BIO

Urodzony 17 marca 1908 w Boryczewie pod Nieświeżem, na nowogródczyźnie; syn Henryka Zgorzelskiego, dzierżawcy ziemskiego, i Marii Agaty z Borowskich, nauczycielki. W czasie I wojny światowej przebywał wraz z matką w Mohylewie. W 1918-19 uczęszczał do polskiego gimnazjum koedukacyjnego w Nieświeżu. Po przerwie spowodowanej wojną polsko-bolszewicką (podczas której schronił się wraz z rodziną w okolicach Radomia), kontynuował od 1921 naukę w I Gimnazjum Męskim im. Króla Zygmunta Augusta w Wilnie. W 1926 zdał egzamin maturalny i podjął studia z zakresu filologii polskiej na Uniwersytecie Stefana Batorego (USB) w Wilnie. Należał do Koła Polonistów (był także jego prezesem) oraz do Stowarzyszenia Katolickiej Młodzieży Akademickiej „Odrodzenie”. Debiutował w 1930 artykułem pt. Sycyna, Czarnolas i Zwoleń w opisach wędrówek po kraju, zamieszczonym w czasopiśmie akademickim „Alma Mater Vilniensis” (nr 9); w 1930-31 był redaktorem naczelnym tego periodyku, artykuły ogłaszał w nim także w 1932 i 1934. W 1930-32 prowadził zajęcia na kursach przedmaturalnych dla dorosłych organizowanych przy I Gimnazjum Męskim im. Króla Zygmunta Augusta w Wilnie. W 1931 rozpoczął pracę w bibliotece Seminarium Polonistycznego USB na stanowisku zastępcy asystenta. W 1932 ożenił się z Salomeą Mackiewiczówną, wówczas studentką germanistyki. W tymże roku ukończył studia i uzyskał magisterium. Jako młodszy asystent kontynuował pracę na USB (od 1938 starszy asystent); zajmował się historią literatury polskiej, głównie okresu romantyzmu i oświecenia, oraz prowadził badania poświęcone literaturze rosyjskiej. W 1932-34 uczył równocześnie języka polskiego w Państwowym Gimnazjum im. A. Mickiewicza w Wilnie. Recenzje i artykuły (dotyczące także aktualności literackich) drukował m.in. w pismach: „Pax” (1934-37; w 1935 zastępca redaktora naczelnego; podpisany też: zcz.), „Przegląd Powszechny” (1934-36; tu w 1935-36 przeglądy Z literatury rosyjskiej), „Słowo” (1934), „Kurier Wileński” (1935-38; podpisany też: Cz.Z., C.Z.), „Pion” (1936-38). Od 1935 prowadził w wileńskim radiu pogadanki (a potem periodyczne sprawozdania) dotyczące życia literackiego za wschodnimi granicami Polski. Był członkiem Oddziału Wileńskiego Towarzystwa Literackiego im. A. Mickiewicza (TLAM). W czerwcu 1939 jako stypendysta Funduszu Kultury Narodowej spędził miesiąc w Warszawie, gdzie zbierał materiały do rozprawy doktorskiej. Po wybuchu II wojny światowej pozostał nadal w Wilnie przyłączonym do Republiki Litewskiej. Od pierwszych wojennych miesięcy uczestniczył w konspiracyjnych działaniach wymierzonych przeciwko okupantom, m.in. współpracował z organizacjami: Akcja Ludowa, Komisariat Rządu (faktycznie bez łączności z władzami Rzeczpospolitej Polskiej na uchodźstwie), Organizacja Polski Walczącej; redagował „Polski Biuletyn Informacyjny” (grudzień 1939 – styczeń 1940). W końcu stycznia 1940 został aresztowany przez władze litewskie i przez dwa miesiące był przetrzymywany w więzieniu na Łukiszkach. Wkrótce po zwolnieniu został urzędnikiem w Polskiej Sekcji Pomocy Ofiarom Wojny przy oddziale Czerwonego Krzyża w Wilnie. Uczestniczył nadal w ruchu oporu, m.in. jako członek zespołu redakcyjnego pisma „Polska w Walce” (organu Służby Zwycięstwu Polsce, a następnie Związku Walki Zbrojnej Okręgu Wilno; 1940) oraz współredaktor periodyku „Jutro Polski” (od nr 1; wiosna 1940); był jednym z założycieli tajnej drukarni oraz autorem antysowieckiej ulotki. W końcu sierpnia 1940, już po włączeniu Litwy do Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich (ZSRR), został zatrzymany przez Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych (NKWD) i osadzony ponownie na Łukiszkach, gdzie przebywał do wkroczenia Niemców do miasta w czerwcu 1941 (dzięki akcji wileńskich kolejarzy uniknął transportu do łagru i powrócił do rodziny). Do lutego 1942 pracował w spółdzielni stróżów nocnych w Wilnie, a następnie jako robotnik we wsiach niedaleko Wilna. Nadal prowadził działalność konspiracyjną, współredagował pismo „Jutro Polski”, a od 1942 jego kontynuację „Dla Polski”. Od września 1943 pełnił obowiązki zastępcy szefa (od lipca do sierpnia 1944 – szefa) Biura Informacji i Propagandy Okręgu Armii Krajowej (AK) Nowogródek i zarazem redaktora organu prasowego okręgu, tygodnika „Świt Polski”. Wielokrotnie zmieniał w tym czasie miejsce pobytu (używał konspiracyjnych pseudonimów: Cedro, Rafał, Zbigniew, Leon); w 1945 został odznaczony przez dowództwo AK Krzyżem Walecznych. Po zajęciu Nowogródczyzny przez wojska sowieckie, w sierpniu 1944 po raz kolejny aresztowany przez NKWD, do września 1945 przebywał (pod fikcyjnym nazwiskiem) w więzieniach, kolejno w Raduniu, Lidzie, Baranowiczach i Grodnie. Zwolniony, powrócił do Wilna, gdzie został urzędnikiem w Biurze Repatriacyjnym. W grudniu 1945 (po nielegalnym przekroczeniu granicy) dołączył do rodziny, która w ramach tzw. akcji repatriacyjnej przyjechała do Torunia. Podjął pracę na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika (UMK) na stanowisku asystenta (od 1946 starszego asystenta) w Katedrze Historii Literatury Polskiej. Wkrótce potem zaczął publikować artykuły i recenzje w „Tygodniku Powszechnym” (od 1946, z przerwą w 1952-56). W 1947 na podstawie rozprawy pt. Pojęcie „dumy” w polskiej poezji przedromantycznej (promotor profesor Konrad Górski) uzyskał stopień doktora. Był członkiem Komisji Historii Literatury Polskiej Akademii Umiejętności (PAU) w Krakowie (od 1948, członek korespondent od 1950), działał nadal w TLAM (od 1946 w oddziale w Toruniu, od 1951 w Lublinie). W marcu 1949 został pozbawiony ze względów politycznych asystentury na UMK i przez kilkanaście miesięcy pracował jako redaktor literacki w Wydawnictwie Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu. W listopadzie 1950 przyjął stanowisko adiunkta na Wydziale Humanistycznym Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego (KUL), a w następnym miesiącu został mianowany zastępcą profesora. Należał do Towarzystwa Naukowego KUL (od 1950, od 1952 członek korespondent, od 1954 członek czynny; w 1957-59 i 1963-64 sekretarz generalny, w 1977-80 wiceprezes), był wiceprzewodniczącym działającej przy Towarzystwie Komisji Badań nad Literaturą Katolicką (1952-60). Jako kurator sprawował w 1950-65 opiekę nad Kołem Polonistów KUL. W 1952-54 był prodziekanem Wydziału Nauk Humanistycznych KUL. Zajmował się nadal literaturą romantyczną i jej oświeceniowym pograniczem, badał problematykę form i gatunków, opracowywał edytorsko i wydawał dzieła twórców tej epoki, szczególnie Adama Mickiewicza. Od 1953 współredagował „Roczniki Humanistyczne” (do 1978); rozprawy, artykuły i recenzje publikował nadto m.in. nadal w „Tygodniku Powszechnym” (podpisany też: Błażej; od 1956 członek redakcji), „Pamiętniku Literackim” (do 1994, z przerwami; członek rady redakcyjnej w 1957-68), był członkiem komitetu redakcyjnego „Zeszytów Naukowych Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego” (1958-64 i 1976-80). W 1956 otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego. Należał do założycieli Klubu Inteligencji Katolickiej w Warszawie (1956), później pełnił funkcję prezesa oddziału tegoż klubu w Lublinie (formalnie niezarejestrowanego). W 1956-83 był prezesem Oddziału Lubelskiego TLAM (od 1978 członek honorowy). Dwukrotnie zajmował stanowisko dziekana Wydziału Nauk Humanistycznych KUL (1960-62, 1966-68). W 1957-83 wchodził w skład Rady Naukowej Instytutu Badań Literackich (IBL) Polskiej Akademii Nauk (PAN). Należał do komitetów redakcyjnych wielu przedsięwzięć edytorskich i badawczych oraz serii wydawniczych i czasopism, m.in. Dzieł Józefa Ignacego Kraszewskiego (od 1959, przewodniczący w 1983-87), serii IBL Archiwum Literackie (od 1962, przewodniczący w 1969-78 i redaktor naczelny tomów 12-21), Słownika języka Adama Mickiewicza (1962-83), Obrazu literatury polskiej XIX i XX wieku (w 1965-71), Księgi tysiąclecia katolicyzmu w Polsce (wyd. 1969), Dzieł wszystkich Adama Mickiewicza (1971-87). Był członkiem Lubelskiego Towarzystwa Naukowego (od 1964 członek korespondent, od 1973 członek zwyczajny, od 1987 członek honorowy). W 1968 został mianowany profesorem zwyczajnym. W 1969 został powołany w skład Komitetu Nauk o Literaturze PAN. Odbywał podróże naukowe, głównie do ZSRR (na Litwę), w poszukiwaniu materiałów źródłowych do badań nad romantyzmem; patronował akcji sprowadzenia do KUL Archiwum Filomatów. Opracowywał dział Romantyzm w „Roczniku Literackim” za lata 1968-72 (wyd. 1970-74), 1975-76 (wyd. 1978-79). W 1978 przeszedł na emeryturę. Brał udział w ruchu opozycyjnym: w 1976 należał do sygnatariuszy Memoriału 101, wyrażającego protest przeciw projektowanym zmianom w Konstytucji Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej (PRL), w 1978 podpisał deklarację niezależnego Towarzystwa Kursów Naukowych i był jego prelegentem. Uczestniczył w życiu Kościoła katolickiego, m.in. jako uczestnik II Synodu Diecezji Lubelskiej (w 1977-83; wiceprzewodniczący Komisji do Spraw Przepowiadania), członek Prymasowskiej Rady Społecznej (1981-84) i członek zarządu Klubu Katolickiego w Lublinie (1982-84, od 1985 prezes). Kontynuował badania naukowe i prace edytorskie. Zasiadał w komitetach redakcyjnych i wydawniczych, m.in.: „Rocznika Towarzystwa Literackiego im. A. Mickiewicza” (1978-81), serii wydawniczej Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu Historia i Teraźniejszość (1979-89), Dzieł Adama Mickiewicza wydawanych pod patronatem TLAM (członek redakcji naczelnej od 1993). W 1979 otrzymał nagrodę edytorską Polskiego PEN Clubu, w 1982 nagrodę Fundacji A. Jurzykowskiego w Nowym Jorku (za 1981), w 1989 doroczną nagrodę Funduszu Literatury. Był współzałożycielem powołanej w 1989 w Lublinie fundacji na rzecz pomocy szkołom polskim i placówkom kulturalno-oświatowym za granicą PRL na terytorium ZSRR (od 1995 Fundacja Pomocy Szkołom Polskim na Wschodzie im. T. Goniewicza); do 1993 wchodził w skład Zarządu tej fundacji. W 1992 został członkiem czynnym PAU, w 1993 doktorem honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego. Odznaczony m.in. Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1973), Medalem Komisji Edukacji Narodowej (1976), medalem „Za Zasługi dla KUL” (1983), papieskim Orderem Zakonu św. Grzegorza Wielkiego (1989). Zmarł 26 sierpnia 1996 w Lublinie.
Od 2002 Instytut Filologii Polskiej KUL (z udziałem innych ośrodków polonistycznych z kraju) organizuje coroczny ogólnopolski konkurs o nagrodę im. Cz. Zgorzelskiego na najlepszą polonistyczną pracę magisterską z dziedziny literaturoznawstwa oraz językoznawstwa.

