BIO
Urodzony 27 listopada 1910 w Mińsku na Białorusi; syn Władysława Putramenta, oficera, i Marii z Rutkowskich. Uczęszczał do Gimnazjum im. św. Kazimierza w Nowej Wilejce, a po czterech klasach, kontynuował naukę w Gimnazjum im. K. Chodkiewicza w Lidzie. Debiutował w 1926 wierszami zamieszczonymi w ręcznie powielanym pisemku szkolnym pt. „Echo Szkolne”. Po zdaniu matury w 1929 i dwumiesięcznym szkoleniu w Podchorążówce, rozpoczął w 1930 studia polonistyczne na Uniwersytecie Stefana Batorego (USB) w Wilnie; w 1934 uzyskał magisterium. W czasie studiów należał w 1930-31 do Sekcji Twórczości Oryginalnej (STO) Koła Polonistów Słuchaczy USB, a od 1931 do skupionej przy Kole Polonistów grupy poetyckiej Żagary i był współpracownikiem jej organu, miesięcznika „Żagary” (1931-34; także w 1932, kiedy pismo ukazywało się pod nazwą „Piony”; tu wiersze, artykuły, recenzje, noty podpisywał też: J.P., j.p. oraz pseudonimem Aron Pirmas, używanym także przez innych autorów). W lutym 1932 na łamach tego pisma ogłosił wiersz pt. Sielanka (nr 7), który uważał za właściwy debiut poetycki. Równocześnie brał udział w studenckim życiu społeczno-politycznym, początkowo jako wiceprezes organizacji Młodzież Wszechpolska, potem członek lewicowej grupy Henryka Dembińskiego, a od 1932 nadto członek nielegalnej organizacji Związek Lewicy Akademickiej „Front”, powstałej z inicjatywy Komunistycznej Partii Polski. W 1935-36 wchodził w skład zespołu redakcyjnego dwutygodnika o lewicowej orientacji „Po prostu”, w którym ogłaszał wiersze, artykuły i recenzje, a po jego zawieszeniu w marcu 1936, rozpoczął współpracę z czasopismem „Karta” (trzy numery, które podpisywał jako wydawca). W 1937 wraz z innymi członkami grupy H. Dembińskiego został oskarżony o prowadzenie na łamach tych czasopism propagandy komunistycznej. W wyniku procesu został uniewinniony. Wiersze, recenzje, artykuły i tłumaczenia publikował w wileńskich pismach „Słowo” (1933-34; tu m.in. tłumaczenia z języka rosyjskiego pod pseudonimem Józef Pleśkiewicz) i „Środy Literackie” (1935-37), a także w lwowskich „Sygnałach” (1936-39; podpisany też Seweryn Sosnowski; tu w 1938-39 cykl recenzji Wśród nowych powieści). W 1936 został członkiem Związku Zawodowego Literatów Polskich (ZZLP; od 1949 Związek Literatów Polskich; ZLP). W tymże roku ożenił się z Ireną Poremską, studentką prawa (rozwód 1945). Po wybuchu II wojny światowej w 1939, przedostał się do Lwowa, przyłączonego już do Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich (ZSRR). We wrześniu 1940 został członkiem Związku Radzieckich Pisarzy Ukrainy. Od początku 1941 publikował wiersze, prozę i artykuły w „Czerwonym Sztandarze”, i „Almanachu Literackim”. W czerwcu 1941, uchodząc przed wojskami niemieckimi, ewakuował się w głąb Związku Radzieckiego, najpierw do Kijowa, a później do Ufy. Wezwany do Moskwy w lipcu 1941, jako jeden z założycieli Związku Patriotów Polskich, wszedł w skład zespołu redakcyjnego pisma „Nowe Widnokręgi” (tu do 1945 wiersze, opowiadania, reportaże podpisane też: A.P., Bruno Kramarczyk, Wincenty Bednarczuk). W 1942 pracował w rozgłośni polskiej ukraińskiego radia w Saratowie, następnie przebywał w Kujbyszewie, dokąd przeniesiono redakcję „Nowych Widnokręgów”. Brał udział w organizowaniu 1. Armii Wojska Polskiego, a następnie po wstąpieniu w 1943 do 1. Dywizji im. Tadeusza Kościuszki, pełnił w niej funkcję oficera oświatowo-politycznego. W 1943 był jednym z założycieli Związku Patriotów Polskich w Moskwie. W lutym 1944 jako wysłannik 1. Dywizji