BIO

Urodził się 4 grudnia 1918 w Odessie; syn Stanisława Wirpszy, kupca, i Lidii z domu Spandoni-Basmandżi; ojciec Aleksandra Wirpszy (znanego pod pseudonimem Leszek Szaruga), poety, historyka i krytyka literackiego. Od 1920 mieszkał w Gdańsku, a od 1927 w Gdyni, gdzie uczęszczał do szkoły średniej. W tym czasie należał do Legionu Młodych. Debiutował w 1935 wierszem pt. Średniowiecze, ogłoszonym w „Kuźni Młodych” (nr 16). W 1936 zdał maturę w gimnazjum Towarzystwa Szkoły Średniej w Gdyni. W tymże roku wstąpił na Wydział Prawa Uniwersytetu Warszawskiego, a w 1937 podjął także studia w Wyższej Szkole Muzycznej im. F. Chopina. W 1936-37 odbył dywizyjny kurs podchorążych rezerwy przy 65 Pułku Piechoty w Grudziądzu. Po wybuchu II wojny światowej został powołany do wojska i jako dowódca drużyny motocyklowej brał udział w obronie Oksywia. Wzięty do niewoli, do 1945 przebywał w obozach w Neubrandenburg i Grossborn (Stalag II A, Oflag II D). Po wyzwoleniu obozu w lutym 1945 wstąpił ochotniczo do I Armii Wojska Polskiego; otrzymał przydział do redakcji pisma „Zwyciężymy” (1945), potem do ukazującego się w Krakowie tygodnika „Żołnierz Polski” (1945-47). W 1945 ożenił się z Marią Kurecką, tłumaczką. Do 1946 mieszkał w Krakowie, następnie po demobilizacji i krótkim pobycie w Warszawie wyjechał w 1947 do Szczecina. W 1948 był naczelnikiem Wydziału Kultury i Sztuki w Urzędzie Wojewódzkim, w 1949 sekretarzem redakcji tygodnika „Szczecin”, w 1950 kierownikiem literackim w miejscowej redakcji Polskiego Radia, a od czerwca 1952 kierownikiem działu kulturalno-oświatowego „Głosu Szczecińskiego”. Aktywnie działał w Ruchu Obrońców Pokoju w Szczecinie. W 1948 został członkiem Związku Literatów Polskich (do 1971). Wiersze, recenzje, artykuły i przekłady z literatury niemieckiej publikował w wielu czasopismach, m.in. w „Twórczości” (w 1945-56, z przerwami oraz stale od 1960) „Nowej Kulturze” (1950-62), „Życiu Literackim” (1951-70), „Przeglądzie Kulturalnym” (1952-60). Od 1952 należał do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (do 1968). W 1955 otrzymał nagrodę literacką miasta Szczecina. W 1956 zamieszkał w Warszawie i został członkiem redakcji „Po prostu” (1956-57), a następnie do maja 1958 członkiem redakcji „Nowej Kultury” (w piśmie tym publikował do 1962). W 1957 przebywał kilka miesięcy we Francji jako stypendysta Ministerstwa Kultury i Sztuki, w 1959 wyjeżdżał do Chin i do Wietnamu na zaproszenie tamtejszych związków literatów. Współpracował z „Życiem Warszawy” (1957-60), „Wiatrakami” (1959-65), „Współczesnością” (1960-67), „Dialogiem” (1960-69). W latach następnych publikował też m.in. w „Nurcie” (1965-68), „Poezji” (1965-70), „Tygodniku Powszechnym” (stale w 1969-73), „Więzi” (stale od 1981). Za przekłady z języka niemieckiego otrzymał nagrodę Stowarzyszenia Autorów „Zaiks” (1961) oraz nagrodę Deutsche Akademie für Sprache und Dichtung w Darmstadt (1967). W 1967 i w 1970 w ramach Berliner Künstlerprogramm otrzymał stypendia Deutscher Akademischer Austausch Dienst i wyjechał do Berlina Zachodniego, gdzie wykładał historię literatury polskiej na Technische Universität. W 1971 osiedlił się na stałe w Berlinie Zachodnim. Podjął ponownie wykłady w dziedzinie komparatystyki na tymże uniwersytecie (semestr zimowy 1971/72), potem w zakresie historii literatury polskiej na Freie Universität w Berlinie Zachodnim (semestr letni 1972). Nawiązał współpracę z polskimi czasopismami emigracyjnymi; utwory prozą, wiersze i artykuły drukował w paryskiej „Kulturze” (stale od 1972), londyńskich „Wiadomościach” (stale od 1973) i ukazującym się w Berlinie Zachodnim „Archipelagu” (od 1983; tu w 1984-85 m.in. cykl felietonów satyrycznych pt. Złośliwości, podpisany Virus). Jego utwory przedrukowywane były też w czasopismach wydawanych w kraju poza zasięgiem cenzury, m.in. w „Zapisie” (1978-79), „Pulsie” (1978/79, 1980), „Wezwaniu” (1982, 1985). Odznaczony m.in. Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1955). Zmarł 16 września 1985 w Berlinie Zachodnim.

