BIO

Urodzony 10 kwietnia 1927 we Włodawie (Lubelskie); syn Tadeusza Wirtha, oficera i Ireny z Wyrzykowskich. W czasie okupacji niemieckiej mieszkał w Warszawie, gdzie uczęszczał na tajne komplety Gimnazjum im. Stefana Batorego. Brał udział w powstaniu warszawskim, po jego upadku przebywał pod Krakowem. Po zakończeniu wojny w 1945 zamieszkał w Łodzi i kontynuował naukę w Liceum Humanistycznym im. S. Żeromskiego, gdzie zdał maturę. Studiował filozofię, początkowo na Uniwersytecie Łódzkim, a następnie na Uniwersytecie Warszawskim; w 1951 otrzymał magisterium. Debiutował w 1947 wierszami pt. Pomidor w słońcu i Dziwy nieba, opublikowanymi na łamach dwutygodnika „Warszawa” (nr 8). W 1949-50 był asystentem w Muzeum Narodowym, a w 1951-52 współpracownikiem Państwowego Instytutu Sztuki w Warszawie. Jako tłumacz literatury niemieckiej debiutował w 1951 przekładem wiersza J. Bechera pt. Pochwała twórcy, ogłoszonym w tygodniku „Po prostu” (nr 30). Artykuły, recenzje i przekłady drukował na łamach wielu czasopism, m.in. „Tygodnika Powszechnego” (1947-49), „Nowej Kultury” (1950-63), „Po prostu” (1951-52, 1955), „Przeglądu Kulturalnego” (1952-55), „Teatru” (1955-57). Zawarł związek małżeński z Alicją Tomaszewską, architektem. W 1956-57 przebywał na zaproszenie Bertolta Brechta w Berlinie, jako stypendysta Deutsche Akademie der Künste; drukował na łamach pisma „Sinn und Form” i „Neue Deutsche Literatur”. Od 1957 uczestniczył w corocznych sympozjach krytycznych Grupy 47 w Niemczech. Od 1957 współpracował z miesięcznikiem „Dialog” (z przerwami do 1965) oraz z tygodnikiem „Polityka” (do 1960; w 1957 m.in. cykl felietonów pt. Zapiski z podróży), w którym do 1959 kierował działem kulturalnym. W 1959 został członkiem Związku Literatów Polskich (ZLP). W 1960-63 pełnił funkcję kierownika działu krytyki teatralnej tygodnika „Nowa Kultura”. Drukował też ponownie w 1962-65 recenzje i artykuły w „Teatrze.” W 1961-63 współpracował z Pracownią Literatury Współczesnej Instytutu Badań Literackich (IBL) Polskiej Akademii Nauk (PAN). W 1965 otrzymał na Uniwersytecie Wrocławskim doktorat na podstawie rozprawy pt. Struktura stereometryczna sztuk Brechta (promotor doc. dr hab. Mieczysław Urbanowicz). Od tegoż roku należał do Polskiego PEN Clubu (członek do 1973). W 1965-66 był adiunktem w IBL PAN. W semestrze zimowym 1965/66 prowadził seminarium w katedrze literaturoznawstwa Technische Universität w Berlinie Zachodnim. Wiosną 1966 wyjechał do Stanów Zjednoczonych, gdzie w semestrze 1966/67 wykładał jako visiting professor komparatystykę literacką na University of Massachusetts w Amherst, a w 1967-70 na wydziale dramatu Uniwersytetu Stanforda w Kalifornii. W 1970 został profesorem zwyczajnym literatury porównawczej i teatru w City University of New York, Graduate Center i Lehman College, gdzie wykładał do 1976. Wykładał także gościnnie na uniwersytetach amerykańskich: Harvard University w Cambridge, Yale University w New Haven, angielskich: London University, St. Antony’s College w Oxfordzie i w zachodnioniemieckim Freie Universität Berlin. W 1970 został skreślony z listy członków ZLP, a jego nazwisko zostało objęte zapisem cenzury. Publikował w specjalistycznej prasie anglojęzycznej i niemieckiej. Od 1973 prowadził eksperymenty parateatralne, początkowo w środowisku studentów wydziału tańca City University of New York, opierając się na teorii sztuki dydaktycznej (Lehrstücke) Bertolta Brechta. W 1982 został powołany na stanowisko profesora w katedrze teatrologii w Justus Liebig Universtät w Gissen. W tymże roku założył tam pierwszy w Niemczech Institut für Angewandte Theaterwissenschaft (Instytut Teatrologii Stosowanej) i do przejścia na emeryturę w 1992 pełnił funkcję jego dyrektora. W tymże roku zamieszkał w Berlinie. Jest członkiem zwyczajnym Akademie der Künste Mannheim oraz old fellow St. Antony’s College w Oxfordzie i Wissenschaftskolleg zu Berlin. Okresowo mieszkał w Wenecji. Zmarł 10 marca 2019 Berlinie.

