BIO

Urodzony 14 września 1940 w Warszawie; syn Ryszarda Wernera, inżyniera, i Kazimiery Krzywickiej. Po zakończeniu II wojny światowej mieszkał kolejno w Łodzi, Lublinie i Starachowicach, gdzie ojciec pracował w zakładach przemysłu maszynowego. Uczył się w Liceum Ogólnokształcącym w Starachowicach. Po zdaniu matury w 1958 przeniósł się wraz z matką do Warszawy i rozpoczął studia z zakresu filologii polskiej na Uniwersytecie Warszawskim (UW); w 1963 uzyskał magisterium. Debiutował w 1962 recenzją powieści Zbigniewa Nienackiego pt. Worek Judaszów, opublikowaną w „Twórczości” (nr 12); z pismem tym współpracował do 1969. Artykuły i recenzje publikował także na łamach „Współczesności” (1963-64). W 1963 został zatrudniony jako stażysta w Pracowni Literatury Współczesnej Instytutu Badań Literackich (IBL) Polskiej Akademii Nauk (PAN). Ożenił się z Zofią Goszczyńską, elektronikiem (rozwód 1976). W 1964-68 odbywał studia doktoranckie w IBL PAN. Równocześnie uczęszczał na seminaria magisterskie na Wydziałach Filozoficznym i Socjologicznym UW. Rozwijał działalność krytyczną, publikując recenzje literackie i filmowe zwłaszcza w „Nowych Książkach” (1964-69), „Miesięczniku Literackim” (1966-67), „Polityce” (1966), „Dialogu” (1969-82, z przerwami), „Filmie” (1969-72), „Kinie” (1973-76) oraz w piśmie „Student” (1973-75). W 1968, po obronie pracy doktorskiej pt. Tadeusz Borowski na tle literatury obozowej (promotor prof. Stefan Żółkiewski), został zatrudniony na stanowisku adiunkta w Pracowni Literatury Współczesnej IBL. W 1970 i 1976 przebywał na trzymiesięcznych stypendiach w École Pratique des Hautes Études w Paryżu. Od 1972 był członkiem Związku Literatów Polskich (do rozwiązania Związku w 1983); pełnił funkcję członka zarządu Oddziału Warszawskiego. Od 1975 wchodził w skład Zespołu Historii Literatury Okresu Młodej Polski IBL. W 1977 należał do członków założycieli działającego nieoficjalnie Towarzystwa Kursów Naukowych i do 1980 prowadził wykłady w mieszkaniach prywatnych w Warszawie i w Poznaniu. W 1977 ożenił się z Ewą Modrzejewską, anglistką. Publikował artykuły i recenzje w wydawanych poza cenzurą pismach „Krytyka” (1978-80, 1986-88), „Kultura Niezależna” (1984), też pod pseudonimem Stefan Jamik. W 1978-79 pełnił funkcję redaktora naczelnego miesięcznika Polskiej Federacji Dyskusyjnych Klubów Filmowych „Film na Świecie”. W 1980 został członkiem Stowarzyszenia Filmowców Polskich (SFP; w 1980-83 sekretarz prezydium). W 1981 za krytykę filmową otrzymał nagrodę Złote Grona, przyznaną przez SFP podczas Lubuskiego Lata Filmowego w Łagowie. W 1981-83 był kierownikiem literackim prowadzonego przez Wojciecha Hasa Zespołu Filmowego Rondo. W 1983 wykładał w Instytucie Literatury, Teatru i Filmu na Uniwersytecie Łódzkim. W 1989 został członkiem Polskiego PEN Clubu. W 1990 uzyskał w IBL habilitację na podstawie rozprawy pt. Polskie, arcypolskie.... W 1991, po rozwiązaniu Pracowni Literatury Młodej Polski, został zatrudniony w Pracowni Literatury Współczesnej IBL. W 1994 otrzymał stanowisko docenta, a w 1998 tytuł profesora. W 1998 zaczął wykładać historię filmu w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej (później Akademia Teatralna) w Warszawie. W 1999 wszedł w skład Rady Naukowej IBL. Prowadził też seminaria dla studentów slawistyki w Berlinie oraz liczne wykłady i prelekcje w dyskusyjnych klubach filmowych. W 2006 został kierownikiem Pracowni Literatury XX i XXI wieku IBL. Mieszka w Warszawie.

Twórczość

1. Zwyczajna apokalipsa. Tadeusz Borowski i jego wizja świata obozów. Warszawa: Czytelnik 1971, 229 s. Wyd. 2 tamże 1981.

Rozprawa doktorska.

2. Polskie, arcypolskie... [Szkice]. London: Polonia 1987, 201 s. Wyd. nast.: Warszawa: Niezależna Oficyna Wydawnicza NOWA* 1987, 181 s.

Rozprawa habilitacyjna.

Nagrody

Nagroda „Solidarności” Pracowników Wydawnictw za najlepszą książkę polskiego autora zamieszkałego w kraju wydaną w obiegu niezależnym w 1987.

