BIO

Urodzony 4 kwietnia 1898 w majątku rodzinnym Serby na Podolu; syn Joachima Wołoszynowskiego, ziemianina, publicysty i działacza społecznego, i Marii z Łukaszewiczów. Od 1910 mieszkał wraz z rodziną w Kijowie, gdzie uczęszczał najpierw do VII, a od 1915 do VI Gimnazjum Klasycznego. Jeszcze podczas nauki w gimnazjum w 1916-17 występował pod scenicznym nazwiskiem Łukaszewicz w kijowskim Teatrze Studya Stanisławy Wysockiej. W 1917 zdał maturę i rozpoczął studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu im. św. Włodzimierza w Kijowie (studiował przez dwa semestry). Należał do studenckiego Koła Polaków Ziem Ruskich. Jednocześnie kontynuował działalność aktorską i w 1918-19 pracował kolejno w Teatrze Polskim i Młodym Teatrze Polskim w Kijowie. W 1918 ożenił się z aktorką Zofią Kałusowską (separacja w 1924, rozwód w 1951). W 1919 przebywał krótko w Kamieńcu Podolskim. W grudniu tegoż roku zamieszkał w Warszawie, gdzie od maja 1920 kontynuował studia prawnicze na Uniwersytecie Warszawskim (UW). Debiutował w 1920 wierszem Konie, ogłoszonym na łamach dziennika „Naród” (nr 256). W lipcu 1920 wstąpił jako ochotnik do 12. Pułku Ułanów Podolskich i wziął udział w wojnie polsko-bolszewickiej. Bezterminowo urlopowany z wojska w listopadzie tegoż roku podjął przerwane studia na UW (kontynuowane do 1923, nieukończone). W 1921 publikował liczne tłumaczenia wierszy, głównie z języka rosyjskiego, w pismach „Przymierze” i „Robotnik”. W tymże roku współorganizował eksperymentalną scenę Elsynor w Teatrze Małym w Warszawie. W 1922-24 występował sporadycznie w Teatrze Rozmaitości i Reducie. W sezonie 1923/24 wchodził w skład zespołu aktorów Teatru Komedia. Związał się z aktorką Marią z Dulębów, primo voto Piotrowską, secundo voto Liefeldtową, znaną jako Maria Dulęba (ślub po 1951). W następnych latach zajmował się wyłącznie pracą krytycznoliteracką. Współpracował jako krytyk teatralny z następującymi pismami: „Rzeczpospolita” (1924-25; tu rubryka Z teatru), „Comoedia” (1926), „Epoka” (1926-29; tu m.in. stały dział pt. Dookoła teatru), „Gazeta Polska” (1929-32, 1936, 1939; w 1929-32 stały dział recenzji teatralnych). W 1925 został członkiem Związku Zawodowego Literatów Polskich (w 1939 członek Zarządu Głównego). W 1932-39 współpracował z Wojskowym Instytutem Naukowo-Oświatowym. W 1936-38 był redaktorem działu kultury i sztuki w „Polsce Zbrojnej”. Za twórczość literacką został w 1938 odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi. Podczas okupacji niemieckiej mieszkał nadal w Warszawie. Po upadku powstania warszawskiego przebywał w Krakowie. Brał udział w próbach reaktywacji Reduty. Podjął współpracę z „Dziennikiem Polskim” (1945-49) i jego dodatkiem pt. „Dziennik Literacki” (tu w 1947 rubryka List z Warszawy). W 1946 pełnił obowiązki kierownika literackiego Teatru Kameralnego Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego. W 1947 powrócił do Warszawy i kontynuował twórczość literacką i krytyczną. Współpracował z „Teatrem” (1947-49). Należał do Polskiego PEN Clubu; był członkiem jego Zarządu. Odznaczony m.in. Złotym Krzyżem Zasługi (1958), Krzyżem Oficerskim (1961) i Krzyżem Komandorskim (1971) Orderu Odrodzenia Polski. Zmarł 16 grudnia 1977 w Warszawie.

