BIO

Urodzony 16 listopada 1930 w Warszawie; syn Szymona Jakuba Wojdowskiego, stolarza-tapicera, i Edwardy z domu Bark. W czasie okupacji niemieckiej, latem 1942 został uratowany z warszawskiego getta. Ukrywał się (posługując się dokumentami na nazwisko Bogdan Kamiński) początkowo na terenie Warszawy (na Kole i na Żoliborzu), następnie we wsi Leszczydół Stary pod Wyszkowem i ponownie w Warszawie. Przez parę miesięcy w 1943 uczył się na tajnych kompletach gimnazjalnych na Żoliborzu w Warszawie. Po wybuchu powstania warszawskiego uciekł do Ołtarzewa pod Ożarowem i tam zastał go koniec wojny. W 1945 krótko przebywał w Lubartowie, gdzie podjął naukę w średniej szkole rolniczej, później w Lublinie uczył się w zawodowym gimnazjum elektromechanicznym, pracując jednocześnie jako goniec w drukarni. Od lipca 1945 mieszkał w Karpaczu, w internacie prowadzonym przez Robotnicze Towarzystwo Przyjaciół Dzieci (RTPD) i tam uczęszczał do gimnazjum. W 1947 powrócił do Warszawy. W 1949 zdał egzamin maturalny w Liceum im. B. Limanowskiego, także prowadzonym przez RTPD. W tymże roku rozpoczął studia polonistyczne na Uniwersytecie Warszawskim; w 1954 uzyskał magisterium. W czasie studiów pracował jako goniec w drukarni (1949-50) oraz jako reporter terenowy w tygodniku „Wieś” (1951-54); tu debiutował w 1951 jako krytyk literacki recenzją książki Jana Koprowskiego pt. Opowieść o moim ojcu, zatytułowaną Zbeletryzowana biografia chłopska (nr 33), a w 1952 jako prozaik reportażem pt. Pierwsze dni w Konotopie (nr 38); za właściwy debiut prozatorski uważał opowiadanie pt. Poszukiwanie, ogłoszone w 1956 w miesięczniku „Twórczość” (nr 12). W 1954-56 pracował w redakcji „Przeglądu Kulturalnego” jako reporter, felietonista i recenzent. W 1957-58 mieszkał na Mazurach, utrzymując się z drobnych publikacji w czasopismach. Rozwijając twórczość literacką, publikował artykuły i recenzje oraz fragmenty prozy m.in. w „Życiu Literackim” (1952-81, z przerwami), „Tygodniku Zachodnim” (1957-58), „Sztandarze Młodych” (1957-59). Po powrocie do Warszawy kierował w 1960-64 działem teatralno-filmowym w redakcji dwutygodnika „Współczesność”; tu publikował stały cykl felietonów i recenzji teatralnych pt. Na proscenium. Od 1961 należał do Związku Literatów Polskich (do rozwiązania Związku w 1983). W 1964 w ramach tzw. wymiany kulturalnej odbył podróż do Chin. Od 1965 był związany z Marią Iwaszkiewicz, redaktorką (ślub w 1973), z którą zamieszkał w Podkowie Leśnej pod Warszawą. W 1968-71 współpracował z dwutygodnikiem „Nowe Książki”. W 1970-72 drukował stały cykl felietonów-recenzji w dwutygodniku „Teatr”, a w 1972-74 felietonów telewizyjnych w tygodniku „Ekran”. W 1972-74 był redaktorem działu w tygodniku „Fołks-Sztyme”. Prozę artystyczną oraz artykuły i recenzje literackie ogłaszał m.in. w „Kulturze” (1964-66), „Tekstach” (1971) i „Twórczości” (1976-78). W 1976 przeprowadził się wraz z żoną do Warszawy. W następnych latach podróżował m.in. do Bułgarii (1972), Włoch (1973, 1975), Anglii i Holandii (1978) oraz do Grecji (1980). W 1984 i ponownie w 1985 odbywał kurację w Instytucie Psychiatrii i Neurologii na Sadybie w Warszawie. W 1986 odbył wraz z żoną podróż do Izraela. W 1987 otrzymał wyróżnienie niezależnego Funduszu Literatury. W 1990 wszedł w skład Zarządu Głównego Stowarzyszenia Pisarzy Polskich. W 1991 założył Fundację Kulturalną Masada, która miała stanowić forum kultury żydowskiej, zajmując się wydawaniem kwartalnika i książek oraz organizacją wystaw. W tymże roku pod jego redakcją ukazał się jedyny numer kwartalnika „Masada” (jesień 1991), w którym m.in. opublikował apel do pisarzy pokolenia Szoah o spotkanie na kongresie w Warszawie. Był członkiem Stowarzyszenia Dzieci Holocaustu w Polsce. Od 1990 przeżywał nawroty depresji; w 1992 przebywał na leczeniu w szpitalu psychiatrycznym na warszawskiej Sadybie. Zmarł śmiercią samobójczą 21 kwietnia 1994, w trakcie odbywania kuracji w szpitalu dla nerwowo chorych; pochowany na Cmentarzu Żydowskim w Warszawie.