Works

1. Powstanie styczniowe na terenie województwa nowogródzkiego. Wilno 1934, 32 s. Biblioteka Poradni Dydaktyczno-Wychowawczej przy Kuratorium Okręgu Szkolnego Wileńskiego.

Bezpłatny dod. do nr 11 „Dziennika Urzędowego Kuratorium Okręgu Szkolnego Wileńskiego”.

2. Duma poprzedniczka ballady. [Monografia]. Toruń: Towarzystwo Naukowe w Toruniu 1949, 305 s. Prace Wydziału Filologiczno-Filozoficznego, t. 2, z. 3.

Cz. 1 została przedstawiona jako rozprawa doktorska pt. Pojęcie „dumy” w polskiej poezji przedromantycznej.

3. Lermontow. [Szkic monograficzny]. Warszawa: Czytelnik 1949, 70 s.

4. Romantyzm w Polsce. Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego 1957, 30 s.

Wykład wygłoszony 23 X 1957 w cyklu wykładów uniwersyteckich Towarzystwa Naukowego Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.

5. Drogi rozwoju sztuki lirycznej Juliusza Słowackiego. Warszawa 1959, 49 s., powielone. Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk.

Referat wygłoszony na sesji naukowej „Rok Słowackiego 1809-1959” zorganizowanej 25-28 XI 1959 przez Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk w Warszawie.

6. O dynamice ballady jako gatunku. Warszawa 1960, 19 s., powielone.

Przekłady

francuski

Le dynamisme de la ballade comme genre littéraire. [Przeł. H. Gołębiowska]. W: Poetics. Poetyka. Poetica. Warszawa 1961 s. 689-705.

7. O lirykach Mickiewicza i Słowackiego. Eseje i studia. Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego 1961, 295 s. Rozprawy Wydziału Historyczno-Filologicznego, 25.

Zawartość

Przedmowa. – O lirykach Mickiewicza: Drogi rozwojowe liryki Mickiewicza [przedruk zob. poz. , (pt. Drogi rozwojowe liryki Mickiewiczowskiej)]; O pierwszych balladach Mickiewicza [przedruk zob. poz. ]; O sonetach odeskich [przedruk zob. poz. ]; Pielgrzym „w krainie dostatku i krasy” [przedruk zob. poz. , ]; Wiersz o mędrcach [przedruk zob. poz. , (pt. „I rozumami serce Mu przebodli...”. O „Mędrcach” Mickiewicza)]; O sztuce lirycznej Mickiewicza [przedruk zob. poz. ]. – O lirykach Słowackiego: Liryka młodzieńcza Słowackiego [przedruk pt. Liryka młodzieńcza zob. poz. ]; O czynnikach rezonansu lirycznego w wierszach z lat 1835-1843 [przedruk zob. poz. ]; Słowackiego – „śpiewu tajemnice” [przedruk: pt. „Śpiewu tajemnice” zob. poz. ; pt. O śpiewnej oraz retorycznej organizacji wierszy Słowackiego zob. poz. ]; „Rozłączenie” [przedruk zob. poz. , (pt. „Rozłączenie” Słowackiego)]; „Hymn” Słowackiego – „Smutno mi Boże...” [przedruk zob. poz. ]; Liryka w pełni romantyczna [przedruk zob. poz. ]; Ostatni etap liryki Słowackiego [przedruk zob. poz. ]; Liryka Słowackiego a czytelnik dzisiejszy [przedruk pt. W odbiorze dzisiejszego czytelnika zob. poz. ].

Przekłady

francuski

szkicu Ostatni etap liryki Słowackiego [wersja zmieniona]: La derniere étape de la poésie lyrique de Slowacki. Przeł. S. Deligne. Revue des Sciences Humaines. Nouvelle série”, Lille 1961 [z.] 102 s. 255-277.

8. Ballada. (Poetyka. Zarys encyklopedyczny). Dział I. T. 7. Cz. 1. z. 1. [Autorzy:] I. Opacki, Cz. Zgorzelski. Red.: M.R. Mayenowa, Z. Kopczyńska. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1970, 180 s. Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk.

Tu Cz. Zgorzelski: Dzieje ballady w Polsce, s. 83-172.

9. O sztuce poetyckiej Mickiewicza. Próby zbliżeń i uogólnień. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1976, 418 s. Wyd. 2 Warszawa: Rytm 2001.

Zawartość

Zamiast wstępu. – Przełom romantyczny w dziejach liryki polskiej [przedruk zob. poz. ]. – Drogi rozwojowe liryki Mickiewicza [poz. ]. – Owoce wileńsko-kowieńskiej twórczości lirycznej: Początki poetyckie; Twórczość żartobliwie-towarzyska; W kręgu „Ody do młodości”; Ballady i romanse; Rozwój liryki osobistej; Spojrzenie wstecz na całość. – Człowiek jako element młodzieńczej poezji Mickiewicza. – Mickiewiczowski zwiastun romantyzmu. (O pierwszym tomiku „Poezyj”) [przedruk zob. poz. ]. – O pierwszych balladach Mickiewicza [poz. ]. – O sonetach odeskich [poz. ]. – Pielgrzym „w krainie dostatku i krasy” [poz. ]. – „Dramatyczność” monologu w liryce Mickiewicza. – Wiersz o mędrcach [poz. ]. – Żal poety – pielgrzyma [przedruk zob. poz. ]. – Dwa posłowia liryczne Mickiewicza. – Jak pracował Mickiewicz nad tekstem „Zdań i uwag”? – O sztuce lirycznej Mickiewicza [poz. ].

