BIO
Urodzony 18 grudnia 1885 w Stanisławowie (Małopolska Wschodnia); syn Bolesława Wasylewskiego, inżyniera kolejnictwa, i Jadwigi ze Starklów. Do szkoły powszechnej i gimnazjum uczęszczał we Lwowie i w Stryju, gdzie w 1904 zdał egzamin maturalny. Następnie studiował polonistykę i historię na Uniwersytecie Lwowskim. W 1905-10 pracował w Zakładzie Narodowym im. Ossolińskich we Lwowie, kolejno jako wolontariusz, stypendysta i asystent. Debiutował w 1905 jako krytyk i edytor naukowy na łamach „Pamiętnika Literackiego”, publikując z komentarzem Nieznany list Krasińskiego do Słowackiego (z. 1); następnie do 1913 na łamach tego pisma publikował rozprawy i artykuły. W 1907 redagował kwartalnik etnograficzny „Lud”. W 1911-14 prowadził dział literacki i teatralny w „Gazecie Porannej” i „Gazecie Wieczornej” we Lwowie. Publikował też w wielu czasopismach, m.in. w „Świecie” (1909-14) i „Gazecie Lwowskiej” (1909-39, z przerwami). W 1914 został wybrany na członka Komisji Literackiej Polskiej Akademii Umiejętności. W sierpniu tegoż roku zgłosił się do Legionów Polskich; po miesiącu został zwolniony z powodu choroby. W 1915-18 pełnił funkcję redaktora naczelnego lwowskiej „Gazety Porannej”. W 1917 wyjeżdżał za granicę; m.in. był na froncie pod Verdun (reportaże z tej podróży ogłaszał w tymże roku w „Nowej Reformie” i „Gazecie Wieczornej”). W 1918 założył (wraz z Alfredem Altenbergiem i Kazimierzem Grusem) i następnie do 1920 redagował tygodnik satyryczno-polityczny „Szczutek”. Jednocześnie w 1919 wydawał pismo „Grześ. Tygodnik dla dzieci od lat 5-ciu do 80-ciu” (wyszło około pięciu numerów), a w 1920 — żołnierski tygodnik popularno-satyryczny „Makolągwa” (wyszło około sześciu numerów). W 1920-23 redagował w wydawnictwie A. Altenberga serię wydawniczą „Gawędy o dawnym obyczaju. Wybór ciekawych pamiętników XVIII i XIX stulecia”, a w 1922-24 wspólnie z Janem Parandowskim — serię „Wielcy Pisarze”. W 1920-26 stale współpracował z gazetą codzienną „Słowo Polskie” jako autor felietonów i artykułów. Publikował też (z przerwami) w wielu innych czasopismach, m.in. w „Rzeczpospolitej” (1920-36), „Tygodniku Ilustrowanym” (1920-38). W 1922-23 wygłosił w różnych miastach Polski cykl odczytów pt. Rola kobiety w rozwoju cywilizacji polskiej. Kontynuując twórczość literacką, ogłaszał artykuły, felietony i recenzje literackie m.in. w „Wiadomościach Literackich” (1924-39), „Kurierze Literacko-Naukowym” (1925-39), „Ruchu Literackim” (1926-36), „Dzienniku Poznańskim” (1927-38, z przerwami), „Tęczy” (1927-39), „Czasie” (1930-33). W 1927 ożenił się ze Stanisławą Nowacką-Stamirowską i przeniósł się do Poznania, gdzie początkowo był doradcą w Wydawnictwie Polskim Rudolfa Wegnera. Od 1928 redagował „Bibliotekę Laureatów Nobla”. W tymże roku nawiązał współpracę z Polskim Radiem; był autorem m.in. wielu literackich audycji słowno-muzycznych, adaptacji radiowych oraz prelekcji na tematy literackie i historyczne, nadawanych głównie przez rozgłośnię poznańską i warszawską. W 1932 doktoryzował się na Uniwersytecie Poznańskim na podstawie rozprawy pt. Krytyka literacka w Polsce wobec romantyzmu w l. 1816-1822 (promotor prof. Stefan Błachowski). Od 1934 publikował także w „Nowej Książce” oraz „Gazecie Polskiej” (tu stały felieton). W 1935-37 odbył wiele podróży krajoznawczo-etnograficznych po Śląsku Opolskim. W 1937 otrzymał nagrodę literacką miasta Poznania za całokształt twórczości. W tym czasie został wybrany na prezesa Oddziału