Twórczość

1. Siedem prób. Szkice krytyczne. Warszawa: Czytelnik 1962, 282 s.

Wybór artykułów, szkiców i recenzji dotyczących teatru drukowanych w prasie polskiej i niemieckiej w 1955-1959.

Zawartość

Próba pierwsza — o naśladowaniu Brechta; Próba druga — o recepcji Brechta w Polsce; Próba trzecia — teatr w Niemczech i teatr niemiecki; Próba czwarta — lekcja awangardy niemieckiej; Próba piąta — o repertuarze polskim; Próba szósta — o repertuarze obcym; Próba siódma — notatnik koegzystencji.

2. Teatr jaki mógłby być. [Recenzje]. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe 1964, 299 s.

Pierwodruk w „Nowej Kulturze”, dotyczy wydarzeń teatralnych z drugiej połowie sezonu 1958/1959 oraz z trzech pełnych sezonów 1959/1960, 1960/1961, 1961/1962.

3. Struktura sztuk Brechta. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1966, 138 s.

Rozprawa doktorska.

4. Teatr jaki mógłby być. [Szkice]. Pod red. M. Sugiery. Przekł. autoryzowany: M. Leyko i J. Margański. Słowo wstępne: J. Kott. Kraków: Księgarnia Akademicka 2002, 334 s + 15 tab.

Szkice i artykuły drukowane w latach 1968-2000 (z przerwami) w prasie i wydawnictwach anglojęzycznych i niemieckich.

Zawartość

Zawiera m.in.: J. Kott: [Wstęp]. — Przedmowa autora. — Cz.I. Krytyk, teatr, historia: Ekspatriant jako rola w teatrze życia; Kultura teatralna w Niemczech i w Polsce. Podobieństwa i różnice; Adepci szkoły w Giessen: nowi cool. — Cz. II. Brecht i okolice: Amerykański „Gestus w Arbeitsjournal” Brechta; Brecht: między ideologią a polityką; „Lehrstück” jako „perfmance”; „Fatzer” Brechta. Eksperymenty w pracy nad dyskursem (ostatnie pięćdziesiąt lat); Brecht i Witkiewicz: dwie koncepcje rewolucji w dramacie lat dwudziestych; Brecht i Grotowski; Od dialogu do dyskursu. Próba syntezy po-Brechtowskich koncepcji teatru; Brecht i model azjatycki: sekularyzacja rytów magicznych. — Cz. III. Dramat absurdu i inne typy współczesnego dyskursu: Dramaturgia modeli; Podstawowe formy współczesnego dyskursu teatralnego; Kaiser i Witkiewicz. Ekspresjonizm i jego ponowna recepcja; Gertruda Stein i jej krytyka rozumu dramatycznego; Teatr formalistyczny: Gertruda Stein i Stanisław Ignacy Witkiewicz. — Cz. IV. Wilson i ikonofilia najnowszego teatru: Roberta Wilsona zabawa orzechami. Bilans przejściowy; „Materiały do Medei” Wilsona widziane posthistorycznie; Heiner Müller i Robert Wilson. Nieprawdopodobna zbieżność; Interkulturowość i ikonofilia w nowym teatrze; Efekty dekonstrukcji w teatrze a problem notacji; Przekroczyć Benjamina. Perfomatywne dzieło sztuki i jego niepodatność na reprodukcję; Rzeczywistość w sztuce jako utopia estetyczna. — Hans-Thies Lehmann: Posłowie. — Notka o pierwodrukach. — Legenda do tablic i indeks inscenizacji.

