BIO

Urodzony 19 grudnia 1927 w Zegrzu Północnym (pod Warszawą); syn Rocha Witczaka, zawodowego podoficera Wojska Polskiego, i Franciszki z domu Baska. Mieszkał wraz z rodzicami w Zegrzu Południowym i tam też pozostał po wybuchu II wojny światowej. W czasie okupacji niemieckiej, jesienią 1941 rozpoczął naukę w Zawodowej Szkole Mechanicznej w Warszawie. Równocześnie włączył się w działalność konspiracyjną, najpierw jako członek Polskiego Związku Powstańczego, a od 1943 Armii Krajowej (AK). W 1942/43 na polecenie podziemnych władz oświatowych prowadził w Zegrzu tajne koło samokształceniowe z programem niższych klas gimnazjum. Po ukończeniu kursu partyzanta AK służył od sierpnia 1944 w oddziale „Koraba”, działającym niedaleko Warszawy (rozproszonym wkrótce przez wojska niemieckie w czasie nieudanej próby niesienia pomocy powstańcom warszawskim). W początkach września tegoż roku został zatrzymany i wywieziony do Niemiec. Przebywał w obozach pracy, kolejno we Frankfurcie nad Odrą, Esslingen pod Stuttgartem, a potem w Bawarii, gdzie doczekał wyzwolenia. Latem 1945 przedostał się do Włoch i wstąpił do 2. Korpusu Polskiego (16. Pomorskiej Brygady Piechoty 2. Warszawskiej Dywizji Pancernej). Tam też ukończył w 1946 szkołę podoficerską i podjął naukę w gimnazjum, którą kontynuował do 1947 w Wielkiej Brytanii. W lipcu 1947 powrócił do Polski i przez rok uczęszczał do Liceum Ogólnokształcącego Związku Uczestników Walki Zbrojnej o Niepodległość i Demokrację w Kościerzynie. W 1948 zdał maturę i rozpoczął studia z zakresu filologii polskiej na Uniwersytecie Poznańskim (od 1955 Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, UAM). Brał udział (od 1950) w przygotowaniu powstającej w Instytucie Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk (IBL PAN) Bibliografii literatury polskiej „Nowy Korbut; był współautorem tomów Piśmiennictwo staropolskie (t. 1-3 wyd. 1963-65) oraz sekretarzem zespołu. W 1952 uzyskał magisterium. W tymże roku debiutował artykułem pt. Gdańska „Tragedia o bogaczu i Łazarzu” w rękopisie z r. 1643 oraz recenzją antologii pt. Najstarsza poezja polsko-łacińska (do połowy XVI wieku), zamieszczonymi na łamach „Pamiętnika Literackiego” (z. 1/2); z pismem tym współpracował także w następnych latach; artykuły, rozprawy i recenzje dotyczące głównie literatury i teatru w okresie staropolskim publikował nadto m.in. w „Pamiętniku Teatralnym” (od 1954). W 1953 ożenił się z Krystyną Marią Ambroży, ekonomistką. W 1954-61 zatrudniony był w IBL (początkowo jako asystent, potem adiunkt). W 1955 został członkiem Komisji Filologicznej Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk (PTPN), w 1975 komitetu redakcyjnego serii Prace Komisji Filologicznej PTPN, w 1980 Wydziału Filologiczno-Filozoficznego PTPN. W 1958 otrzymał stanowisko adiunkta w Katedrze Literatury Polskiej UAM. W 1960 na podstawie rozprawy pt. Teatr i dramat staropolski w Gdańsku (promotor prof. Roman Pollak) uzyskał na UAM stopień doktora. Odbył podróże naukowe, m.in. do Pragi (1957) i Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich (1964). W 1964-71 prowadził Punkt Konsultacyjny Studium Zaocznego Filologii Polskiej UAM w Zielonej Górze i Poznaniu. W 1965, jako członek zespołu autorskiego opracowania Bibliografia literatury polskiej „Nowy Korbut”. Piśmiennictwo staropolskie, otrzymał nagrodę im. A. Brücknera przyznaną przez Wydział I Nauk Społecznych PAN. Od 1966 pracował na UAM jako starszy wykładowca; w 1970 został mianowany docentem. W 1971-73 pełnił funkcję zastępcy dyrektora Instytutu Filologii Polskiej UAM. W 1972 został członkiem komitetu redakcyjnego serii wydawniczej IBL Biblioteka Pisarzów Polskich; należał też od 1982 do komitetu redakcyjnego (zaprojektowanej w obrębie tej serii) edycji sejmowej Dzieł wszystkich Jana Kochanowskiego. W 1973 zainicjował powstanie „Studiów Polonistycznych” i współredagował ten rocznik do 1994. Był członkiem Komisji Kultury Antycznej PAN Oddziału w Poznaniu (od 1973). W 1974 habilitował się na UAM, przedstawiając rozprawę pt. Studia nad twórczością Mikołaja Reja. Od 1976 brał udział (jako redaktor działu piśmiennictwa staropolskiego i jeden ze współautorów) w opracowywaniu powstającego w IBL PAN przewodnika biobibliograficznego Pisarze polscy (gotowy w maszynopisie w 1987; zmieniony i uzupełniony od 2000 wydawany pt. Dawni pisarze polscy). Odbywał kolejne zagraniczne podróże naukowe, m.in. do Szwecji (1975), Republiki Federalnej Niemiec (kilkakrotnie w 1978-84) i Niemieckiej Republiki Demokratycznej (1978, 1983); od 1989 wielokrotnie do Austrii. W 1982-84 wchodził w skład Rady Wydawniczej UAM. Był współautorem (wraz z Michałem Witkowskim) programu pięcioletnich studiów bibliotekoznawczych na UAM, a następnie w 1988 kierował Zakładem Bibliotekoznawstwa i Dokumentacji. W 1989 otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego. W 1990-93 był dyrektorem Instytutu Filologii Polskiej UAM, w 1991-99 kierownikiem Zakładu Literatury i Kultury Staropolskiej. W 1993-96 zasiadał w Senacie UAM. W 1999 przeszedł na emeryturę. Wyróżniony m.in. odznaką „Za Zasługi w Rozwoju Województwa Poznańskiego” (1981) oraz Złotym Krzyżem Zasługi (1981), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1989), Medalem Komisji Edukacji Narodowej (1998). Zmarł 29 marca 2018 roku w Poznaniu.

