BIO

wUrodzony 27 listopada 1910 w Mińsku na Białorusi; syn Władysława Putramenta, oficera, i Marii z Rutkowskich. Uczęszczał do Gimnazjum im. św. Kazimierza w Nowej Wilejce, a po czterech klasach, kontynuował naukę w Gimnazjum im. K. Chodkiewicza w Lidzie. Debiutował w 1926 wierszami zamieszczonymi w ręcznie powielanym pisemku szkolnym pt. „Echo Szkolne”. Po zdaniu matury w 1929 i dwumiesięcznym szkoleniu w Podchorążówce, rozpoczął w 1930 studia polonistyczne na Uniwersytecie Stefana Batorego (USB) w Wilnie; w 1934 uzyskał magisterium. W czasie studiów należał w 1930-31 do Sekcji Twórczości Oryginalnej (STO) Koła Polonistów Słuchaczy USB, a od 1931 do skupionej przy Kole Polonistów grupy poetyckiej Żagary i był współpracownikiem jej organu, miesięcznika „Żagary” (1931-34; także w 1932, kiedy pismo ukazywało się pod nazwą „Piony”; tu wiersze, artykuły, recenzje, noty podpisywał też: J.P., j.p. oraz pseudonimem Aron Pirmas, używanym też przez innych autorów). W lutym 1932 na łamach tego pisma ogłosił wiersz pt. Sielanka (nr 7), który uważał za właściwy debiut poetycki. Równocześnie brał udział w studenckim życiu społeczno-politycznym, początkowo jako wiceprezes organizacji Młodzież Wszechpolska, potem członek lewicowej grupy Henryka Dembińskiego, a od 1932 nadto członek nielegalnej organizacji Związek Lewicy Akademickiej „Front”, powstałej z inicjatywy Komunistycznej Partii Polski. W 1935-36 wchodził w skład zespołu redakcyjnego dwutygodnika o lewicowej orientacji „Po prostu”, w którym ogłaszał wiersze, artykuły i recenzje, a po jego zawieszeniu w marcu 1936, rozpoczął współpracę z czasopismem „Karta” (trzy numery, które podpisywał jako wydawca). W 1937 wraz z innymi członkami grupy H. Dembińskiego został oskarżony o prowadzenie na łamach tych czasopism propagandy komunistycznej. W wyniku procesu został uniewinniony. Wiersze, recenzje, artykuły i tłumaczenia publikował w wileńskich pismach „Słowo” (1933-34; tu m.in. tłumaczenia z języka rosyjskiego pod pseudonimem Józef Pleśkiewicz) i „Środy Literackie” (1935-37), a także w lwowskich „Sygnałach” (1936-39; podpisany też Seweryn Sosnowski; tu w 1938-39 cykl recenzji Wśród nowych powieści). W 1936 został członkiem Związku Zawodowego Literatów Polskich (ZZLP; od 1949 Związek Literatów Polskich (ZLP)). W tymże roku ożenił się z Ireną Poremską, studentką prawa (rozwód 1945). Po wybuchu II wojny światowej w 1939, przedostał się do Lwowa, przyłączonego już do Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich (ZSRR). We wrześniu 1940 został członkiem Związku Radzieckich Pisarzy Ukrainy. Od początku 1941 publikował wiersze, prozę i artykuły w „Czerwonym Sztandarze”, i „Almanachu Literackim”. W czerwcu 1941, uchodząc przed wojskami niemieckimi, ewakuował się w głąb Związku Radzieckiego, najpierw do Kijowa, a później do Ufy. Wezwany do Moskwy w lipcu 1941, jako jeden z założycieli Związku Patriotów Polskich, wszedł w skład zespołu redakcyjnego pisma „Nowe Widnokręgi” (tu do 1945 wiersze, opowiadania, reportaże podpisane też: A.P., Bruno Kramarczyk, Wincenty Bednarczuk). W 1942 pracował w rozgłośni polskiej ukraińskiego radia w Saratowie, następnie przebywał w Kujbyszewie, dokąd przeniesiono redakcję „Nowych Widnokręgów”. Brał udział w organizowaniu 1. Armii Wojska Polskiego, a następnie po wstąpieniu w 1943 do 1. Dywizji im. Tadeusza Kościuszki, pełnił w niej funkcję oficera oświatowo-politycznego. W 1943 był jednym z założycieli Związku Patriotów Polskich w Moskwie. W lutym 1944 jako wysłannik 1. Dywizji przebywał na Wołyniu. Od tegoż roku był członkiem Polskiej Partii Robotniczej (od 1948 Polska Zjednoczona Partia Robotnicza (PZPR)) i został wybrany na kandydata na posła do Krajowej Rady Narodowej. W sierpniu 1944 był jednym z głównych organizatorów prasy polskiej w Lublinie, a także wszedł w skład Zarządu Tymczasowego ZZLP. W tym czasie został też zastępcą redaktora naczelnego pisma „Rzeczpospolita”, a we wrześniu 1944 również członkiem zespołu redakcyjnego tygodnika „Odrodzenie”. Ożenił się z Zofią Bystrzycką, pisarką i publicystką (rozwód 1957). Wiosną 1945 został mianowany majorem. W 1945 zamieszkał w Krakowie i był