BIO

Urodzony 19 czerwca 1909 w Warszawie; syn Leona Wittlina, inżyniera, i Ireny Reginy z Krajewskich[P]. Od 1919 uczęszczał do Gimnazjum im. S. Staszica w Warszawie, gdzie w 1928 zdał maturę. Następnie przez rok uczył się w Szkole Morskiej w Gdyni. Po śmierci ojca powrócił do Warszawy i od 1929 studiował prawo na Uniwersytecie Warszawskim. Jednocześnie pracował zarobkowo w różnych zawodach, m.in. był korektorem w Wydawnictwie Współczesnym. W tym też czasie rozpoczął twórczość literacką. Debiutował w 1929 wierszem pt. Pochwała narciarstwa, opublikowanym w czasopiśmie „Przedświt” (nr 98). Należał do grupy literackiej Kadra, skupionej wokół dodatku literackiego dziennika „Ziemia Lubelska”. Od 1930 był współpracownikiem, a następnie zastępcą redaktora tygodnika satyrycznego „Cyrulik Warszawski”; w piśmie tym ogłaszał liczne humoreski i wiersze (pod pseudonimami: Tadzio-Tadzio, Wujaszek Tadzio-Tadzio; tu m.in. cykl Antologia humoru współczesnej Europy). Występował również ze swoimi utworami na wieczorach autorskich Grupy Satyryków Cyrulika Warszawskiego, odbywających się w Kawiarni Artystów Instytutu Propagandy Sztuki. Pracował też w redakcji „Kuriera Czerwonego.” Po uzyskaniu w 1933 magisterium i odbyciu aplikacji zdał w 1935 egzamin sędziowski; pracował kolejno w Ministerstwie Sprawiedliwości, redakcji „Dziennika Ustaw” i w 9. Rejonie Prokuratury Sądu Okręgowego w Warszawie. Równocześnie kontynuował pracę literacką i dziennikarską. Pisał skecze i teksty piosenek dla teatrzyków kabaretowych, m.in. Cyganerii (1933), Cyrulika Warszawskiego (od 1935), Wielkiej Rewii (od 1937), Ali Baby (1939), Małego Qui pro Quo (1939). Współpracował z filmem (głównie jako autor dialogów) i Polskim Radiem, dla którego m.in. opracowywał cykl audycji satyrycznych pt. Wesoła Syrena (także wspólnie ze Światopełkiem Karpińskim). Wiersze satyryczne i felietony publikował m.in. w „Kinie” (1936; podpisywane też T.W.), „Podbipięcie” (1936-37; tu w 1936 felietony pt. Prze moje okienko i w 1937 Spod oka), „Polsce Zbrojnej” (w 1936 cykl felietonów pt. Rozważania aktualne), „Kurierze Polskim” (tu w 1939 cykl pt. Między nami), „Skrzydłach” (tu w 1939 cykl pt. Pęczak i Minoga), „Szpilkach” (1939; podpisywał się Zaczarowany Gucio). Po wybuchu II wojny światowej brał udział w obronie Warszawy w 36. Pułku Piechoty. W 1940 podczas próby nielegalnego przekroczenia granicy Litewskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej został aresztowany. Przebywał w więzieniach w Mińsku, Gorkim, w końcu został zesłany do obozu pracy w Workucie. Zwolniony na podstawie amnestii latem 1941, dotarł w listopadzie tego roku do Buzułuku i zgłosił się do Armii Polskiej. Po pewnym czasie został przydzielony do Biura Oświaty i Propagandy, gdzie m.in. pracował nad szopką dla teatru żołnierskiego. Na wiosnę 1942 wraz z Armią Polską został ewakuowany na Środkowy Wschód. Był współredaktorem tygodnika „Orzeł Biały” (1942-43); wiersze, utwory prozą i artykuły publikował także w „Kurierze Polskim w Bagdadzie” (1943), „Paradzie” (1943-45; podpisywane też: T.W., T. Wit., Tad. Wit.), „W Drodze” (1943-44). Brał udział w kampanii włoskiej w szeregach 2. Korpusu Polskiego. Po zakończeniu wojny i zdemobilizowaniu, zamieszkał w 1946 w Anglii, gdzie zarabiał na życie pracą fizyczną. Nie przerwał pracy literackiej. Od 1946 był członkiem Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie, a od 1950 Brytyjskiego PEN Clubu. Ogłaszał utwory w pismach polskich wydawanych w Londynie: „Dzienniku Polskim i Dzienniku Żołnierza” (1950-51), „Orle Białym” (1951). Przygotował w drugiej połowie lat czterdziestych dwie szopki wystawione w Teatrze Orła Białego. W 1951 przebywał w Paryżu i pracował w polskiej sekcji radia Radiodifussion Français. W 1952 wyjechał do Stanów Zjednoczonych i zamieszkał w Nowym Jorku. Przygotowywał audycje literackie dla radiostacji Głos Ameryki i Radio Wolna Europa, tłumaczył też na polski teksty do dokumentalnych filmów amerykańskich. Od 1952 należał do Amerykańskiego PEN Clubu. Wygłaszał odczyty na uniwersytetach amerykańskich, a także w Kanadzie. W 1958 przeniósł się do Waszyngtonu, gdzie pracował w redakcji miesięcznika Ameryka oraz wykładał literaturę polską na George Washington University. Prozę wspomnieniową oraz recenzje literackie i teatralne zamieszczał m.in. w „Wiadomościach” (Londyn, od 1952 z przerwami, w 1962-76 regularnie) i „Tygodniu Polskim” (Londyn, 1968-79, z przerwami). Został członkiem Polskiego Instytutu Naukowego w Nowym Jorku (w 1961) i Instytutu im. J. Piłsudskiego w Nowym Jorku (w 1962). W latach sześćdziesiątych zaczął pisać powieści biograficzne, także w języku angielskim. Czterokrotnie został wybrany na sędziego przysięgłego Sądu Okręgowego w Waszyngtonie. Był żonaty z Geną Galewską, artystką malarką. Zmarł 4 października 1998 w Waszyngtonie.

