BIO

Urodzony 3 lipca 1884 we wsi Nowiec pod Śremem w rodzinie bezrolnych chłopów; syn Macieja Wojciechowskiego i Agnieszki z Michalaków. W 1891-96 uczęszczał do szkoły powszechnej w pobliskim Kunowie. Po eksmisji rodziny z Nowca mieszkał we wsi Tworzymirki i do 1898 pracował jako robotnik rolny w majątku ziemskim, a następnie przez rok w gospodarstwach rolnych pod Gostyniem. W 1899 wyjechał do Niemiec, gdzie znalazł zatrudnienie w cegielni Oppenheima w Rüdesdorfie pod Berlinem. Od kwietnia 1903 do września 1904 zarobkował, obsługując karuzelę, z którą objechał północne Niemcy, po czym pracował kolejno w kopalni węgla w Dortmundzie, w koksowni, fabryce i gazowni w Wanne oraz kopalni miedzi w Münsfeld w pobliżu Halle. Od października 1906 do września 1908 odbywał służbę wojskową w 26. Pułku Piechoty w Magdeburgu. Następnie do 1911 pracował w kopalni węgla brunatnego w Hammersleben pod Magdeburgiem. W lipcu 1909 ożenił się z Marianną Kozioł, robotnicą. Po ukończeniu kursu zawodowego został w 1911 konduktorem tramwajów w Magdeburgu. Powołany do niemieckiego wojska w 1914 brał udział w walkach pod Brukselą i Antwerpią. Ranny w głowę przebywał w szpitalu od października 1914 do kwietnia 1915. Po demobilizacji został jako jeniec skierowany do kopalni w Gelsenkirchen, gdzie pracował do 1918. Od 1919 mieszkał w Magdeburgu i pracował ponownie jako konduktor i motorniczy tramwajów. Udzielał się w życiu politycznym Polonii, był członkiem Związku Polaków w Niemczech oraz przewodniczącym Towarzystwa Św. Jana — Zjednoczenia Zawodowego Polskiego. Wziął udział w ankiecie rozpisanej przez Polski Instytut Socjologiczny w Poznaniu i w 1923 otrzymał I nagrodę za Życiorys własny robotnika. Zwolniony z pracy w lipcu 1923, powrócił wraz z żoną do kraju w maju 1924. Początkowo mieszkał w Łabiszynie i pracował w pobliskim Piechcinie, a od 1929 w Barcinie. Pracował najpierw w kuźni, następnie jako motorniczy wózków w kamieniołomach Wapienno. Należał do Polskiej Partii Socjalistycznej i do Związku Powstańców Wielkopolskich. W połowie grudnia 1931 na zaproszenie środowiska literackiego przebywał w Warszawie. Twórczością jego zainteresował się m.in. Tadeusz Boy-Żeleński, z którym korespondował. W 1932 otrzymał nagrodę Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, a w 1935 Złoty Wawrzyn Polskiej Akademii Literatury za wybitne zasługi dla dobra literatury polskiej. W czasie okupacji niemieckiej mieszkał i pracował nadal w Barcinie. Wówczas zaczął pisać dalszy ciąg swoich pamiętników. Po wojnie od 1945 należał do Polskiej Partii Robotniczej i pełnił funkcję sekretarza partii w Barcinie (od 1948 członek Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej). Był radnym tamtejszej Miejskiej Rady Narodowej oraz Powiatowej Rady Narodowej w Szubinie. Gromadził własny księgozbiór, który pozwolił mu w 1946 założyć w Barcinie Bibliotekę Publiczną; kierował także tą placówką. Kilka lat przed śmiercią został wykluczony z partii i utracił pracę. Zmarł 17 kwietnia 1958 w Barcinie.

Twórczość

1. Życiorys własny robotnika. Poznań 1930-1972.

[T. 1]. Przedmowa: S. Szuman. Przygotował do druku J. Chałasiński. Poznań: J. Jachowski, Księgarnia Uniwersytecka. Wyd. z zasiłku Magistratu M. Łódź 1930 [antydatowane 1929], XIX, 443 s. Materiały Polski Instytut Socjologicznego. Wyd. nast.: Przedmowa: W. Markiewicz. Przedmowa: do wyd. 1: S. Szuman. Komentarz językowy: M. Gruchmanowa, H. Anders. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1971; wyd. 3 Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1985.

Nagrody

I nagroda w konkursie Polski Instytut Socjologicznego w Poznaniu na pamiętnik robotnika w 1923 r.

Adaptacje

telewizyjne

Adaptacja: T. Malak, Z. Śliwowa. Telewizja Polska 1975.

[T. 2]. Oprac.: F. Jakubczak. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1972, 437 s.; wyd. 3 [!] Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1985.

Adaptacje

teatralne

pt. Urodziłem się w małej wiosce: Adaptacja: S. Drozdowski, J. Perz. Wystawienie: Gniezno, Teatr im. A. Fredry 1969. Telewizja Polska 1969.

2. Raz kiedyś a obecnie. [Obrazki obyczajowe i opowiadania]. Wstępem poprzedził [T.] Boy-Żeleński. Warszawa: M. Arct 1933, XXVIII, 218 s.