Twórczość

1. Rampsynit, czyli przypowieść egipska. Sztuka w 3 aktach. Prapremiera: Zielona Góra, Teatr Ziemi Lubuskiej 1959.

2. Wakacje Hioba. [Opowiadania]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1962, 243 s.

Nagrody

W plebiscycie paryskiej „Kultury” tom uznany za najlepszą książkę krajową 1962 r., w 1964 – nagroda Fundacji im. Kościelskich w Genewie.

Zawartość

Poszukiwanie; Którędy szli; Basy; Kierat; Krawaty koszule konfekcja męska Henryk Jamroz; Naga ziemia; Wakacje Hioba.

3. Konotop. [Powieść]. Warszawa: Czytelnik 1966, 175 s. Wyd. 2 tamże 1982.

4. Próba bez kostiumu. Szkice o teatrze. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1966, 259 s.

Pierwodruk w cyklu „Na proscenium”, „Współczesność1960-1964.

Zawartość

Od autora; Jatki królewskie [dot.: W. Szekspir: Ryszard lII]; Niby Baszmaczkin [dot.: J. Tuwim: Płaszcz, wg. M. Gogola]; Kram króla Magnusa [dot.: G.B. Shaw: Wielki kram]; Rzecz dzieje się w Nyadnanawe [dot.: S. O’Casey: Kogut zawinił]; Melokinodram. Cztery pretensje o Makbeta [dot. sztuki W. Szekspira w inscenizacji B. Korzeniewskiego]; Ramota w czterech aktach [dot.: G. Zapolska: Ich czworo]; Freyer, człowiek cechu; Reńskie, galizowane [dot.: F. Dürrenmatt: Anioł zstąpił do Babilonu]; Peruka dla Boga Ojca [dot.: W. Szekspir: Makbet, przedstawienie „The Old Vic Company”]; Teatr jej widzę ogromny [dot.: F. Sagan: Zamek w Szwecji]; Romans z telefonem [dot.: W. Gibson: Dwoje na huśtawce]; Jaskinia filozofów. (List do reżysera***) [dot.: Z. Herbert: Drugi pokój; Jaskinia filozofów]; Bérenger skazany na siebie [dot.: E. Ionesco: Nosorożec]; Felieton pokorny o Marceau [dot.: M. Marceau: Etiudy stylu. Cz. 2. Pantomimy Bipa]; Monsieur Hulot oskarżony o wolność [dot. filmu pt.Mój wujaszek”, scenariusz: J. Tati i J. Lagrange]; Theologeion [dot. eksperymentalnego studia filmu czechosłowackiego „Laterna Magica”]; Metanaturalizm; Helena Modrzejewska i dzieci [dot.: L.H. Morstin: Moje przygody teatralne]; Komedia moralnego szantażu [dot.: T. Rittner: Wilki w nocy]; Dwa kilometry scenografii, czyli krwawe gody malarstwa z teatrem; Chimera, zwierzę teatralne [dot.: A. Fredro: Dożywocie]; „Wesele” [S. Wyspiańskiego] jakie jest; Ucieczka w chorobę [dot.: F. Dürrenmatt: Fizycy]; Święta Joanna ze stacji pomp [dot.: B. Brecht: Wizje Simony Machard]; Gusła i egzorcyzmy [dot.: A. Mickiewicz: Dziady]; Quasi-awangarda; Przyczynek do tematu: Man i nietzscheanizm epoki [dot.: T. Mann: Fiorenza; Mario i czarodziej]; Don Juan w niebie [dot.: M. Frisch: Don Juan czyli miłość do geometrii]; Witkacy dozwolony od lat czternastu [dot.: S.I. Witkiewicz: Kurka wodna]; Krytyk i aktor [dot.: J.P. Gawlik: Twarze teatru]; Theatrum militans Leona Schillera.