Twórczość

1. Okulary. [Wiersze]. Warszawa: Gebethner i Wolff 1926, 27 s.

2. O Twardowskim, synu ziemianki, obywatelu piekieł, dziś księżycowym lokatorze. Powieść. T. 1-2. Warszawa: J. Mortkowicz 1927, 140 + 129 s. Wyd. nast. Warszawa: Czytelnik 1960.

3. Potęga snu. [Proza poetycka]. Warszawa: Wydawnictwo J. Mortkowicza 1928, 81 s.

Zawartość

Życie snem Marii; Relacja o Joannie; Do Beatrycze.

4. Słowacki. Powieść. Wstęp: S. Wasylewski. Poznań: Wydawnictwo Polskie R. Wegnera [1929], 312 s. Wyd. nast. Warszawa: Czytelnik 1958.

5. Rok 1863. [Powieść]. Poznań: Wydawnictwo Polskie R. Wegnera [1931], 461 s. Wyd. nast. z posłowiem i corrigendą J. Wołoszynowskiego. Gomulickiego Białystok: Versus 1992.

6. O świętym Kazimierzu, królewiczu polskim. [Proza poetycka]. Warszawa: Drukarnia Doświadczalna Pracownia Graficzna Salezjańskiej Szkoły Rzemiosł 1934, 20 s.

7. Było tak. [Powieść]. Lwów, Warszawa: Książnica Atlas [1935], 302 s. Wyd. nast. Paryż: Instytut Literacki 1978.

8. Idący Chrystus. [Powieść]. Powst. 1939. Druk fragmentów: „Wiadomości Literackie” 1939 nr 26, 28, 30, 35; pt. Ojczyzna matki. „Dziennik Literacki” 1947 nr 9.

9. Cóż to za nieznajome miasto? [Szkice]. Warszawa: Czytelnik 1957, 148 s. Wyd. 2 tamże 1963.

Zawartość

Stare Miasto; Plac Saski; Plac Teatralny; Powiśle; Nowe Miasto; Trakt Mazowiecki; Krakowskie Przedmieście; Wilanów; Praga; Mosty; Norwid; Wisła.

10. Wiersze wybrane. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1958, 219 s.

11. Opowiadania podolskie. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1959, 236 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1960, wyd. 3 1978, wyd. 4 1996.

Zawartość

Sylwester; Atak serca; Wyrąbane dęby; Nenufary; Latający ptak; Diabeł; Kwiat mimozy; Wrzeciono; Wiry; Pancylia; Ze snu sen; Niebieska poczta; Dumka; Menuet; Demon secesji; Buraczycha; Pan z Bahwy.

Adaptacje

radiowe

Poszczególnych opowiadań:.
Pancylia; Demon secesji. Adaptacja: Z. Rakowiecka. Polskie Radio 1967.
Latający ptak pt. Żurawie. Adaptacja: Z. Kopalko. Polskie Radio 1973.
Kwiat mimozy. Adaptacja: Z. Kopalko. Polskie Radio 1976.

12. Morze i żeglarz. (Komedia trojańska). Dialog 1962 nr 1 s. 5-16.

13. Teatr miniatur. [Utwory dramatyczne]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1962, 264 s.

Zawartość

Przygoda Akteona; Dwaj słudzy dwóch panów; Stara oberżystka; Morze i żeglarz [poz. ]; Kompleks Hamleta; Zagadka Sfinksa; Nad Wielkim Kanałem; Autobiografia Don Kichota; Przemiana Orfeusza.

Adaptacje

radiowe

poszczególnych utworów:.
Dwaj słudzy dwóch panów; Autobiografia don Kichota pt. Dwa motywy hiszpańskie. Adaptacja: Z. Zawadzka. Polskie Radio 1972.
Stara oberżystka; Nad wielkim Kanałem pt. Dwa mosty. Adaptacja: W. Chłystowski. Polskie Radio 1981.