Artykuły w czasopismach i książkach zbiorowych, m.in.

Problematyka formalna sztuk Brechta. Dialog 1957 nr 2 s. 65-86.
Über die stereometrische Struktur der Brechtschen Stücke. Sinn und Form. Beiträge zur Literatur 1957 s. 346-387 [fragment rozprawy doktorskiej].
Literatura niemiecka w Polsce w roku 1957. Przegląd Humanistyczny 1958 nr 4 s. 153-164.
Definicja sztuki. Próba określenia formalnych warunków poprawności. Meander 1960 z. 2 s. 121-138 [fragment pracy magisterskiej].
Ekspresjonizm niemiecki jako prąd literacki. Dialog 1962 nr 6 s. 125-133.
Odkrycie tragizmu. W: Z problemów literatury polskiej XX wieku. T. 3. Warszawa 1965 s. 42-51 [dot. T. Borowskiego], przekł.: angielski: A discovery of tragedy. (The incomplete account of Tadeusz Borowski). [Przeł.] A. Czerniawski. „The Polish Review”, Nowy Jork 1967 nr 3.
Polnische Literatur in Deutschland. (Ihre Rezeption nach dem II Weltkrieg). W: Actes du V-e Congrés de l'Associations Internationale de Littérature Comparée. Belgrade 1967. Belgrade 1969.
Semiological aspects of the Ta’ziyeh. W: Ta’ziyeh ritual and drama in Iran. New York 1979.
Wem nichts einfält der spricht deutsch. „Theatre Heute”, Hanower 1979 z 12 XII.
Od dijaloga do diskursa. Pokušaj sinteze Poslijebrechtovskih koncepcja teatra. [Przeł.] B. Hudoletnjak. „Prolog”, Zagrzeb 1980 nr 43 s. 125-133.

Przekłady

1. J.R. Becher: Wielki plan. Epos socjalistycznego budownictwa 1931. Przeł. i przedmową opatrzył A. Wirth. Warszawa: Książka i Wiedza 1953 , 123 s.
2. Wiersze na kolbach. Poezja chińskiej rewolucji. [Przekł. z języków europejskich] A. Wirth. Oprac. i przedmowa: A. Wirth. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1955, 196 s.
3. B. Brecht: Szwejk. Wystawienie: Warszawa, Teatr Domu Wojska Polskiego 1957.
4. F. Dürrenmatt: Wizyta starszej pani. Komedia tragiczna z posłowiem. Przeł.: M. Ranicki i A. Wirth. „Dialog1957 nr 9 s. 9-49. Wystawienie: Łódź, Teatr Nowy 1958. Telewizja Polska 1971.
5. B. Brecht: Moralitet badeński o afirmacji. [Utwór dramatyczny]. Wystawienie: łącznie z poz. pt. Człowiek może pomóc człowiekowi. Poznań, Teatr Satyry 1959.
6. B. Brecht: Strach i nędza Trzeciej Rzeszy. [Utwór dramatyczny]. Przekł. powst. 1959. Wystawienie: łącznie z Moralitet badeński o afiramcji zob. poz. . Telewizja Polska 1985. Wyd. z podtytułem Dwadzieścia cztery sceny. Warszawa: Centralna Poradnia Amatorskiego Ruchu Artystycznego 1963, 80 s.
7. F. Dürrenmatt: Kraksa. Historia jeszcze możliwa. [Opowiadanie]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1959, 83 s. Wyd. nast.: tamże: wyd. 2 1963, wyd. 3 1966; wyd. łącznie z Obietnica. (Podzwonne powieści kryminalnej). Przeł. K. Iłłakowiczówna. Warszawa: Książka i Wiedza 1968, 198 s.; wyd. łącznie z Sędzia i jego kat. Przeł.: T. Jętkiewicz. Gdańsk: Atext, Marabut 1966, 118 s.
8. R. Rose, H. Budjuhn: Dwunastu gniewnych ludzi. Sztuka w 2 aktach. Przeł. J. Frühling i A. Wirth. Wystawienie: Kielce, Teatr im. S. Żeromskiego 1961.
9. S. Lenz: Dziewięciu bez winy. [Utwór dramatyczny]. Wystawienie: Kraków, Stary Teatr 1963. Telewizja pt. Ludzie bez winy. 1980.
10. M. Walser: Dęby i króliki. Przeł. J. Frühling i A. Wirth. Przekł. powst. ok. 1964.
Informacja: „Biuletyn Ministerstwa Kultury i Sztuki1964 nr 3.
11. H. Kipphardt: Przesłuchanie J. Roberta Oppenheimera. (Sztuka w 2 częściach). Dialog 1965 nr 6 s. 32-91. Wystawienie: Warszawa, Teatr Polski 1966.
12. P. Weiss: Męczeństwo i śmierć Jean Paul Marata przedstawione przez zespół aktorski przytułku w Charenton pod kierownictwem pana de Sade. (Dramat w 2 aktach). Dialog 1965 nr 1 s. 40-92. Wystawienie: Poznań, Teatr Polski 1967.
13. F. Kafka: Zamek. Przeł.: A. Wirth, M. Ranicki. Adaptacja: M. Brod. Wystawienie: Warszawa, Teatr Ateneum 1966.
14. P. Weiss: Dochodzenie. [Utwór dramatyczny]. Wystawienie: Warszawa, Teatr Współczesny 1966.