przebywał na Wołyniu. Od tegoż roku był członkiem Polskiej Partii Robotniczej (od 1948 Polska Zjednoczona Partia Robotnicza, PZPR) i został wybrany na kandydata na posła do Krajowej Rady Narodowej. W sierpniu 1944 był jednym z głównych organizatorów prasy polskiej w Lublinie, a także wszedł w skład Zarządu Tymczasowego ZZLP. W tym czasie został też zastępcą redaktora naczelnego pisma „Rzeczpospolita”, a we wrześniu 1944 również członkiem zespołu redakcyjnego tygodnika „Odrodzenie”. Wiosną 1945 został mianowany majorem. W tymże roku ożenił się z Zofią Bystrzycką, pisarką i publicystką (rozwód 1957). Zamieszkał w Krakowie i był redaktorem naczelnym „Dziennika Polskiego” oraz członkiem zespołu redakcyjnego miesięcznika „Twórczość”. Artykuły, reportaże, opowiadania i wiersze publikował zwłaszcza w „Odrodzeniu” (do 1950), „Żołnierzu Polskim” (1945-58, z przerwami), „Przyjaźni” (1949-62, z przerwami; tu w 1961-62 korespondencje z Mongolii pt. Chudżirt) i w „Trybunie Ludu” (1949-70; tu w 1951 cykl reportaży Notatnik chiński, cykle felietonów: w 1957 Notatki polemiczne, w 1969-70 Moim zdaniem; na przełomie września i października 1957 redagował dodatek do „Trybuny Ludu” pt. „Trybuna Literacka”). Od września 1945 jako poseł Rzeczpospolitej Polskiej przebywał w Szwajcarii. W 1947 został ambasadorem Polski w Paryżu. W 1947-48 reprezentował też Polskę w Komisji Bałkańskiej Rady Bezpieczeństwa Organizacji Narodów Zjednoczonych w Salonikach w Grecji. W 1950 powrócił do kraju. W tymże roku został wybrany na sekretarza Zarządu Głównego ZLP (funkcję tę pełnił do 1956). Kontynuował twórczość literacką i publicystyczną, ogłaszając liczne artykuły, opowiadania, recenzje, reportaże i felietony na łamach „Nowej Kultury” (1950-62; w 1952-53 redaktor naczelny; podpisany też: Nieznawuj Giez; tu w 1961 cykle reportaży: Indie na gorąco, Podróż do Syczuania), „Twórczości” (1950-55; tu w 1952 cykl reportaży pt. Notatnik chiński), „Życia Literackiego” (1951-70; tu też przekłady z języka francuskiego), „Przeglądu Kulturalnego” (1952-63; tu cykle felietonów: w 1954 Notatki polemiczne, w 1958 Kronika obyczajów, w 1958-59 Bruliony, w 1961-62 Kącik laika, oraz reportaży: w 1959 Fiołki w Neapolu, w 1961 Chińszczyzna). W 1952-61 był posłem na Sejm Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej. W 1955 został kierownikiem literackim Zespołu Realizatorów Filmowych „Start”. W tymże roku otrzymał Nagrodę Państwową I stopnia. W następnych latach nawiązał współpracę z czasopismami „Życie Warszawy” (1955-73; tu cykle reportaży: w 1965 Trochę z Francji, w 1966 Podróż na Zachód, Podróż na Wschód, w 1966-69 cykl felietonów Dzień jak co dzień), „Polityka” (1957-63; tu w 1967 cykl Na drogach Indii), Współczesność (1960-70), „Kultura” (1963-68; tu w 1963-64 cykl felietonów Kącik laika), „Miesięcznik Literacki” (1966-71; tu w 1967 cykl gawęd Notatki historyczne). Wchodził w skład zespołów redakcyjnych czasopism „Polityka” (od 1957), „Nowa Kultura” (od 1958), „Kultura” (od 1963), „Miesięcznik Literacki” (1966-72). W 1959-80 był wiceprezesem Zarządu Głównego ZLP. W 1960 został honorowym członkiem Olsztyńskiego Klubu Stowarzyszeń Twórczych. W tymże roku ożenił się z Anastazją Legzding, Rosjanką, pracownikiem redakcji pisma „Inostrannaja Literatura”. Był dwukrotnie wybierany na prezesa Polskiego Związku Szachistów (1963, 1966). W 1964 wszedł w skład Komitetu Centralnego (KC) PZPR. W tym też roku za całokształt twórczości otrzymał Nagrodę Państwową I stopnia. W 1972 został redaktorem