5. Chleb rzucony umarłym. [Powieść]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1971, 501 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1973, wyd. 3 1975, wyd. 4 1978, wyd. 5 1979, wyd. 6 1981, wyd. 7 1990; [wyd. 8] Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie 2005.

Nagrody

Nagroda Ministra Kultury i Sztuki II stopnia w 1975.

Przekłady

angielski

Bread for the departed. [Przeł.] M.G. Levine. Evanston 1997.

hebrajski

Lehem zaruq le-metim. [Przeł.] T. Hatalgui. Jerusalem 1981.

japoński

Shisha-ni nagerareta pan. [Przeł.] K. Masatoshi. Tōkyō 1976. [Wyd. 2] tamże 1989.

niemiecki

Brot für die Toten. [Przeł.] H. Bereska. Berlin 1974, wyd. nast. tamże 1982.

6. Mały człowieczek, nieme ptaszę, klatka i świat. Opowiadania. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1975, 168 s.

Zawartość

Opowiadania zza muru: Mały człowieczek, nieme ptaszę, klatka i świat (Izaakowi Celnikierowi); Worek; Awantura na Krochmalnej; Krwawarączka; Plac Grzybowski; Jutro wolni. — Ścieżka.

7. [Siedem] 7 opowiadań. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1978, 223 s.

Zawartość

Zawiera z poz. : Wakacje Hioba; Krawaty koszule konfekcja męska Henryk Jamroz; Którędy szli, — z poz. : Ścieżka; Awantura na Krochmalnej; Mały człowieczek, nieme ptaszę, klatka i świat; Worek.

8. Maniuś Bany. [Opowiadania]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1980, 200 s.

Zawartość

Autosacrum; Stasia – mleczarka; Maniuś Bany; Stróż na placu; Wieczne młaki.

9. Wybór opowiadań. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1981, 323 s. Wyd. 2 tamże 1985.

Zawartość

Zawiera z poz. : Wakacje Hioba; Krawaty koszule konfekcja męska Henryk Jamroz; Którędy szli, — z poz. : Ścieżka; Awantura na Krochmalnej; Mały człowieczek, nieme ptaszę, klatka i świat; Worek; Plac Grzybowski, — z poz. : Maniuś Bany; Wieczne młaki; Autosacrum.

10. Mit Szigalewa. Szkice. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1982, 283 s.

Zawartość

Zawiera szkice: Komiks i serial [dot. seriali telewizyjnych]; Mecz piłki nożnej [jako widowisko]; Akcja na scenie i czas; Norma, wzór użytkowy, wymiana [dot. związków kina, teatru i mody]; Pięciobramne Powązki Mirona Białoszewskiego [dot.: Osmędeusze]; Kiedy odbyła się prapremiera „Ślubu”? [W. Gombrowicza]; Czekanie na Tejrezjasza [dot. ewolucji powieści]; Szekspir przestosowany [dot.Hamleta” w przekł. J.S. Sity]; Wilam Horzyca o dramacie [recenzja: O dramacie. Warszawa 1969]; Czysty teatr [dot. metafory scenicznej]; Wojciech Bogusławski i jego amfiteatr; O cyrku; Czasy inscenizacji [dot.gwiazdorstwa” wśród współczesnych reżyserów]; Odmowa zaufania [dot. T. Różewicza]; Więzień Borowski 119198 [dot. opowiadań T. Borowskiego]; Księga rodzaju [dot. twórczości Vercorsa]; Forma i bezkształt [dot. formy powieści]; O „Pieśni nad pieśniami” Szolema Alejchema, — oraz recenzje literackie i teatralne.

