BIO

Urodzony 31 grudnia 1893 w Łodzi; syn Henryka Elzenberga, prawnika i publicysty, założyciela i redaktora „Dziennika Łódzkiego”, i Jadwigi ze Zlasnowskich, literatki; przyrodni brat Henryka Elzenberga, filozofa. Do szesnastego roku życia pobierał lekcje prywatne w domu w Łodzi, a następnie przez dwa lata uczęszczał do szkoły pomologicznej w Warszawie. W czasie pierwszej wojny światowej przebywał przez trzy lata w Irkucku na Syberii. W 1916 zdał maturę w 1. Gimnazjum Męskim w Moskwie. Od marca do listopada 1919 jako ochotnik służył w Wojsku Polskim; następnie dostał bezterminowy urlop akademicki. W 1919/20 studiował jako wolny słuchacz (nadzwyczajny) polonistykę na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie. W tym okresie reprezentując Radę Akademicką redagował miesięcznik literacko-naukowy „Hipogryf”, na którego łamach debiutował w 1920 wierszem pt. Miasto śpiewa (z. 1). Pod koniec 1920 zamieszkał w Warszawie i kontynuował jako wolny słuchacz studia polonistyczne na Uniwersytecie Warszawskim; przez pewien okres studiował także anglistykę na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie (studiów nie ukończył). Rozwijał twórczość literacką; wiersze, opowiadania, artykuły i recenzje teatralne publikował na łamach m.in. „Bluszczu” (1925-27), „Gazety Administracji i Policji Państwowej” (1925-26), „Kuriera Warszawskiego” (1925-39; tu stała współpraca w dziale literackim oraz w 1931-38 z dodatkiem „Kurier Warszawski Dzieciom”; podpisywał się też: E. Przyłbica, Eug. Przyłbica, Jerzy Zwrot), „Tygodnika Ilustrowanego” (1925-31), „Naokoło świata” (1926-30), „Robotnika” (1926, 1930-33; w 1935 stała współpraca w dziale kulturalnym; podpisywał się też Andrzej Czerwień), nadto utwory dla dzieci umieszczał także w „Płomyku” (1935/36-37/38) i „Płomyczku” (1936-37). W 1928 został członkiem Związku Zawodowego Literatów Polskich (od 1949 ZLP). Należał do PPS (do 1934). Zawarł związek małżeński z Heleną Żukówną. W latach trzydziestych rozpoczął twórczość dramatopisarską. Brał udział w akcjach zmierzających do stworzenia jednolitego frontu antyfaszystowskiego. W czasie okupacji niemieckiej mieszkał w Rembertowie i pracował m.in. jako robotnik na plantacjach miejskich w Warszawie. W 1943 został członkiem PPR (od 1948 PZPR). Był współorganizatorem konspiracyjnych rad narodowych, członkiem Rady Narodowej Województwa Warszawskiego. Po zakończeniu II wojny światowej zamieszkał w 1945 w Krakowie. Kontynuował twórczość literacką. Utwory dramatyczne, wiersze, opowiadania drukował w tym czasie m.in. w „Dzienniku Literackim” (1947-50), „Echu Krakowa” (1947-49), „Echu Tygodnia”, dodatku „Gazety Krakowskiej” (1950-51). W 1950 przeniósł się do Warszawy. W 1951 został oskarżony o zatajenie informacji o współpracy w okresie przedwojennym z organami prasowymi policji i skreślony z listy członków PZPR, a w 1952 z ZLP (w 1956 reaktywowany w prawach członka Związku). Zmarł 16 października 1960 w Warszawie.

Twórczość

1. Rewolucja. Z cyklu „Poematy o życiu”. [Poemat]. Warszawa: Nakład autora 1921, 48 s.

2. Żyzń za caria... Z cyklu „Poematy o życiu”. [Poemat]. Warszawa: Nakład autora 1921, 25 s.

3. Dezerter. Powieść. Powst. 1926. Druk fragmentów „Łowiec” 1936 nr 2.

Data powst. wg inf. autora.

4. Dwanaście luf i człowiek. Powieść. Powst. 1927-1928. Druk fragmentów „Trybuna Robotnicza” 1947 nr 218, „Echo Krakowa” 1948 nr 285.