Twórczość

1. Teatr i dramat staropolski w Gdańsku. (Przegląd historycznomateriałowy). Gdańsk: Gdańskie Towarzystwo Naukowe 1959, 166 s., 40 tablic.

Rozprawa doktorska.

Zawartość

Ogólna charakterystyka. – Pierwsze wizyty królewskie (XV-XVI w.); Początki polszczyzny w dramacie (1576-1600); Pierwsze widowiska pirotechniczne (1595-1613); Wizyty Zygmunta III (1623-1627); Teatr gdański w hołdzie Władysławowi IV (1633-1636); Tragedia ucieszna o pijanicy (1638); Tragedia o bogaczu i Łazarzu (1643); Komedia „angielska” (1644); Świetny rok (1649) [m.in. omówienie opery V. Puccitellego: Le nozze d'Amore e di Psiche]; Przed oczyma Jana Kazimierza (1651) [m.in. omówienie łac. anonim. widowiska panegirycznego pt. Drama de Apolline et Diana]; Fajerwerk na koronację Michała Korybuta (1669); Ku czci i rekreacji Jana III (1676-1683); Historia o Tobiaszach (ok. 1690); August II w Gdańsku (1698); Z repertuaru teatru zawodowego (1735-1764); Teatr w Starych Szkotach (1618-1770) [m.in. omówienie „Tragedii o świętym Alojzym” z 1770 r.]. – Zamknięcie.

2. Studia nad twórczością Mikołaja Reja. Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1975, 309 s. Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk. Wydział Filologiczno-Filozoficzny „Prace Komitetu Filologicznego”, 25.

Rozprawa habilitacyjna.

Nagrody

Nagroda Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego III stopnia w 1975 r.