Zawartość

Mój duch usnął; Nieszczęśliwy pieniądz; Moje wesele, czyli wesele Polaka na obczyźnie; Zgrozne widowisko; Wojny miłosne; Synu, oszczędzaj!; Niemoralność i patriotismus; Pierwsze nauki; Największe kłopoty; Ostrożny teść; Raz kiedyś, a obecnie; Porównanie; Jaką uciechę ma proletariat?; Miłość jest konieczna do zdrowia; Nie mogę zataić swojej tajemnicy; Precz, matko, bo się zapomnę; Dziady wielkopolskie; Nie bądź skąpy dla żony; Nieszczęśliwa matka; Jak porównać miłość?; Nad rzeką Elbą; Za wiele oszczędzał; Odważna żona; Babka tysiąca prawnuków.

Omówienia i recenzje

Ankieta dla IBL PAN 1951.

Słowniki i bibliografie

Słownik współczesnych pisarzy polskich. T. 4. Warszawa 1966.
Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny. T. 2. Warszawa 2000 (redakcja).

Ogólne

Książki

Jakub Wojciechowski. 1884-1958. [Materiały zebrał i wstępem poprzedził K. Balcerowski]. Bydgoszcz: Kujawsko-Pomorskie Towarzystwo Kulturalne, Robotnicze Stowarzyszenie Twórców Kultury 1988, [10] s.

Artykuły

W. Gombrowicz: U pana Jakuba. Kurier Poranny 1937 nr 190, przedruk w tegoż: Dzieła zebrane. T. 10. Paryż 1973.
W. Rogowski: Zapomniana przyjaźń Boya. Gdynia: Wydawnictwo Morskie 1967 [zawiera też 64 listy do Jakuba Wojciechowskiego], passim.
F. Jakubczak: Jakub Wojciechowski klasyk pamiętnikarstwa robotniczego. Kultura i Społeczeństwo 1974 nr 1.
S. Helsztyński: Dojrzewanie klasowe robotnika. (O Jakubie Wojciechowskim); Uczeni i twórcy o „Życiorysie własnym robotnika” Jakuba Wojciechowskiego. Pamiętnikarstwo Polskie 1975 nr 1/4.
Z. Mrozek: W kręgu pamiętnikarstwa ludowego. (O autobiografii Jakuba Wojciechowskiego). Studia Filologiczne 1979 nr 5 [z bibliografii tekstów i oprac.].
W. Rogowski: Jakub Wojciechowski a pamiętnikarska autohistoria ludzi pracy. W: Naród-kultura-osobowość. Wrocław 1983.
A. Sucharska: Przedstawiam się: Jakub Wojciechowski z Barcina koło Bydgoszczy. Fakty 1988 nr 31.
F. Glura: Pamiętnikarz Jakub Wojciechowski. Przyjaciel Ludu 1992 nr 2/3.

Życiorys własny robotnika

T. Boy-Żeleński: Nasz żywy Szwejk; Także „strajk szkolny. Kurier Poranny 1930 nr 192, 311, przedruk w tegoż: Pisma. T. 17. Warszawa 1959.
Z. Erdmanowa. Pamiętnik Warszawski 1930 z. 9.
J.E. Skiwski: Czas odnaleziony” robotnika polskiego. Wiadomości Literackie 1930 nr 25.
A. Stawar. Miesięcznik Literacki 1930 nr 11, przedruk w tegoż: Szkice literackie. Warszawa 1957.
B. Suchodolski. Ruch Literacki 1930 nr 2.
T. Boy-Żeleński: O Jakubie Wojciechowskim. Pamiętnikarstwo Polskie 1972 nr 1.
F. Fornalczyk. Kronika Wielkopolska 1973 nr 1.
K. Koźniewski: Klęska artysty i awans człowieka. Polityka 1973 nr 28.
J. Pluta: Dzieło Jakuba Wojciechowskiego. (O rehabilitację literacką autora Życiorysu własnego robotnika). Pamiętnikarstwo Polskie 1973 nr 1/2.
R. Sulima: Jakuba Wojciechowskiego „życiorys własny” i ubezwłasnowolniony. Nowe Książki 1973 nr 20, przedruk w tegoż: Dokument i literatura. Warszawa 1980.
S. Bąba, S. Mikołajczak: Frazeologia w „Życiorysie własnym robotnika” Jakuba Wojciechowskiego; Uczeni i twórcy o „Życiorysie własnym robotnika. Pamiętnikarstwo Polskie 1974 nr 3/4.

Raz kiedyś a obecnie

T. Boy-Żeleński. Epoka 1932 nr 2, toż pt. Nowa książka Jakuba Wojciechowskiego. „Wiadomości Literackie” 1932 nr 41, przedruk w tegoż: Wakacje z prydumką. Warszawa 1933, Pisma. T. 18. Warszawa 1959.
P. Hulka-Laskowski: Krytyka chłopskim rozumem. Wiadomości Literackie 1932 nr 54.
K.L. Kamiński: Wojciechowski edukowany. Gazeta Literacka 1932/1933 nr 8.