14. Szkice teatralne i literackie. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1970, 195 s.

Zawartość

Od autora. — Szkice: Ponad czasem [dot. L. Solskiego]; Syrena w Smoczej Jamie; Drzewo [dot. S. Jaracza]; Dwie kurtyny [dot.: J. Szaniawski: Dwa teatry]; Wbrew prawu dżungli [dot. J. Giraudoux]; List z Warszawy; Mgła nad Wisłą [dot. występów zespołu baletowego The Sadler's Wells Ballet w Warszawie w 1947]; Plejady; Teatr autentyzmu [dot. teatru rosyjskiego]; Godzina myśli; Pastorałki 1947; Gospoda pod Hejnałem; „Studia” Stanisławy Wysockiej; Pamięci Osterwy; Goście z Francji [dot. teatru Jouveta]; Tradycja przez nowatorstwo [dot. teatru Jouveta]; Oczami bajki [dot. teatru Obrazcowa]; Fortepian Chopina; Słowiki Słowackiego; Wspomnienie ze Wschodu; Jan Lechoń; Poemat biograficzny [dot. L. Schillera], — nadto recenzje teatralne.

15. Przed wschodem księżyca. [Opowiadania]. Warszawa: Czytelnik 1971, 119 s.

Zawartość

Odyseusz; Wernyhora; Przed wschodem księżyca; Niedźwiedź; Iwan Machno; Semen Bezditnyj; Pan Sędzia; Panna Anetka, trochę poetka; Życie; Śmierć; Źródło; Kniaź; Wychowanka; Przywidzenie; Kobza z drzewa dereniowego; Testament; Wielka metafora.

Przekłady

1. N. Pogodin: Człowiek z karabinem. Sztuka w 3 aktach, 13 obrazach z epilogiem. Wystawienie: Warszawa, Teatr Narodowy 1954. Druk: Teatr radziecki. Warszawa 1967 t. 2 s. 471-558.
2. N. Wegstem: Dombey i syn. Komedia w 4 aktach. Wystawienie: Warszawa, Teatr Narodowy 1954.
3. K. Paustowski: Złota róża. Uwagi o pracy pisarza. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1957, 260 s.

Omówienia i recenzje

Ankieta dla IBL PAN ok. 1956.

Wywiady

Podróż w krainę wspomnień Juliana Wołoszynowskiego. Rozm. H. Przewoska. Stolica 1961 nr 8.

Słowniki i bibliografie

Słownik współczesnych pisarzy polskich. T. 3. Warszawa 1965.
Słownik biograficzny teatru polskiego. T. 2. 1900-1980. Warszawa 1994.
Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny. T. 2. Warszawa 2000 (A. Konkowski).

Ogólne

Artykuły

S. Piasecki: Cook, Pontus de la Gardie i „Było tak. W tegoż: Prawo do twórczości. Warszawa 1936, przedruk w tegoż: Prosto z mostu. Kraków 2003.
S. Lichański: Julian Wołoszynowski. Tygodnik Kulturalny 1965 nr 13.
J.Z. Słojewski: Pisarz z kresów. Kultura 1978 nr 11, nawiązanie: W. Natanson. „Tamże” 1978 nr 16.
J.W. Gomulicki: Na ubitej ziemi. (O pojedynku Juliana Wołoszynowskiego z Arnoldem Szyfmanem). Pamiętnik Teatralny 1984 nr 1/2.
W. Natanson: Co to za nieznajoma twórczość?. W tegoż: Hierarchie i sylwety. Warszawa 1985.
M. Nowakowski: Julian Wołoszynowski. Tygodnik Powszechny 1985 nr 9, przedruk pt. Pan Julian Wołoszynowski. w tegoż: Karnawał i post. Paryż 1988.
B. Sokołowska: Juliana Wołoszynowskiego wyobrażeniowa podróż po pograniczu kultur. W: Topika pogranicza w literaturze polskiej i niemieckiej. Rzeszów 1998.
E. Szczepkowska: Podolskie opowieści Juliana Wołoszynowskiego. Kresy 1998 nr 3.
B. Hadaczek: Podole w poetyce Juliana Wołoszynowskiego. W: Kresy w literaturze polskiej. Gorzów Wielkopolski 1999.
B. Sokołowska: Kreacje przestrzeni w cyklu podolskim Juliana Wołoszynowskiego. Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Rzeszowie. Historia Literatury 1999 z. 5.
A. Kieżuń: Rok 1863 na różne sposoby opowiedziany w powieści Juliana Wołoszynowskiego. W tejże: Śladami tradycji. Białystok 2004.
E. Szczepkowska: Gawędowe stylizacje Juliana Wołoszynowskiego. W: Swojskość i obcość. Olsztyn 2004.