Maszynopis wersji zmienionej z 1947 znajduje się w Dziale Rękopisów w Bibliotece Narodowej w Warszawie.

5. Don Kichot. Poemat ironiczny. Druk fragmentów: „Kurier Warszawski1928 nr 320, 1929 nr 94, 190, 260, 1931 nr 181, „Tygodnik Ilustrowany” 1929 nr 16, 20, 27.

6. Kwadrans przed świtem. Sztuka w 4 aktach. Prapremiera: Warszawa, Teatr Nowy 1933.

Nagrody

Nagroda ZASP w 1933.

7. Portret generała. [Utwór dramatyczny]. Powst. ok. 1933. Druk fragmentów „Dziennik Polski” 1946 nr 103. Prapremiera: Kraków, Teatr Miejski im. J. Słowackiego 1946.

Sztuka przygotowana do wystawienia przez L. Solskiego w Wwie w 1933 została zdjęta z afisza na skutek nakazu cenzury.

8. Chcę strażaka. (Obrazek sceniczny w 1 akcie). Warszawa: Wydział Wydawniczy Związku Straży Pożarnych RP 1934, 31 s.

9. Cement. Sztuka w 3 aktach. [Utwór dramatyczny]. Powst. 1936. Prapremiera: Kraków, Stary Teatr 1947. Wyd. Kraków: Spółdzielnia Pracy i Użytkowników „Placówka 1949, 86 s.

10. Inżynier Saba. Sztuka w 3 aktach. Powst. 1945. Prapremiera: Katowice T. Śląski im. S. Wyspiańskiego 1948. Druk Warszawa: Książka i Wiedza 1949, 165 s.

Wystawienia następne

Wystawienie: w wersji zmienione Kraków, T. Stary 1949.

11. Powrót. Sztuka w 1 akcie. Kraków: Dom Kultury 1945, 15 s.

12. Andrzej Wietecha. Kronika sceniczna w 3 częściach. Kraków: [b.w.] 1950, [99] k.

Utwór nadesłany na konkurs Ministerstwa Kultury i Sztuki w 1951.

13. Tancerz wiosennych nocy. Komedia w 3 aktach. Prapremiera: Kraków, Warsztat Szkoły Teatralnej 1950.

Druga wersja pt. Kawiarnia na Olimpie.

14. Jezioro. [Utwór dramatyczny]. Druk fragmentów „Teatr 1954 nr 22. Polskie Radio 1956.

15. Pewnego letniego wieczoru. [Utwór dramatyczny]. Powst. 1955.

Inf.: W. Bieńkowski: Sen czerwonego wieczoru. „Teatr1956 nr 2 s. 19.

16. Zwycięstwo Joanny. (Winnice Ojca Gaureau). Dramat w 3 aktach. Prapremiera: pt. Winnice Ojca Gaureau: Łódź, Teatr im. S. Jaracza 1955. Druk fragmentów „Teatr” 1955 nr 1. Wyd. Warszawa: Czytelnik 1956, 116 s.

17. Vae Caesari! (Komedia nocy muzealnych). Dialog 1958 z. 4. s. 5-48.

Utwory niepublikowane

• Utwory w maszynopisach (według inf. autora).
Grom z jasnego nieba! [Utwór dramatyczny].
Komedia klasztorna.
Powroty. Powieść. Powst. 1925.
Główna wygrana. Komedia. Powst. 1935-1936.
Dożynki. Powst. 1948-1950.

Przekłady

1. N. Toman: Wybuch nastąpi dzisiaj. Opowiadania. Warszawa: Nasza Księgarnia 1954, 244 s. Wyd. 2 tamże 1955 [właśc. 1954].

Omówienia i recenzje

Ankieta dla IBL PAN 1958.

Autor o sobie

J. Wirski: A na samym froncie bez zmian. W sprawie dramatu „Kwadrans przed świtem”. Robotnik 1933 nr 162.

Słowniki i bibliografie

P. Grzegorczyk: Juliusz Wirski. Znak 1962 nr 78, przedruk w tegoż: Twórcy i badacze kultury zmarli w latach 1956-1967. Cz. 1. Warszawa 1986.
Słownik współczesnych pisarzy polskich. T. 3. Warszawa 1964.