Twórczość

1. Trasa na Parnas. [Wiersze]. Warszawa: Księgarnia F. Hoesicka 1929, 40 s.

Tu m.in. cykle: Wykopaliska; Trasa na Parnas.

2. Marzyciel i goście. Powieść. [Cz. 1-3]. Warszawa: Drukarnia Rotacyjna 1933, 48 + 49-110 + 111-172 s. Dod. powieściowy do „Kuriera Porannegonr 18-20. Wyd. nast. T. 1-2 Warszawa: S. Cukrowski [1935].

Nagrody

Nagroda „Kuriera Porannego” w konkursie dla młodych pisarzy na powieść w 1933.

3. Syrena na wędce. Rewia. [Współautor: J. Tuwim] Wim, J. Paczkowski, [A. Słonimski] Prorok, A. Kitschmann, K. Tom, F. Járosy. Prapremiera: Warszawa, Teatr Cyganeria 1933.

4. Przekreślony człowiek. Powieść. T. 1-2. Warszawa: S. Cukrowski 1935, 128 + 129-264 s.

Autor podpisany pseudonimem: Janusz Karniewski.
Początek zob. poz. .

5. Złamane skrzydła. Powieść. Pierwodruk pt. Odwet życia. Express Poranny 1935 nr 1-42. Wyd. osobne T. 1-2. Warszawa: S. Cukrowski 1935, 128 + 129-246 s.

Autor podpisany pseudonimem: Janusz Karniewski.
Cd. zob. poz. .

6. Kochajmy zwierzęta. Rewia świąteczna. [Współautorzy:] M. Hemar, J. Jurandot, A. Minkiewicz. Prapremiera: Warszawa, Teatr Cyrulik Warszawski 1938.

7. Romans z Urzędem Skarbowym. Komedia muzyczna. Muzyka: A. Schütz. Prapremiera: Warszawa, Teatr Cyrulik Warszawski 1938.

8. Orzeł czy rzeszka. Wielka rewia w 20 obrazach. [Współautorzy:] M. Hemar, J. Jurandot, W. Szlengel, [G. Baumritter] A. Włast. Prapremiera: Warszawa, Teatr Ali-Baba 1939.

