WIERCZYŃSKI Stefan

Urodzony 26 grudnia 1886 w Hanowcach niedaleko Stryja w rodzinie czesko-morawskiej; syn Józefa Vrtela, dzierżawcy ziemskiego, i Sydonii z domu Sowa. Uczęszczał do gimnazjum w Stryju; w 1904-06 był przewodniczącym działającego w tym mieście koła tajnej młodzieżowej organizacji niepodległościowej. W 1905 otrzymał świadectwo dojrzałości i podjął studia na Uniwersytecie Lwowskim, równocześnie z historii literatury polskiej, filologii klasycznej i słowiańskiej oraz bibliografii. Od 1906 jako stypendysta Zakładu Narodowego im. Ossolińskich (do 1908) zajmował się pracami bibliograficznymi. Debiutował w 1907 Bibliografią historii literatury i krytyki literackiej polskiej za rok 1905 wydaną jako roczny dodatek do „Pamiętnika Literackiego”. Pierwszą pracę edytorską, poemat T. Zaborowskiego pt. Klub piśmienniczy, wydał w 1909 na łamach „Lamusa” (z. 2). Był założycielem akademickiego Kółka Slawistycznego. Po ukończeniu w 1909 studiów uczył języka polskiego, łaciny i greki, najpierw w I Gimnazjum w Rzeszowie, a potem do 1918, z przerwami, w Gimnazjum im. Franciszka Józefa we Lwowie. Należał do Towarzystwa Literackiego im. A. Mickiewicza (TLAM; sekretarz w 1911-18, członek kierownictwa w 1918-27). Brał udział w ruchu niepodległościowym, m.in. w organizacji w 1912-14 Polskiego Skarbu Wojskowego i Sokolich Drużyn Polowych we Lwowie; w 1932 został za tę działalność odznaczony Medalem Niepodległości. W 1914 ożenił się z Janiną Anc, polonistką. Po wybuchu I wojny światowej pełnił w 1914 funkcję adiutanta w formowanym Legionie Wschodnim; z chwilą rozwiązania Legionu wspólnie z prof. Władysławem Semkowiczem założył w 1915, a następnie prowadził Polskie Archiwum Wojenne we Lwowie (przeniesione później do Warszawy), powołane w celu gromadzenia i konserwacji polskich druków wojennych. Kontynuował prace bibliograficzne i rozwijał badania naukowe z zakresu historii literatury; w 1915 na podstawie rozprawy pt. Przyroda w warszawskim okresie twórczości Zygmunta Krasińskiego (druk w 1912) otrzymał na Uniwersytecie Lwowskim stopień doktora filozofii. Był jednym z inicjatorów reaktywowania po wojennej przerwie „Przewodnika Bibliograficznego”, a potem współpracownikiem tego pisma (1918-26, z przerwami). W 1919, jako członek wojskowej komendy miasta, brał udział w obronie Lwowa. W tymże roku został asystentem w Bibliotece Jagiellońskiej w Krakowie. W 1920 powrócił do Lwowa i do 1927 pracował w tamtejszej Bibliotece Uniwersyteckiej (kolejno na stanowiskach bibliotekarza, kustosza i kierownika działu opracowania zbiorów). Był od 1920 członkiem przybranym Towarzystwa Naukowego we Lwowie i Lwowskiego Koła Związku Bibliotekarzy Polskich. W 1923 na podstawie rozprawy pt. Bibliografia, jej istota, przedmiot i początki uzyskał habilitację na Uniwersytecie Jana Kazimierza (UJK) we Lwowie. W 1923-27 prowadził tamże wykłady z zakresu bibliografii i bibliotekoznawstwa. Był organizatorem prac zespołowych nad bibliografią literacką czasopism polskich (bieżącą i retrospektywną, sięgającą początków XIX wieku); kierował pracami studentów nad gromadzeniem materiałów i osobiście redagował roczniki za lata 1919 i 1922. Kontynuował współpracę z „Pamiętnikiem Literackim” (do 1936, z przerwami; w 1923-25 sekretarz redakcji), zamieszczał też artykuły i recenzje (podpisany też licznymi kryptonimami) m.in. w lwowskim „Słowie Polskim” (1920-27; tu w 1924-26 cykl Z ruchu wydawniczego, podpisany: s.v.