ZIENTARA-MALEWSKA Maria

Urodzona 4 września 1894 w Brąswałdzie pod Olsztynem; córka Augusta Zientary, murarza, i Franciszki z domu Kraska. W 1901-08 uczęszczała do niemieckiej szkoły podstawowej w Brąswałdzie. Od 1917 chodziła na tajne lekcje języka polskiego, historii i geografii prowadzone przez księdza Walentego Barczewskiego na plebanii w Brąswałdzie. Od marca 1919 do lipca 1920 była słuchaczką III kursu dla pomocniczych sił nauczycielskich w Olsztynie. W 1920 została członkiem Związku Polaków w Niemczech. Debiutowała w 1920 na łamach „Gazety Olsztyńskiej” listem do redakcji, zamieszczonym w rubryce Listy Warmiaków (nr 128; podpisana Maria Z. z Brąswaldu) oraz wierszem pt. Pory roku (nr 146; podpisanym Maria Z.). W 1921 po raz pierwszy przyjechała do Polski, odwiedziła Warszawę, Kraków, Zakopane i Lwów; listy z pobytu w kraju publikowała w tymże roku w „Gazecie Olsztyńskiej”. W 1921-23 pracowała w redakcji tejże gazety; redagowała Kronikę, publikowała przekłady z niemieckiego, felietony i wiersze; w 1923 była krótko redaktorem odpowiedzialnym dziennika. W 1922 została sekretarką Towarzystwa Ludowego w Brąswałdzie i sekretarką Towarzystwa Młodzieży Polsko-Katolickiej w Olsztynie. Sekretarzowała Komisji Organizacyjnej Towarzystwa Kobiet Polskich (1923-24) i organizowała tajne kursy języka polskiego dla dziewcząt w Olsztynie. W 1923 wstąpiła do Związku Towarzystw Młodzieży w Prusach Wschodnich; była zastępcą członka Rady Wykonawczej Związku; należała też do Związku Młodzieży Polskiej. Śpiewała w chórze i uczestniczyła w zajęciach kółka teatralnego. Dzięki pomocy Związku Obrony Kresów Zachodnich mogła kontynuować naukę w Polsce. W grudniu 1924 przebywała krótko w Warszawie, następnie wyjechała do Krakowa, gdzie uczyła się w Państwowym Seminarium Nauczycielskim Żeńskim im. Królowej Jadwigi; jako wolna słuchaczka uczęszczała też na wykłady na Uniwersytecie Jagiellońskim. Po zdaniu w 1926 matury i uzyskaniu uprawnień tymczasowej nauczycielki w szkołach powszechnych powróciła do Olsztyna. Współpracowała nadal z „Gazetą Olsztyńską” oraz z „Nowinami Codziennymi” i „Życiem Młodzieży” (1924-29). W 1926 została kierowniczką sekretariatu Polsko-Katolickiego Towarzystwa Szkolnego na Warmię z siedzibą w Olsztynie; organizowała przedszkola i szkoły polskie, prowadziła bibliotekę Towarzystwa, uczestniczyła w organizacji amatorskich przedstawień teatralnych. W 1927 kierowała polskim przedszkolem w Gietrzwałdzie. W kwietniu 1929 jako etatowa nauczycielka Polskiej Szkoły Powszechnej w Ursynowie została delegowana do pracy w Niemczech i do czerwca przebywała w Chabrowie, następnie w Wielkim Buczku pod Złotowem. Po zdaniu w Bydgoszczy w kwietniu 1931 praktycznego egzaminu nauczycielskiego, wyjechała do Berlina, gdzie do 1933 kierowała IV Wydziałem Przedszkoli i Opieki Religijnej nad Polskimi Dziećmi w Niemczech Związku Polskich Towarzystw Szkolnych (ZPTS) oraz prowadziła kursy czytania i pisania dla dzieci polskich. Równocześnie w 1931 była redaktorem odpowiedzialnym wychodzącego tam „Poradnika Nauczycielskiego”, ogłaszała teksty legend i baśni na łamach „Głosu Pogranicza” (później „Głos Pogranicza i Kaszub”, 1929-39). W 1932 kierowała przeglądem personelu pedagogicznego przedszkoli polskich na Warmii i Powiślu oraz reprezentowała ZPTS na Kongresie Eucharystycznym w Dublinie w Irlandii. Zrezygnowawszy ze stanowiska w ZPTS, powróciła do Olsztyna, następnie pracowała w szkole w Złotowie (1933-35), należała tu do chóru św. Cecylii. W marcu 1935 została przeniesiona do pracy w szkole w Nowym Kramsku na Babimojszczyźnie, nawiązała ponownie współpracę z „Gazetą Olsztyńską”. W tym czasie działała m.in. w Towarzystwie Młodych Polek i Gospodyń Wiejskich. Przygotowywała