10. Od Oświecenia ku Romantyzmowi i współczesności. (Szkice historycznoliterackie). Kraków: Wydawnictwo Literackie 1978, 371 s.

Zawartość

Propozycje genologiczne: Historycznoliterackie perspektywy genologii w badaniach nad liryką [przedruk zob. poz. ]. – Uwagi o trzech typach monologu lirycznego [przedruk zob. poz. ]. – Od Naruszewicza do Brodzińskiego: Naruszewicz – poeta; Wśród gwiazd liryki stanisławowskiej [dot.: I. Krasickiego, F. Karpińskiego, A.S. Naruszewicza, F.D. Kniaźnina; przedruk zob. poz. ]; Powieść o czułych „filozofach” [dot.: C. Godebski: Grenadier – filozof]; Sumienie obywatelskie poezji Brodzińskiego; Kazimierza Brodzińskiego dorobek poetycki. – Widnokręgi romantyczne: Romantyzm w Polsce. Szkic popularno-syntetyczny; Niedoświetlone sprawy literatury romantycznej; Z dziejów sławy Zoriana Dołęgi Chodakowskiego. – Notatki na marginesach „Konrada Wallenroda”. – Nad „Nie-Boską komedią”. – Źródła poczytności Kraszewskiego. – Tradycje i horyzonty: „Srebrne i czarne” Lechonia. – Ku czemu zmierza poezja naszej doby? – Kłopoty genologii w pracach nad poezją współczesną [przedruk zob. poz. ].

Przekłady

serbsko-chorwacki

artykułu Historycznoliterackie perspektywy genologii w badaniach nad liryką: Književnopovijesne perspektive genologije u proučavanju lirike. [Przeł.] D. Dorotić Sesar. „Umjetnost Riječi”, Zagreb 1974 nr 2/4 s. 289-307, przedruk w: Književna komunikacija. Zagreb 1979 s. 389-307.

słowacki

artykułu Kłopoty genologii w pracach nad poezją współczesną: Možnosti žǎnrového členenia sůčasnej poézie. [Przeł.] P. Winczer. Slovenskǎ Literatůra”, Bratysława 1981 nr 4 s. 372-381.

11. Liryka w pełni romantyczna. Studia i szkice o wierszach Słowackiego. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1981, 263 s.

Zawartość

Od autora. – Liryka młodzieńcza [poz. pt. Liryka młodzieńcza Słowackiego]. – Zbliżenia analityczne: „Rozłączenie” [poz. ]; Hymn – „Smutno mi Boże!...” [poz. ]; „Listy poetyckie z Egiptu”; „Na sprowadzenie prochów Napoleona” [przedruk zob. poz. ]. – Z dystansu obserwacyjnego: O czynnikach rezonansu lirycznego w wierszach z lat 1835-1843 [poz. ]; „Śpiewu tajemnice” [poz. pt. Słowackiego – „śpiewu tajemnice”]; Dramatyczność monologu lirycznego; Liryka w pełni romantyczna [poz. ]. – Liryka ostatniego etapu: [Gdy noc głęboka wszystko uśpi i oniemi...]; [Kiedy pierwsze kury Panu śpiewają...]; „Miniatury” liryczne [przedruk pt. „Miniatury” liryczne Słowackiego zob. poz. ]; Ostatni etap liryki Słowackiego [poz. ]. – W odbiorze dzisiejszego czytelnika [poz. pt. Liryka Słowackiego a czytelnik dzisiejszy].

12. Mistrzowie i ich dzieła. Kraków: Społeczny Instytut Wydawniczy „Znak 1983, 203 s.

Zawartość

Czytelnikowi – kilka informacji. – Marian Zdziechowski (1861-1938): „W obliczu końca”; Dopisek w 1983 roku. – Stanisław Pigoń (1885-1968): Owoce pracowitego żywota; Profesor – wychowawca; Trzy rozmowy z Profesorem. – Manfred Kridl (1882-1957): Odwaga poszukiwań nowych dróg. – Konrad Górski: Humanista świadomy swoich celów; Ład wywodu naukowego [dot.: K. Górski: Z historii i teorii literatury]. – Wacław Borowy (1890-1950): Wiedza – mądrość – artyzm. – Tadeusz Makowiecki (1900-1952): Profesor i poeta; Powojenne Soplicowo w poetyckiej wizji [dot.: T. Makowiecki: Pani Zosia]. – Karol Wiktor Zawodziński (1890-1949): Nie tylko rusycysta i krytyk; Po trzydziestu trzech latach. – Tadeusz Mikulski (1909-1958): Twórca „wrocławskiej szkoły” badań literackich. – Maria Dłuska: O wierszach po ludzku i do ludzi. – Kazimierz Wyka (1910-1975): Wrażliwość krytyka i dar widzenia historycznego.

13. Zarysy i szkice literackie. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1988, 269 s.

Nagrody

Nagroda Ministra Kultury i Sztuki w 1989.

Zawartość

Zarysy przebiegów historycznych: Liryczność poezji romantyczne j[przedruk zob. poz. ]; Jak doszło do kariery piosenki w poezji romantycznej? – Dzieje psalmu „Super flumina Babylonis” w poezji polskiej XIX wieku. – Zarysy ujęć portretowych: Droga twórcza Kazimierza Brodzińskiego. (W 150-lecie śmierci); Gawędziarz szlachecki i „lirnik wioskowy” [W. Syrokomla]. – Ze świata poezji Mickiewiczowskiej: Elegijna poezja Mickiewicza; W krainach poezji Mickiewiczowskiej; W strefie liryczności „Pana Tadeusza” [przedruk zob. poz. ]; Mickiewicz żywy.