Twórczość

1. Piosenka o dźwigach portowych. Na chór męski a cappella. Muzyka: K. Jurdziński. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne 1949, 78 s. Wyd. 2 tamże 1950.

2. Sonata. [Wiersze]. Warszawa: Książka i Wiedza 1949, 36 s.

3. Stocznia. [Wiersze]. Warszawa: Czytelnik 1949, 47 s.

4. Klęska Ryszarda Klimka. [Utwór dramatyczny]. Powst. ok. 1950.

Niepublikowany utwór zgłoszony na konkurs polskich sztuk współczesnych. — Informacja: M. Jarmułowicz: Sezony błędów i wypaczeń. Gdańsk 2003.

5. Sprawa osobista. Sztuka w 3 aktach. [B.m.w. ok. 1950], powielone.

Informacja autora — Maszynopis w zbiorach Ministerstwa Kultury i Sztuki.

6. Polemiki i pieśni. [Wiersze]. Warszawa: Czytelnik 1951, 44 s.

Zawartość

Zawiera też przekład utworów B. Brechta.

7. Dziennik Kożedo. [Poemat]. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1952, 29 s. Przedruk zob. poz. .

Za utwór ten W. Wirpsza został odznaczony Koreańskim Orderem Sztandaru Państwowego III klasy w 1952.

8. Pisane w kraju. 1950-1951. [Wiersze]. [Warszawa:] Czytelnik 1952, 58 s.

Zawartość

Zawiera wiersze oraz poemat: Towarzyszom niemieckim z Marienwerda koło Friedlandu w Meklenburgii.

9. List do żony. Wiersze. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1953, 38 s.

Zawartość

Zawiera cykle: O czym się będziesz uczył; Pięć notatek lirycznych; Wiersze z kampanii wyborczej oraz wiersze luźne.

10. Na granicy. [Powieść]. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1954, 227 s.

Wersja niemiecka: Schwester Mili. Berlin: Volk und Welt 1957, 228 s.

11. Stary tramwaj i inne opowiadania. Warszawa: Czytelnik 1955, 146 s.

Zawartość

Brix; Charków; Polonista; Pater Pestka; Milicjant; Horlak; Ludzie znad Niezgody; Pracownik bezpieczeństwa; Stary tramwaj.

12. Poematy i wiersze wybrane. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1956, 202 s.

Wybór wierszy z tomów poz. , , , , , — oraz: Dziennik Kożedo [poz. ].

13. Z mojego życia. [Wiersze]. Warszawa: Czytelnik 1956, 150 s.

Zawartość

Zawiera cykle: Z mojego życia; Wiersze okolicznościowe; Wiersze ze Szczecina, — oraz przekłady z B. Brechta.

14. Tantal. Sztuka w 2 aktach. Dialog 1958 nr 10 s. 5-29. Prapremiera: Szczecin, Teatr Propozycji 1961.

15. Don Juan. [Poemat]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1960, 60 s.

16. Mały gatunek. Wiersze 1943-1959. Warszawa: Czytelnik 1960, 101 s.

17. Komentarze do fotografii. The family of man. [Wiersze]. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1962, 35 s.

Tekst w języku polskim i angielskim.

18. Kreator. Komedia w 3 aktach. Dialog 1962 nr 6 s. 5-35. Przedruk zob. poz. .

Przekłady

niemiecki

Der Kreator. [Przeł.] V. Mika. Zürich 1962.