Zawartość

Od autora. — Pole gry [dot. T. Borowskiego]; Remanenty [dot. polityki kulturalnej końca lat 40. i początku 50.]; Więcej popiołu [dot.: J. Andrzejewski: Popiół i diament; także o realizacji filmowej w reżyserii A. Wajdy]; Heroizm i realizm [dot. filmów: „Kanał” i „Popiół i diament” w reżyserii A. Wajdy, „Eroica” i „Zezowate szczęście” w reżyserii A. Munka]; Wrześniowe porachunki [dot. września 1939 w literaturze i filmie po październiku 1956]; Racjonalistyczna groteska [dot. twórczości S. Mrożka]; Sen o nicości [dot. twórczości dramatycznej T. Różewicza]; Europeizm. Zamazane kontury przełomu [dot. przełomu 1956 r. w kulturze i literaturze]; Podróże literackie (1): Pisarz i obywatel [dot. twórczości prozaików po 1956]; Podróże literackie (2): Kraina wyobraźni [dot. Z. Herberta i poetów Nowej Fali]; Zaklinanie deszczu [o demitologizacji mitów narodowych w kulturze po 1956]; Listy z więzienia [o polskiej tradycji narodowej w literaturze od końca lat 70.].

3. Pasja i nuda. [Szkice]. Warszawa: NOWA 1991, 228 s.

Zawartość

Remanenty: Ja i naród, czyli Stanisława Brzozowskiego antynomie wolności; Wina artysty niepokornego [dot.: T. Mann: Doktor Faustus]; Świadomość kryzysu a kryzys świadomości. (O esejach Czesława Miłosza); Pasja i nuda: Erotyka i polityka [dot. M. Kundery]; Na nieznośnym rozdrożu [dot. polityki i literatury, m.in. M. Kundery]; Nasza mała apokalipsa [dot.: T. Konwicki: Mała apokalipsa]; W przeciągu [dot. twórczości T. Konwickiego]; Dzieje ognia [dot. filmu „LawaT. Konwickiego]; Król Edyp miał kaca [dot.: J. Trznadel: Hańba domowa]; Dwojaczki; Cień klęski [dot.: M. Król: Podróż romantyczna; M. Zalewski: Przed granicą]; Rachunek sumienia [dot. twórczości W. Terleckiego]; Granice tolerancji [dot. twórczości krytycznoliterackiej W. Karpińskiego]; Z Rosji do Polski i z Polski do Rosji: Czy Żeromski był reporterem?; Białe plamy a zdrowie kultury; Wizja lokalna pewnego rozrachunku; Czy z Polaka można zrobić człowieka radzieckiego?

4. Dekada filmu. [Szkice]. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich 1997, 158 s. Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk.

Zawartość

Moje kino; Trzy albo cztery rzeczy, których się o nim dowiedziałem. Godard; Krzyż i sztylet. Buñuel; W blasku nocy, w mroku dnia. Bergman; W tanecznym korowodzie. Fellini; Blow out. Antonioni; Zatrute piękno. Visconti; Deszczu, nie padaj!; Gość z innej epoki. Herzog; Czeskie pytania; Cisza i krzyk, czyli historia i świat wartości. Miklós Jancsó; Postscriptum: Przemiany mediów i zagrożenie kultury.

5. Krew i atrament. [Szkice]. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1997, 214 s.

Zawartość

I: Wina niewinnych i niewinność winnych. Rzut oka na związki polityki z literaturą i literatury z polityką w PRL; Czarno-biała, biało-czerwona?; Szczęśliwy powrót do przeklętej normalności; Gruba kreska; Fin de quoi?. — II: Myśliwy Miłosz i ekologia kultury [dot.: Cz. Miłosz: Rok myśliwego]; Szukać tak, aby nie znaleźć [dot.: Cz. Miłosz: Szukanie ojczyzny]; Mówimy Platon, a w domyśle — brzuch; Z podróży po Bałkanach [dot.: D. Jančar: Terra incognita]. — III: Krew i atrament [dot.: J. Barnes: Papugi Flauberta; V. Nabokov: Prawdziwe życie Sebastiana Knighta]; Ponowoczesność i zagłada [dot.: Z. Bauman: Dwa szkice o moralności ponowoczesnej]; To piekło nie jest rajem [dot. twórczości W. Odojewskiego]; Sporny, bezsporny [dot. J.J. Szczepańskiego].

6. To jest kino. [Szkice]. Warszawa: Stentor 1999, 207 s.

Dotyczy historii filmu po roku 1945.

7. Wysoko. Nie na palcach. O pisarstwie Jana Józefa Szczepańskiego. Kraków: Wydawnictwo Literackie 2003, 170 s.

Artykuły w czasopismach i książkach zbiorowych, m.in.