-w., (s.v-w.), (s.v.-w.)), „Kurierze Poznańskim” (1925-37, z przerwami), „Ruchu Literackim” (1926-35, z przerwami), a potem także w „Przeglądzie Bibliotecznym” (1928-37, z przerwami). Rozwijał działalność edytorską, głównie w zakresie średniowiecznego piśmiennictwa polskiego i czeskiego oraz polskiej literatury romantycznej; współpracował z wydawnictwem Biblioteka Polska przy wydawaniu tomów z serii „Wielka Biblioteka”. W 1925 wyjechał do Czech w celu uzupełnienia na uniwersytecie w Pradze studiów z zakresu slawistyki; w następnych latach publikował prace z zakresu m.in. komparatystyki polsko-czeskiej w wydawnictwach i czasopismach czeskich. Po powrocie do Polski rozszerzył w 1927 habilitację na UJK na historię literatury polskiej (ze szczególnym uwzględnieniem jej stosunku do literatury czeskiej). W 1927-30 redagował lwowską serię „Monografie i Podręczniki” (wydawnictwo K.S. Jakubowski). Jesienią 1927 otrzymał stanowisko dyrektora Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu. W 1928-37 prowadził na Uniwersytecie Poznańskim (UPozn.) wykłady z zakresu bibliografii, bibliologii, księgoznawstwa i historii literatury polskiej oraz stosunków literackich polsko-zachodniosłowiańskich. Nadal zabiegał o periodyczne wydawanie polskiej bibliografii literackiej (projekty organizacji prac w tym zakresie przedkładał m.in. na I Zjeździe Bibliotekarzy Polskich we Lwowie w 1928 i na forum Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk (PTPN) w 1930); do realizacji swoich zamierzeń udało mu się włączyć ośrodki polonistyczne Poznania i Wilna (wykonane prace pozostały w kartotekach). Był członkiem Komisji Filologicznej PTPN (od 1928) i współpracownikiem Komisji Historii Literatury Polskiej oraz Komisji dla Dziejów Oświaty i Szkolnictwa w Polsce Polskiej Akademii Umiejętności (od 1931); działał nadal w Związku Bibliotekarzy Polskich jako przewodniczący Koła Poznańsko-Pomorskiego w 1928-37 oraz przewodniczący ogólnopolskiej Rady Związku w 1933-39. W 1936 został profesorem tytularnym UPozn. W lipcu 1937 objął stanowisko dyrektora Biblioteki Narodowej (BN) im. J. Piłsudskiego w Warszawie. Od 1938 był członkiem zwyczajnym Towarzystwa Naukowego Warszawskiego (TNW). Po wybuchu II wojny światowej pozostał w Warszawie i kierował BN, m.in. doprowadził do zabezpieczenia najcenniejszych rękopisów i zbiorów specjalnych; od końca stycznia 1940, pozbawiony przez władze okupacyjne możliwości kontynuowania pracy, pełnił swe obowiązki w sposób tajny. Równocześnie od 1940 zatrudniony był w Wydziale Statystycznym Zarządu Miejskiego w Warszawie. W 1942-44, jako wykładowca historii literatury polskiej, bibliografii i słowianoznawstwa, uczestniczył w konspiracyjnych kursach Uniwersytetu Warszawskiego (UW) oraz Uniwersytetu Ziem Zachodnich w Warszawie. Kontynuował prace nad retrospektywną bibliografią literacką, sporządzał spisy zawartości czasopism warszawskich i wileńskich