BIO

Urodzony 1 marca 1902 w Zaleszczykach; syn Natana Weissmana, właściciela banku i przedstawiciela instytucji ubezpieczeniowej, i Sali z domu Boral. Dzieciństwo spędził w Zaleszczykach, gdzie w 1912-14 uczęszczał do Prywatnego Gimnazjum Realnego. Podczas I wojny światowej przebywał w Wiedniu i do 1918 uczył się na polskich kursach gimnazjalnych. W tym czasie zaczął pisać wiersze. W 1918 zamieszkał we Lwowie, gdzie w 1922 zdał maturę. Następnie podjął studia prawnicze na Uniwersytecie Jana Kazimierza, które wkrótce przerwał i do 1926 studiował polonistykę i germanistykę na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Należał w tym okresie do Związku Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej „Życie”. Po otrzymaniu absolutorium i ukończeniu Studium Pedagogicznego pracował jako nauczyciel języka polskiego i niemieckiego w gimnazjach w Dubnie, Lidze i Przemyślu. W czasie rocznej przerwy w pracy nauczycielskiej w 1926 mieszkał we Lwowie. Został wówczas członkiem Komunistycznej Partii Zachodniej Ukrainy (KPZU) i uczestniczył w akcjach propagandowych w Okręgu Lwowskim. Po zorganizowaniu w 1927 strajku uczniowskiego zmuszony był zrezygnować z pracy nauczycielskiej. W 1930 przeniósł się do Warszawy. W 1930-37 należał do Komunistycznej Partii Polski (KPP). Pracował w Egzekutywie Komitetu Dzielnicowego KPP Śródmieście i Centralnym Wydziale Organizacji Masowych. Był generalnym sekretarzem Związku Zawodowego Gastronomików i Hotelarzy oraz redagował biuletyn informacyjny Związku. W tym czasie zaczął używać pseudonimu Jan Wyka. W 1931 był współzałożycielem miesięcznika literackiego „Tryby”, powstałego z inspiracji KPZU (po ukazaniu się w lipcu pierwszego numeru pismo zostało zawieszone). W 1933-36 należał do zespołu redakcyjnego związanego z KPP czasopisma społeczno-politycznego „Lewar”; tu debiutował w 1934 wierszem pt. Idą przez Francję (z. 1, podpisany Jan Wyka), następnie zamieszczał tam utwory poetyckie i artykuły; był też sekretarzem organizacji partyjnej w redakcji. Publikował (pod pseudonimem Stefan Helt) wiersze i opowiadania dla dzieci w „Płomyku” i „Płomyczku” (1936-37). W 1936 został członkiem Związku Zawodowego Literatów Polskich. W 1936-37 wchodził w skład Wydziału Hiszpańskiego Komitetu Warszawskiego KPP. Latem 1937 przez Czechosłowację i Francję przedostał się do Hiszpanii, aby wziąć udział w wojnie domowej jako ochotnik Armii Republikańskiej. Wstąpił do Komunistycznej Partii Hiszpanii. Przebywał najpierw w Albacete, gdzie został wcielony w stopniu porucznika do Brygady im. J. Dąbrowskiego oraz współredagował codzienny „Biuletyn Informacyjny Brygad Międzynarodowych”. Od lipca tegoż roku mieszkał w Madrycie i współredagował pismo Brygady pt.Dąbrowszczak”, w którym zamieszczał wiersze i artykuły. W styczniu 1938 powrócił do Albacete. W tymże roku po rozwiązaniu KPP został usunięty z Brygady i próbował przedostać się do Francji. Po kilkumiesięcznym pobycie w Barcelonie otrzymał zgodę na powrót do Brygady i przydział do Biura Historycznego. Po klęsce wojsk republikańskich w lutym 1939 przekroczył wraz z Brygadą granicę francuską i był krótko internowany w obozie w Saint-Cyprien. Na skutek interwencji Związku Pisarzy Francuskich został zwolniony, po czym korzystając ze stypendium Komitetu Pomocy tego Związku przebywał nielegalnie w Paryżu (także po wybuchu II wojny światowej). Był członkiem Stowarzyszenia Brygad Międzynarodowych (od 1940). Po kapitulacji Francji w czerwcu 1940 zdołał ewakuować się do Anglii wraz z oddziałami Wojska Polskiego. W 1940-41 jako szeregowiec z cenzusem służył w 14. Brygadzie Kawalerii Pancernej w Glasgow. Zwolniony z wojska w sierpniu 1941 podjął studia z literatury hiszpańskiej w Birbeck College w Londynie. Od stycznia 1942 do listopada 1944 przebywał w szpitalach psychiatrycznych, najpierw w Middlesex, następnie w Surrey i Epsom. W 1944 został zdemobilizowany. W styczniu 1945 objął funkcję sekretarza Przedstawicielstwa Rządu Tymczasowego Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego w Londynie. Wstąpił do Polskiej Partii Robotniczej (PPR). Współredagował wydawane w Londynie pismo „Polska Niepodległa” (1945). Był członkiem Stowarzyszenia byłych Kombatantów Formacji Sojuszniczych w Wielkiej Brytanii, członkiem zarządu Stowarzyszenia Byłych Żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych w Wielkiej Brytanii. W 1945 przyjął oficjalnie nazwisko Jan Wyka. We wrześniu tegoż roku otrzymał paszport i obywatelstwo polskie (utracone za udział w walkach w Hiszpanii) i powrócił do kraju. Zamieszkał w Warszawie, gdzie do 1946 współredagował „Chłopską Drogę” (przygotowywał dział zagraniczny, kronikę krajową oraz rubryki Co słychać na świecie i Co piszą inni). W 1946-56 pracował w Wydziale Zagranicznym Komitetu Centralnego PPR (od 1948 PZPR). Wiersze, artykuły i recenzje drukował m.in. w „Nowej Kulturze” (1953-58), „Twórczości” (1954-81), „Nowinach Literackich i Wydawniczych” (1957), „Wiatrakach” (1959-67), „Tygodniku Kulturalnym” (1962-67), „Poezji” (1966-89), „Teatrze Ludowym” (1966-68). W 1956 został członkiem Głównej Komisji Dąbrowszczaków, członkiem Zarządu Głównego i Sądu Koleżeńskiego Związku Literatów Polskich. W 1958 zrzekł się wszystkich pełnionych funkcji i zajął wyłącznie pracą literacką. W 1959 został wykluczony z Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (PZPR; w 1989 decyzję tę uchyliło Prezydium Komisji Odwołań X Zjazdu PZPR). Odbył wiele podróży po Europie, m.in. do Hiszpanii. W 1977 otrzymał nagrodę Ministra Kultury i Sztuki. Odznaczony m.in. Złotym Krzyżem Zasługi (1956) i Sztandarem Pracy II klasy (1956). Zmarł 20 września 1992 w Warszawie.