19. Pomarańcze na drutach. [Powieść]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1964, 147 s.

Przekłady

niemiecki

Orangen im Stacheldraht. [Przeł.] M. Kurecka. Posłowie: W. Wirpsza. München 1967, wyd. nast. Berlin 1987.

20. Drugi opór. Wiersze 1960-1964. Warszawa: Czytelnik 1965, 96 s.

21. Gra znaczeń. Szkice literackie. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1965, 260 s.

Zawartość

Śmierć Fausta, stary Goethe [dot. J.W. Goethe: Faust]; „Smuga cienia” [J. Conrada]; O „Doktorze Faustusie” [T. Manna]; Wyobraźnia i myśl [dot. przemian wrażliwości artystycznej]; Sposoby podróżowania [dot.: J. Bocheński: Pożegnanie z panną Syngilu, albo Słoń a sprawa polska]; Dwie dusze i bezradne niebiosa [dot. dramatu współczesnego]; Mrożek, czyli koń trojański; Dürrenmatt — homo ludens; Próba o esejach Tomasza Manna; Gottfried Benn; „Kurka wodna”, czyli marionetki [S.I. Witkiewicz: Kurka wodna]; Dramaturgia postaci otwartych [dot. twórczości R. Musila]; Matnia i sieć [dot. twórczości J. Joyce’a]; Łoskot zapadni [dot.: Ajschylos: Prometeusz w okowach]; Gra znaczeń [dot. sytuacji poezji współczesnej].

22. Na górze. Sekwencja dziewięciu scen. Dialog 1965 nr 11 s. 13-18. Przedruk zob. poz. .

23. Morderca. [Opowiadania i dramat]. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1966, 181 s.

Zawartość

Zawiera opowiadania: Dziecko; Ten trzeci; Morderca; W morzu rechocą żaby; Pogrzeb; Zapasy; Talent, — oraz dramat: Kreator [poz. ].

24. Przesądy. [Wiersze]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1966, 68 s.

Zawartość

Zawiera cykle: Granice; Próby pisma; Ze zdarzeń.

25. Faeton. [Poemat]. Powst. 1938-1968 . Wyd. Warszawa: Wydawnictwo Społeczne KOS* 1988, 148 s.

Informacja o dacie powstania w tekście.

26. Traktat skłamany. [Wiersze i utwór dramatyczny]. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1968, 77 s.

Zawartość

Traktat skłamany. (Próba zmyślenia nieobowiązującego). — Na górze. Sekwencja dziewięciu scen [poz. ]. — Z dziejów poezji. [Poemat].

27. Nowy podręcznik wydajnego zażywania narkotyków. [Wiersze]. Powst. 1969. Poznań: a5 1995, 56 s.

Informacje o dacie powstania pod tekstem.

28. Wagary. [Powieść]. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1970, 241 s.

29. Polaku, kim jesteś? [Esej]. Powst. przed 1971. Wyd. Warszawa: Niezależna Oficyna Wydawnicza NOWA* 1978, 125 s. Wyd. 2 uzupełnione ze wstępem W. Woroszylskiego Berlin Zachodni: Wydawnictwo Pogląd 1986, 232 s.

Przekłady

niemiecki

Pole, wer bist du? [Przeł.] Ch. Vogel. [Red. przy współpracy autora:] X. Schnieper. Lucern, Frankfurt am Main: C.J. Bücher 1971, 269 s. Wyd. nast. tamże 1983.

30. Drei Berliner Gedichte. Powst. 1967-1973 . Wyd. Berlin: Literarisches Colloquium 1976, 51 s. Berliner Künstlerprogramm das Deutscher Akademischer Austausch Dienst.

Zawartość

Entwurzelung; Apotheose des Tanzes; Berlin: Als Zeichen und Verstellung.

31. Apoteoza tańca. [Wiersze]. [Kraków:] Oficyna Literacka* 1985, 51 s.

Zawartość

Zawiera cykle: Apoteoza tańca. (Próba mowy niepowikłanej); Prognoza. (Prognozy); Przypisy.

32. Liturgia. [Wiersze i poematy]. Wstęp: K. Borzęcki. Berlin Zachodni: Archipelag 1985, 88 s.

Zawartość

Zawiera cykle: Tekst główny I; Tekst główny II; Tekst główny III; Trzy wiersze osobne; Trzy poematy w zakończeniu: 1. Ojciec, 2. Syn, 3. Duch.