Okulary

[J. Iwaszkiewicz] Eleuter. „Wiadomości Literackie1926 nr 11.
L. Pomirowski. „Głos Prawdy Literackiej1926 nr 32.

O Twardowskim, synu ziemianki, obywatelu piekieł, dziś księżycowym lokatorze

S. Napierski: Mit o Twardowskim. Wiadomości Literackie 1927 nr 20.
L. Pomirowski. „Głos Prawdy Literackiej1927 nr 99, przedruk w tegoż: Doktryna a twórczość. Warszawa 1928.
W. Zechenter: Poemat o Twardowskim. Gazeta Literacka 1927 nr 8.
Z. Żygulski. „Lwowskie Wiadomości Muzyczne i Literackie1927 nr 10.
Z. Hejkowski: Boruta w literaturze pięknej. Rzecz o regionalnym motywie literackim. „Prace Polonistyczne” Seria 1: 1937.
W. Sadkowski: Duch księżycowy — czy duch wieczny rewolucjonista?Nowe Książki1960 nr 15.

Potęga snu

S. Baliński: Proza Wołoszynowskiego. Wiadomości Literackie 1928 nr 17.
H. Naglerowa. „Prawda1928 nr 6.
L. Pomirowski. „Polska Zbrojna1928 nr 50.
I. Wieniewska: W kolisku legend. Lwowskie Wiadomości Muzyczne i Literackie 1928 nr 5.

Słowacki

J. Birkenmajer: Kuniugacje Słowackiego. Filomata 1929 nr 6.
R.M. Blüth: Gawęda poetycka o Słowackim. Polska Zbrojna 1929 nr 68.
E. Breiter: Żywot urojony. Wiadomości Literackie 1929 nr 25.
C. Jellenta: Powieść o Słowackim. Epoka 1929 nr 43.
T. Makowiecki. „Pamiętnik Warszawski1929 nr 1.
L. Pomirowski: Powieść o Słowackim. Głos Prawdy 1929 nr 279.
A. Prędski: Żywot urojony i poroniony. Echo Tygodnia 1929 nr 27.
J.E. Skiwski: Sen o Słowackim. Myśl Narodowa 1929 nr 11.
K. Meloch: Portret urojony czy rzeczywisty. Nowe Książki 1958 nr 15.
M. Jasińska: Słowacki” Juliana Wołoszynowskiego i „Płomień róży” Stefana Flukowskiego a konwencje powieści biograficznej. W: O prozie polskiej XX wieku. Wrocław 1971.

Rok 1863

E. Breiter: Historia a współczesność. Wiadomości Literackie 1931 nr 50.
S. Piasecki: O roku ów... ABC Literacko-Artystyczne 1931 nr 374, przedruk w: Prosto z mostu. Warszawa 1934.
S. Baczyński. „Polonista1932 z. 3.
K. Husarski. „Droga1932 nr 9.
J.E. Skiwski. „Tygodnik Ilustrowany1932 nr 9.
A. Galis: Dwaj pisarze o swojej wizji roku 1863. Tygodnik Ilustrowany 1933 nr 4, przedruk w tegoż: Poszukiwania prawdziwej rozmowy. Warszawa 1977 [dot. także: P. Choynowski: Kuźnia].
Z. Bieńkowski: Z klasyki współczesności. Nowy Świat 1992 nr 113.
J.W. Gomulicki: Noc. Las. Księżyc. (O Julian Wołoszynowski (1898-1977) i jego „Roku 1863”). „Zeszyty Literackie”, Paryż 1992 nr 38, przedruk w tegoż: Aleje czarów. Warszawa 2000.
Z. Florczak: Nałóg lektury: Julian Wołoszynowski i jego „Rok 1863. Nowe Książki 1993 nr 3.
S. Piasecki: O roku ów. W tegoż: Prosto z mostu. Kraków 2003.