naczelnym tygodnika „Literatura” (1973-86; tu cykle felietonów: w 1973 Rapanui, 1974-81 W dwadzieścia lat później, w 1981 Nie dajmy się zwariować, 1982-86 Wołomin, w 1976 cykl reportaży z Hiszpanii Urbi et Orbis). W 1973 został mianowany pułkownikiem. Za całokształt twórczości otrzymał w 1976 nagrodę Komitetu do Spraw Radia i Telewizji. Odbywał wiele podróży zagranicznych, m.in.: do ZSRR, Chin, Mongolii, Indii, Egiptu, na Cypr, do Libanu, Grecji, Tunezji i Libii. Za zasługi w propagowaniu kultury polskiej za granicą otrzymał Dyplom Ministra Spraw Zagranicznych w 1981. W tymże roku za całokształt twórczości otrzymał nagrodę Ministerstwa Obrony Narodowej I stopnia. W latach osiemdziesiątych ogłaszał felietony w miesięczniku KC PZPR „Nowe Drogi” (1980-84; tu w 1982-84 cykl pt. Samopas) oraz w „Antenie” (tu w 1982-83 cykl felietonów na temat Telewizji Polskiej pt. Łagodny środek nasenny). W 1986 został wyróżniony przyznaną przez KC PZPR nagrodą im. L. Waryńskiego. Odznaczony m.in. Złotym Krzyżem Zasługi (1945), Orderem Odrodzenia Polski (1945), Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1970), Orderem Budowniczych Polski Ludowej (1974) oraz Order Przyjaźni Narodów (1981; przyznany przez Prezydium Rady Najwyższej ZSRR). Zmarł 23 czerwca 1986 w Warszawie; pochowany tamże na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach.
Twórczość
1. W pogoni za biodrem. Dramat. [Współautor:] S. Zagórski. Powst. 1932. Druk fragmentów „Słowo” 1933 nr 316.
2. Wczoraj powrót. (Wiersze z lat 1932-1934). Wilno: Związek Zawodowy Literatów Polskich 1935 [antydatowane 1934], 30 s. Grupa Literacka „Żagary”. Por. poz. ↑.
3. Struktura nowel Prusa. Wilno: Fundusz Kultury Narodowej 1936, 135 s. Z Zagadnień Poetyki, nr 2. Wyd. nowe (reprint) Würzburg, Jal 1978.
4. Droga leśna. [Wiersze]. Wilno: Oddział Wileński Związku Zawodowego Literatów Polskich 1938 [antydatowane 1937], 38 s. Por. poz. ↑.
5. Opowieści wrześniowe. Nowele. Kijów, Lwów: Państwowe Wydawnictwo Mniejszości Narodowych Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej 1941, 150 s.
Zawartość
Adaptacje
filmowe
6. Wojna i wiosna. [Wiersze]. Lublin: Związek Zawodowy Literatów Polskich 1944, 29 s. Por. poz. ↑.
Zawartość
7. Święta kulo. Opowiadania. Warszawa: Czytelnik 1946, 175 s. Wyd. 2 zmienione pt. Święta kulo i inne opowiadania tamże 1965, 286 s.
Zawartość
Adaptacje
filmowe
8. Rzeczywistość. Powieść. Warszawa: Czytelnik 1947, 522 s. Wyd. nast.: tamże: wyd. 2 1950, wyd. 3 t. 1-2 1953, wyd. 4 1953; Wilno: Państwowe Wydawnictwo Literatury Pięknej 1954; wyd. 5: Warszawa: Czytelnik 1955 [właśc. 1954], tamże wyd. 6 1968.
Przekłady
bułgarski
czeski
łotewski
niemiecki
rosyjski
rumuński
serbsko-chorwacki
słowacki
słoweński
Adaptacje
radiowe
filmowe
telewizyjne
9. Discours de l'ambassadeur chef de la délegation polonaise devant la Conférence Générale de l'Unesco, le 21 IX 49. [B.m.] 1949, 6 s., powielone.
10. Wiersze wybrane 1932-1949. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1951, 117 s.
Zawartość
11. Wrzesień. Powieść. „Życie Warszawy” 1951 nr 119-319. Wyd. osobne Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1952, 501 s. Wyd. nast.: tamże: wyd. 1 masowe t. 1-2 1953, wyd. 3 1953, wyd. 4 1954, wyd. 2 masowe 1955, wyd. 6 1956; wyd. 7 Warszawa: Czytelnik 1963; wyd. 7[!] Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1964, tamże: wyd. 3 masowe t. 1-2 1965, wyd. 11[!] 1967, wyd. 12 1969; wyd. 13 t. 1-2 Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1972. Przedruk zob. poz. ↑ (t. 2).
