ZALESKI Lubicz Zygmunt

Urodzony 29 września 1882[P] w Klonowcu (Kieleckie) w rodzinie ziemiańskiej; syn Piotra Lubicz Zaleskiego i Zofii z Arkuszewskich. Uczęszczał do gimnazjum w Radomiu, a potem w Łodzi, gdzie zdał maturę. Następnie studiował architekturę w Cesarskim Instytucie Politechnicznym w Warszawie. Należał do tajnego Związku Młodzieży Polskiej „Zet” (Zet) i był przewodniczącym jego jawnej delegatury w Instytucie – Zjednoczenia. W maju 1904 został z powodu tej działalności aresztowany i do lipca był przetrzymywany w X Pawilonie na Cytadeli. Nie mogąc powrócić do rozpoczętych wcześniej studiów, kontynuował naukę w Wyższej Szkole Sztuk Pięknych w Warszawie. Debiutował w 1904 wierszem pt. Odblaski Niezłomnej wydrukowanym w „Ateneum” (nr 9), publikował tu także w 1905. Nadal działał w Zecie, był członkiem Centralizacji; w 1905 brał udział w organizacji strajku szkolnego w Królestwie Polskim. Redagował pismo „Kiliński” (1905-06), publikował swoje utwory także w „Zniczu” (Warszawa, 1906). Przez pewien czas studiował filozofię na uniwersytecie w Monachium. W 1908-10 pracował jako nauczyciel w prywatnych gimnazjach warszawskich, m.in. Cecylii Plater Zyberk i Emiliana Konopczyńskiego. W tym okresie zaczął publikować szkice i rozprawy naukowe dotyczące poezji romantycznej i młodopolskiej, a później głównie polsko-francuskich związków kulturalnych m.in. w „Przeglądzie Narodowym” (1908-10, 1912, 1914, 1920) i „Museionie” (1911-13); uprawiał także publicystykę literacką na łamach „Książki” (1909-14) i „Gazety Warszawskiej” (1910-14). Zagrożony ponownym aresztowaniem, wyjechał w 1910 do Paryża. Studiował filozofię na Sorbonie i w École des Hautes Études Sociales. Po wybuchu I wojny światowej wygłaszał w języku francuskim wykłady na temat Polski w École des Hautes Études Sociales (1914-16), w École des Langues Orientales (1916-22), a następnie w Institut d'Études Slaves i na Sorbonie. W 1916 został prezesem Towarzystwa Artystów Polskich w Paryżu. Od 1917 uczestniczył w pracach Komitetu Narodowego Polskiego; był zastępcą kierownika Biura Prasowego Delegacji Polskiej na Konferencję Pokojową w Wersalu oraz członkiem jej Stałej Narady. W 1918-19 redagował pismo Armii Polskiej we Francji – „Polak”. Od 1920 był kierownikiem sekcji polskiej Institut d'Études Slaves. W 1925 został mianowany przez Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego (MWRiOP) delegatem do spraw naukowych we Francji. W tymże roku poślubił Marię Zdziarską, lekarkę. Mieszkając w Paryżu, rozwinął wielostronną działalność na rzecz polsko-francuskiego zbliżenia kulturalnego; był wiceprezesem Société d'Échanges Artistiques et Littéraires entre la France et la Pologne, współredagował serię Collection Polonaise (wyd. Edition E. Malfére). Publikował artykuły na temat literatury polskiej i polsko-francuskich związków kulturalnych w paryskich czasopismach, m.in. w „Mercure de France” (1920-34, z przerwami; podpisany m.in.: L. de Brou, R. Debrou), „La Revue Contemporaine” (1920-21), „La Pologne Politique, Economique, Littéraire et Artistique” (1921, 1930-34), „Le Monde Slave” (1925-29, 1931-32), „La Vie des Peuples” (1925), „Revue des Études Slaves” (1926-27). Jeździł z odczytami po Francji, wykładał również na Wolnym Uniwersytecie w Brukseli. Drukował też w czasopismach polskich, m.in. od 1921 nadsyłał korespondencje do „Kuriera Warszawskiego”, w którym ogłaszał również artykuły i wiersze (podpisane m.in.: Z.L.Z.). Pisał także do „Przeglądu Współczesnego” (1923, 1926, 1933-34), „Le Messager Polonais” (1925-28) i „Tygodnika Ilustrowanego” (1925-28, 1932-34, 1937). W 1926 został ekspertem honorowym Komisji Międzynarodowej Współpracy Intelektualnej przy Lidze Narodów. W