33. Cząstkowa próba o człowieku i inne wiersze. Mikołów: Instytut Mikołowski 2005, 197 s.

34. Spis ludności. [Wiersze]. Mikołów: Instytut Mikołowski 2005, 71 s.

Wybory utworów literackich w przekładach

niemiecki

Bruchsünden und Todstücke. [Przeł.] M. Kurecka. Stuttgart 1967.
Der Mörder. [Opowiadania]. [Przeł.:] M. Kurecka, P. Lachmann, H. Zand. München 1971.

Przekłady

1. Suita liryczna. (1953). Cztery pieśni do słów Juliana Tuwima. [Partytura]. Muzyka: T. Baird. [Tu też przekł. z polskiego na niemiecki W. Wirpszy, z polskiego na rosyjski: E. Żytomirski]. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne 1955, 81 s.
2. J.W. Goethe: Prometeusz. Dramat w 2 aktach. W: J.W. Goethe: Dzieła wybrane. T. 2. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1956 s. 77-95.
3. W. Jens: Testament Odysa. [Powieść]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1960, 102 s.
4. T. Mann: Doktor Faustus. [Powieść]. Przeł.: M. Kurecka, W. Wirpsza. Warszawa: Czytelnik 1960, 668 s. Wyd. nast. z podtytułem Żywot niemieckiego kompozytora Adriana Leverkühna opowiedziany przez jego przyjaciela: tamże: wyd. 2 1962, wyd. 3 ze wstępem M. Wydmucha 1985; Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie 1994; Warszawa: Prószyński i S-ka 2001; Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie 2002; wyd. z posłowiem L. Szarugi Warszawa: Świat Książki 2003.

Nagrody

Nagroda Stowarzyszenia Autorów „Zaiks” za przekład w 1961.
5. R.M. Rilke: Ewald Tragy. Opowiadanie. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1960, 77 s.
6. J.E. Berendt: Wariacje na temat jazzu. Eseje. Przeł.: M. Kurecka, W. Wirpsza. Wstęp: M. Kurecka. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne 1961, 211 s.
7. B. Brecht: Kariera Artura Ui. [Utwór dramatyczny]. Przeł.: R. Szydłowski, W. Wirpsza. Dialog 1961 nr 11 s. 38-104. Wyd. osobne w: B. Brecht: Dramaty. T. 3. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1962. Wystawienie: Warszawa, Teatr Współczesny 1962.
8. A. von Chamisso: Przedziwna historia Piotra Schlenihla. [Baśń]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1961, 113 s.
9. B. Brecht: Święta Joanna Szlachtuzów. [Utwór dramatyczny]. Przeł.: R. Szydłowski, W. Wirpsza. Przekł. powst. 1962. Wyd. w: B. Brecht: Dramaty. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1970 s. 91-198.
Informacja o dacie przekładu: R. Szydłowski. „Życie Literackie1970 nr 11.
10. Ho Chi Minh: Dziennik więzienny. [Wiersze]. Przeł. z francuskiego: M. Kurecka i W. Wirpsza. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1962, 77 s. Wyd. 2 Warszawa: [b.w.] 1969.
11. H. Broch: Śmieć Wergilego. [Powieść]. Przeł.: M. Kurecka, W. Wirpsza. Warszawa: Czytelnik 1963, 697 s. Wyd. nast. z posłowiem K. Pysiaka. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie 1993.
12. M. Hess: Pisma filozoficzne 1841-1850. Wyboru dokonali, wstępem i przypisami opatrzyli: A. Cornu, W. Mönke. Przeł.: M. Kurecka i W. Wirpsza. Warszawa: Książka i Wiedza 1963, 658 s.
13. T. Mann: Opowiadania. Przeł.: M. Kurecka, A. Linke, W. Rybicki, W. Wirpsza. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1963, 318 s.
Tu w przekładzie W. Wirpsza: Tobiasz Mindernickel; Luizka; Anegdota; Jak Jappe i Do Escobar si upili.
14. R.M. Rilke: Auguste Rodin. [Studium biograficzne]. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1963, 181 s.
15. F. Hochwälder: Maliniarz. Komedia w 3 aktach. Dialog 1966 nr 6 s. 25-58. Wystawienie: Bydgoszcz, Teatr Kameralny 1967.
16. R. Liebermann: Szkoła żon. Libretto: H. Strobel wg Moliera. Wystawienie: Poznań, Opera im. S. Moniuszki 1966.
17. J. Bobrowski: Młyn Lewina. 34 zdania o moim dziadku. [Powieść]. Przeł.: M. Kurecka, W. Wirpsza. Warszawa: Czytelnik 1967, 294 s.
18. J. Huizinga: Homo ludens. Zabawa jako źródło kultury. Przeł.: M. Kurecka i W. Wirpsza. Warszawa: Czytelnik 1967, 308 s. Wyd. 2 tamże 1985.
19. L. Kassák: Koń umiera. [Wiersze]. Przekł.: M. Jachimowicz, W. Wirpsza, G. Kerényi. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1967, 49 s.
20. M. Ałpatow: Historia sztuki. Cz. 1 [właśc. 1 i 2]. Starożytność i średniowiecze. Przeł z niemieckiego: M. Kurecka i W. Wirpsza. Warszawa: Arkady 1968, 317 s. Wyd. 2 tamże 1976.
Cz. 3-4 w przekładzie M. Kureckiej.