z początku XIX w. Trzykrotnie aresztowany przez Niemców, uniknął jednak dłuższego pobytu w więzieniu. Po upadku powstania warszawskiego przeszedł obóz w Pruszkowie , a następnie jeszcze w 1944 dostał się do Krakowa. Wykładał na tajnych kursach polonistycznych, a potem na reaktywowanym w początkach 1945 Uniwersytetcie Jagiellońskim. Wiosną 1945 przyjechał do Warszawy i ponownie objął dyrekcję BN; w niedługim czasie doprowadził do wznowienia rejestracji bieżącej druków zwartych w „Przewodniku Bibliograficznym” (od 1946) oraz zorganizował opracowywanie „Bibliografii Zawartości Czasopism” (1947) w Instytucie Bibliograficznym przy BN. Uczestniczył nadal w działalności TLAM (wiceprezes w 1946-50) i TNW (sekretarz od 1947). Powrócił też do pracy naukowej i dydaktycznej; od 1946 wykładał historię literatury i bibliografię na UW; w 1947 otrzymał profesurę. Latem tego samego roku został przeniesiony służbowo do Poznania na stanowisko dyrektora Biblioteki Uniwersyteckiej (do 1950). Realizując swoje długoletnie plany, zorganizował w 1948 w Poznaniu Pracownię Bibliograficzną Instytutu Badań Literackich (IBL; od 1952 IBL Polskiej Akademii Nauk; PAN), której zespół pod jego kierownictwem zajął się opracowywaniem roczników „Polskiej Bibliografii Literackiej” (bieżącej). W 1949, jako profesor nadzwyczajny, objął na UPozn. (od 1955 Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, UAM) Katedrę Historii Literatur Zachodniosłowiańskich (przemianowaną w 1952 na Katedrę Literatur Słowiańskich). W tym też czasie został członkiem I Wydziału PTPN (sekretarz w 1956-61). Należał do komitetu redakcyjnego „Pamiętnika Literackiego” (od 1948) i rady redakcyjnej „Pamiętnika Słowiańskiego” (od t. 5: 1955); był także członkiem Instytutu Zachodniego w Poznaniu i współpracownikiem wydawanego przez ten instytut miesięcznika „Przegląd Zachodni” (1948-53, z przerwami; podpisany też (s.w.)). W 1951-53 kierował zespołem, który opracował liczącą około 130000 pozycji Bibliografię zawartości literackiej czasopism wielkopolskich, śląskich i pomorskich za okres od 1800 r. do 1939 r. (kartoteka zachowana w Pracowni Bibliografii Bieżącej IBL PAN w Poznaniu). W 1952-56 redagował serię „Teksty do Ćwiczeń Edytorskich” wydawaną przez Państwowe Wydawnictwo Naukowe, a od 1953 wchodził w skład komitetu redakcyjnego serii IBL „Biblioteka Pisarzów Polskich”. W 1956 został mianowany profesorem zwyczajnym. W tymże roku otrzymał nagrodę Wydziału I PAN, a w następnym nagrodę miasta Poznania (za rok 1956). Był organizatorem i kierownikiem dwóch powołanych przy I Wydziale PTPN placówek: Pracowni Slawistycznej (1956-63) oraz Pracowni Bibliografii Kultury Literackiej Wielkopolski za okres Dwudziestolecia (1960-63). W 1960 przeszedł na emeryturę. W tymże roku objął stanowisko przewodniczącego komitetu redakcyjnego rocznika „Slavia Occidentalis”. Był członkiem Komitetu Slawistyki i Rusycystyki PAN oraz Komitetu Nauk o Literaturze PAN. Odznaczony m.in. Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1957). Zmarł 3 lutego 1963 w Poznaniu.
W 1976 na UAM w Poznaniu została ustanowiona nagroda im. S. Vrtela-Wierczyńskiego dla najlepszego studenta bibliotekoznawstwa.