BIO

Urodzona 5 lipca 1907 we wsi Roztropice pod Bielskiem w wielodzietnej rodzinie chłopskiej; córka Jana Wardasa i Anny z Wardasów. Uczęszczała do szkoły ludowej w Roztropicach, następnie ukończyła jedną klasę szkoły wydziałowej w Skoczowie. Od 1925 należała do Związku Młodzieży Wiejskiej Wici. W 1926 z powodu konfliktu z rodziną wyjechała do Cieszyna, gdzie pracowała jako robotnica w fabryce figur gipsowych, równocześnie uczęszczała na kursy buchalteryjne. Po ukończeniu nauki od 1928 była stenotypistką w wojewódzkim urzędzie budownictwa. W tym okresie zainteresowała się sportem motocyklowym. Zwolniona z pracy w 1930, wyjechała do Katowic, gdzie została sekretarką w Polskim Związku Motorowym. Wiosną 1931 ukończyła kursy pilotażu w Harcerskiej Szkole Szybowcowej w Goleszowie oraz kurs w Katowicach i w październiku tegoż roku wzięła udział w I Rajdzie Lotniczek Dookoła Polski, uzyskując nagrodę i medal. Debiutowała w 1931 reportażem z tego rajdu pt. Co skłoniło mnie, żeby zostać lotniczką, ogłoszonym w tygodniku „Światowid” (nr 2), w którym w tymże roku opublikowała jeszcze kilka innych utworów prozą. Zaczęła też wygłaszać pogadanki w szkołach na temat lotnictwa. Działała w Polskiej Macierzy Szkolnej. W 1932 szkoliła się w pilotażu szybowcowym w Polichnie i Sokolej Górze. W tymże roku przeniosła się do Warszawy, gdzie została zatrudniona jako sekretarka w Tatrzańskim Towarzystwie Narciarzy oraz w Instytucie Oświaty i Kultury im. S. Staszica. Nadal zajmowała się pilotażem silnikowym i bezsilnikowym, uprawiała też taternictwo i sport motorowy. Rozpoczęła współpracę z czasopismem „Iskry”, w którym zamieszczała wspomnienia z rajdów oraz fragmenty powieści Maryśka ze Śląska (1934-37); publikowała też w „Moim Pisemku” (1935-36), „Ilustrowanym Kurierze Codziennym” (1935-37), „Rolniku Wielkopolskim” (1937), „Kobietach w Pracy” (1938-39) i wydawanym w Czechosłowacji czasopiśmie „Ogniwo” (1938). Po wybuchu II wojny światowej we wrześniu 1939 była organizatorką i komendantką Kobiecej Straży Obywatelskiej (przekształconej następnie w Samopomoc Społeczną, zajmującą się pomocą polskim oficerom powracającym z frontu i kierowaniem ich do oddziałów partyzanckich na Lubelszczyźnie). Poszukiwana od stycznia 1940 przez gestapo, przebywała pod nazwiskiem Rudnicka w Warszawie i na Lubelszczyźnie, gdzie należała do podziemnej lotniczej Organizacji Wojskowej Wilki (OWW); została odznaczona w 1940 Srebrną Odznaką OWW, Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami i Krzyżem Partyzanckim. Po wyzwoleniu była początkowo sekretarką Centralnej Komisji Związków Zawodowych w Lublinie, następnie pracowała w resorcie komunikacji Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego (PKWN), z którego polecenia zajmowała się zabezpieczaniem sprzętu lotniczego na terenach wyzwalanych. W styczniu 1945 została komendantem portu lotniczego w Łodzi, a po przeniesieniu się w 1946 do Warszawy pracowała w Wydziale Propagandy Polskich Linii Lotniczych Lot. Ogłaszała utwory prozą i artykuły o tematyce lotniczej w czasopismach „Dziennik Ludowy” (1945-48), „Dziennik Łódzki” (1945-46), „Polska Zbrojna” (1945-47), „Głos Ludu” (Ostrawa, 1945-56), „Wici” (1946-67). W 1946 nawiązała współpracę z Polskim Radiem, dla którego do 1964 opracowała wiele audycji radiowych. W 1948 zrezygnowała z pracy zawodowej i poświęciła się twórczości literackiej. W 1947-48 należała do Oddziału Wiejskiego Związku Zawodowego Literatów Polskich, a od 1952 do Związku Literatów Polskich. W 1956-57 pracowała społecznie w Aeroklubie Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w Komisji Lotniczo-Historycznej, a od 1959 w Klubie Seniorów Lotnictwa (w 1960-62 jako sekretarz zarządu głównego, a następnie do 1965 jako przewodnicząca sekcji literacko-propagandowej). Fragmenty powieści publikowała w „Kalendarzu Śląskim” (1958-67), „Kalendarzu Beskidzkim” (1959-62, 1976-85), „Kronice Beskidzkiej” (1960, 1962, 1965, 1968, 1976), „Skrzydlatej Polsce” (1960, 1961, 1966), „Głosie Ziemi Cieszyńskiej” (1961, 1968, 1982-83). W 1962 otrzymała nagrodę literacką prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach. W 1970 przeniosła się do Krakowa. Działała aktywnie w Krakowskim i Katowickim Klubie Seniorów Lotnictwa oraz w Macierzy Ziemi Cieszyńskiej i Towarzystwie Miłośników Ziemi Bielsko-Bialskiej. W 1973-75 przebywała w Stanach Zjednoczonych; współpracowała m.in. z prasą polonijną i zbierała materiały do książek. Za twórczość literacką i społeczną otrzymała nagrody: Ministra Kultury i Sztuki (1975), Województwa Bielskiego (1979) oraz im. G. Morcinka (1982). Wyróżniona Złotą Odznaką Działacza Lotnictwa (1972), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1972) i Złotym Krzyżem Zasługi (1974). W 1975 zamieszkała w Wiśle pod Krakowem. Zmarła 17 kwietnia 1986 w Warszawie; pochowana w Cieszynie.