Wyd. łączne t. 1-4 tamże: wyd. 3 [!] 1981, wyd. 4 1982, wyd. 5 1983, wyd. 6 1984, wyd. 7 t. 1 1989, t. 2-4 1991.

21. F. Schiller: Maria Stuart. [Utwór dramatyczny]. Wystawienie: Warszawa, Teatr Współczesny 1969. Wyd.: Oprac. O. Dobijanka-Witczakowa. Wrocław, Kraków: Wydawnictwo Ossolineum 1972, LXXV, 229 s. Biblioteka Narodowa II, 170.
22. V. Tornius: Wolfgang Amadé. Powieść o Mozarcie. Przeł.: M. Kurecka i W. Wirpsza. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne 1971, 396 s. Wyd. 2 tamże 1986.
23. A. Schweitzer: Jan Sebastian Bach. [Monografia]. Przeł.: M. Kurecka i W. Wirpsza. Przedmowa: Ch.-M. Widor. Posłowie: B. Pociej. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne 1972, 856 s. Wyd. 2 tamże 1987.

Prace redakcyjne

1. My znad Odry. Wiersze, opowiadania, reportaże. Kolegium red.: J. Baran, M. Kurecka, W. Wirpsza. Szczecin: Wojewódzki Komitet Frontu Jedności Narodu 1954, 147 s.
2. Z poezji Wietnamu. [Wybór i przekł z francuskiego i wietnamskiego:] Thanh-Le, M. Kurecka, W. Wirpsza. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1962, 115 s.

Omówienia i recenzje

Ankieta dla IBL PAN 1957.

Wywiady

Rzetelność znaczy dosłowność. Rozm. N.K. „Nowa Kultura1962 nr 11 [dot. sztuki przekładu literackiego].
Dialogi Proscenium. Rozm. E. Balcerzan. Proscenium 1966 nr [14].
Wygnanie diabła Belzebubem, czyli artysta izolowany w stalinowskim getcie. Rozm. J. Trznadel. „Kultura Niezależna”* 1985 nr 6, przedruk w: J. Trznadel: Hańba domowa. Paryż 1986 i w wyd. nast., m.in. Warszawa 1997.
Wygnanie diabła Belzebubem, czyli artysta izolowany w stalinowskim getcie. Rozm. J. Trznadel, przekł. francuski: Combattre le diable avec l'aide de Lucifer ou l'artiste isole dans le ghetto stalinien. Przeł. M. Rodowicz-Heniger. W: La honte. Oprac. J. Trznadel. Paris 1992, wyd. 2 tamże 1993.

Słowniki i bibliografie

Słownik współczesnych pisarzy polskich. T. 4. Warszawa 1966.
[J. Zieliński] J. Kowalski: Witold Wirpsza. W tegoż: Leksykon polskiej literatury emigracyjnej. Lublin 1989*, wyd. 2 tamże 1990.
Z.R. Wilkiewicz: Polnische Exilliteratur 1945-1980. Köln, Wien 1991.
M.A. Supruniuk. „Kultura”, Paryż 1998 nr 7/8 [informacja o archiwum pisarza w Książnicy Pomorskiej w Szczecinie oraz w Akademie der Künste w Berlinie].