też pracę z zakresu historii i etnografii Babimojszczyzny (maszynopis zaginął). W marcu 1938 wzięła udział w Kongresie Związku Polaków w Niemczech. W marcu 1939 została kierowniczką szkoły w Nowym Kramsku. Po wybuchu II wojny światowej została 11 września 1939 aresztowana przez Niemców; była więziona w Cottbus i Berlinie, a następnie wywieziono ją do obozu koncentracyjnego w Ravensbrück. Na skutek interwencji rodziny i znajomych, m.in. z Nowego Kramska, w kwietniu 1940 została zwolniona z obozu i zamieszkała w Brąswałdzie pod szczególnym dozorem policyjnym. Po wycofaniu się wojsk niemieckich objęła w kwietniu 1945 kierownictwo Działu Opieki nad Dzieckiem w Wydziale Oświaty przy Pełnomocniku Rządu na Okręg Mazurski, później stanowisko wizytatorki przedszkoli i sierocińców w Kuratorium Olsztyńskiego Okręgu Szkolnego. Wzięła udział w zjeździe założycielskim Polskiego Stronnictwa Ludowego (PSL) w 1945, została zastępcą członka Wojewódzkiego Sądu Partyjnego, a od 1946 szefową Sekcji Kobiet PSL. W 1945-47 pracowała także w Polskim Komitecie Narodowościowym; w 1946 została członkiem Instytutu Mazurskiego w Olsztynie. W 1947 poślubiła Ottona Malewskiego, rzemieślnika (zmarł w 1951). W 1950 została zwolniona z pracy i przeszła na emeryturę. Od 1951 zajmowała się dokumentacją folkloru warmińskiego dla olsztyńskiej delegatury Państwowego Instytutu Sztuki; kontynuowała też pracę literacką, publicystyczną i społeczną. Była współzałożycielką i od 1952 współredaktorką dodatku regionalnego „Słowa Powszechnego” pt. „Słowo na Warmii i Mazurach”, w którym publikowała liczne wiersze, artykuły i reportaże. W 1953 została członkiem Związku Literatów Polskich; należała do Klubu Literatury Regionalnej w Olsztynie. W 1953 zasiadała w Komisji Duchownych i Świeckich Działaczy Katolickich przy Wojewódzkim Komitecie Frontu Narodowego (od 1956 Front Jedności Narodu). W 1954 występowała z zespołem Żywe Słowo, działającym przy redakcji „Słowa na Warmii i Mazurach”. W latach pięćdziesiątych pełniła funkcję kierownika literackiego Zespołu Pieśni i Tańca „Olsztyn”. W 1957 została członkiem Stowarzyszenia „Pax” (zrezygnowała z członkostwa w 1965). Otrzymała wiele nagród i wyróżnień, m.in. nagrodę Województwa Olsztyńskiego (1956), nagrodę im. W. Pietrzaka za twórczość regionalną (1960), nagrodę literacką Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej (1962), nagrodę Zarządu Głównego Związku Nauczycielstwa Polskiego przyznawaną pisarzom pedagogom (1972), nagrodę miesięcznika „Warmia i Mazury” (1972), nagrodę im. K. Małłka (1972), nagrodę regionalną im. M. Lengowskiego przyznawaną przez Stowarzyszenie „Pax” (1973). W 1974 została jako pierwsza wpisana do Księgi Zasłużonych Obywateli m. Olsztyna. Odznaczona m.in. Złotym Krzyżem Zasługi (1955), Złotą Odznaką ZNP (1957, 1959), Krzyżem Oficerskim (1959), Krzyżem Komandorskim (1971) Orderu Odrodzenia Polski, złotą odznaką „Zasłużony dla Warmii i Mazur” (1960), odznaką „Zasłużony Działacz Kultury” (1971), Orderem Budowniczych Polski Ludowej (1972), Medalem Komisji Edukacji Narodowej (1972), papieskim medalem Pro Ecclesiae et Pontifice (1980). Zmarła 2 października 1984 w Olsztynie. Pośmiertnie uhonorowana została Medalem Rodła (1986), przyznawanym przez Stowarzyszenie „Wisła-Odra” (1986) oraz tytułem „Olsztynianki XX wieku” w plebiscycie organizowanym przez „Gazetę Wyborczą” i Radio Olsztyn (2001).
Od 1985 w Lidzbarku Warmińskim odbywają się Konkursy Krasomówcze im. M. Zientary-Malewskiej oraz prowadzone są Spotkania z Poezją Religijną im. M. Zientary-Malewskiej, od 1987 Oddział Stowarzyszenia Społeczno-Kulturalnego „Pojezierze” w Brąswałdzie oraz Gminny Ośrodek Kultury w Dywitach organizują Konkurs Poezji M. Zientary-Malewskiej.