Prace edytorskie i redakcyjne

1. Modernes polnisches Theater. [Antologia współczesnego polskiego dramatu]. [Wyd. i posłowie:] A. Wirth. [T.] 1-2. Neuwied: Luchterhand 1967, 324 + 250 s.
2. S.I. Witkiewicz: Verrückte Lokomotive. Ein Lesebuch mit Bildern des Autors. [Wybór dramatów]. [Oprac.] A. Wirth. Przeł.: K. Dedecius [i in.] Frankfurt am Main: Suhrkamp 1985, 347 s. Wyd. 2 tamże 1994.
3. S. Mrożek: Zabawa. Satire in lustloser Zeit. [Przedmowa i oprac.] A. Wirth. [Przeł.: H. Bereska i in.]. Frankfurt am Main: Suhrkamp 1992, 327 s.

Zob. też. Przekłady poz. .

Omówienia i recenzje

Ankieta dla IBL PAN 2003.

Siedem prób

J. Koenig: Krytyk jaki mógłby być. Dialog 1962 nr 7.
J.A. Szczepański: Młodość krytyka. Nowe Książki 1962 nr 19.
J. Koprowski: Próby i wyniki. Teatr 1964 nr 6.

Teatr jaki mógłby być

A. Mencwel: Teatr jakiego chciałby Wirth. Współczesność 1963 nr 1.
A. Grodzicki. „Nowe Książki1964 nr 17.
L. Eustachiewicz: Cztery tomy recenzji. Dialog 1965 nr 10 [m.in. dot. A. Wirtha].
J. Goślicki: Nowe teatralia. Życie Literackie 1965 nr 2 [m.in. dot. A. Wirtha].
W. Natanson: Dwaj krytycy. Twórczość 1965 nr 5 [dot. też Z. Greń: Godzina przestrogi].
M. Juszczuk: Pejzaż z leżącym drzewem. Dialog 2004 nr 8.

Struktura sztuk Brechta

K. Gajek. „Kwartalnik Neofilologa1967 z. 2.
M. Sienkiewicz: O sztuce interpretacji. Życie Literackie 1967 nr 35.
K. Wolicki. „Pamiętnik Teatralny1967 nr 3/4.

Wiersze na kolbach

[K. Nastulanka] K. Nast. „Nowa Kultura1956 nr 10.
O. Wojtasiewicz. „Przegląd Orientalistyczny1957 nr 2.