Ogólne

Książki

J. Grądziel Wójcik: Poezja jako teoria poezji. Na przykładzie twórczości Witolda Wirpszy. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza 2001, 216 s.

Artykuły

J. Preger: O pewnej ciekawej drodze poetyckiej. Nowa Kultura 1953 nr 20.
A. Lisiecka: Witold, czyli granice eksperymentu. Życie Literackie 1962 nr 36, przedruk w tejże: Pokolenie pryszczatych. Warszawa 1964.
S. Barańczak: Witold Wirpsza albo Ironia. W tegoż: Nieufni i zadufani. Wrocław 1971.
J. Pieszczachowicz: Poezja wśród skrajności. Odra 1971 nr 5, przedruk w tegoż: Pegaz na rozdrożu. Łódź 1991.
A. Becker: Seleccíon de poemas del polaco Witold Wirpsza. „Cuadernos Bibliotelogicos”, Waszyngton 1972 nr 259.
S. Barańczak: Na 60-lecie Witolda Wirpszy. „Kultura”, Paryż 1979 nr 1/2.
W. Odojewski: Witold Wirpsza. „Archipelag”, Berlin Zachodni 1985 nr 9/10, przedruk w tegoż: Raptularz krytyczny. Lublin 1994.
H. Pustkowski: Witolda Wirpszy komentarz „strukturalizujący. W tegoż: Przestrzenie poezji. Łódź 1986.
W. Woroszylski: Imiennik. „Kultura”, Paryż 1986 nr 1/2, przedruk w: „Kultura (Wybór)”*, Warszawa [Kraków] [t. 19] 1986.
Z. Chojnowski: Wizja człowieka, wizja kultury. Integracje 1992 nr 28.
M. Bocian: Z upadku do światła. Metafora 1995 nr 18/19.
Z. Chojnowski: Bawić się niedorzecznościami. O twórczości poetyckiej Witolda Wirpszy po roku 1968. W: W stronę współczesności. Rzeszów 1996.
E. Czerwiakowska: Powrót „rymopisa czasu nie-swego. „Kultura”, Paryż 1996 nr 9 [dot. też Apoteoza tańca; Liturgia; Faeton].
J. Grądziel: Co w zapisie? Autorefleksje poetyckie Witolda Wirpszy. W: Śladami człowieka książkowego. Poznań 1997.
J. Pieszczachowicz: Błazeńska czapka Alazona. W tegoż: Smutek międzyepoki. Kraków 2000.
L. Szaruga: Literatura i życie. Lublin 2001, passim.
V. Britanišskij: V prostranstvach Vitold Virpsza; Vitold Virpsza — stichi 50-80-tych godov; Pozdnij Virpsza; Apoteoz tan'ca. W tegoż: Reč Pospolitaja poetov. Sankt-Peterburg 2005.
J. Gutorow: Kraina ekscesu. W tegoż: Urwany ślad. O wierszach Wirpszy, Kasprowicza, Różewicza i Sosnowskiego. Wrocław 2007.

Pisane w kraju

J. Błoński: Kłopoty „konceptysty. Życie Literackie 1953 nr 2 [dot. też Dziennik Kożedo].
S. Lichański: Nowe poezje. Dziś i Jutro 1953 nr 8.

List do żony

B. Wojdowski: Cztery sprawdziany realizmu. Życie Literackie 1953 nr 35.

Z mojego życia

A. Słucki: Poeta moralnego porządku. Twórczość 1957 nr 2.

Tantal

K. Grzybowska: O „Tantalu” Wirpszy. Dialog 1958 nr 10.

Don Juan

P. Beylin: Don Juan, czyli o czytaniu poezji. Przegląd Kulturalny 1960 nr 48.
B. Biernacka: Don Juan świadomy klęski. Nowe Książki 1960 nr 22.
J. Trznadel: Zdjęcie z koła. Nowa Kultura 1961 nr 12, przedruk w tegoż: Róże trzecie. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1966.

Mały gatunek

J.J. Lipski: Jeszcze raz na tropie mitu Don Juana. Twórczość 1960 nr 11, przedruk w tegoż: Szkice o poezji. Paryż 1987.
B. Ostromęcki: Wiersze o „czasie wiecznej szczęśliwości. Nowe Książki 1960 nr 24.