11. Krzywe drogi. [Opowiadania]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1987, 172 s.

Zawartość

Pascha; Krzywe drogi; Stary doktor.

12. Judaizm jako los. [Esej]. „Puls1993 nr 3 s. 61-78.

13. Tamta strona. [Powieść]. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie 1997, 143 s.

Brak informacji o dacie powstania — W 1996 do druku z maszynopisu podała i posłowiem opatrzyła M. Iwaszkiewicz-Wojdowska.

14. Chodź, chabeto, w kieracie!; Zemsta kołtuna. (Z niepublikowanych dzienników Bogdana Wojdowskiego). „Midrasz1998 nr 4 s. 48-54.

Cz. 1 notatek pochodzi z 1961, cz. 2 z 1969. — Rękopis w posiadaniu M. Iwaszkiewicz-Wojdowskiej.

Adaptacje

Ch. Dickens: Klub Pickwicka. Adaptacja pt. Przygoda w Manor Farm. Telewizja Polska 1971.

Prace redakcyjne

1. I. Krasicki: Powiastki wschodnie. Red., wstęp, objaśnienia B. Wojdowski. Warszawa: Nasza Księgarnia 1952, 73 s.

Omówienia i recenzje

Ankieta dla IBL PAN 1976, 1988.

Informacje rodziny 2003.

Wywiady

Pisarz bez generacji. Spotkanie z Bogdanem Wojdowskim. Rozm. G. Banaszkiewicz. „Tydzień1979 nr 6.
Pisarz musi widzieć przyszłość. [Rozmowa z 1983]. W: W. Wiśniewski: Lekcja polskiego. Warszawa 1993.

Słowniki i bibliografie

Słownik współczesnych pisarzy polskich. Seria 2. T. 3. Warszawa 1980 (R. Loth).
Literatura Polska po 1939. Przewodnik encyklopedyczny. T. 1. Warszawa* 1989 ([J. Wróbel] jw).
Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny. T. 2. Warszawa 2000 (J. Maciejewski).

Ogólne

Książki

A. Molisak: Judaizm jako los. Rzecz o Bogdanie Wojdowskim. Warszawa: Cyklady 2004, 381 s.

Artykuły

J. Wróbel: Tematy żydowskie w prozie polskiej 1939-1987. Kraków 1991, passim.
L. Bugajski: Widzieć i dać świadectwo. „Radar1979 nr 3, przedruk w tegoż: W gąszczu znaczeń. Kraków 1988.
J. Błoński: Autoportret żydowski, czyli o żydowskiej szkole w literaturze polskiej. W tegoż: Biedni Polacy patrzą na getto. Kraków 1994.
H. Grynberg: Bogdan Wojdowski był moim bratem. „Tygodnik Powszechny1994 nr 25.
A. Zawada: Każde spojrzenie może być ostatnim. O Bogdanie Wojdowskim. „Odra1994 nr 11, przedruk w tegoż: Mit czy świadectwo? Wrocław 2000.
H. Zaworska: Śmierć Hioba. „Gazeta Wyborcza1994 nr 96.
Wojdowski między gettem a Masadą. „Midrasz1998 nr 4 [nr poświęcony Bogdanowi Wojdowskiemu, zawiera: P. Matywiecki: Wbrew wszelkim kolcom drutów; A. Molisak: Bogdan Dawid; A. Zvielli: Za późno; J. Duriasz: Taaaka ryba!; H. Grynberg: Umarli i chleb; Y. Umeda: Dotknięcie pokrzywy].
A. Molisak: Wojdowski rzucony żywym. „Nowa Okolica Poetów1999 nr 2.
A. Molisak: Zapis pamięci — zapis nieobecności. (Chleb rzucony umarłym). W: Czytane na nowo. Warszawa 2004.

Rampsynit, czyli przypowieść egipska

B. Bąk: Debiut jak debiut. „Odra1959 nr 26.
E. Brzozowska: Próby z przypowieściami. „Współczesność1959 nr 14.
S. Hebanowski: Kilka uwag o „Rampsynicie. „Zeszyty Teatralne1959 nr 10.
W. Odojewski. „Nadodrze1959 nr 3.