Twórczość

1. Hiszpańska Warszawianka. 1932-1933. [Wiersze]. Warszawa: Czytelnik 1953, 142 s. Przedruk zob. poz. .

Zawartość

Cykle: Nad Wisłą i Dniestrem. (1932-1936); Hiszpańska Warszawianka; Opowieść wygnańcza. (1940-1945); Z kraju mego... (1945-1953).

2. Pieśń o Saragossie. Poemat. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1956, 134 s. Przedruk zob. poz. .

Zawartość

Cykle: Hiszpańska Warszawianka; Rozmowa z cieniami, – oraz artykuły zamieszczane w piśmie „Dąbrowszczak” od września do grudnia 1937.

3. Szorstki wiersz. [Wiersze]. Warszawa: Czytelnik 1956, 143 s.

Zawartość

Cykle: Kaliny czerwone wyrosły. Londyn 1940-1945; Pejzaże staromiejskiej Warszawy; Meldunek sztandarowi Brygady Dąbrowskiego; Szorstki wiersz.

4. Gorzki owoc. Wiersze. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1957, 115 s.

Zawartość

Cykle: Po drogach i dróżkach. (1934-1948); Nad Wisłą i Dniestrem; Wycinanki. (Okruchy poetyckie); Gorzki owoc.

5. O północy. Poemat dramatyczny w 6 obrazach. Warszawa: Czytelnik 1957, 109 s. Wyd. 2 tamże 1988.

6. Kompozycje rojeń. [Wiersze]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1961, 74 s.

Części: W szczelinach zachodów i wschodów; Z parapsychologicznego dziennika.

7. Zapiski na karteluszkach. Warszawa 1967-1969.

[T. 1]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1967, 221 s.

Zawartość

Zawiera zbeletryzowane wspomnienia pt. Zapiski na karteluszkach. (Z notatnika rewolucjonisty 1934-1940) [przedruk zob. poz. ], – oraz opowiadania: Tandem; Bój z motylem.

T. 2. Powst. 1967-1969. Warszawa: Czytelnik 1983, 248 s.

Zbeletryzowane wspomnienia z VI 1940-II 1949.

8. Przywidzenia. Wiersze z lat 1958-1967. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1968, 89 s.

Zawartość

Cykle: W stronę Madrytu; Przywidzenia; Podsłuchy.

9. Szare i czerwone. [Opowiadania]. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1971, 190 s.

Zawartość

z poz. 7 [t. 1]: Tandem; Bój z motylem, – nadto: Siedmiu dąbrowszczaków; Rejs w nieznane.

