BIO

Urodzony 14 listopada 1927 w Warszawie; syn Henryka Wilhelmiego, urzędnika, i Marii z domu Kunkel. Podczas okupacji niemieckiej przebywał w Warszawie i od 1940 uczył się w szkole zawodowej, równocześnie uczęszczał na tajne komplety gimnazjalne. Był członkiem Armii Krajowej; ukończył podziemną szkołę dla podchorążych. Walczył w powstaniu warszawskim (zgrupowanie „Żywiciel” na Żoliborzu), a po jego upadku został wywieziony do obozu jenieckiego w Niemczech. W maju 1945 powrócił do Warszawy i kontynuował naukę w Gimnazjum i Liceum Księży Marianów; w 1946 zdał maturę. Następnie studiował socjologię (do zamknięcia wydziału) i filologię polską na Uniwersytecie Warszawskim; w 1952 uzyskał magisterium. Debiutował referatem pt. Psychologizm w prozie dwudziestolecia 1918-1939, przygotowanym wspólnie z Janem Józefem Lipskim, Januszem Stradeckim i Krzysztofem Zarzeckim, wygłoszonym na IV Zjeździe Kół Polonistycznych w Warszawie w 1949 (druk „Twórczość1950 nr 2). Od 1949 pracował jako redaktor w dziale nauk humanistycznych w Spółdzielni Wydawniczej „Czytelnik” w Warszawie (do 1957). W 1951-54 był równocześnie zatrudniony jako asystent w Zakładzie Historii Literatury Polskiej Epoki Imperializmu (nazwa zmieniona na Dział Historii Literatury XX w.) Instytutu Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk. W latach następnych pracował w redakcjach czasopism: „Nowiny Literackie i Wydawnicze” (1957-58), „Trybuna Ludu” (do 1963; członek zespołu redakcyjnego; tu od listopada 1957 do czerwca 1959 redagował dodatek pt. „Trybuna Literacka”). W 1961 został członkiem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (PZPR). Kontynuował twórczość krytycznoliteracką i publicystyczną w „Nowej Kulturze” (1961-1963, od 1962 członek zespołu redakcyjnego), „Kulturze” (w 1963-73 redaktor naczelny; tu też w 1966-73 felietony w cyklu Czytane wczoraj, w 1973 artykuły i felietony wstępne podpisane: J.W., J., w 1976-77 felietony w cyklu Świat zwierciadlany). Liczne artykuły, recenzje i felietony publikował m.in. także w pismach „Barwy” (1970-73; podpisany też J.W.), „Nowe Drogi” (1972-74) oraz w „Trybunie Robotniczej” (1973-78; tu m.in. w 1973-78 felietony w cyklu Polityka, ideologia, kultura). Był członkiem Prezydium Centralnej Komisji Rewizyjnej PZPR. Od 1972 pełnił funkcję dyrektora generalnego do spraw artystycznych Polskiego Radia w Komitecie do Spraw Radia i Telewizji, a następnie od 1974 – Telewizji Polskiej; w 1976 został zastępcą przewodniczącego Komitetu. Za działalność krytycznoliteracką i publicystyczną otrzymał nagrodę Ministra Kultury i Sztuki II stopnia (1973). Od 1977 pełnił funkcję podsekretarza stanu i pierwszego zastępcy ministra, w stycznia 1978 objął stanowisko kierownika ministerstwa, a 16 marca 1978 został powołany na ministra kultury i sztuki. Odznaczony m.in. Złotym Krzyżem Zasługi (1964), Krzyżem Oficerskim (1971) i Krzyżem Komandorskim (1972) Orderu Odrodzenia Polski, Orderem Sztandaru Pracy II klasy (1975). Zginął 16 marca 1978 w katastrofie lotniczej w rejonie Wraczy w Bułgarii w czasie powrotu z narady kierowników kinematografii krajów socjalistycznych w Sofii; pochowany na Cmentarzu Komunalnym na Powązkach w Warszawie. Pośmiertnie odznaczony Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski oraz nagrodą im. B. Prusa przyznaną przez Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskich za twórcze osiągnięcia i całokształt publicystyki.