Zawartość

Wstęp. – Nad szczątkami „Kostyry z Pijanicą”. – Przyczynki do kanonu pism: U początków wielkiej twórczości: „Psałterz Dawidów”; Wokół „Catechismusa”. – Z zagadek „Krótkiej rozprawy”: O staropolskich wydaniach „Krótkiej rozprawy”; Obrazek myśliwski; Drobiazgi komentatorskie. – Do genezy dialogu „Kot ze Lwem”. – Epitafium Barbary Radziwiłłówny.

3. Literatura średniowiecza. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1990, 219 s. Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk. Dzieje Literatury Polskiej Synteza Uniwersytecka. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 poprawione 1997, wyd. 3 1999, wyd. 4 2002.

Artykuły w czasopismach i książkach zbiorowych, m.in.

Gdańska „Tragedia o bogaczu i Łazarzu” w rękopisie z r. 1643. „Pamiętnik Literacki1952 z. 1/2 s. 574-595.
Historia dramatu i teatru staropolskiego do roku 1750 w publikacjach powojennych. „Pamiętnik Teatralny1954 z. 2 s. 92-119; Dopełnienia. Tamże 1955 z. 2 s. 199-207.
Teatr i dramat staropolski w publikacjach z lat 1955-60. „Pamiętnik Teatralny1960 z. 3/4 s. 561-588.
Do genezy „Pałacu leszczyńskiego” Samuela Twardowskiego; Materiały do bibliografii publikacji Romana Pollaka. W: Munera litteraria. Poznań 1962 s. 327-343; 397-423.
[Hasła w:] Bibliografia literatury polskiej „Nowy Korbut. Piśmiennictwo staropolskie. T. 1-3. Warszawa 1963-1965.
Sienkiewicz – pisarz nieuważny. W: Prace o literaturze i teatrze ofiarowane Zygmuntowi Szweykowskiemu. Wrocław 1966 s. 232-251 [dot. sprzeczności fabularnych w powieściach historycznych H. Sienkiewicza].
O trzech pseudo-szymonowicianach. „Pamiętnik Literacki1967 z. 2 s. 517-536 [dot. autorstwa XVII-wiecznych wierszy polskich: Dies irae, dies illa...; Versiculi ex cruciatibus... Christi; Tren św. Maryjej Magdal(eny)].
Epizod teatralny „Pamiętników” Jana Chryzostoma Paska. „Pamiętnik Teatralny1969 z. 4 s. 547-561.
Roman Pollak. (31 lipca 1886 – 23 lutego 1972). „Pamiętnik Literacki1972 z. 3 s. 393-402 [wspomnienie pośmiertne].
Spór o „Żywot i sprawy poćciwego ślachcica polskiego Mikołaja Reja z Nagłowic. „Pamiętnik Literacki1974 z. 2 s. 3-44 [problem autorstwa].
Dalsze świadectwa Paskowego „epizodu teatralnego” z roku 1674. „Pamiętnik Teatralny1977 z. 3 s. 343-346.
Wokół pierwszej i ostatniej kwestii Antenora. „Pamiętnik Teatralny1978 z. 3 s. 327-364 [dot.: J. Kochanowski: Odprawa posłów greckich].
Zum Problem der altpolnischen Inschriftenliteratur. W: Gebrauchsliteratur. Frankfurt am Main 1982 s. 105-114; wersja polska pt.Zagadnienia polskiego piśmiennictwa inskrypcyjnego”. „Studia Polonistyczne” 1980 t. 8 s. 15-23.
Miecz... gromnic płakaniem... polan. Z realiów „Bema pamięci żałobnego rapsodu” Cypriana Norwida. „Studia Polonistyczne1984 t. 11/12 s. 133-144 [z fotografii pierwodruku w czasopiśmie „Literatura i Sztuka” z 1910 r.].
Przysłowia w „Leksykonie” Jana Mączyńskiego. „Studia Polonistyczne1986/1987 t. 14/15 s. 349-364 [dot.: Lexikon Latino-Polonicum [...] z r. 1564].
O miejscu polskiej prapremiery „Le bourgeois gentilhomme” Moliera (1687). W: O teatrze i dramacie. Wrocław 1989 s. 21-31.
Czytając Paska. „Studia Polonistyczne1990/1991 t. 18/19 s. 231-246.
Jasna świeca” kwestarza Robaka. W: Fakty i interpretacje. Warszawa 1991 s. 212-222 [dot.: A. Mickiewicz: Pan Tadeusz].
Do „Epitaphium Cretcovii” Jana Kochanowskiego przyczynek. „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria LiterackaT. 1: 1994 s. 157-165.
Współbrzmienia dwóch pieśni reformacyjnych. Ku źródłom „Pieśni nabożnej...” Mikołaja Reja. „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria LiterackaT. 3: 1994 s. 55-67.
Ostatnia sztuka Aleksandra Fredry. O kilku zagadnieniach komedii „Teraz”. „Pamiętnik Teatralny1996 z. 1/2 s. 3-28.
Dobrze napisał Baka...” Notaty do dwóch miejsc „Pana Tadeusza. W: Nie tylko o Norwidzie. Poznań 1997 s. 163-174. Prace Komisji Filologicznej Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, 38.
[Hasła w:] Dawni pisarze polscy. Od początków piśmiennictwa do Młodej Polski. Przewodnik biograficzny i bibliograficzny. T. 1-2. Warszawa 2000, 2001.
Mikołaja Reja „Żywot...” a kres żywota. W: Od średniowiecza ku współczesności. Łódź 2000 s. 201-209.
Paradoksy „Sarmatyzmu. W: Dramaty Franciszka Zabłockiego. Interpretacje. Wrocław 2000 s. 115-126.
Wiedeńskie „inkrustacje” finalnych scen „Potopu” Henryka Sienkiewicza. W: Na pozytywistycznej Niwie. Poznań 2002 s. 147-154. Prace Komisji Filologicznej Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, 45.
Kilka uwag o „Wstępie do bajek” Ignacego Krasickiego. Ulotność i trwanie. Poznań 2003 s. 219-226.

