WYKA Jan

Urodzony 1 marca 1902 w Zaleszczykach; syn Natana Weissmana, właściciela banku i przedstawiciela instytucji ubezpieczeniowej, i Sali z domu Boral. Dzieciństwo spędził w Zaleszczykach, gdzie w 1912-14 uczęszczał do Prywatnego Gimnazjum Realnego. Podczas I wojny światowej przebywał w Wiedniu i do 1918 uczył się na polskich kursach gimnazjalnych. W tym czasie zaczął pisać wiersze. W 1918 zamieszkał we Lwowie, gdzie w 1922 zdał maturę. Następnie podjął studia prawnicze na Uniwersytecie Jana Kazimierza, które wkrótce przerwał i do 1926 studiował polonistykę i germanistykę na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Należał w tym okresie do Związku Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej „Życie”. Po otrzymaniu absolutorium i ukończeniu Studium Pedagogicznego pracował jako nauczyciel języka polskiego i niemieckiego w gimnazjach w Dubnie, Lidze i Przemyślu. W czasie rocznej przerwy w pracy nauczycielskiej w 1926 mieszkał we Lwowie. Został wówczas członkiem Komunistycznej Partii Zachodniej Ukrainy (KPZU) i uczestniczył w akcjach propagandowych w Okręgu Lwowskim. Po zorganizowaniu w 1927 strajku uczniowskiego zmuszony był zrezygnować z pracy nauczycielskiej. W 1930 przeniósł się do Warszawy. W 1930-37 należał do Komunistycznej Partii Polski (KPP). Pracował w Egzekutywie Komitetu Dzielnicowego KPP Śródmieście i Centralnym Wydziale Organizacji Masowych. Był generalnym sekretarzem Związku Zawodowego Gastronomików i Hotelarzy oraz redagował biuletyn informacyjny Związku. W tym czasie zaczął używać pseudonimu Jan Wyka. W 1931 był współzałożycielem miesięcznika literackiego „Tryby”, powstałego z inspiracji KPZU (po ukazaniu się w lipcu pierwszego numeru pismo zostało zawieszone). W 1933-36 należał do zespołu redakcyjnego związanego z KPP czasopisma społeczno-politycznego „Lewar”; tu debiutował w 1934 wierszem pt. Idą przez Francję (z. 1, podpisany Jan Wyka), następnie zamieszczał tam utwory poetyckie i artykuły; był też sekretarzem organizacji partyjnej w redakcji. Publikował (pod pseudonimem Stefan Helt) wiersze i opowiadania dla dzieci w „Płomyku” i „Płomyczku” (1936-37). W 1936 został członkiem Związku Zawodowego Literatów Polskich. W 1936-37 wchodził w skład Wydziału Hiszpańskiego Komitetu Warszawskiego KPP. Latem 1937 przez Czechosłowację i Francję przedostał się do Hiszpanii, aby wziąć udział w wojnie domowej jako ochotnik Armii Republikańskiej. Wstąpił do Komunistycznej Partii Hiszpanii. Przebywał najpierw w Albacete, gdzie został wcielony w stopniu porucznika do Brygady im. J. Dąbrowskiego oraz współredagował codzienny „Biuletyn Informacyjny Brygad Międzynarodowych”. Od lipca tegoż roku mieszkał w Madrycie i współredagował pismo Brygady pt. „Dąbrowszczak”, w którym zamieszczał wiersze i artykuły. W styczniu 1938 powrócił do Albacete. W tymże roku po rozwiązaniu KPP został usunięty z Brygady i próbował przedostać się do Francji. Po kilkumiesięcznym pobycie w Barcelonie otrzymał zgodę na powrót do Brygady i przydział do Biura Historycznego. Po klęsce wojsk republikańskich w lutym 1939 przekroczył wraz z Brygadą granicę francuską i był krótko internowany w obozie w Saint-Cyprien. Na skutek interwencji Związku Pisarzy Francuskich został zwolniony, po czym korzystając ze stypendium Komitetu Pomocy tego Związku przebywał nielegalnie w Paryżu (także po wybuchu II wojny światowej). Był członkiem Stowarzyszenia Brygad Międzynarodowych (od 1940). Po kapitulacji Francji w czerwcu 1940 zdołał ewakuować się do Anglii wraz z oddziałami Wojska Polskiego. W 1940-41 jako szeregowiec z cenzusem służył w 14. Brygadzie Kawalerii Pancernej w Glasgow. Zwolniony z wojska w sierpniu 1941 podjął studia z literatury hiszpańskiej w Birbeck College w Londynie. Od stycznia 1942 do listopada 1944 przebywał w szpitalach psychiatrycznych, najpierw w Middlesex, następnie w Surrey i Epsom. W 1944 został zdemobilizowany. W styczniu 1945 objął funkcję sekretarza Przedstawicielstwa Rządu Tymczasowego Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego w Londynie. Wstąpił do Polskiej Partii Robotniczej (PPR). Współredagował wydawane w Londynie pismo „Polska Niepodległa” (1945). Był członkiem Stowarzyszenia byłych Kombatantów Formacji Sojuszniczych w Wielkiej Brytanii, członkiem zarządu Stowarzyszenia Byłych Żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych w Wielkiej Brytanii. W 1945 przyjął oficjalnie nazwisko Jan Wyka. We wrześniu tegoż roku otrzymał paszport i obywatelstwo polskie (utracone za udział w walkach w Hiszpanii) i powrócił do kraju. Zamieszkał w Warszawie, gdzie do 1946 współredagował „Chłopską Drogę” (przygotowywał dział zagraniczny, kronikę krajową oraz rubryki Co słychać na świecie i Co piszą inni). W 1946-56 pracował w Wydziale Zagranicznym Komitetu Centralnego PPR (od 1948 PZPR). Wiersze, artykuły i recenzje drukował m.in. w „Nowej Kulturze” (1953-58), „Twórczości” (1954-81), „Nowinach Literackich i Wydawniczych” (1957), „Wiatrakach” (1959-67), „Tygodniku Kulturalnym” (1962-67), „Poezji” (1966-89), „Teatrze Ludowym” (1966-68). W 1956 został członkiem Głównej Komisji Dąbrowszczaków, członkiem Zarządu Głównego i Sądu Koleżeńskiego Związku Literatów Polskich. W 1958 zrzekł się wszystkich pełnionych funkcji i zajął wyłącznie pracą literacką. W 1959 został wykluczony z Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (PZPR; w 1989 decyzję tę uchyliło Prezydium Komisji Odwołań X Zjazdu PZPR). Odbył wiele podróży po Europie, m.in. do Hiszpanii. W 1977 otrzymał nagrodę Ministra Kultury i Sztuki. Odznaczony m.in. Złotym Krzyżem Zasługi (1956) i Sztandarem Pracy II klasy (1956). Zmarł 20 września 1992 w Warszawie.