Poznańskiego Związku Zawodowego Literatów Polskich (ZZLP). Był organizatorem cyklicznej imprezy pod nazwą Czwartki Literackie, odbywanej w pałacu Działyńskich w Poznaniu. W 1938 otrzymał Złoty Wawrzyn Polskiej Akademii Literatury. W tymże roku został odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski. Po wybuchu II wojny światowej przedostał się we wrześniu 1939 do Lwowa, zajętego przez Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich. Brał udział w tamtejszym życiu kulturalnym; przygotował m.in. nowe opracowanie inscenizacyjne Krakowiaków i Górali W. Bogusławskiego, wystawione w czerwcu 1941. We wrześniu 1940 został członkiem Związku Pisarzy Radzieckich Ukrainy. Publikował artykuły literackie w „Czerwonym Sztandarze” (Lwów, 1940-41) oraz „Sztandarze Wolności” (Mińsk, 1941). Po zajęciu w 1941 Lwowa przez Niemców związał się z tajną organizacją pod nazwą Konfederacja Narodu oraz działał w kontrwywiadzie Armii Krajowej (pseudonim konspiracyjny Flis), z którego polecenia współpracował z wydawaną przez władze okupacyjne „Gazetą Lwowską” jako kierownik działu literacko-kulturalnego (1941-44). Przed ponownym wkroczeniem Armii Czerwonej zdołał uciec do Nowego Sącza, gdzie ukrywał się do końca wojny. Następnie przeniósł się w 1945 do Krakowa. Na początku września 1945 został przez I Walny Zjazd ZZLP potępiony za współpracę z „Gazetą Lwowską” oraz oskarżony (wraz z Emilem Skiwskim i Feliksem Burdeckim) o kolaborację z okupantem; pozbawiony też został członkostwa Związku. Wkrótce potem aresztowany, w grudniu 1946 stanął przed sądem w Krakowie i w wyniku procesu został zrehabilitowany, jednak nie odzyskał w pełni wiarygodności w środowisku literackim. W 1947 zamieszkał na stałe w Opolu. Objął (specjalnie dla niego stworzone) stanowisko archiwisty i bibliotekarza w Komitecie Badań Wykopaliskowych. Powstałą w tym czasie prozę i artykuły literackie publikował w „Zwierciadle” (1947-48), „Ogniwach” (1947-49) oraz „Odrze” (1948-49; tu m.in. pod pseudonimem Kajetan Stopa). Zajmował się także kolekcjonerstwem sztuki i bibliofilstwem. Zmarł w wyniku wylewu krwi do mózgu 26 lipca 1953 w Opolu; w 1986 ekshumowane prochy zostały złożone w Alei Zasłużonych na cmentarzu w Opolu. W 1989 walny zjazd Związku Literatów Polskich podjął uchwałę stwierdzającą, że „postępowanie wobec Stanisława Wasylewskiego było bezpodstawne, bezprawne i niegodziwe”.
Twórczość
1. Życie polskie w XIX wieku. Powst. 1921-1936. Wyd.: Oprac., przedmowa i przypisy: Z. Jabłoński. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1962 , 683 s.
2. Bibliografia historii literatury i krytyki literackiej polskiej za rok 1904. Zestawił S. Wasylewski. Lwów: Towarzystwo Literackie im. A. Mickiewicza 1906, 89 s.
3. Pieśń o żołnierzu tułaczu. Geneza i dzieje piosenki ludowej. Lwów 1911. Lwów: Nakład Towarzystwa Ludoznawczego 1910, 14 s.
4. Marionetki pokojowe. Trzy akty wesołych piosenek i aktualnych dialogów. [Współautor: H. Zbierzchowski]. Lwów: [drukarnia] W.A. Szyjkowski 1917, 68 s.
5. Marionetki wojenne. [Szopka; współautor: H. Zbierzchowski, A. Schröder]. Lwów: Nakład autorów 1917, 80 s.
6. U księżnej pani. [Szkice o kulturze i historii XVIII-XIX w.]. Przedmowa: napisał J. Kallenbach. Lwów: Wydawnictwo Polskie 1917, IV, 197 s. Wyd. nast.: tamże: wyd. 2 przejrzane i uzupełnione [1918], wyd. 3 [1918], wyd. 4 1918, wyd. 5 przejrzane i uzupełnione 1920, wyd. 6 przejrzane i uzupełnione 1922; Kraków: Wydawnictwo Literackie 1958.
