i rosyjskiej publikował w „Pamiętniku Literackim” (1970, 1973, 1975-76), „Tekstach” (1972-73, 1975, 1977-79) i „Tygodniku Powszechnym” (1976-77, 1983-84, 1989). Od października 1976 do sierpnia 1978 przebywał we Francji, pełniąc w roku akademickim 1977/78 funkcję maître des recherches i vice-directeur d'etudes w École des Hautes Études en Sciences Sociales w Paryżu. Po powrocie do Warszawy nawiązał współpracę z wydawanymi poza zasięgiem cenzury czasopismami: „Polskie Porozumienie Niepodległościowe” (1979) i „Głos” (1980, 1982). W 1981-83 prowadził w IBL seminarium pt. Lektury, poświęcone analizie wybranych utworów literatury przełomu XIX i XX w. Jesienią 1981 należał do organizatorów Kongresu Kultury Polskiej. Internowany z chwilą wprowadzenia stanu wojennego 13 grudnia 1981, przebywał w obozie w Jaworzu do końca kwietnia 1982. Po powrocie do pracy zawodowej od 1982 prowadził w IBL wraz z Aliną Brodzką i Januszem Sławińskim seminarium pt. Zaniedbania historyków literatury. W 1984 był wraz z Januszem Sławińskim założycielem i następnie do 1990 współredaktorem wydawanego w drugim obiegu „Almanachu Humanistycznego”. Współpracował też z wieloma innymi niezależnymi czasopismami: „Wezwaniem” (1982-83), „Tygodnikiem Mazowsze” (1982, 1984), „Krytyką” (1983), „KOSem” (1983-85, 1987-89; także pod pseudonimami L. i Leopolita; w 1983 i 1985-86 cykl felietonów pt. Moim zdaniem), „Vacatem” (1984-85), „Kulturą Niezależną” (od 1985 stała współpraca; tu m.in. cykl felietonów Moim zdaniem), „Arką” (1985), „Niepodległością” (1985), „Przeglądem Wiadomości Agencyjnych” (1989) i „Światem” (1989). Artykuły, recenzje i felietony ogłaszał także w polskich czasopismach wydawanych za granicą: w londyńskim „Pulsie” (1982-90, z przerwami) oraz paryskich „Kontakcie” (1984) i „Kulturze” (1984-85; tu pod pseudonimem Leopolita). W 1985 powołana przez Sekretarza Naukowego PAN Komisja do Spraw Przeglądu Kadr IBL wnioskowała o zwolnienie go z pracy; Rada Naukowa IBL przekazała sprawę do władz PAN, gdzie ją umorzono. W 1990 został członkiem Porozumienia ponad Podziałami. W styczniu 1992 otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego i od marca tegoż roku był zatrudniony na tym stanowisku w IBL. Był członkiem Polskiego Towarzystwa Socjologicznego. Zmarł 6 kwietnia 1992 w Warszawie.