redaktorem naczelnym „Dziennika Polskiego” oraz członkiem zespołu redakcyjnego miesięcznika „Twórczość”. Artykuły, reportaże, opowiadania i wiersze publikował zwłaszcza w „Odrodzeniu” (do 1950), „Żołnierzu Polskim” (1945-58, z przerwami), „Przyjaźni” (1949-62, z przerwami; tu w 1961-62 korespondencje z Mongolii pt. Chudżirt) i w „Trybunie Ludu” (1949-70; tu w 1951 cykl reportaży Notatnik chiński, cykle felietonów: w 1957 Notatki polemiczne, w 1969-70 Moim zdaniem; na przełomie września i października 1957 redagował dodatek do „Trybuny Ludu” pt. „Trybuna Literacka”). Od września 1945 jako poseł Rzeczpospolitej Polskiej przebywał w Szwajcarii. W 1947 został ambasadorem Polski w Paryżu. W 1947-48 reprezentował też Polskę w Komisji Bałkańskiej Rady Bezpieczeństwa Organizacji Narodów Zjednoczonych w Salonikach w Grecji. W 1950 powrócił do kraju. W tymże roku został wybrany na sekretarza Zarządu Głównego ZLP (funkcję tę pełnił do 1956). Kontynuował twórczość literacką i publicystyczną, ogłaszając liczne artykuły, opowiadania, recenzje, reportaże i felietony na łamach „Nowej Kultury” (1950-62; w 1952-53 redaktor naczelny; podpisany też: Nieznawuj Giez; tu w 1961 cykle reportaży: Indie na gorąco, Podróż do Syczuania), „Twórczości” (1950-55; tu w 1952 cykl reportaży pt. Notatnik chiński), „Życia Literackiego” (1951-70; tu też przekłady z języka francuskiego), „Przeglądu Kulturalnego” (1952-63; tu cykle felietonów: w 1954 Notatki polemiczne, w 1958 Kronika obyczajów, w 1958-59 Bruliony, w 1961-62 Kącik laika, oraz reportaży: w 1959 Fiołki w Neapolu, w 1961 Chińszczyzna). W 1952-61 był posłem na Sejm Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej. W 1955 został kierownikiem literackim Zespołu Realizatorów Filmowych „Start”. W tymże roku otrzymał Nagrodę Państwową I stopnia. W następnych latach nawiązał współpracę z czasopismami „Życie Warszawy” (1955-73; tu cykle reportaży: w 1965 Trochę z Francji, w 1966 Podróż na Zachód, Podróż na Wschód, w 1966-69 cykl felietonów Dzień jak co dzień), „Polityka” (1957-63; tu w 1967 cykl Na drogach Indii), Współczesność (1960-70), „Kultura” (1963-68; tu w 1963-64 cykl felietonów Kącik laika), „Miesięcznik Literacki” (1966-71; tu w 1967 cykl gawęd Notatki historyczne). Wchodził w skład zespołów redakcyjnych czasopism „Polityka” (od 1957), „Nowa Kultura” (od 1958), „Kultura” (od 1963), „Miesięcznik Literacki” (1966-72). W 1959-80 był wiceprezesem Zarządu Głównego ZLP. W 1960 został honorowym członkiem Olsztyńskiego Klubu Stowarzyszeń Twórczych. W tymże roku ożenił się z Anastazją Legzding, Rosjanką, pracownikiem redakcji pisma „Inostrannaja Literatura”. Był dwukrotnie wybierany na prezesa Polskiego Związku Szachistów (1963, 1966). W 1964 wszedł w skład Komitetu Centralnego (KC) PZPR. W tym też roku za całokształt twórczości otrzymał Nagrodę Państwową I stopnia. W 1972 został redaktorem naczelnym tygodnika „Literatura” (1973-86; tu cykle felietonów: w 1973 Rapanui, 1974-81 W dwadzieścia lat później, w 1981 Nie dajmy się zwariować, 1982-86 Wołomin, w 1976 cykl reportaży z Hiszpanii Urbi et Orbis). W 1973 został mianowany pułkownikiem. Za całokształt twórczości otrzymał w 1976 nagrodę Komitetu do Spraw Radia i Telewizji. Odbywał wiele podróży zagranicznych, m.in.: do ZSRR, Chin, Mongolii, Indii, Egiptu, na Cypr, do Libanu, Grecji, Tunezji i Libii. Za zasługi w propagowaniu kultury polskiej za granicą otrzymał Dyplom Ministra Spraw Zagranicznych w 1981. W tymże roku za całokształt twórczości otrzymał nagrodę Ministerstwa Obrony Narodowej I stopnia oraz Order Przyjaźni Narodów (przyznany przez Prezydium Rady Najwyższej ZSRR). W latach osiemdziesiątych ogłaszał felietony w miesięczniku KC PZPR „Nowe Drogi” (1980-84; tu w 1982-84 cykl pt. Samopas) oraz w „Antenie” (tu w 1982-83 cykl felietonów na temat Telewizji Polskiej pt. Łagodny środek nasenny). W 1986 został wyróżniony przyznaną przez KC PZPR nagrodą im. L. Waryńskiego. Odznaczony m.in. Złotym Krzyżem Zasługi (1945), Orderem Odrodzenia Polski (1945), Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1970), Orderem Budowniczych Polski Ludowej (1974). Zmarł 23 czerwca 1986 w Warszawie.