Człowiek, literatura i konwencje. Refleksja teoretycznoliteracka w „Pałubie” Karola Irzykowskiego. W: Z problemów literatury polskiej. T. 1. Warszawa 1965 s. 327-369 [praca magisterska].
O pojęciu alienacji w badaniach literackich. Pamiętnik Literacki 1966 z. 2 s. 435-469.
Katastroficzne preludium. W: Problemy kultury XX w. Warszawa 1971 27 s., maszynopis [dot. przedobozowej twórczości T. Borowskiego].
Problem ciągłości myślowej w pismach Brzozowskiego. W: Wokół myśli Stanisława Brzozowskiego. Kraków 1974 s. 221-255.
Wokół funkcji społecznych powieści dwudziestowiecznej. (Na przykładzie „Doktora Faustusa” [T. Manna]). W: Społeczne funkcje tekstów literackich i paraliterackich. Wrocław 1974 s. 211-245.
Krytyka literacka. Problemy tradycji i wyboru. W: Literatura polska 1918-1932. Warszawa 1975 s. 187-223.
Stanisław Brzozowski. W: Obraz literatury polskiej XIX i XX wieku. Seria 5. Literatura okresu Młodej Polski. T. 4 Kraków 1977 s. 549-617.
Odnowa życia społecznego i obowiązki krytyki. Film na Świecie 1981 nr 10 s. 74-117.
Twórczość Jarosława Iwaszkiewicza w filmie. W: O twórczości Jarosława Iwaszkiewicza. Kraków, Wrocław 1983 s. 227-244.
Film fabularny. W: Historia filmu polskiego. Warszawa 1985 s. 19-117.
Refleksje o kulturze; Wiedza o literaturze. W: Literatura polska 1918-1975. Warszawa 1993 s. 166-209; 210-263.
Ciemne korytarze historii. O prozie Władysława Terleckiego. W: Tematy i pryzmaty. Wrocław 2000 s. 83-88.

Prace edytorskie

1. T. Borowski: Utwory wybrane. Oprac. [i wstęp] A. Werner. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1991, CXLV, 525 s. Biblioteka Narodowa I, 276. Wyd. 2 przejrzane tamże 1997.

Omówienia i recenzje

Ankieta dla IBL PAN 2002.

Zwyczajna apokalipsa

J. Błoński: Piekła Borowskiego. Teksty 1972 nr 6 [dot. też: T. Drewnowski: Ucieczka z kamiennego świata].
J.Z. Brudnicki: Borowski i młoda krytyka. Nowy Wyraz 1972 nr 2, przedruk w tegoż: Wiek prozy. Warszawa 1979.
E. Frąckowiak: Literatura i światopogląd. Nurt 1972 nr 4.
M. Gumkowski: Doświadczenie Apokalipsy. Literatura 1972 nr 7.
K. Mętrak: Oświęcim jako problem kultury. Twórczość 1972 nr 5.
M. Płachecki. „Pamiętnik Literacki1972 z. 4.
B. Rogatko: Totalitaryzm i etyka. Życie Literackie 1972 nr 29.
M. Wyka: Książka o Borowskim. Nowe Książki 1972 nr 7.

Polskie, arcypolskie...

[J. Jedlicki] Baltazar: Igraszki z diabłem. „Krytyka”* 1988 nr 27, polemika [P. Szwajcer] J. Sanin: Lektury wieczorne Baltazara, czyli jak z diabłem igrać nie należy. „Krytyka”* 1988 nr 28/29.
T. Nyczek: Czy Różewicz basował propagandzie?Res Publica1988 nr 4.
A. Urbański: O literaturę polską sporu początek (czyli o „Polskim, arcypolskim” raz jeszcze). „Krytyka”* 1988 nr 30.
M. Wyka: Polskie opętania. „Arka”* 1988 nr 21, przedruk w tejże: Szkice z epoki powinności. Kraków 1992.
S. Mazurek: W niewoli europeizmu. Przegląd Powszechny 1990 nr 6.

Pasja i nuda

M. Lubelska: Krytyk nie śpi, aby spać mógł ktoś... Tygodnik Powszechny 1992 nr 21.

Dekada filmu

T. Lubelski: Dekada trzeciej drogi. Tygodnik Powszechny 1998 nr 12.
T. Rutkowska: Chronicznie chory świat. Nowe Książki 1998 nr 2.
T. Szczepański: Kino i duch czasu. Odra 1998 nr 10.

Krew i atrament

A. Komorowski: Tentationes paralleae. Twórczość 1998 nr 1.

Wysoko. Nie na palcach

R. Marszałek: Wysoko, nie na palcach. Książka miesiąca Andrzeja Wernera o Janie Józefie Szczepańskim. Tygodnik Powszechny 2003 nr 46.
l. Poprawa: Nie całkiem tak. Nowe Książki 2003 nr 10.
L. Szaruga: Kochał ludzi, a nie ludzkość. Gazeta Wyborcza 2003 nr 253.
A. Brodzka-Wald: Sztuka to nie jest rzecz dostojna. Teksty Drugie 2004 nr 1/2.
J. Momro: Gładka ściana. Opcje 2004 nr 3.