Komentarze do fotografii

J. Kwiatkowski: Poezja infernalna. Życie Literackie 1963 nr 16.
J.J. Lipski: Pamiętnik z okresu dojrzewania. Twórczość 1963 nr 6, przedruk w tegoż: Szkice o poezji. Paryż 1987.

Kreator

J. Bocheński: Próba opisu „Kreatora. Dialog 1962 nr 6.

Pomarańcze na drutach

E. Balcerzan. „Nurt1965 nr 2.
M. Król: Druty owocują. Twórczość 1965 nr 9.
R. Marszałek: Eksperyment Wirpszy. Nowe Książki 1965 nr 9.

W. Wirpsza: Drugi opór

M. Wyka. „Tygodnik Kulturalny1965 nr 51.
R. Matuszewski: Moralista ironiczny. Życie Literackie 1966 nr 10.
A. Słucki: Od „Sonaty” do „Drugiego oporu. Twórczość 1966 nr 1.
E. Balcerzan: Rzeczywistość zaatakowana. W tegoż: Oprócz głosu. Warszawa 1971.

Gra znaczeń

Z. Bieńkowski: Jedna myśl Peipera. Kultura 1965 nr 47, przedruk pt. Zamach na istotę poezji w tegoż: Ćwierć wieku intymności. Warszawa 1993.
E. Balcerzan: Gra znaczeń, gra postaw. Odra 1966 nr 4.
J. Pieszczachowicz. „Miesięcznik Literacki1967 nr 7.

Morderca

J. Kurowicki: W poszukiwaniu reguł sprawdzalności. Odra 1967 nr 10.

Przesądy

S. Barańczak: Pisane w karnawale. Nurt 1967 nr 6.
J.J. Lipski: Autotematyzm, ekspresja i koncept. Twórczość 1967 nr 12, przedruk w tegoż: Szkice o poezji. Paryż 1987.
L. Sokół: Konstruuję, więc jestem. Poezja 1967 nr 8.
J. Witan: Wśród poetów. Nowe Książki 1967 nr 8.
M. Wyka: Odmiany liryki: Poeta-filozof. Życie Literackie 1967 nr 34.

Faeton

Z. Chojnowski: Wstępny komentarz do „Faetona” Witolda Wirpszy. Borussia 1992 nr 1[2].
Z. Chojnowski: Przeciw kłamstwu, ku prawdzie. O „Faetonie” oraz „Liturgii”. W tegoż: Ku tajemnicy. Olsztyn 2003.

Traktat skłamany

S. Balbus: Jawne naśladownictwa wzorów. W tegoż: Między stylami. Kraków 1993 [dot.Traktat skłamany” W. Wirpszy a „Traktat moralny” Cz. Miłosza].

Nowy podręcznik wydajnego zażywania narkotyków

P. Michałowski. „Literatura1996 nr 5.
D. Pawelec: Równanie wizji. Nowe Książki 1996 nr 5.
I. Smolka. „Przegląd Powszechny1996 nr 4.
K. Walc. „Kwartalnik Artystyczny1996 nr 2.

Wagary

S. Barańczak: Oczy Lizawietty Prokofiewny. Odra 1971 nr 6.

Polaku, kim jesteś?

W. Iwaniuk. „Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza”, Londyn 1986 nr 245.

Apoteoza tańca

[P. Matywiecki] P.M.: O dziewięciu tomikach. „Wezwanie”* 1988 nr 14.
J. Kornhauser: Widowisko. W tegoż: Międzyepoka. Kraków 1995.

Liturgia

S. Barańczak: Śledztwo w sprawie Boga. „Kultura”, Paryż 1985 nr 7/8, przedruk w tegoż: Pomyślane przepaście. Katowice 1995.
Z. Chojnowski: Liturgia Witolda Wirpszy. Przegląd Powszechny 1994 nr 4.
Z. Chojnowski: Przeciw kłamstwu, ku prawdzie. O „Faetonie” oraz „Liturgii”. W tegoż: Ku tajemnicy. Olsztyn 2003.

Cząstkowa próba o człowieku i inne wiersze

J. Gutorow: Wielki Wirpsza. Tygodnik Powszechny 2005 nr 44.
A. Wolny-Hamkało: Nowy Wirpsza. Gazeta Wyborcza 2005 nr 216.
J. Sobolewska: Gra w Wirpszę. Nowe Książki 2006 nr 2.