Twórczość

1. W pogoni za biodrem. Dramat. [Współautor:] S. Zagórski. Powst. 1932. Druk fragmentów „Słowo” 1933 nr 316.

Inf.: J. Putrament: Pół wieku. Warszawa 1962 s. 218-220.

2. Wczoraj powrót. (Wiersze z lat 1932-1934). Wilno: Związek Zawodowy Literatów Polskich 1935 [antydatowane 1934], 30 s. Grupa Literacka „Żagary”. Por. poz. .

3. Struktura nowel Prusa. Wilno: Fundusz Kultury Narodowej 1936, 135 s. Z Zagadnień Poetyki, nr 2. Wyd. nowe (reprint) Würzburg, Jal 1978.

Praca magisterska.

4. Droga leśna. [Wiersze]. Wilno: Oddział Wileński Związku Zawodowego Literatów Polskich 1938 [antydatowane 1937], 38 s. Por. poz. .

5. Opowieści wrześniowe. Nowele. Kijów, Lwów: Państwowe Wydawnictwo Mniejszości Narodowych Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej 1941, 150 s.

Zawartość

Ten i tamten brzeg mostu [przedruk zob. poz. , , (wyd. 2)]; Aleksy Biertal; Ostatnie i pierwsze.

Adaptacje

filmowe

opowiadania Ten i tamten brzeg mostu pt. Don Gabriel: Adaptacja: J. Hen. Ekranizacja 1966 (łącznie z opowiadaniem G. Karskiego „Czyn”).

6. Wojna i wiosna. [Wiersze]. Lublin: Związek Zawodowy Literatów Polskich 1944, 29 s. Por. poz. .

Zawartość

M.in. cykl: Odjazd.

7. Święta kulo. Opowiadania. Warszawa: Czytelnik 1946, 175 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 zmienione pt. Święta kulo i inne opowiadania 1965, 286 s.

W wyd. 2 pominięto: Dwie twarze nocy; Szkoła w żółtym domu, – dodano: W budzie; Wypadek w Krasnymstawie.

Zawartość

Dwie twarze nocy; Szkoła w żółtym domu; Ten i tamten brzeg mostu [poz. ]; Święta kulo [przedruk zob. poz. , , , )]; Wielkanoc [przedruk zob. poz. , , )]; Początek eposu [przedruk zob. poz. , , )].

Adaptacje

filmowe

opowiadania Wielkanoc: Scenariusz i reżyseria W. Marczewski. Ekranizacja 1975.

8. Rzeczywistość. Powieść. Warszawa: Czytelnik 1947, 522 s. Wyd. nast.: tamże: wyd. 2 1950, wyd. 3 t. 1-2 1953, wyd. 4 1953; Wilno: Państwowe Wydawnictwo Literatury Pięknej 1954; wyd. 5: Warszawa: Czytelnik 1955 [właśc. 1954], tamże wyd. 6 1968.