Ogólne

Artykuły

J.A. Szczepański: Uwagi o niektórych współczesnych dramaturgach polskich. Teatr 1949 nr 9.
W. Bieńkowski: Sen czerwcowego wieczoru. Teatr 1956 nr 2 [recenzja maszynopisu: Pewnego letniego wieczoru].
R. Szydłowski: W pierwszą rocznicę śmierci Juliusza Wirskiego. Teatr 1961 nr 21.

Rewolucja

S. Pieńkowski: Wysiłki poetyckie. Gazeta Warszawska 1922 nr 8.

Żyzń za caria

S. Kołaczkowski: Poezja. Przegląd Warszawski 1921 nr 2.

Kwadrans przed świtem

K. Brandys: Z teatru. Kuźnia Młodych 1933 nr 8.
K. Irzykowski. „Robotnik1933 nr 150, przedruk w tegoż: Pisma teatralne. T. 3. Warszawa 1995.
T. Boy-Żeleński: Reflektorem w serce. Warszawa 1934, przedruk w tegoż: Pisma. T. 25. Warszawa 1968.

Portret generała

S. Flukowski: Ich dwóch. Naprzód 1946 nr 79.
T. Kudliński: Z teatrów krakowskich. Tygodnik Powszechny 1946 nr 17 [m.in. dot. J. Wirskiego].
S. Pagaczewski: Z teatrów krakowskich. (Dwie premiery w Teatrze im. Słowackiego). Odnowa 1946 nr 11.
J. Szczawiej: Z życia teatru. Kronika krajowa. Warszawa. Teatr 1946 nr 4, przedruk w tegoż: Owoc dobrego i złego. Warszawa 1959.
J.A. Szczepański: Spłowiały i wyblakły. Odrodzenie 1946 nr 18.

Cement

T. Kudliński: Z teatrów krakowskich. Tygodnik Powszechny 1948 nr 26 [m.in. dot. J. Wirskiego].
Z. Leśnodorski: Zakończenie sezonu w teatrach krakowskich. Nowiny Literackie 1948 nr 33 [m.in. dot. J. Wirskiego].
S. Morawski: Towar albo człowiek. Naprzód 1948 nr 167.
H. Vogler: Sprawa temperamentu dramatycznego. Listy z Teatru 1948 nr 22.
W. Zechenter: Wielka sztuka na małej scenie. Echo Krakowa 1948 nr 159.

Inżynier Saba

Z. Bednorz: Impreza inżyniera Saby. Odra 1948 nr 46.
[A. Gołubiew] Goa. „Tygodnik Powszechny1949 nr 24.
A. Hollanek: Inżynier Saba” w wydaniu książkowym. „Gazeta Krakowska1949 nr 279.
H. Pieczarkowska: Inżynier Saba” – pionierska sztuka społeczna. Rzeczpospolita 1949 nr 159.
W. Zechenter: Na marginesie „Inżyniera Saby”…Listy z Teatru1949 nr 32.
[J.A. Szczepański] (j): Nowa wersja „Inżyniera Saby. Teatr 1950 nr 6.
S. Marczak-Oborski: Saba był pierwszy. Nowa Kultura 1950 nr 10.
S. Otwinowski: Nowe sceniczne wydanie Inżyniera Saby. Dziennik Literacki 1950 nr 22.

Jezioro

S. Bądkowska: Przed premierą. Radio i Świat 1956 nr 4.

Zwycięstwo Joanny. (Winnice Ojca Gaureau)

K. Puzyna: Dramat. „Rocznik Literacki 1956s. 102.
J. Frühling: Winnice Ojca Gaureau. Świat 1955 nr 7.
H. Kulągowska: Dwuznaczne zwycięstwo. Przegląd Kulturalny 1955 nr 9.
J. Saloni: Antywojenna sztuka w Teatrze im. Jaracza w Łodzi. „Teatr 1955 nr 7.
E. Szuster: Niedojrzałe winogrona. Łódź Literacka 1955 nr [2/3].
A. Wirth: Nowa sztuka Juliusza Wirskiego. Nowa Kultura 1955 nr 11.

Vae Caesari!

M. Piwińska: Wyzwolenie Cezara. Dialog 1961 nr 12.