Nagrody
Przekłady
białoruski
bułgarski
czeski
estoński
niemiecki
rosyjski
turecki
ukraiński
węgierski
Adaptacje
teatralne
radiowe
telewizyjne
12. Notatnik chiński. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1952, 296 s.
13. Na literackim froncie. Warszawa: Czytelnik 1953, 188 s. Por. poz. ↑.
Zawartość
14. Od Wołgi do Wisły. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1953, 169 s. Por. poz. ↑.
15. Rozstaje. [Powieść]. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1954, 352 s. Wyd. 2 tamże 1955.
Nagrody
Przekłady
czeski
ukraiński
16. Trzy powroty. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1955, 306 s.
17. Dwa łyki Ameryki. [Reportaże]. Warszawa: Czytelnik 1956, 193 s.
18. Notatki polemiczne. Warszawa: Czytelnik 1956, 225 s.
19. Po tamtej stronie. Warszawa: Kraj 1956, 52 s.
20. Wakacje. [Powieść dla młodzieży]. Warszawa: Czytelnik 1956, 688 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1967 [właśc. 1966], wyd. 3 1970, wyd. 4 1973, wyd. 5 1976. Przedruk zob. poz. ↑ (t. 3).
Przekłady
czeski
ukraiński
Adaptacje
telewizyjne
21. Trzynasty z Wesołka. Opowiadania o rybach, ludziach i zwierzętach. Warszawa: Czytelnik 1957, 217 s.
Zawartość
22. Wypadek w Krasnymstawie. [Opowiadania]. Warszawa: Czytelnik 1957, 444 s.
Zawartość
23. Strachy w Biesalu. [Powieść]. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1958, 207 s.
Przekłady
niemiecki
ukraiński
24. Fiołki w Neapolu. Warszawa: Czytelnik 1959, 178 s.
25. Kronika obyczajów. [Felietony]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1959, 247 s.
26. Arka Noego. [Powieść]. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1961, 178 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1962, wyd. 3 1962, wyd. 4 1963, wyd. 5 1966.
Nagrody
Przekłady
słowacki
węgierski
27. Arkadia. Opowieści znad jezior i rzek. [Opowiadania]. Warszawa: Czytelnik 1961, 245 s. Przedruk zob. poz. ↑ (t. 7).
Zawartość
28. Chińszczyzna. Oprac. sinologiczne: R. Sławiński. Warszawa: Czytelnik 1961, 203 s.
29. Pół wieku. [Cykl wspomnieniowy]. T. 1-9. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1961, od wyd. 2 t. 1 Czytelnik. Przedruk t. 1-6 zob. poz. ↑ (t. 8-13).
Przekłady
niemiecki
T. 1. Młodość. 1961, 340 s. Wyd. nast.: wyd. 2 1962, wyd. 3 1964, wyd. 4 1969.
T. 2. Wojna. 1962, 340 s. Wyd. nast.: wyd. 2 1963, wyd. 3 1964, wyd. 4 1969.
Przekłady
bułgarski
T. 3. Zagranica. 1965, 423 s. Wyd. 2 1969.
Nagrody
T. 4. Literaci. 1970, 319 s. Wyd. 2 1971.
T. 5. Poślizg. 1980, 341 s.
T. 6. Rapanui. 1975, 321 s. Wyd. nast. w nowej wersji pt. Natasza. 1978, 377 s.
T. 7. Zmierzch. 1980, 313 s.
T. 8. Czerwiec. 1983, 220 s.
T. 9. Sierpień. 1987, 173 s.
30. Cztery strony świata. Warszawa: Iskry 1963, 217 s.
31. Fabryka śmierci. Posłowie: R. Rosiak. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie 1963, 29 s.
32. Pasierbowie. [Powieść]. Warszawa: Czytelnik 1963, 203 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1964, wyd. 3 1964, wyd. 4 1970. Przedruk zob. poz. ↑ (t. 4).
Przekłady
litewski
niemiecki
słowacki
Adaptacje
teatralne
radiowe
33. Kącik laika. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1964, 261 s.
34. Odyniec. [Powieść]. Warszawa: Czytelnik 1964, 271 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1965, wyd. 3 1967, wyd. 4 1972, wyd. 5 1975, wyd. 6 1980, wyd. 7 1988. Przedruk zob. poz. ↑ (t. 4).
Przekłady
bułgarski
czeski
niemiecki
Adaptacje
filmowe
telewizyjne
35. Czarne sosny. [Opowiadania]. Warszawa: Czytelnik 1965, 155 s.
Zawartość
36. Puszcza. [Powieść]. Warszawa: Czytelnik 1966, 334 s. Wyd. nast.: tamże: wyd. 2 1967, wyd. 3 Olsztyn: Pojezierze 1974 [właśc. 1975]. Przedruk zob. poz. ↑ (t. 5).