9. Pięta Achillesa. [Opowiadania satyryczne]. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Plan 1939, 222 s.

Zawartość

Upominek; Amerykańska reklama; Wyprawa polarna; Rozkoszne manicure; Cztery kobiety; Mały piosenkarz; Kuba; Gość upragniony; Wariat i Krysieńka; Święta pokoju; Listy do Redakcji; Michałek; Potęga poezji; Pomyłka; Automatyczny syfon; Depesza; Ostatni Mohikanin; Tradycja; Filantrop; Dorosłe dzieci; Szczęśliwy ojciec; Lekarz i poeta; Przebudzenie; Praworządność; Idealna żona; Dedukcja.

10. Sezonie, otwórz się. Rewia w 20 obrazach. [Współautor: J. Brzechwa] Szerszeń, M. Hemar, J. Jurandot, W. Szlengel, [J. Tuwim] dr Pietraszek, [G. Baumritter] A. Włast. Prapremiera: Warszawa, Teatr Ali-Baba 1939.

11. Strachy na Lachy. Rewia. [Współautorzy:] M. Hemar, W. Szlengel, E. Szlechter. Prapremiera: Warszawa, Małe Qui pro Quo 1939.

12. Polska szopka polityczna – 1942. Widowisko muzyczne w 4 aktach, 6 odsłonach z prologiem i defiladą. Projekty kukiełek: W. Kowańko. Prapremiera: Buzułuk, przedstawienie teatru żołnierskiego Armii Polskiej w Teatrze Miejskim 1942.

Maszynopis 2 wersji szopki w Archiwum Emigracji w Bibliotece Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.
Opis i fragment szopki we wspomnieniu T. Wittlina: Jedyny antysowiecki teatr w ZSRR. „Tydzień Polski”, Londyn 1979 nr 38-40, przedruk „Pamiętnik Teatralny1991 nr 3/4.
Wystawienie następne: Irak, Czołówka Teatralna 1942.

13. Westerplatte. Utwór dramatyczny w 3 aktach. Powst. ok. 1942.

W 1942 przygotowywano wystawienie w teatrze żołnierskim Armii Polskiej (inf. autora).

14. Radosne dni. Rzym: Oddz. Kultury i Prasy 2. Korpusu 1946, 161 s.

Zawartość

Zawiera wiersze oraz prozę wspomnieniową (dot. okresu sprzed wojny i z lat 1939-1940): Radosne dni; Okno na świat; Mały; Klub palaczy; Promocja; Halinka; Cholerny świat; Muzeum okropności; Pacześ... [J. Paczkowski]; Sztuka na ulicy; Karnawał artystów; Wesele; Wigilia; „Pod Karasiem”; Gdy Kozodój podkładał bekony...; Zwierzyniec; Franciszek Wielki; Majster; Trubadur Warszawy. – Płonący dom: Tak się zaczęło; Konie; Miasto w ogniu; Łzy Warszawy; Na granicy.

15. Diabeł w raju. [Wspomnienia wojenne]. [Przedmowa:] W. Anders. Londyn: Gryf 1951, 247 s. Wyd. nast.: [Wrocław:] Ogniwo* 1989; Warszawa: Polonia 1990.

Przekłady

angielski

A reluctant traveller in Russia. [Przeł.] E.P. Clark. London 1952, wyd. nast. New York [1952].
[wersja skrócona:] An unwilling traveller in Russia. A ladder edition at the 3000 word level. [Adaptacja:] L. Harrigan. New York 1966.

francuski

Le diable au paradis. Carnet d'un touriste involontaire au pays des soviets T. Wittlin. [Przeł.] R. Bailly. Les Oeuvres Libres. Nouvelle Série 1952 nr 69.

japoński

Sobieto musen ryoko. [Przeł.] Y. Tanaka. Tokyo 1953.

16. Wyspa zakochanych. [Felietony satyryczno-literackie]. London: The Vistula Press 1951, 123 s.

17. Modigliani. [Powieść biograficzna]. Powst. ok. 1964. Wyd. Cz. 1-2. Londyn: Polska Fundacja Kulturalna 1965, 318 + 278 s.

