BIO
Urodzony 21 października 1912 w Kołodeżach (na Wołyniu, powiat Łuck); syn Franciszka Zawilskiego i Antoniny z domu Stefanowicz, rolników. Uczył się w Gimnazjum Humanistycznym im. T. Kościuszki w Łucku; w 1932 zdał maturę. Od 1926 należał do Związku Harcerstwa Polskiego. W 1928-30 był współredaktorem pisma gimnazjum pt. „Żak”. Po odbyciu służby wojskowej na Dywizyjnym Kursie Podchorążych Rezerwy Piechoty w Łucku i ukończeniu Szkoły Podchorążych Artylerii w Toruniu pełnił od 1935 służbę czynną w 15. Pułku Artylerii Lekkiej w Bydgoszczy; nadto przez cztery lata był oficerem oświatowym pułku. Debiutował w 1935 artykułem Sentyment jako moment wychowawczy, opublikowanym w dzienniku „Polska Zbrojna” (nr 118). Brał udział w kampanii wrześniowej 1939 jako porucznik i dowódca 8. baterii 15. Pułku Artylerii Lekkiej. Przebył szlak bojowy z armią „Pomorze” od Jeziora Koronowskiego do Lasek pod Warszawą, gdzie 20 września został ciężko ranny. Przez pierwsze miesiące okupacji niemieckiej był leczony w szpitalach w Laskach, Warszawie i Lublinie (do kwietnia 1940), następnie zamieszkał w Lubartowie, gdzie kontynuował rehabilitację. W szpitalu polowym w Laskach, na przełomie września i października 1939, rozpoczął opracowywanie relacji z działań bojowych (wyd. pt. Bateria została. Łódź 1946). Od 1941 należał do Związku Walki Zbrojnej i prowadził działalność konspiracyjną na terenie Lubelszczyzny. W lipcu 1944 został powołany do Wojska Polskiego; otrzymał zadanie wznowienia naukowego miesięcznika „Bellona”, będąc członkiem zespołu redakcyjnego Wojskowego Instytutu Naukowo-Wydawniczego (do 1949) prowadził wznowiony miesięcznik do 1948, początkowo w Lublinie, a następnie w Łodzi (gdzie mieszkał od 1945). W piśmie tym w 1945-48 publikował też artykuły na tematy militarne. W 1946 ożenił się z Haliną Józwicką. W 1948 podjął studia na Wydziale Dramaturgicznym Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej; w 1950 uzyskał dyplom kierownika literackiego teatrów. W 1949 został przeniesiony do Warszawy, gdzie objął funkcję szefa wydziału wydawnictw fachowo-wojskowych w oficynie Prasa Wojskowa. Bezpodstawnie oskarżony w związku ze sprawą gen. Jerzego Kirchmayera o udział w rzekomej konspiracji działającej w wojsku i szpiegostwo, jesienią 1951 został aresztowany, a w 1952 skazany na karę śmierci, zamienioną po dwu latach na dożywotnie więzienie. Od września 1954 do lutego 1955 przebywał w więziennym szpitalu dla psychicznie i nerwowo chorych. W więzieniu stworzył poemat dramatyczny wierszem w czterech trzyaktowych częściach pt. Świt nad ziemią i nad wodami (wyd. komputerowe pt. Bitwa o Issos 1996), opracował adaptację teatralną dzieła Aleksieja Tołstoja Droga przez mękę oraz napisał dwie części powieści autobiograficznej z cyklu Mój wiek XX, pt. Grzegorza Mała i Szklane zbocze. Po zwolnieniu z więzienia z powodu choroby, został zatrudniony we wrześniu 1955 jako kierownik literacki w Teatrze im. W. Bogusławskiego w Kaliszu (do 1957) i w Teatrze Powszechnym w Łodzi (1957-1959); w 1956-59 publikował recenzje teatralne w „Programie Teatru Powszechnego”. Równocześnie uzupełniał studia na Wydziale Filologiczno-Historycznym Uniwersytetu Łódzkiego; w 1961 uzyskał magisterium z zakresu filologii polskiej. W 1960-61 prowadził otrzymane w spadku gospodarstwo rolne w Bydgoskiem. W tym czasie zajął się twórczością literacką. Następnie przez półtora roku pracował jako wykładowca przedmiotów humanistycznych w Technikum Samochodowym nr 1 w Łodzi. Od 1963 był członkiem Związku Literatów Polskich (do rozwiązania Związku w 1983; w 1962-63 pełnił funkcję sekretarza Zarządu, a w 1976-77 wiceprezesa Oddziału Łódzkiego). W 1963-64 kierował biurem Towarzystwa Naukowego Organizacji i Kierownictwa w Łodzi. W 1964 został członkiem Stowarzyszenia Dziennikarzy (SD; w 1977-79 członek Komitetu Łódzkiego). W 1965 pracował jako referent w dziale wydawnictw w Przedsiębiorstwie Wodociągów i Kanalizacji Okręgu Łódzkiego, a w 1966 w Fabryce Maszyn Górniczych w Piotrkowie Trybunalskim. Publikował w „Odgłosach” (1963-66). Odbył wiele podróży zagranicznych, m.in. do Wielkiej Brytanii, Związku Radzieckiego, Włoch, Stanów Zjednoczonych, Francji, Rumunii, Czechosłowacji, Bułgarii, Turcji i Grecji. W 1977 pracował okresowo w Kopalni Węgla Brunatnego w Bełchatowie. W 1980 otrzymał nagrodę im. G. Morcinka, przyznaną przez Klub Pisarzy SD im. B. Prusa. Publikował artykuły w wydawanych poza cenzurą łódzkich pismach: „Prześwit” (1982-85; podpisane: Ann, Celestyn Musowy, J. Zastawny, Jan Zastawny, January Sędzicki, Leon Kuraś, Zygmunt Karolewski) oraz „Słowo Obecności” (1981; podpisane: A.Z.). W 1989 został członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich; był współzałożycielem Oddziału Łódzkiego Stowarzyszenia. W 1995 na podstawie rozprawy Bitwy polskiego września uzyskał doktorat na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie (promotor prof. Marian Zgórniak). W 1996 został formalnie uniewinniony z oskarżeń, za które był sądzony w 1952. W 1997-98 publikował artykuły dotyczące tematyki historycznej w wydawanym w Paryżu dwutygodniku „Gazety Wojenne”. W 2001 zamieszkał w Warszawie. W 2002 otrzymał doktorat honoris causa przyznany przez Polski Uniwersytet na Obczyźnie w Londynie. Odznaczony m.in. Srebrnym Krzyżem Zasługi (1945), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1946), Krzyżem Virtuti Militari V klasy (1947), Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1975), Krzyżem Armii Krajowej, odznaką „Zasłużony Działacz Kultury”. Zmarł 20 czerwca 2004 w Warszawie.