14. Mickiewicziana w zbiorach Tomasza Niewodniczańskiego w Bitburgu. [Cz. 2]. Wiersze w Albumie Moszyńskiego. [Autorzy:] M. Danilewicz Zielińska, M. Dernałowicz, J. Odrowąż-Pieniążek, Cz. Zgorzelski. Red. naukowa: J. Odrowąż-Pieniążek. Warszawa: Arkady 1993, 330 s.

Tu Cz. Zgorzelski: Informacje ogólne, s. 7-18; Zasady transliteracji, s. 19-20; Transliteracja utworów, s. 21-122; Przypisy, s. 123-144; Informacje o poszczególnych utworach, s. 145-235; Indeks utworów Mickiewicza, s. 317-318; Errata.

15. Obserwacje. [Szkice]. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1993, 353 s.

Zawartość

W zbliżeniu: Wśród gwiazd liryki stanisławowskiej [poz. ]; Mickiewiczowski zwiastun romantyzmu [poz. ]; Pielgrzym „w krainie dostatku i krasy” [poz. ]; Żal poety – pielgrzyma [poz. ]; W strefie liryczności „Pana Tadeusza” [poz. ]; „Rozłączenie” Słowackiego [poz. pt. „Rozłączenie”]; „Na sprowadzenie prochów Napoleona” [poz. ]; „Miniatury” liryczne Słowackiego [poz. pt. „Miniatury” liryczne]. – Z dystansu: Przełom romantyczny w dziejach liryki polskiej [poz. ]; Liryczność poezji romantycznej [poz. ]; Drogi rozwojowe liryki Mickiewiczowskiej [poz. pt. Drogi rozwojowe liryki Mickiewicza]; O śpiewnej oraz retorycznej organizacji wierszy Słowackiego [poz. pt. Słowackiego – „śpiewu tajemnice”]; Regionalizm poezji romantycznej na ziemiach Rzeczpospolitej wielu narodów. – W uogólnieniu: Historycznoliterackie perspektywy genologii w badaniach nad liryką [poz. ]; Uwagi o trzech typach monologu lirycznego [poz. ]; Kłopoty genologii w pracach nad poezją współczesną [poz. ]; Elementy muzyczności w poezji lirycznej. – Posłowie.

16. W Tobie jest światłość. Szkice o liryce religijnej Oświecenia i Romantyzmu. Lublin: Red. Wydawnictwa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego 1993, 122 s.

Zawartość

Poezja Oświecenia: „Nigdy Ten jeszcze praw swoich nie mazał...”. O poezji religijnej w okresie Oświecenia; [K.] Benisławska „wysławia dobrodziejstwa Chrystusowe”. – Mickiewicz: „Wschodzi na Syjon Dziewica...”. Matka Boska w poezji Adama Mickiewicza; „Gdy czuwa tylko zgryzota i skrucha...”. Powaga etyczna w postawie twórczej Mickiewicza; „I rozumami serce Mu przebodli...”. O „Mędrcach” Mickiewicza [poz. pt. Wiersz o mędrcach]. – Słowacki: „W Tobie jest światłość, siła mego łona...”. O liryce religijnej Słowackiego. – Od autora.

17. Przywołane z pamięci. Lublin: Norbertinum 1996, 348 s. Wyd. 2 rozszerzone. Posłowie: A. Zgorzelski. Lublin: Norbertinum; Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego 2006, 373 s.

Wspomnienia z lat 1908-1945.
Wyd. 2 poszerzone o wspomnienia Cz. Zgorzelskiego pt.Epizod toruński” dotyczące jego pracy na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika.

Artykuły w czasopismach i książkach zbiorowych, m.in.

Sycyna, Czarnolas i Zwoleń w opisach wędrówek po kraju. Alma Mater Vilnensis 1930 z. 9 s. 37-49, przedruk w: Kochanowski. Warszawa 1980 s. 134-157.
Adam Czarnocki. (Zorian Dołęga Chodakowski). Wspólna Sprawa 1931 nr 19-23.
Motyw przyrody w opisach wędrówek po kraju w okresie romantyzmu. W: Księga Pamiątkowa Koła Polonistów Słuchaczów Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie 1922-1932. Wilno 1932 s. 150-175.
Główne kierunki badań literackich w Rosji Sowieckiej. Przegląd Powszechny 1935 t. 207 nr 9 s. 320-333, t. 208 nr 10 s. 76-91.
Lermontow Puszkinowi. Środy Literackie 1937 nr 7 s. 23-34, przedruk uzupełniony w: Puszkin 1837-1937. [T. 1]. Kraków 1939 [dot. wiersza M. Lermontowa: Na śmierć poety].
Lermontow na warsztacie nauki sowieckiej. Balticoslavica 1938 s. 71-100.
Mickiewicz w Rosji. Twórczość 1947 z. 11 s. 94-103, przekł. angielski: Mickiewicz in Russia. [Przeł.] L. Krzyżanowski. W: Adam Mickiewicz. New York 1951 s. 129-143.
O stosunkach literatury polskiej i rosyjskiej w latach 1810-1830. Nauka i Sztuka 1948 t. 9 s. 64-79.
O tzw. „Raptularzu” Czeczota. Rocznik Zakładu Narodowego im. Ossolińskich 1953 s. 63-76.
Naruszewicz – poeta. „Roczniki Humanistyczne” 1953 wyd. 1955 z. 1 s. 109-142.
Über die strukturtendenzen der Ballade. [Przeł.] M. Urbanowicz. Zagadnienia Rodzajów Literackich 1962 z. 2 s. 105-135 [ze streszczeniem w języku polskim i rosyjskim].
Materiały do dziejów wileńskiej edycji „Poezyj” Mickiewicza. Pamiętnik Literacki 1966 z. 4 s. 425-451 [o „Regestrze prenumeratorów” i „Rachunku z Adamem” spisanych przez J. Czeczota].
Zasługi narodowe poezji polskiej w okresie pięćdziesięciolecia 1918-1968. Rocznik Towarzystwa Literackiego im. A. Mickiewicza 1968 s. 59-76 [referat wygłoszony na Walnym Zjeździe Towarzystwa w Białymstoku 27 IX 1968].
Z pracy nad tekstami Mickiewicza. (Hipotezy i refleksje). Pamiętnik Literacki 1970 z. 4 s. 197-218 [dot. zagadnień natury filologicznej, edytorskiej i interpretacyjnej].
Zagadki Mickiewiczowskie. Rocznik Humanistyczny 1970 z. 1 s. 135-146 [dot. niektórych niewyjaśnionych słów i zwrotów w utworach A. Mickiewicza].
Współczesna poezja polska wobec tradycji romantyzmu. Teksty 1972 nr 5 s. 47-59.
Onufry Pietraszkiewicz – na zesłaniu. W: Archiwum Filomatów. T. 1. Wrocław 1973 [właśc. 1974] s. 219-242 [dot. listów O. Pietraszkiewicza].
Nad autografami Mickiewicza. Pamiętnik Literacki 1974 z. 3 s. 197-217 [propozycje emendacji do dziewięciu wierszy A. Mickiewicza; na podstawie autografów z Muzeum A. Mickiewicza w Paryżu].
O albumie Moszyńskiego, o „Sonetach” i o wierszu Mickiewicza „Do M***. Pamiętnik Literacki 1978 z. 3 s. 173-189 [polemika: S. Landa: Z dziejów powstania „Sonetów” Adama Mickiewicza. „Pamiętnik Literacki” 1977 z. 4].
Grafologia” interpunkcyjna. (Z badań nad liryką Mickiewicza). Pamiętnik Literacki 1980 z. 4 s. 333-347.
Elegijna poezja Mickiewicza. W: Studia z literatury polskiej i obcej. Lublin 1988 s. 165-180.
Mickiewicz o powołaniu poezji i poety. Ethos 1989 nr 8 s. 130-143.
Z pierwszych lat polonistyki Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. W: Polonistyka Toruńska Uniwersytetowi w 50. rocznicę utworzenia Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. Toruń 1996 s. 9-21.