Twórczość

1. Próba skrzydeł. Przygody lotniczek polskich. Fragmenty pamiętnika. Przedmowa: G. Morcinek. Iskry 1934 nr 1-10.

Pamiętnik z I Rajdu Lotniczek Dookoła Polski w 1934.

2. Janek – lotnik. Opowieść. Moje Pisemko 1935 nr 1-24.

3. Lot Jurka wokół Polski. [Opowieść]. Moje Pisemko 1935/1936 nr 1-13.

4. Maryśka ze Śląska. Powieść lotnicza. Przedmowa: G. Morcinek. Warszawa: Drukarnia S. Niemira i S-ka 1937, 191 s. Wyd. nast.: Czeski Cieszyn: Ogniwo 1938; pt. Dziewczyna z chmur. Katowice: Księgarnia św. Jacka 1948; pt. Maryśka ze Śląska. Katowice: Wydawnictwo „Śląsk” 1957, tamże: 1958, 1962; wyd. 5 poprawione i uzupełnione Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1984.

Wydanie z 1938 i 1962 bez przedmowy G. Morcinka, poczynając od wydania z 1948 przedmową zmienioną.

5. W śniegu i słońcu. Powieść narciarska. [Warszawa:] Stowarzyszenie Chrześcijańsko-Narodowe Nauczycieli Szkół Powszechnych 1939, 173 s. Wyd. nast. Warszawa: Nasza Księgarnia 1947.

6. Rekord Władka Dzięcioła. Powieść lotnicza dla młodzieży. Przedmowa: J. Meissner. Katowice: Księgarnia św. Jacka 1947, 151 s.