Zawartość
7. Na Zachód! Berlin — Wilhelmshaven — Helgoland — Bruksela — front Verdun. Lwów: H. Altenberg [1918], 116 s.
8. Na dworze króla Stasia. [Szkice o kulturze i historii XVIII w.]. Lwów, Kraków: Wydawnictwo Polskie 1919, 262 s. Wyd. nast.: tamże wyd. 2. 1921; wyd. 3 poprawione i uzupełnione Poznań: Wydawnictwo Polskie 1931; Kraków: Wydawnictwo Literackie 1957.
Zawartość
9. Ogniem i mieczem, czyli Przygody szalonego Grzesia. [Historyjka obrazkowa]. Tekst S. Wasylewski. Ilustracje: K. Mackiewicz. „Szczutek” 1919 nr 6-8, 10-15, 18-23, 25-27, 29, 31, 33-38, 41-42. Wyd. osobne: Lwów: H. Altenberg [1920], 36 s.
10. W srebrnym dworku z modrzewia. [Opowiadania]. Lwów: Wydawnictwo Polskie, Warszawa: E. Wende i Spółka 1919, 128 s. Wyd. nast.: [Niemcy Zachodnie:] Rybitwa [1949].
Zawartość
11. Złośliwe rymowanki i piosenki. Lwów: Nakład „Szczutka” 1919, 40 s.
12. Romans prababki. [Szkice o kulturze i historii XVIII-XIX w.]. [Lwów, Poznań:] Wydawnictwo Polskie 1920, 176 s. Wyd. nast.: tamże 1923; Poznań: R. Wegner [ok. 1930]; [Norymberga:] Wydawnictwo Polskie R. Wegnera, Poznań [1947]; Kraków: Wydawnictwo Literackie 1958.
Zawartość
13. Historie lwowskie. [Szkice historyczne i literackie]. Lwów, Poznań: Wydawnictwo Polskie 1921, 171 s. Wyd. nast. pt. Bardzo przyjemne miasto: Poznań: R. Wegner [1929]; Katowice: Wydawnictwo „Śląsk” 1990.
Zawartość
14. O miłości romantycznej. [Szkice o kulturze i historii XIX w.]. Lwów: H. Altenberg, Poznań: Wydawnictwo Polskie 1921, 159 s. Wyd. nast.: wyd. 2 uzupełnione Poznań: Wydawnictwo Polskie 1928; Kraków: Wydawnictwo Literackie 1958.
Zawartość
15. Szambelanowa z Walewic. [Opowiadania]. Lwów: H. Altenberg 1921, 94 s. Wyd. nast. pt. Zerwana kokarda: wyd. 2 rozszerzone i uzupełnione Poznań: Wydawnictwo Polskie [1927]; Kraków: Wydawnictwo Literackie 1965.
Zawartość
16. Świadczenia wojenne pani Muszki i inne humoreski. [Opowiadania]. Lwów: Odrodzenie 1921, 78 s. Wyd. nast. pt. Przygody pani Muszki. Lwów: Odrodzenie 1921.
Zawartość
17. Ducissa Cunegundis. Powieść z wieku trzynastego. Lwów: Wydawnictwo Ossolineum 1923, 247 s. Wyd. nast. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1958.
18. Klasztor i kobieta. Studium z dziejów kultury polskiej w średniowieczu. Lwów: Wydawnictwo Polskie 1923, 138 s. Wyd. nast. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1957.
19. Pod urokiem zaświatów. [Opowiadania]. Lwów, Poznań: Wydawnictwo Polskie 1923, IV, 139 s. Wyd. nast. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1958.
Zawartość
Wyd. częściowe z podtytułem Dwa opowiadania. [Szkocja:] [Służba Opieki nad Żołnierzami I Grupy Dywizji Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia] 1947, 27 s.
Zawartość
20. Portrety pań wytwornych. Czasy Stanisławowskie. [Szkice o życiu polskich arystokratek XVIII w.]. Lwów: H. Altenberg, Warszawa: Gebethner i Wolff 1924, 126 s. Wyd. nast. pt. Twarz i kobieta: Poznań: Wydawnictwo Polskie R. Wegnera [1930]; Kraków: Wydawnictwo Literackie 1960.
Zawartość
21. Madame Zajączek. Bajka o szczęściu. Lwów: H. Altenberg [1925], 91 s.
22. Gucio ze „Ślubów panieńskich”. [Prolog do: A. Fredro: Przyjaciele. Komedia w 4 aktach]. Prapremiera: Lwów, Teatr Wielki 1926.