Prace edytorskie i redakcyjne

1. A. Mickiewicz: Poezje. Wybór. Tekst, posłowie i objaśnienia oprac.: Cz. Zgorzelski. [Warszawa:] Spółdzielczy Instytut Wydawniczy [1948], 236 s.
2. W. Borowy: O poezji Adama Mickiewicza. Przedmowa: K. Górski. Przygotował do druku: W. Grabowski, A. Paluchowski, Cz. Zgorzelski. T. 1-2. Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego 1958, LII, 311 + 238 s.
Tu Cz. Zgorzelskiego ustalenie krytyczne tekstów W. Borowego i układ zbioru oraz „Informacja o wydaniu”, t. 1 s. XXVII-LII.
3. K. Brodziński: Poezje. T. 1-2. Oprac. i wstęp: Cz. Zgorzelski. (Dzieła). Wrocław: Ossolineum 1959.

T. 1. Utwory wydane za życia poety. XLI, 579 s.

T. 2. Utwory nie wydane za życia poety. 550 s.

4. Ballada polska. [Antologia]. Oprac. [i wstęp:] Cz. Zgorzelski przy współudziale I. Opackiego. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1962, LXXXV, 844 s. Biblioteka Narodowa I, 177.
5. Miscellanea z lat 1800-1850. Redakcja naukowa Cz. Zgorzelski. [Cz.] 1-2. Wrocław: Ossolineum 1963, 1967, 387 + 502 s. Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk. Archiwum Literackie.
Tu także (w cz. 1) w oprac. i z komentarzem Cz. Zgorzelskiego: K. Brodziński: Kalmora, s. 261-313.
6. K.W. Zawodziński: Opowieści o powieści. (Z pism). Oprac.: Cz. Zgorzelski. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1963, 397 s.
7. Listy do Adama Mickiewicza w Muzeum A. Mickiewicza w Paryżu. Rejestr uzupełniony bibliografią. Oprac.: J. Odrowąż-Pieniążek. Red. naukowa Cz. Zgorzelski. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1968, XXI, 269 s. Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk.
8. A. Mickiewicz: Wiersze. [Cz. 1]-4. Oprac.: Cz. Zgorzelski. (Dzieła wszystkie. Seria 1. T. 1). Wrocław: Ossolineum. Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk 1971-1986.

Nagrody

Nagroda im. A. Brücknera przyznana przez Wydział I Polskiej Akademii Nauk w 1988 za t. 1 cz. 1-4.

[Cz. 1]. Wiersze 1817-1824. 1971, XCVIII, 422 s.

Cz. 2. Wiersze 1825-1829. 1972, XXV, 363, [6] s.

Cz. 3. Wiersze 1829-1855. 1981, XVIII, 386 s.

Cz. 4. Wiersze, uzupełnienia i materiały. Poezje Mickiewicza w kompozycjach muzycznych oprac.: K. Michałowski. 1986, VII, 288 s.

9. Archiwum Filomatów. T. 1. Na zesłaniu. Red. Cz. Zgorzelski. Wrocław: Ossolineum 1973 [właśc. 1974], 268 s., 8 tab. Polska Akademia Nauk. Komitet Nauk o Literaturze Polski.
10. Wiersze Adama Mickiewicza w podobiznach autografów. Cz. 1-2. Oprac.: Cz. Zgorzelski. Wrocław: Ossolineum 1973-1998.
Reprodukcje fototypiczne rękopisów, teksty w transliteracji, dane bibliograficzne i komentarz; w cz. 2 wybrane teksty także w języku francuskim.

Cz. 1. 1819-1829. 1973, 224 s., 73 tab.

Cz. 2. 1830-1855. 1998, 254 s., [109] tab., [13] s.

11. A. Mickiewicz: Wybór poezyj. Wrocław: Ossolineum 1974-1986. Biblioteka Narodowa I, 6.

T. 1. Wyd. 6 zmienione Oprac.: Cz. Zgorzelski. 1974, LXXXV, 250 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 7 poprawione i uzupełnione 1986, wyd. 8 przejrzane 1997.

