WARDASÓWNA Maria

Urodzona 5 lipca 1907 we wsi Roztropice pod Bielskiem w wielodzietnej rodzinie chłopskiej; córka Jana Wardasa i Anny z Wardasów. Uczęszczała do szkoły ludowej w Roztropicach, następnie ukończyła jedną klasę szkoły wydziałowej w Skoczowie. Od 1925 należała do Związku Młodzieży Wiejskiej Wici. W 1926 z powodu konfliktu z rodziną wyjechała do Cieszyna, gdzie pracowała jako robotnica w fabryce figur gipsowych, równocześnie uczęszczała na kursy buchalteryjne. Po ukończeniu nauki od 1928 była stenotypistką w wojewódzkim urzędzie budownictwa. W tym okresie zainteresowała się sportem motocyklowym. Zwolniona z pracy w 1930, wyjechała do Katowic, gdzie została sekretarką w Polskim Związku Motorowym. Wiosną 1931 ukończyła kursy pilotażu w Harcerskiej Szkole Szybowcowej w Goleszowie oraz kurs w Katowicach i w październiku tegoż roku wzięła udział w I Rajdzie Lotniczek Dookoła Polski, uzyskując nagrodę i medal. Debiutowała w 1931 reportażem z tego rajdu pt. Co skłoniło mnie, żeby zostać lotniczką, ogłoszonym w tygodniku „Światowid” (nr 2), w którym w tymże roku opublikowała jeszcze kilka innych utworów prozą. Zaczęła też wygłaszać pogadanki w szkołach na temat lotnictwa. Działała w Polskiej Macierzy Szkolnej. W 1932 szkoliła się w pilotażu szybowcowym w Polichnie i Sokolej Górze. W tymże roku przeniosła się do Warszawy, gdzie została zatrudniona jako sekretarka w Tatrzańskim Towarzystwie Narciarzy oraz w Instytucie Oświaty i Kultury im. S. Staszica. Nadal zajmowała się pilotażem silnikowym i bezsilnikowym, uprawiała też taternictwo i sport motorowy. Rozpoczęła współpracę z czasopismem „Iskry”, w którym zamieszczała wspomnienia z rajdów oraz fragmenty powieści Maryśka ze Śląska (1934-37); publikowała też w „Moim Pisemku” (1935-36), „Ilustrowanym Kurierze Codziennym” (1935-37), „Rolniku Wielkopolskim” (1937), „Kobietach w Pracy” (1938-39) i wydawanym w Czechosłowacji czasopiśmie „Ogniwo” (1938). Po wybuchu II wojny światowej we wrześniu 1939 była organizatorką i komendantką Kobiecej Straży Obywatelskiej (przekształconej następnie w Samopomoc Społeczną, zajmującą się pomocą polskim oficerom powracającym z frontu i kierowaniem ich do oddziałów partyzanckich na Lubelszczyźnie). Poszukiwana od stycznia 1940 przez gestapo, przebywała pod nazwiskiem Rudnicka w Warszawie i na Lubelszczyźnie, gdzie należała do podziemnej lotniczej Organizacji Wojskowej Wilki (OWW); została odznaczona w 1940 Srebrną Odznaką OWW, Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami i Krzyżem Partyzanckim. Po wyzwoleniu była początkowo sekretarką Centralnej Komisji Związków Zawodowych w Lublinie, następnie pracowała w resorcie komunikacji Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego (PKWN), z którego polecenia zajmowała się zabezpieczaniem sprzętu lotniczego na terenach wyzwalanych. W styczniu 1945 została komendantem portu lotniczego w Łodzi, a po przeniesieniu się w 1946 do Warszawy pracowała w Wydziale Propagandy Polskich Linii Lotniczych Lot. Ogłaszała utwory prozą i artykuły o tematyce lotniczej w czasopismach „Dziennik Ludowy” (1945-48), „Dziennik Łódzki” (1945-46), „Polska Zbrojna” (1945-47), „Głos Ludu” (Ostrawa, 1945-56), „Wici” (1946-67). W 1946 nawiązała współpracę z Polskim Radiem, dla którego do 1964 opracowała wiele audycji radiowych. W 1948 zrezygnowała z pracy zawodowej i poświęciła się twórczości literackiej. W 1947-48 należała do Oddziału Wiejskiego Związku Zawodowego Literatów Polskich, a od 1952 do Związku Literatów Polskich. W 1956-57 pracowała społecznie w Aeroklubie Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w Komisji Lotniczo-Historycznej, a od 1959 w Klubie Seniorów Lotnictwa (w 1960-62 jako sekretarz zarządu głównego, a następnie do 1965 jako przewodnicząca sekcji literacko-propagandowej). Fragmenty powieści publikowała w „Kalendarzu Śląskim” (1958-67), „Kalendarzu Beskidzkim” (1959-62, 1976-85), „Kronice Beskidzkiej” (1960, 1962, 1965, 1968, 1976), „Skrzydlatej Polsce” (1960, 1961, 1966), „Głosie Ziemi Cieszyńskiej” (1961, 1968, 1982-83). W 1962 otrzymała nagrodę literacką prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach. W 1970 przeniosła się do Krakowa. Działała aktywnie w Krakowskim i Katowickim Klubie Seniorów Lotnictwa oraz w Macierzy Ziemi Cieszyńskiej i Towarzystwie Miłośników Ziemi Bielsko-Bialskiej. W 1973-75 przebywała w Stanach Zjednoczonych; współpracowała m.in. z prasą polonijną i zbierała materiały do książek. Za twórczość literacką i społeczną otrzymała nagrody: Ministra Kultury i Sztuki (1975), Województwa Bielskiego (1979) oraz im. G. Morcinka (1982). Wyróżniona Złotą Odznaką Działacza Lotnictwa (1972), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1972) i Złotym Krzyżem Zasługi (1974). W 1975 zamieszkała w Wiśle pod Krakowem. Zmarła 17 kwietnia 1986 w Warszawie; pochowana w Cieszynie.