tymże roku uzyskał doktorat filozofii na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie na podstawie wcześniej ogłoszonych prac, m.in. studiów pt. Dzieło i twórca, a w 1929 tytuł docenta literatury polskiej (ze szczególnym uwzględnieniem stosunków polsko-francuskich) na Uniwersytecie Warszawskim, który w 1938 mianował go profesorem. W 1934-35 i 1938-39 redagował wydawany w Warszawie rocznik „Życie Sztuki”. Należał do Polskiego PEN Clubu. Był członkiem komitetu redakcyjnego rocznika „Centre d'Études Polonaises, Séances et Travaux” wydawanego przez Bibliotekę Polską w Paryżu. Należał do Komitetu Miejscowego tejże biblioteki oraz do Prezydium Ośrodka Studiów Polskich we Francji. Był współzałożycielem Polskiego Towarzystwa Przyjaciół Książki. W 1938 otrzymał Złoty Wawrzyn Polskiej Akademii Literatury za wybitną twórczość literacką. W marcu 1939 Uniwersytet w Montpellier nadał mu tytuł doktora honoris causa. Wybuch II wojny światowej zastał go w Grotowicach nad Pilicą (posiadłość rodzinna żony); wziął udział w obronie Warszawy. W lutym 1940 przedostał się przez Słowację, Węgry, Jugosławię i Włochy do Francji, gdzie pełnił obowiązki delegata MWRiOP. Zorganizował Liceum Polskie w Paryżu. Otrzymał doktorat honoris causa uniwersytetu w Lille (1940). Po klęsce Francji w czerwcu 1940 opuścił Paryż i przebywał kolejno w La Flèche, Limoges, a następnie w Villard-de-Lans pod Grenoble, gdzie w listopadzie tego roku założył Gimnazjum i Liceum im. C. Norwida, którego został również dyrektorem. Od marca 1941 był prezesem Polskiego Czerwonego Krzyża we Francji, a później Towarzystwa Opieki nad Polakami we Francji. Współpracował z francuskim ruchem oporu i od jesieni 1941 Polską Organizacją Walki o Niepodległość. Aresztowany w marcu 1943 w Grenoble, został przewieziony do więzienia w Fresnes pod Paryżem, gdzie poddano go śledztwu i torturom (w ich wyniku miał uszkodzony wzrok i słuch), po czym przetransportowano do obozu koncentracyjnego w Buchenwaldzie. Po uwolnieniu z obozu w maju 1945, powrócił do Paryża i pozostał na emigracji. Kontynuował twórczość literacką, naukową i publicystyczną. Ogłaszał artykuły m.in. w „Revue de Littérature Comparée” (Paryż) i „Revue des Travaux de l'Académie des Sciences Morales et Politiques” (Paryż), a także w polskich czasopismach emigracyjnych, m.in. londyńskich „Orle Białym” (1950-58, 1987-68) i „Wiadomościach” (1964-67). Został członkiem Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie (był delegatem Związku na Francję). Wznowił także działalność oświatową; założył liceum polskie w Les Ageux. Został członkiem Institut de France (Académie des Sciences Morales et Politiques). Od 1946 pełnił funkcję prezesa utworzonego we Francji Polskiego Związku Byłych Deportowanych i Więźniów Politycznych. W 1951 współtworzył, a potem został wiceprezesem (od 1960 prezesem honorowym) Fédération Internationale Libre des Déportés et Internes de la Rèsistance (FILDIR). Wykładał w Institut Catholique de Paris i na Polskim Uniwersytecie na Obczyźnie w Londynie, a także m.in. na uniwersytecie w Tuluzie. Pełnił funkcję sekretarza generalnego Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu, zarządzającego Biblioteką Polską, do której rady należał. Był członkiem londyńskiego Towarzystwa Naukowego Polskiego na Obczyźnie, Międzynarodowej Federacji Komparatystów, jednym z założycieli i wiceprezesem Académie Internationale Libre des Sciences et des Lettres. Odznaczony m.in. przez rząd emigracyjny Komandorią Orderu Polonia Restituta (1953) oraz wyróżnieniami francuskim Grand Officier de la Légion d'Honneur (1959) i Croix de Guerre avec Palmes. Zmarł 15 grudnia 1967 w Paryżu; pochowany na polskim cmentarzu w Montmorency.