Wyd. 1-5 w innym opracowaniu.

T. 2. Wyd. 3 zmienione. Oprac.: Cz. Zgorzelski. 1986, CXXVI, 364 s. Wyd. 4 przejrzane 1997.

12. Sonety Adama Mickiewicza. Podobizna pierwodruku w 150 rocznicę 1826-1976. Oprac. [i posłowie:] Cz. Zgorzelski. Wrocław: Ossolineum 1976, [83] s.
13. A. Mickiewicz: Wiersze. Oprac.: Cz. Zgorzelski. (Dzieła poetyckie. T. 1). Warszawa: Czytelnik 1979, 532 s. Wyd. 6 (2 w tym oprac.) tamże 1981, dodruki 1982, 1983.
14. A. Mickiewicz: Poezje. Poezija. Oprac.: Cz. Zgorzelski. Wyd. 1 w tej edycji. Warszawa: Czytelnik 1983, 145 s.
Tekst w języku polskim i rosyjskim.
15. A. Mickiewicz: Ballady i romanse. Oprac.: Cz. Zgorzelski. Wyd. 3. Warszawa: Czytelnik 1984, 77 s.
Tekst na podstawie poz. 13, wyd. z 1983 roku.
16. A. Mickiewicz: Wiersze. Oprac.: Cz. Zgorzelski. (Dzieła poetyckie. T. 1). Wyd. 1. Warszawa: Czytelnik 1992, 564 s. Wyd. 2 tamże 1998.
Tekst na podstawie poz. 13, wyd. z 1983 r., przypisy według: A. Mickiewicz: Dzieła. T. 1. Warszawa 1955.
17. A. Mickiewicz: Wiersze. Oprac.: Cz. Zgorzelski. (Dzieła. T. 1). Warszawa: Czytelnik 1993, 717 s. Towarzystwo Literackie im. A. Mickiewicza. Wyd. 2 (w tej edycji) tamże 1998.
18. A. Mickiewicz: Poematy. Oprac.: W. Floryan przy współpracy K. Górskiego i Cz. Zgorzelskiego. (Dzieła. T. 2). Warszawa: Czytelnik 1994, 349 s. Towarzystwo Literackie im. A. Mickiewicza. Wyd. 2 tamże 1998.
19. A. Mickiewicz: Pisma filomackie. Pisma polityczne z lat 1832-1834. Oprac.: M. Witkowski, Cz. Zgorzelski. (Dzieła. T. 6). Warszawa: Czytelnik 2000, 497 s. Towarzystwo Literackie im. A. Mickiewicza.

Analyses and reviews

Ankiety dla IBL PAN 1957, 1981.

Wywiady

Sztuka syntezy badawczej – to zdolność wyczuwania optymalnego dystansu obserwacyjnego... Rozm. P. Bagiński. Polonistyka 1980 nr 3.
Dochować wierności własnym powinnościom. Rozm. K. Dymel. Kalendarz Lubelski 1984.
Ład i powinność. Rozm. M. Podgórski. Tygodnik Powszechny 1993 nr 21.
O Wilnie, Lublinie i fascynacjach romantyzmem. Rozm. A. Bagłajewski. Znak 1993 nr 12.

Słowniki i bibliografie

Słownik współczesnych pisarzy polskich. T. 3. Warszawa 1965.
A. Paluchowski: Bibliografia prac Czesława Zgorzelskiego 1930-1971. „Roczniki Humanistyczne1971 nr 1.
Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny. T. 2. Warszawa 2000 (Redakcja).
A. Paluchowski, M. Cwenk: Bibliografia prac Czesława Zgorzelskiego. W: Czesław Zgorzelski. Uczony i wychowawca. Lublin 2002 [bibliografię za lata 1930-71 oprac.: A. Paluchowski, za lata 1972-96 oprac.: M. Cwenk].
Współcześni uczeni polscy. T. 4. Warszawa 2002.

Ogólne

Książki

Czesław Zgorzelski. Uczony i wychowawca. Red.: D. Paluchowska, M. Maciejewski. Lublin: Red. Wydawnictwa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego 2002, 255 s. Katolicki Uniwersytet Lubelski. Katedra Oświecenia i Romantyzmu [zawiera m.in. studia: M. Maciejewski: Czesław Zgorzelski – uczony i wychowawca; D. Seweryn: Czesław Zgorzelski jako badacz Mickiewicza; D. Zamącińska: Słowacki Zgorzelskiego; R. Doktór: Literatura przedromantyczna w pracach Czesława Zgorzelskiego; P. Żbikowski: Czesław Zgorzelski jako badacz polskiego Oświecenia; M. Łukaszuk-Piekara: Czesława Zgorzelskiego pytania o współczesność; J. Orłowski: Literatura rosyjska w pracach Profesora Czesława Zgorzelskiego; Z. Gałecki: O języku wspomnień Czesława Zgorzelskiego.– oraz wspomnienia [autorzy:] A. Opacka, A. Sulikowski, W. Pyczek, M. Łesiów, J. Kłoczowski.