Twórczość
1. Bateria została... Relacja uczestnika kampanii wrześniowej. Powst. 1940-1942. Łódź: Księgarnia Ludowa – T. Lemański 1946, 289 s. Wyd. nast.: wyd. 1 [!] pt. Bateria została. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1957, 292 s., tamże: wyd. 2 z przedmową J. Kirchmayera 1959, wyd. 4 1965; wyd. 5 Łódź: Wydawnictwo Łódzkie 1968, wyd. 6 uzupełnione tamże 1984; wyd. 7 Łódź: Papier Service 2002.
2. „Igraszki z diabłem” Jana Drdy. (Inscenizacja Leona Schillera wobec tekstu i inscenizacji A. Podhorsky'ego). „Prace Polonistyczne” Seria 7: 1949 s. 177-245.
3. Grzegorza Mała. [Powieść autobiograficzna]. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie 1962, 212 s.
4. Szklane zbocze. [Powieść autobiograficzna]. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie 1963, 316 s.
5. Bełchatów i jego historyczne awanse. [Szkic historyczny]. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie 1967, 284 s.
6. Złota szabla. [Powieść autobiograficzna]. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie 1967, 314 s.
7. Bitwa nad Bzurą. 1939. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1968, 189 s.
8. Opowieść o sprzedanym mieście. [Powieść dokumentalna]. Realia łódzkie wg A. Rynkowskiej. Warszawa: Nasza Księgarnia 1969, 350 s. Wyd. 2 tamże 1987.
9. Bitwy polskiego września. [Praca historyczna]. T. 1-2. Warszawa: Nasza Księgarnia 1972, 365 + 257 s. Wyd. 2 poprawione i udokumentowane Łódź: Wydawnictwo Łódzkie 1989, 1990, 465 + 437 s.
10. Kamienne zegary. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie 1973, 340 s.
11. Testament. [Powieść autobiograficzna]. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie 1975, 366 s.
12. Bitwa nad Bzurą. [Utwór dramatyczny]. Prapremiera: Łódź, Teatr Propozycji Polskiej Sztuki Współczesnej 1976.
13. Polacy w Ameryce. [Utwór dramatyczny]. Prapremiera: Łódź, Teatr Propozycji Polskiej Sztuki Współczesnej 1976.
14. Bułgaria trzynastu wieków. Warszawa: Nasza Księgarnia 1979, 225 s.
15. O wolność Bułgarii. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1979, 378 s.
16. Grób Nieznanego Żołnierza. [Szkic]. Warszawa: Nasza Księgarnia 1981, 80 s., ilustrowane.
17. Spadkobierca. [Powieść autobiograficzna]. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie 1983, 355 s.
18. Misja. [Powieść dla młodzieży]. Warszawa: Nasza Księgarnia 1986, 171 s.
Nagrody
19. Godzina „W”. Dramat dokumentalny z Powstania Warszawskiego 1944 w 5 aktach. Łódź: Oddział Stowarzyszenia Pisarzy Polskich 1995, 60 s. Prapremiera: Łódź, Klub Nauczyciela 1995.
20. Księga o Bełchatowie. [Praca historyczna]. Cz. 1. Bełchatów: Stowarzyszenie Bełchatów „Mała Ojczyzna” [1995], 156 s.
21. Polskie fronty 1918-1945. [Praca historyczna]. T. 1-2. Warszawa: Volumen 1996, 640 + 605 s. Wyd. 2 Warszawa: Volumen, Dom Wydawniczy „Bellona” 1997.
22. Znów ożywają kurhany. [Powieść autobiograficzna]. Wrocław: Stowarzyszenie Upamiętnienia Ofiar Zbrodni Ukraińskich Nacjonalistów 1997, 338 s.
23. Bellona, jej kontynuacje i przeobrażenia w osiemdziesięcioleciu 1918-1998. Warszawa: Volumen 1999, 245 s.
Inna twórczość
Przekłady
Omówienia i recenzje
• Ankieta dla IBL PAN 1967, 1975, 1988, 2003.