Cz. 1. Cygan Montmartre'u; Cz. 2. Książę Montparnasse'u.

Przekłady

angielski

Modigliani. Indianapolis 1964.

niderlandzki

Amsterdam 1965 (inf. autora).

18. Time stopped at 6:30. Indianapolis: Bobbs-Marrill 1965, VI, 317 s.

Dot. mordu polskich oficerów w Katyniu w 1940.

19. Commissar. The life and death of Lavrenty Pavlovich Beria. New York: Macmillan 1972, 566 s. Wyd. nast.: London: Angusand Robertson 1973; Montreal 1976 (inf. autora).

Przekłady

francuski

[Bruxelles 1976] (wg inf. autora).
Vie et mort du chef de la Police Secréte Soviétique. [Paris ok. 1976] (wg inf. autora).

hiszpański

Comisario Beria. Barcelona 1976.

japoński

Tokyo 1978 (inf. autora).

20. Ostatnia cyganeria. Obrazy i rysunki: F. Topolskiego. Londyn: Polska Fundacja Kulturalna 1974, 376 s. Wyd. nast. Warszawa: Czytelnik 1989.

21. Pieśniarka Warszawy. Hanka Ordonówna i jej świat. Londyn: Polska Fundacja Kulturalna 1985, 261 s. Wyd. nast. Warszawa: Polonia 1990; [wyd. 3] Łomianki: LTW 2006.

22. Nad szarej Wisły brzegiem. Książka o Stefanie Wiecheckim-Wiechu i jego barwnej, uroczej Warszawie. Londyn: Polska Fundacja Kulturalna 1990, 302 s.

23. [Biografia Dagny Przybyszewskiej w języku angielskim] Powst. przed 1995.

Przekłady

niemiecki

Eine Klage für Dagny. [Przeł.z angielskiego:] A. Kalz, B. Meyer. Padeborn: Igel 1995, 322 s.

24. Szabla i koń. Londyn: Polska Fundacja Kulturalna 1996, 336 s. [Wyd. 2] z podtytułem Gawęda o Wieniawie. Warszawa, Dziekanów Leśny: LTW 2003.

Powieść biograficzna o B. Wieniawie-Długoszowskim.

Utwory niepublikowane

Utwory znajdują się w Archiwum Emigracji w Bibliotece Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.

Życie jest piękne. Powieść. Powst. 1955 (w maszynopisie).
A reluctant traveller in Russia. Bitchy world. [Wspomnienia]. Powst. ok. 1956 (w maszynopisie).
The last bohemia. [Wspomnienia]. [Rysunki:] F. Topolski. Powst. ok. 1960? (w maszynopisie).
W tawernie „Pod białym koniem. [Zbiór reportaży o Nowym Jorku i Waszyngtonie, drukowane częściowo w „Wiadomościach]. Powst. 1967/1968 (w maszynopisie).
Kiki de Montparnasse. A one-woman comedy based on life of Alice Prin-Kiki, the famous French model of twenties and therties in Paris. A play. Powst. 1968 (w maszynopisie).
Poker game. A one act play. Powst. 1968 (w maszynopisie).
Tonight Chekhov – Three women. A non-fiction romantic comedy in 3 acts. Powst. 1968 (w maszynopisie).
Gorky. [Biografia M. Gorkiego]. Powst. 1979 (w maszynopisie).
Rape. A one act play. Powst. 1985/1987 (w maszynopisie).