7. Wyłom. Powieść. Warszawa 1951-1966.

T. 1. Mrok. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza. 1951, 339 s. Wyd. nast. cz. 1-2 tamże 1954.

T. 2. Przedświt. Warszawa: Czytelnik 1956, 303 s.

T. 3-4. Karwińscy hawierze. Katowice: Wydawnictwo „Śląsk1964, 339 s.

T. 5. Burza wzbiera nad Olzą. Katowice: Wydawnictwo „Śląsk1966, 256 s.

T. 6. Powstańczy zryw. Katowice: Wydawnictwo „Śląsk1966, 258 s.

8. Zew przestworzy. Głos Ziemi Cieszyńskiej 1960 nr 24-50, 1961 nr 1-11. Wyd. osobne z przedmową M. Monis. Katowice: Wydawnictwo „Śląsk” 1961, 192 s. Wyd. 2 uzupełnione z podtytułem Powieść o Żwirce i Wigurze. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1970, 263 s., wyd. 3 tamże 1974.

9. Kościuszko” jeździ po Milwaukee. [Reportaże z pobytu w USA]. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1977, 380 s. Wyd. 2 poprawione tamże 1982.

10. Maryśka za wielką wodą. [Powieść]. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1988, 236 s.

Omówienia i recenzje

Ankieta dla IBL PAN 1953, 1966, 1975, 1976.

Wywiady

Najpierw zaczęłam latać, a później pisać książki. Gazeta Zielonogórska 1961 nr 154.
Spotkanie z pierwszą polską lotniczką. Rozm. J. Majkut. Słowo Powszechne 1967 nr 57.
Panna z propellerem. Komentarz: S. Karczewski. Zwrot 1982 nr 10.

Słowniki i bibliografie

Słownik współczesnych pisarzy polskich. Seria 2. T. 3. Warszawa 1980 (F. Lichodziejewska).

Ogólne

Książki

W. Czaja: Maria Wardasówna. Bielsko-Biała: Towarzystwo Ziemi Bielsko-Bialskiej 1982, 16 s.

Artykuły

F. Zahradnik: Epik podbeskidzkiej wsi. Kalendarz Beskidzki 1978.
W. Czaja: Nasza Maryśka. Kalendarz Beskidzki 1982.
K. Kaszper: Panna z propellerem. Głos Ziemi Cieszyńskiej 1982 nr 1-5.
E. Rosner: Wierna rodzinnej ziemi. Podbeskidzie 1983 nr 1/2.
T. Dytko: Skrzydła pisarki. Życie Literackie 1986 nr 19.
A. Piskulak: Maryśka mówią mi... Nowe Książki 1989 nr 2.
J. Broda: Skoczów i jego okolice w słowie pisanym. W: Dzieje Skoczowa. Skoczów 1993 [m.in. o twórczości M. Wardasówny].

Maryśka ze Śląska

t.sm.: Nowe książki. Kuźnica 1937 nr 19.

W śniegu i słońcu

[W. Zechenter] (zech): Co dzieci powinny znaleźć pod choinką. Ilustrowany Kurier Codzienny 1938 nr 346.

Rekord Władka Dzięcioła

A. Madej: Książki dla młodzieży. Tygodnik Warszawski 1949 nr 20 [recenzja: Rekord Władka Dzięcioła].

Wyłom

H. Zaworska: Historyczna powieść o wsi. Wieś 1951 nr 51, polemika: W. Mach. „Nowa Kultura1952 nr 15.
J. Baranowicz: Powieść o dawnej wsi cieszyńskiej. Śląsk Literacki 1952 nr 3/4.
M. Ostrawicka-Skotnicowa. „Zwrot”, Czeski Cieszyn 1952 nr 10.
Z. Żabicki: Z dziejów wsi śląskiej. Iskry 1954 nr 28.
R.W. Kołodziejczyk: Saga o chłopskiej krzywdzie. Nowe Książki 1964 nr 12.
A. Widera. „Zaranie Śląskie1965 nr 1a.
M. Wiśniewska: Saga Ziemi Cieszyńskiej. Nowe Książki 1967 nr 6.

„Kościuszko” jeździ po Milwaukee

Z. Chyra-Rolicz: Polonia amerykańska z lotu ptaka. Nowe Książki 1978 nr 19.
J. Oszelda. „Słowo Powszechne1982 nr 14.
J. Serwański. „Przegląd Zachodni1985 nr 4.