Przekłady
rosyjski
Adaptacje
filmowe
telewizyjne
37. Małowierni. [Powieść]. Warszawa: Czytelnik 1967, 398 s.
38. Na drogach Indii. [Reportaże]. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1967, 202 s.
39. Puste oczy. [Opowiadania]. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1967, 109 s. Przedruk zob. poz. ↑ (wyd. 2).
Zawartość
Adaptacje
radiowe
40. Być sobą. Warszawa: Książka i Wiedza 1968, 137 s.
Zawartość
41. Z wędką przez trzy kontynenty. [Opowiadania]. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1968, 141 s. Wyd. 2 [rozszerzone] pt. Z wędką przez cztery kontynenty tamże 1971.
Zawartość
Przekłady
węgierski
42. Bołdyn. Powieść. Warszawa: Książka i Wiedza 1969, 464 s. Wyd. nast.: tamże: wyd. 2 1969, wyd. 3 1970, wyd. 4 1972 [właśc. 1971], wyd. 5 1974; wyd. 6 Warszawa: Czytelnik 1977, tamże wyd. 7 1982; wyd. 7 [właśc. 8] Warszawa: Książka i Wiedza 1987. Przedruk zob. poz. ↑ (t. 6).
Przekłady
czeski
niemiecki
słowacki
Adaptacje
teatralne
radiowe
filmowe
telewizyjne
43. Krajobrazy. [Opowiadania]. Warszawa: Czytelnik 1969, 188 s.
Zawartość
44. Szkarłatny krzew. [Opowiadania]. Warszawa: Czytelnik 1969, 462 s.
Zawartość
45. W stylu dowolnym. Wybór felietonów z lat 1966-1970. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1971, 234 s.
46. Wybór opowiadań. Warszawa: Czytelnik 1972, 86 s. Wyd. 2 tamże 1975.
Zawartość
47. [Dwudziestego] 20 lipca. (Powieść dokumentalna). Druk pt. Stauffenberg. „Express Poznański” 1973 nr 270-302. Wyd. osobne Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1974, 128 s.
Przekłady
bułgarski
48. Balet boleni i inne opowiadania. Olsztyn: Pojezierze 1974, 257 s.
Zawartość
49. Początek eposu i inne opowiadania. Warszawa: Czytelnik 1974, 286 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 [rozszerzone] 1976, wyd. 3 1980, wyd. 4 1984.
Zawartość
Przekłady
bułgarski
czeski
słowacki
50. Akropol. [Powieść]. Warszawa: Czytelnik 1975, 410 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1977, wyd. 3 1979.
Przekłady
niemiecki
słowacki
51. Piaski. [Opowiadania]. Warszawa: Książka i Wiedza 1975, 180 s. Wyd. 2 tamże 1978.
Zawartość
52. Hiszpańska szkoła jazdy. Olsztyn: Pojezierze 1977, 208 s.
Zawartość
53. Urbi et „Orbis”. Olsztyn: Pojezierze 1977 [właśc. 1978], 103 s.
54. Wybrańcy. [Cykl powieściowy]. Warszawa: Czytelnik 1978-1983. Wyd. 2 łączne t. 1-3 Warszawa: Czytelnik 1987.
T. 1. Ucieczka. 1978, 336 s.
T. 2. Powrót. 1979, 528 s.
Nagrody
T. 3. Potąd. 1983, 426 s.
55. Mrówkolwica. [Opowiadania]. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1979, 77 s.
Zawartość
56. Pisma. Przedmowa: W. Sadkowski. Warszawa: Książka i Wiedza 1979-1988.
T. 1. Nowele. 1979, 349 s.
Zawartość
T. 2. Wrzesień. 1980, 468 s. Zob. poz. ↑.
T. 3. Wakacje. 1980, 381 s. Zob. poz. ↑.
T. 4. Pasierbowie; Odyniec. 1980, 456 s. Zob. poz. ↑, ↑.
T. 5. Puszcza. 1981, 316 s. Zob. poz. ↑.
T. 6. Bołdyn. 1982, 394 s. Zob. poz. ↑.
T. 7. Arkadia. 1980, 269 s. Zob. poz. ↑.
T. 8-13. Pół wieku. T. 1-6. 1983-1988, 364 + 340 + 412 + 308 + 335 + 366 s. Zob. poz. ↑.
57. Wołomin. Felietony. Warszawa: Czytelnik 1989, 96 s.
Wybory utworów literackich w przekładach
hiszpański
niemiecki
rosyjski
węgierski
Przekłady
Wyd. dla młodzieży: Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1951, 276 s.
Prace redakcyjne
Omówienia i recenzje
• Ankieta dla IBL PAN 1966.