23. O siedmiu duszach kobiety. Impertynencje współczesne. [Eseje i felietony]. Lwów, Poznań: Wydawnictwo Polskie 1926, 175 s. Wyd. 2 tamże [1927].
Zawartość
24. Portret kobiety w Polsce XVIII wieku. Z 32 reprodukcjami. Warszawa: Gebethner i Wolff 1926, 23 s. + 32 k. ilustracje „Monografie Artystyczne”, t. 1.
25. Portrety polskie Elżbiety Vigée-Lebrun 1775-1842. [Współautor:] J. Mycielski. Lwów: Wydawnictwo Polskie R. Wegnera [1927], XIX, 287 s. Wyd. 2 tamże 1928.
26. Na końcu języka. [Felietony]. Poznań: Wydawnictwo Polskie R. Wegnera [1930], 200 s. Wyd. 2. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1957.
Zawartość
27. Lwów. [Monografia]. Poznań: Wydawnictwo Polskie R. Wegnera [1931], 172 s. „Cuda Polski”, 4. Wyd. nast.: Jerozolima: Ministerstwo WRiOP [Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego] 1944; z przedmową J. Trzynadlowskiego Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1990; Warszawa: Gutenberg-Print, Moskva: Alial 1995.
28. Rej z Nagłowic. [Biografia]. [Lwów:] Państwowe Wydawnictwo Książek Szkolnych 1934, 144 s. Wielcy Ludzie. Biblioteka Życiorysów, t. 2.
29. August Mocny. [Scenariusz filmowy]. Ekranizacja 1936.
30. Na Śląsku Opolskim. [Studium historyczno-etnograficzne]. Katowice: Skład główny Nasza Księgarnia 1937, XIV, 286 s. Wyd. 2. Opole: Instytut Śląski 1987.
Przekłady
niemiecki
31. Niezapisany stan służby. [Wspomnienia]. Warszawa: J. Przeworski 1937, 238 s. Wyd. 2 poprawione i uzupełnione przez autora Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1957.
32. Czterdzieści lat powodzenia. Przebieg mojego życia. [Wspomnienia]. Powst. 1948-1952. Wyd.: Przygotowali do druku, przypisy i noty biograficzne: E. Kiernicki, F. Pajączkowski. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1959, 495 s.
33. Legendy i baśnie śląskie. Oprac. S. Wasylewski. Katowice: Ognisko [1948], 179 s. Wyd. nast.: wyd. pt. Meluzyna, czyli panna z śląskiego wiatru. Posłowie: W. Nawrocki. Katowice: Wydawnictwo „Śląsk” 1966; [wyd. 2] [!] Katowice: Wydawnictwo „Śląsk” 1957.
Zawartość
34. Pod kopułą lwowskiego Ossolineum. Pamiętnik stypendysty i asystenta Zakładu Narodowego im. Ossolińskich w latach 1905-1910. Powst. 1951-1952. Wyd.: Przygotowali do druku, przypisy i noty biograficzne: E. Kiernicki, F. Pajączkowski. Wrocław: Wydawnictwo Ossolineum 1958, 214 s.
35. Wielkopolska w okresie międzywojennym. Powst. 1951-1952.
36. Karolina Sobańska. Występne życie i złoczyny tajnej agentki wywiadu carskiego. [Powieść]. Powst. przed. 1953. Wyd.: Kraków: Wydawnictwo Literackie 1959, 241 s.
37. Strażnica na Pasiece. Kartki z dziejów zamku piastowskiego w Opolu. 1228-1928. Powst. przed. 1953. Wyd.: Posłowie i przypisy oprac. O.S. Popiołek. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1955, 86 s.
38. Szkice serdeczne i przewrotne. Książka dla miłośników przeszłości Śląska. [Szkice historyczno-etnograficzne]. Wybór: W. Szewczyk. Katowice: Wydawnictwo „Śląsk” 1964, 121 s.
Zawartość
39. Wspomnienia i szkice znad Warty. Przygotował z rękopisu do druku oraz opatrzył przedmową i przypisami W. Nawrocki. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1973, 259 s.
Zawartość
Słuchowiska radiowe, m.in.
Przekłady i adaptacje
Nadto adaptacje słuchowisk radiowych, m.in.
Prace edytorskie i redakcyjne
Zob. też Przekłady Przekłady i adaptacje poz. ↑, ↑.
Omówienia i recenzje
• Ankieta dla IBL PAN 1951.