Prace edytorskie i redakcyjne

1. T. Grabowski: Ze studiów nad teatrem jezuickim we Francji i w Polsce w wiekach XVI-XVIII. [Oprac. red.: T. Witczak]. Poznań: Wyd. z zasiłku Polskiej Akademii Nauk 1963, 42 s. Prace Komisji Filologicznej Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, t. 21 z. 3.
Opracowanie redakcji niepodpisane.
2. T. Mikulski: Rzeczy staropolskie. Słowo wstępne: W. Weintraub. Oprac.: D. Maniewska i Z. Mikulska przy współudziale T. Witczaka. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1964, 530 s. Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk.
3. Historyja o starem i młodem Tobijaszu. Wyd., oprac. edytorskie i wstęp: T. Witczak. W: Miscellanea staropolskie. [Seria] 3. Wrocław 1969 s. 205-291. „Archiwum Literackie”, 4.
4. Dawni pisarze polscy. Od początków piśmiennictwa do Młodej Polski. Przewodnik biograficzny i bibliograficzny. Red. działu piśmiennictwa staropolskiego T. Witczak. T. 1-3. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne 2000, 2001, 2002, 421 + 450 + 415 s.
Tomy 4-5 w przygotowaniu.
Tu także hasła autorstwa T. Witczaka.

Omówienia i recenzje

Ankieta dla IBL PAN 1988.

Teatr i dramat staropolski w Gdańsku

• [J. Timoszewicz] (vit): Teatr w Gdańsku i na Śląsku. „Teatr1960 nr 17 [dot. m.in. rozprawy T. Witczaka].
M. Witkowski: Staropolskie tradycje teatralne w Gdańsku. „Nowe Książki1960 nr 13.
M. Cesnakovǎ-Michalcovǎ. „Slovenské Divadlo”, Bratysława 1961 nr 2.

Studia nad twórczością Mikołaja Reja

J. Starnawski. „Ruch Literacki1975 nr 5.
J. Ślaski: Nowe studia o Reju. „Nowe Książki1976 nr 4.

Literatura średniowiecza

M. Elżanowska: Wokół „Literatury średniowiecza” Tadeusza Witczaka. „Ogród1991 nr 1.
K. Kasztenna: Opowieści uniwersyteckie. (Pod presją czasu). W tejże: Z dziejów formy niemożliwej. Wrocław 1995.