10. Hiszpańskie trasy. Wybór wierszy z lat 1937-1975. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1976, 178 s.

Zawartość

Hiszpańska Warszawianka [poz. ]; Pieśń o Saragossie. Poemat [poz. ]; W stronę Madrytu [poz. ]; Trasy powrotów.

11. Mity okrężne. Poezje. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1981, 102 s.

Zawartość

Cykle: Cienie – moi towarzysze; Mity okrężne; Dukty metamorficzne.

12. Wcielenia jednego płaszcza. [Opowiadania]. Warszawa: Czytelnik 1982, 162 s.

Zawartość

Bój z motylem [poz. , t. 1]; Tajemnice lokatora; Krępy i jego cień, czyli wcielenia jednego płaszcza.

13. Wiersze wybrane. 1929-1981. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1983, 212 s.

Zawiera także wiersze nowe.

14. Zapiski na karteluszkach. (Z notatnika rewolucjonisty 1934-1940); Hiszpania po czterdziestu latach. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1984, 470 s.

Zawartość

Zawiera t. 1 poz. 7, – oraz szkice publicystyczno-wspomnieniowe pt. Hiszpania po czterdziestu latach (s. 273-471): Warszawa. Na przełomie 1977/1978; Dwa spotkania z generałem Walterem-Świerczewskim; Płomienie i popioły dziejów; W czerwonej Hiszpanii; Nad lekturą książki K. Pruszyńskiego [dot. W czerwonej Hiszpanii]; Po trzydziestu sześciu latach w Madrycie; Hiszpański kwiecień 1976; Z Madrytu do Andaluzji; Refleksje hiszpańskie.

Prace redakcyjne

1. Dąbrowszczak. Organ Polskich Ochotników Republikańskiej Armii Hiszpańskiej. Nr. 82. Red. zespół „madrycki” w składzie [zmniejszonym]: S. Ajzner, Z. Szleyen, J. Wyka. Warszawa: Komitet Obchodu 20-lecia Powstania Oddziału Polskiego w Hiszpanii (Dąbrowszczaków) [1957], 23 s.

Omówienia i recenzje

Ankieta dla IBL PAN 1953, 1957, 1966, 1979, 1988.

Wywiady

Big-beat wyobraźni? Rozm. J.Z. Brudnicki. Poezja 1985 nr 4.

Słowniki i bibliografie

Słownik współczesnych pisarzy polskich. T. 3. Warszawa 1964.
Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny. T. 2. Warszawa 2000 (Redakcja).

Hiszpańska Warszawianka

S.R. Dobrowolski. „Twórczość1953 nr 12.
A. Drawicz: Z ziemi hiszpańskiej do Polski. Życie Literackie 1954 nr 18.
W. Sadkowski: Liryczny pamiętnik poety rewolucjonisty. Kultura i Życie 1954 nr 12.
J. Śpiewak: O wierszach Jana Wyki. Nowa Kultura 1954 nr 4.

Pieśń o Saragossie

R. Matuszewski. „Rocznik Literacki 1956”.
A. Słucki. „Nowiny Literackie i Wydawnicze1957 nr 8.

Szorstki wiersz

A. Kamieńska: Szorstki, bolesny wiersz. Książki dla Ciebie 1956 nr 10.
R. Matuszewski. „Rocznik Literacki 1956”.

Gorzki owoc

B. Biernacka: Czy ostatni romantyk?Nowe Książki1957 nr 24.

Kompozycje rojeń

J.J. Lipski: W samotną noc. Twórczość 1962 nr 6.

Przywidzenia

M. Sprusiński: Przywidzenia” i nieustępliwość. Życie Literackie 1968 nr 30.

Szare i czerwone

S. Melkowski: Światło i klosz. Nowe Książki 1972 nr 12, przedruk w tegoż: Domena prozy. Warszawa 1984.

Hiszpańskie trasy

J. Tarczałowicz: Hiszpania po latach. Życie Literackie 1977 nr 7.

Wcielenia jednego płaszcza

J. Stefański: Dziwne wcielenia. Tygodnik Kulturalny 1982 nr 24.
T. Żwira: Przypowieści o dyktaturze. Tu i Teraz 1982 nr 11.

Wiersze wybrane [1997]

Z. Chojnowski: Od Hiszpanii do abstrakcji. Życie Literackie 1984 nr 5.
J.Z. Brudnicki: Poetyka otwarta. Nowe Książki 1985 nr 1.
A. Powaga: Na uboczu. Poezja 1985 nr 1.

Zapiski na karteluszkach

K. Koźniewski: Nie ma zgody. Tu i Teraz 1984 nr 4.
J.Z. Brudnicki: Podtytuł: z notatnika rewolucjonisty. Nowe Książki 1985 nr 7/8.
K.M. Sieniawski: Ekspresjonista w Hiszpanii. Kultura 1985 nr 12.