Twórczość

1. Mój gust wiktoriański. [Szkice literackie i recenzje]. Warszawa: Książka i Wiedza 1966, 218 s.

Pierwodruk: „Trybuna Ludu1960-1963; „Nowa Kultura1962, 1963; „Kultura1964, 1965.

Zawartość

Argument z wieloryba [dot.: H. Melville: Moby Dick]; Uczucia są niepodzielne [dot. książki: Dziecko Hiroszimy]; Panna Golightly – zawsze w podróży [dot.: T. Capote: Śniadanie u Tiffany'ego]; Konflikt czy szaleństwo? [dot.: I. Iredyński: Dzień oszusta]; Tor przeszkód powieści politycznej [dot.: L. Feuchtwanger: Bracia Lautensack]; Między ironią a patosem [dot.: A. Bonarski: Pojednanie]; Mądrość Heraklita; Lekcja okupacji [dot.: T. Różewicz: Przerwany egzamin]; Sinuhe, Egipcjanin [M. Waltari]; Nauki „Doktora Faustusa” [T. Manna]; Pokusy heroizmu [dot. A. de Saint-Exupéry'ego]; Dola człowiecza [dot.: A. Malraux: Droga królewska]; Życie jest krótkie [dot. poezji M. Białoszewskiego]; Rozbieranie Amerykanów [dot.: J. Strzelecki: Niepokoje amerykańskie]; Czy Paryż wart jest mszy? [dot.: J. Wellard: The affair in Arcady]; Ostatnia pieśń pobożnej Bilitis [dot.: L. Durrell: The Alexandria Quartet]; „Znajdź filozofię w historii, jeśli potrafisz ...” [dot.: MacKinlay Kantor: Andersonville]; Odkrywania świata [dot.: I. Metter: Spotkania]; Wiecznie polskie [m.in. o książce Z. Załuskiego: Siedem polskich grzechów głównych]; Wszystko albo nic; „Arka Noego” [J. Putramenta]; Ponad progiem wrażliwości [dot.: S. Wygodzki: W deszczu]; Opera Andrzeja Wajdy [o filmie „Samsonwg K. Brandysa]; Zawiłości sceptycyzmu [dot.: K. Brandys: Listy do pani Z.]; Goebbels; Mit cudownej dziewczyny [dot.: M. Domański: Porządek rzeczy]; Punkt widzenia konkwistadorów [dot.: B.D. del Castillo: Pamiętnik żołnierza Korteza]; Muzyczność i oswojenie mitów [o poezji K.I. Gałczyńskiego]; Złota gałąź [J. Frazera]; Głęboka studnia przeszłości [dot.: T. Mann: Józef i jego bracia]; Skomplikowany optymizm historii [dot.: J. Kawalec: Ziemi przypisany]; Chwila królewskiej niemocy [dot. współczesnej poezji]; Galwanizacja żaby [dot.: M. Słomczyński: Sam przeciw Tebom]; Rok 44 [dot.: Z. Safjan: Zanim przemówią]; Mój gust wiktoriański [dot. K. Dickensa]; „Świadkowie” [dot.: T. Różewicz: Nic w płaszczu Prospera]; Lipcowe refleksje [dot.: L. Tołstoj: Anna Karenina]; Spór o Tomasza z Akwinu [dot. dyskusji poetyckiej między J. Przybosiem, S. Grochowiakiem i I. Iredyńskim]; Czy mówić dzieciom prawdę? [dot.: L.E. Stefański: Alchemicy]; Liffey wiślaną świetląca się falą [dot.: E. Naganowski: Telemach w labiryncie świata]; Przebudzenie? [dot.: T. Konwicki: Sennik współczesny]; Los każdego z nas [dot.: W. Zalewski: Pruski mur]; Gubernator [R.P. Warrena]; Miejsce urodzenia [dot.: T. Różewicz: Próba rekonstrukcji; Tarcza z pajęczyny]; Zaproszenie do jesiennej wycieczki.

2. Słowa, rzeczy, krajobrazy. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1970, 191 s.

Pierwodruk w cyklu „Czytane wczoraj”, „Kultura1966-1969.
Refleksje z lektur.