Wakacje Hioba

H. Bereza: Relaks dla Hioba. „Przegląd Kulturalny1962 nr 24.
A. Bukowska: Na tropach determinizmu. „Współczesność1962 nr 15, przedruk w tejże: Przemiany czasu. Kraków 1967.
A. Chruszczyński: Wieść hiobowa. „Walka Młodych1962 nr 25.
A. Drawicz: Nagie manekiny. „Sztandar Młodych1962 nr 163.
Z. Irzyk: Debiut sarkastyczny. „Kierunki1962 nr 25.
W. Mach: Dialog z książką. „Współczesność1962 nr 22, przedruk w tegoż: Szkice literackie. T. 1. Warszawa 1971.
W. Maciąg: Boleść nad nikczemnością świata. „Życie Literackie1962 nr 32.
Z. Macużanka: Na przykładzie Wojdowski. „Nowa Kultura1962 nr 34.
B. Michałowska: Powrót do klasyka. „Polityka1962 nr 32.
J. Wyka: Hiobom nie przysługują urlopy. „Tygodnik Kulturalny1962 nr 27.
Z. Żabicki: Przygody Hioba. „Nowe Książki1962 nr 15, przedruk w tegoż: Proza... proza... Warszawa 1966.
T. Burek: Odejście błazna. „Twórczość1963 nr 3.
[J. Stempowski] P. Hostowiec: Nagrody dla debiutantów. „Na Antenie”, Monachium 1964 nr 12.

Konotop

A. Bukowska: Piękna sztuka pisania. W: Proza, poezja. 1966. Warszawa 1967.
T. Burek: O mniejszą stawkę. „Twórczość1966 nr 10.
J. Katz: Cud w Konotopie. „Współczesność1966 nr 11.
W. Maciąg: Powieść o cudzie. „Życie Literackie1966 nr 27.
K. Nowicki: Konotop”, czyli pokusa kreacji. „Wiatraki1966 nr 15.

Próba bez kostiumu

B. Frankowska: Teatr świadomy. „Miesięcznik Literacki1967 nr 1.
J. Hera: Wokół „Próby bez kostiumu. „Dialog1967 nr 3.
B. Kazimierczyk: Ostro i z przekonaniem. „Kierunki1967 nr 14.
J. Koenig: Wojdowski o teatrze. „Współczesność1967 nr 3.
M. Masłowski: Na tropie mistyfikacji. „Kultura1967 nr 7.
M. Sienkiewicz: Spory o teatr. [...] Rozprawa z awangardyzmem. „Życie Literackie1967 nr 6.
A. Werner: W granicach obrządku. „Nowe Książki1967 nr 4.

Chleb rzucony umarłym

W. Maciąg: Chleb skazanych. „Nowe Książki1971 nr 23.
K. Nowicki: Epicka elegia. „Tygodnik Kulturalny1971 nr 50, przedruk w tegoż: Dziennik krytyczny. Gdańsk 1981.
P. Śpiewak: Widzieć wyraźnie, ostro ten świat. „Współczesność1971 nr 25.
M. Bajerowicz: Judenfreimachung. „Nurt1972 nr 7.
Z. Bieńkowski: Zamach na epikę. „Twórczość1972 nr 3.
A. Bukowska: Świadectwo przyniesione żywym. „Miesięcznik Literacki1972 nr 4.
M. Jarochowska: Czarna godzina. „Życie Literackie1972 nr 22.
A. Lisiecka. „Wiadomości”, Londyn 1972 nr 37, przedruk w tejże: Przewodnik po literaturze krajowej. Londyn 1975.
J. Łukasiewicz. „Tygodnik Powszechny1972 nr 2.
I. Maciejewska: Apokalipsa spełniona. „Odra1972 nr 3.
R. Matuszewski: Opowieść o getcie warszawskim. „Nowe Drogi1972 nr 4, przedruk pt. Jeszcze jeden rozdział apokalipsy w tegoż: Z bliska. Kraków 1981.
J. Niecikowski: Protokół z miejsca zagłady. „Literatura1972 nr 1.
M. Sprusiński: Wyrazić ten świat. „Kultura1972 nr 13, przedruk pt. Ciężar umarłych w tegoż: Między prawdą a zmyśleniem. Kraków 1978.
A. Tatarkiewicz: Ocalenie. „Polityka1972 nr 6.
S. Wygodzki. „Tydzień Polski”, Londyn 1972 nr 39.
K. Zbyszewski: Czasy wojny. „Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza”, Londyn 1972 nr 178.
A. Molisak: Modlitwy kapłanów, modlitwy żebraków. „Teksty Drugie2002 nr 12.
K. Misztal: Niewyrażalne, nieprzedstawialne: dyskurs pamięci a figury reprezentacji w prozie po Auschwitz. („Chleb rzucony umarłym” Bogdana Wojdowskiego). W: Pisarze polsko-żydowscy XX wieku. Warszawa 2006.