Było tak

E. Breiter: Historia Polski w skrócie powieściowym. Wiadomości Literackie 1936 nr 3.
S. Piasecki: Cook, Pontus de la Gardie i „Było tak. Prosto z Mostu 1936 nr 14.
S. Rogoż. „Skamander1936 nr 67.
Z. Starowieyska-Morstinowa. „Przegląd Powszechny1936 t. 211.
K.W. Zawodziński: Było inaczej. Pion 1936 nr 4.
J. Szczawiej: Było tak. W tegoż: Laur i cień. Warszawa 1977.
J. Ciechanowski: Od Popiela do Piłsudskiego. „Kultura”, Paryż 1979 nr 5.
S. Kuryłło: Było inaczej. „Tydzień Polski”, Londyn 1984 nr 11.

Cóż to za nieznajome miasto?

J.W. Gomulicki: Słowo rzucone na głębie pamięci. Nowe Książki 1957 nr 22, przedruk pt. Warszawa przez okulary Prospera w tegoż: Zygzakiem. Szkice, wspomnienia, przekłady. Warszawa 1981.
S. Podhorska-Okołów: Jeszcze jedno oblicze Warszawy. Twórczość 1958 nr 4.
Z. Kozarynowa: Dumania o Warszawie. „Wiadomości”, Londyn 1963 nr 46.
A. Grzymała-Siedlecki: Warszawa w oczach poety. Tygodnik Powszechny 1964 nr 1.

Wiersze wybrane [1997]

S. Gogłuska: W stronę marzeń. Nowa Kultura 1958 nr 42.
B. Ostromęcki: Wiersze wybrane” Wołoszynowskiego. Nowe Książki 1958 nr 13.

Opowiadania podolskie

M. Danilewiczowa: Elegie podolskie. „Wiadomości”, Londyn 1959 nr 31.
J. Krzyżanowski: W krainie dziwności. Nowe Książki 1959 nr 13.
J. Sławiński: Wieczór nad albumem starych fotografii. Twórczość 1959 nr 6.
E. Szermentowski: Proza Juliana Wołoszynowskiego. Kierunki 1959 nr 31.
Z. Kozarynowa: Żyzne Podole. „Wiadomości”, Londyn 1960 nr 45.
R. Wasita: Przypomnienie Wołoszynowskiego. Nowa Kultura 1960 nr 44.
Z. Umiński: Romantyczność. Kierunki 1978 nr 27.
P. Szewc: Głosy z Podola. Twórczość 1987 nr 5.
W. Paźniewski: Podróże pamięci. Nowe Książki 1996 nr 11.
E. Szczepkowska: Zegar mego życia zawsze się późnił.... O opowiadaniach podolskich Juliana Wołoszynowskiego. W: Zmierzch świata? Olsztyn 1997.

Szkice teatralne i literackie

S. Kowalewski: Na przełęczy dwóch epok. Nowe Książki 1970 nr 13.
[J. Timoszewicz] (vit.). Teatr 1970 nr 11.
A. Zawistowska: Dzień powszedni teatru i chwila myśli. Życie Literackie 1970 nr 47.

Przed wschodem księżyca

A. Konkowski: Pogoń za zagubionym echem. Nowe Książki 1972 nr 14.
S. Stabryła: Głosy z przeszłości. Twórczość 1972 nr 6.
J. Zagańczyk. „Tygodnik Powszechny1972 nr 42.