3. Świat zwierciadlany. [Felietony]. Warszawa: Wydawnictwa Radia i Telewizji 1979, 174 s.

Dotyczy związków między kulturą a społeczeństwem.
Pierwodruk w „Kulturze” w 1976-77.

Przekłady

1. V.J. Jerome: Problemy nowej kultury. Tłumaczenie: L. Budrecki, J. Wilhelmi. Warszawa: Czytelnik 1950, 89 s.
2. R. Palme Dutt: Kryzys Imperium Brytyjskiego. Warszawa: Czytelnik 1950, 237 s.

Prace redakcyjne

1. S. Żeromski: Opowiadania i szkice. Wybór i wstęp: J. Wilhelmi. Katowice: Czytelnik 1952, 202 s.
2. S. Żeromski: Syzyfowe prace; Opowiadania; Szkice. Przypisy oprac.: T. Jodełka, J. Kądziela, J. Wilhelmi. Warszawa: Iskry 1956, 505 s.
3. L. Krzywicki: Wspomnienia. Warszawa: Czytelnik 1957-1959.

T. 1. Wstęp i przypisy J. Wilhelmi. Oprac.: T. Karwacka, J. Wilhelmi. 1957, 450 s.

T. 2. Oprac.: W. Jedlicka, J. Wilhelmi. 1958, 626 s.

T. 3. Oprac.: W. Jedlicka, J. Wilhelmi. Posłowie: H. Holland. 1959, 543 s.

4. S. Grabiński: Niesamowite opowieści. Wybór i oprac.: J. Wilhelmi. Warszawa: Czytelnik 1958, 291 s.
5. K. Irzykowski: Spod ciemnej gwiazdy. Wybór nowel. Wybór i wstęp: J. Wilhelmi. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1958, 214 s.

Omówienia i recenzje

Ankieta dla IBL PAN ok. 1976.

Wywiady

W stronę ludzkiej pracy. Rozm. I. Żmigrodzka. „Głos Pracy1973 nr 181.

Słowniki i bibliografie

Słownik współczesnych pisarzy polskich. Seria 2. T. 3. Warszawa 1980 (A. Szałagan).

Ogólne

Artykuły

Civis Polonus: Blaski i nędze życia dwóch Januszów. „Tydzień Polski”, Londyn 1968 nr 9 [dot. też J. Szpotańskiego].
A. Komorowski: Umysł ubezwłasnowolniony. „Student1971 nr 13 [dot. działalności krytycznoliterackiej J. Wilhelmiego].
Z. Klaczyński: Z pamięci, z lektury... „Kultura1978 nr 14.
M. Szczepański. „Radio i Telewizja1978 nr 13.
A. Dobosz: Rozbudowując przypis. „Tygodnik Powszechny1998 nr 35 [wspomnienie o J. Wilhelmim].
J. Rolicki: W zwycięskich regimentach. „Gazeta Wyborcza2003 nr 143 [dot. życia i działalności J. Wilhelmiego].

Mój gust wiktoriański

J. Ratajczak: Kwestia gustu?Współczesność1966 nr 23.
S. Zieliński: Gust wiktoriański i gust Wilhelmiego. „Kultura1966 nr 36.
A. Gronczewski: Gust wiktoriański Wilhelmiego. „Nowe Książki1967 nr 9.
K. Mętrak: Gust wiktoriański?Miesięcznik Literacki1967 nr 1.

Słowa, rzeczy, krajobrazy

W. Maciąg: Komentarz felietonisty. „Nowe Książki1970 nr 19.
J.Z. Słojewski: Rzeczy krótkie Janusza Wilhelmiego. „Kultura1970 nr 49.
S. Stabryła: Kultura i naród. „Twórczość1971 nr 1.
S. Tomala: Janusza Wilhelmiego impresje o kulturze. „Miesięcznik Literacki1971 nr 6.

Świat zwierciadlany

L. Kurpiewski: Na krawędzi czasu przeszłego. „Literatura1979 nr 29.
S. Zieliński: Książka trzecia. „Nowe Książki1979 nr 11.