Artykuły

J. Cieszkowski: Wśród tajemnic poezji. Za i przeciw 1968 nr 42.
I. Opacki: 40 lat pracy naukowej prof. Czesława Zgorzelskiego „Kierunki 1970 nr 49.
A. Paluchowski: Dług, który zaciągnęliśmy. Tygodnik Powszechny 1970 nr 50 [z okazji 40-lecia pracy naukowej Cz. Zgorzelskiego].
[S. Fita] (sf): Uczczenie zasług profesora Czesława Zgorzelskiego. Rocznik Towarzystwa Literackiego im. A. Mickiewicza 1986 (wyd. 1988).
M. Głowiński: O Czesławie Zgorzelskim – na osiemdziesięciolecie. Tygodnik Powszechny 1988 nr 27.
M. Maciejewski: Profesor Czesław Zgorzelski. Roczniki Humanistyczne 1988 z. 1.
M. Maciejewski: Boga pokazać w twórczości świata. Laudacja na cześć Profesora Czesława Zgorzelskiego. Ethos 1991 nr 1/2.
F. Ziejka: Czesław Zgorzelski – doktorem honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego. Ruch Literacki 1993 z. 4.
J. Fert: Odszedł profesor Czesław Zgorzelski (1908-1996). Akcent 1996 nr 4.
G. Mazur: Z kart wojennej służby Czesława Zgorzelskiego. Zeszyty Historyczne”, Paryż 1996 z. 118.
S. Stomma: Człowiek i legenda. O Czesławie Zgorzelskim „Tygodnik Powszechny 1996 nr 45.
J. Turowicz: Uczony, obywatel, przyjaciel. Czesław Zgorzelski. Tygodnik Powszechny 1996 nr 36.
J. Maślanka: Czesław Zgorzelski. Ruch Literacki 1997 nr 1.
A. Sulikowski: Czesław Zgorzelski jako nauczyciel. Polonistyka 1997 nr 1.
I. Rodak: Bogaty owoc życia i pracy. Ethos 1998 nr 1/2.
M. Łapot: Juliusz Słowacki na warsztacie badawczym Czesława Zgorzelskiego. Ruch Literacki 1999 nr 6.
M. Łukaszuk-Piekara: Czesława Zgorzelskiego pytania o współczesność. Zeszyty Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego 1999 nr 3/4.
A. Mazurek: Pamięci Profesora. Kresy 1999 nr 38/39 [relacja z wystawy pt. Daleko, dalej, i jeszcze dalej – ku nieskończoności. Czesław Zgorzelski 1908-1996, eksponowanej przez Muzeum Lubelskie w latach 1998-1999].
J. Orłowski: Czesław Zgorzelski jako badacz i krytyk literatury rosyjskiej. Acta Polono-Ruthenica”, Olsztyn 1999 t. 4.
M. Kalinowska: Warsztat edytorski Czesława Zgorzelskiego jako wydawcy wierszy Mickiewicza. Roczniki Humanistyczne 2003 t. 51.
F. Ziejka: Czesław Zgorzelski. W tegoż: Miasto poetów. Kraków 2005.

Duma poprzedniczka ballady

K. Górski: Monografia dumy. Tygodnik Powszechne 1950 nr 17.
M. Kridl. „The American Slavic and East European Review”, Nowy Jork 1950 nr 4.
K. Bartoszyński. „Pamiętnik Literacki1952 z. 3/4.

O lirykach Mickiewicza i Słowackiego

M. Głowiński. „Pamiętnik Literacki1962 z. 4.
K. Górski: Lekcja poezji. Tygodnik Powszechny 1962 nr 47.
J. Starnawski. „Twórczość1962 nr 3.

Ballada. (Poetyka. Zarys encyklopedyczny)

E. Balcerzan. „Pamiętnik Literacki1971 z. 3.

O sztuce poetyckiej Mickiewicza

M. Głowiński: O Mickiewiczu. Nurt 1977 nr 24.
S. Makowski: Odkrywanie Mickiewicza. Nowe Książki 1977 nr 4.
A. Siomkajło: Czytając Mickiewicza. Literatura 1977 nr 6.
E. Szymanis: Studium o liryce Mickiewicza. Rocznik Towarzystwa Literackiego im. A. Mickiewicza 1977.
T. Kostkiewiczowa. „Pamiętnik Literacki1978 z. 1, [przekł. francuski (wersja skrócona):] L. Grobelak. „Literary Studies in Poland”, Wr. t. 5: 1980.
Z. Libera. „Polonistyka1978 nr 1.

Od Oświecenia ku Romantyzmowi i współczesności

G. Królikiewicz. „Ruch Literacki1981 nr 2.

Liryka w pełni romantyczna

K. Górski: Ujawnienie tajemnic kunsztu lirycznego. Nowe Książki 1982 nr 4.
M. Piechota. „Pamiętnik Literacki1983 z. 1.
M. Kwapiszewski. [Przeł. na język angielski] M.B. Fedewicz. „Literary Studies in Poland”, Wr. t. 14: 1985.

Mistrzowie i ich dzieła

J. Kądziela: Pod urokiem mistrzów. Nowe Książki 1984 nr 6.
J. Prus. „Przegląd Powszechny1984 nr 9.
M. Wysocka: W kręgu humanistów. Kierunki 1984 nr 49.
M. Danilewicz Zielińska: Konfrontacja wspomnień. Znak 1985 nr 6.
J.T. Pokrzywniak: Dług wdzięczności. Życie i Myśl 1985 nr 3.

Zarysy i szkice literackie

B. Chachulska. „Zeszyty Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego1988 nr 3.

Obserwacje

S. Burkot. „Ruch Literacki1994 z. 5/6.
M. Piechota: Obserwatorium profesora Czesława Zgorzelskiego. Przegląd Humanistyczny 1995 nr 2.

„W Tobie jest światłość”

B. Kuczera-Chachulska. „Pamiętnik Literacki1995 z. 4.

Przywołane z pamięci

I. Sławińska: ...Taką młodość nazwać piękną. Tygodnik Powszechny 1996 nr 24.
J. Smosarski: Piękna młodość i szkoła wytrwania. Więź 1996 nr 9.
A. Sulikowski: Wierna pamięć Zgorzelskiego. W Drodze 1997 nr 2.
A. Kochańczyk: Kresy we wspomnieniach. Akcent 1999 nr 1.

K. Brodziński: Poezje

R. Skręt. „Pamiętnik Literacki1961 z. 3.

Ballada polska

M. Danilewiczowa: Kapryśna kariera ballady. Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza”, Londyn 1962 nr 266.
Z. Stefanowska: Antologia ballady polskiej. Nowe Książki 1962 nr 17.
J. Trzynadlowski. „Pamiętnik Literacki1962 z. 4.

A. Mickiewicz: Wiersze [Dzieła wszystkie. Seria 1. T. 1]

Z. Goliński. „Rocznik Literacki 1971” [dot. Cz. 1].