Przekłady i adaptacje

1. J.F. Cooper: Sokole oko. [Powieść]. Warszawa: Biblioteka Groszowa 1930, 163 s.
2. J. Berstl: Wesoły mezalians. Komedia w 3 aktach. Wystawienie: Bydgoszcz, Teatr Miejski 1938.
Maszynopis pt. Arystokracja mimo woli w Archiwum Teatru im. J. Słowackiego w Krakowie.
3. Serce matki. Scenariusz wg powieści A. Marczyńskiego: L. Trystan. Dialogi: E. Schlechter, T. Wittlin, L. Trystan. Ekranizacja 1938.
4. Strachy. Scenariusz wg powieści M. Ukniewskiej: E. Cękalski, K. Szołowski, S. Wohl. Dialogi: E. Schlechter i T. Wittlin. Ekranizacja 1938.
5. E. Kästner: Znikająca miniatura. Powieść. Przekł. powst. ok. 1939.
Według inf. autora wyd. 1939.
6. An evening with Anton Chekhov and Maxim Gorky. Wystawienie: Waszyngton, Sanctuary Theater 1987. [Inf. autora].
Maszynopis w Archiwum Emigracji w Bibliotece Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.
Utwór dramatyczny złożony z 4 jednoaktówek, opartych na opowiadaniach A. Czechowa i M. Gorkiego.
7. A night in Paris. Four romantic comedies based on four short stories by G. de Maupassant. Powst. 1988/1990.
Maszynopis w Archiwum Emigracji w Bibliotece Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.

Omówienia i recenzje

Ankieta dla IBL PAN 1967, 1983, 1988, 1989.

Słowniki i bibliografie

Z.R. Wilkiewicz: Polnische Exilliteratur 1945-1980. Köln, Wien 1991.

Ogólne

Artykuły

J.J. Lipski. W: Warszawscy „Pustelnicy” i „Bywalscy. T. 2. Warszawa 1973.
A. Szałagan: Tadeusz Wittlin: „Pieśniarka Warszawy. Kronika Warszawska 1989 nr 3.
M. Urbanek: Pomnik dla Wieniawy. Nowe Książki 1996 nr 11.
J. Kessler-Chojecka: Z daleka od Warszawy. Tadeusz Wittlin. Rzeczpospolita 1998 nr 243.
A. Jarama: Wspomnienie miasta czy miasto ze wspomnień? Warszawa Janusza Minkiewicza, Tadeusza Wittlina, Jerzego Zaruby i Stefanii Grodzieńskiej. W: Doktoranckie varia i wariacje. Poznań 2005.

Diabeł w raju

[S. Baliński] STAN. BAL. „Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza”, Londyn 1952 nr 59.
Z. Nowakowski: Bez dna. „Wiadomości”, Londyn 1952 nr 11.
P. Głogowski: Anioł w piekle. Nowe Książki 1991 nr 8.

Modigliani

S. Baliński: Życie Modiglianiego na tle minionej świetności Paryża. „Wiadomości”, Londyn 1965 nr 47.
S. Kossowska: Życie bardzo romansowe. „Tydzień Polski”, Londyn 1966 nr 4.

Time stopped at 6:30

K. Zamorski: O Katyniu poprealistycznie. „Kultura”, Paryż 1966 nr 4.

Commissar

Cz. Jeśmian. „Wiadomości”, Londyn 1973 nr 15/16.

Ostatnia cyganeria

J. Fryling: Opierzona cyganeria. „Tydzień Polski”, Londyn 1975 nr 22.
J. Katz-Hewetson: Cyganeria świetna, ale nie ostatnia. „Kultura”, Paryż 1975 nr 11.
J. Surynowa-Wyczółkowska: O cyganeriach i o tej ostatniej. „Wiadomości”, Londyn 1975 nr 27.
J. Łobodowski: Dwie lektury. „Tydzień Polski”, Londyn 1983 nr 6.
H. Baltyn. „Tygodnik Kulturalny1989 nr 31.

Pieśniarka Warszawy

M. Cybulski: Reduty Ordonki. „Tydzień Polski”, Londyn 1985 nr 26.
L. Kielanowski. „Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza”, Londyn 1985 nr 181.
A. Pomian. „Przegląd Polski”, Nowy Jork 1985 nr z 15 IX.

Nad szarej Wisły brzegiem

J. Kessler: Jadziem panie Zielonka... Tygodnik Solidarność 1991 nr 43.
A. Marianowicz: Wiech, Wisła i Potomac. Życie Warszawy 1992 nr 308.

Szabla i koń

K. Muszkowski: Poeta i ułan. W tegoż: Parasol angielski. Lublin 2002.