Mały człowieczek, nieme ptaszę, klatka i świat

Z. Bauer: Czy droga do eposu?Życie Literackie1975 nr 46.
S. Kryska: Poezja w prozie. „Sztandar Młodych1975 nr 227.
J. Lichten: Każde spojrzenie może być ostatnim. „Tydzień Polski”, Londyn 1975 nr 46.
W. Maciąg: Z getta. „Nowe Książki1975 nr 24.
K. Nowicki. „Fakty1975 nr 39.
M. Sprusiński: Mały człowieczek po tamtej stronie. „Literatura1975 nr 40.
P. Śpiewak: Pamięć. „Więź1975 nr 12.
J. Walc: Po prostu wojna. „Polityka1975 nr 43.
T.J. Żółciński: Requiem dla zmarłych, requiem dla żywych. „Tygodnik Kulturalny1975 nr 41.
A. Boniecki: Kimże jest człowiek i jakie jest jego znaczenie?Tygodnik Powszechny1976 nr 3 [dot. też: Chleb rzucony umarłym].
H. Kubicki: Gorzki smak prozy. „Odra1976 nr 2.
J. Pieszczachowicz: Mały człowieczek — i wielka historia. „Kultura1976 nr 2.
B. Zadura: Okruchy rzucone umarłym. „Twórczość1976 nr 9, przedruk w tegoż: Radość czytania. Lublin 1980.

Maniuś Bany

K. Mętrak: Wojdowski. „ludzie stamtąd”. „Kultura1980 nr 50.
L. Rola: Cytaty z życia. „Twórczość1981 nr 3.
M. Sprusiński: Autosacrum nasze powszednie. „Literatura1981 nr 21.
K. Stanisławski: Portret środowiskowy. „Literatura1981 nr 7.

Mit Szigalewa

J. Majcherek: Krytyka osobna Bogdana Wojdowskiego. „Teatr1983 nr 9.
B. Rogatko: Sztuka w świecie techniki. „Twórczość1983 nr 11.
I. Libucha: Wojdowski: obrona rygorów. „Dialog1984 nr 2.

Krzywe drogi

A. Dajbor: Niech to już nazywa się życiem. „Twórczość1987 nr 10.
A. Drawicz: Uwikłanie bez pocieszenia. „Powściągliwość i Praca1987 nr 11.
J. Koprowski: Opowiadania Wojdowskiego. „Nowe Książki1987 nr 11/12.
A. Marzec: Poza obyczajową egzotyką. „Miesięcznik Literacki1987 nr 11, przedruk w tejże: Co jest w człowieku. Łódź 1994.
M. Orski: Tu nikt nie wygrał. „Odra1989 nr 1.

Tamta strona

L. Bugajski: Daremne ocalenie. „Twórczość1998 nr 6.
M. Jentys: Dzban suchych ostów. „Sycyna1998 nr 17.
B. Kaniewska: Straszny sen Boga. „Kresy1998 nr 2.
G. Wołowiec: Pytania rzucane światu. „Nowe Książki1998 nr 1.
M. Jentys: Księga umarłych Bogdana Wojdowskiego. W tejże: Nić Ariadny. Toruń 2005.