Wyd. skrócone: Rzeczywistość. Cz. 1. Czytelnik 1948, 63 s.

Przekłady

bułgarski

Dejstvitelnost. [Przeł.] D. Ikonomov. Sofija 1952 [właśc. 1953].

czeski

Skutečnost. [Przeł.] H. Teigová Praha 1949.

łotewski

Isteniba. [Przeł.] C. Palkavniece. Riga 1950.

niemiecki

Wirklichkeit. Berlin 1953.

rosyjski

Dejstvitel'nost'. [Przeł.] M. Abkina. Moskva 1948.

rumuński

Realitatea. [Przeł.] O. Zaicik. Bucureşti 1950.

serbsko-chorwacki

Stvarnost. [Przeł.] D. Živanowić. Beograd 1949.

słowacki

Skutečnost. [Przeł.] J. Sedlák. Bratislava 1954.

słoweński

Resničnost. [Przeł.] M. Bregant. Ljubljana 1958.

Adaptacje

radiowe

Adaptacja: A. Bohdziewicz. Polskie Radio 1959.

filmowe

A. Bohdziewicz: Rzeczywistość. Scenopis. [Cz. 1-2]. Łódź: Uniwersum 1960, 174 + 344 s. Ekranizacja 1961.

telewizyjne

Adaptacja: A. Bohdziewicz. Telewizja Polska 1960.

9. Discours de l'ambassadeur chef de la délegation polonaise devant la Conférence Générale de l'Unesco, le 21 IX 49. [B.m.] 1949, 6 s., powielone.

10. Wiersze wybrane 1932-1949. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1951, 117 s.

Zawartość

Przedmowa autora, wiersze z poz. , , oraz wiersze nowe.

11. Wrzesień. Powieść. Życie Warszawy 1951 nr 119-319. Wyd. osobne Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1952, 501 s. Wyd. nast.: tamże: wyd. 1 masowe t. 1-2 1953, wyd. 3 1953, wyd. 4 1954, wyd. 2 masowe 1955, wyd. 6 1956; wyd. 7 Warszawa: Czytelnik 1963; wyd. 7[!] Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1964, tamże: wyd. 3 masowe t. 1-2 1965, wyd. 11[!] 1967, wyd. 12 1969; wyd. 13 t. 1-2 Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1972. Przedruk zob. poz. (t. 2).

Nagrody

Państwowa Nagroda Literacka II stopnia w 1953; nagroda Ministra Obrony Narodowej w 1962.

Przekłady

bułgarski

Septemvri. [Przeł.] V. Smochovska-Petrova. Sofija 1954.

czeski

September. [Przeł.] J. Lacko. Praha 1955.
Záři. [Przeł.] H. Teigová. Praha 1956.

estoński

September. [Przeł.] E. Valge. Tallinn 1967.

niemiecki

September. [Przeł.:] K. Kelm, K. Marschke. Berlin 1957, wyd. nast. tamże: wyd. 2 1959, wyd. 3 1969.

rosyjski

Sentjabr'. [Przeł.:] V. Borisov, J. Mirskij. Moskva 1961, wyd. nast. tamże: wyd. 2 1964, wyd. 3 1975, wyd. 4 1981.

turecki

Eylül. Cz. 1. [Przeł.:] H. Tüzün, N. Baykal; cz. 2. [Przeł.] V. Atayman. Istanbul 1973.

ukraiński

Veresen'. Cz. 1. [Przeł.:] M. Palamarčuk, M.F. Rekun. Kiïv 1955; cz. 2. [Przeł.] M. Palamarčuk. Kiïv 1958 pt. Verasen'. [Przeł.:] U. Damaševič, J. Misko. Minsk 1959.

węgierski

Szeptember. [Przeł.] G. Rado. Budapest 1960.

Adaptacje

teatralne

Adaptacja: M. Dembowski. Wystawienie: Bielsko-Biała, Teatr Polski 1969.

radiowe

Adaptacja: M. Komorowska. Polskie Radio 1961.

telewizyjne

Ostatnie rozmowy. Adaptacja: S. Magdzin. Telewizja Polska 1967.

12. Notatnik chiński. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1952, 296 s.

Reportaże z podróży do Chin w 1951, drukowane w 1952 w „Twórczości”.

13. Na literackim froncie. Warszawa: Czytelnik 1953, 188 s. Por. poz. .

Artykuły, referaty i felietony drukowane w czasopismach w latach 1944-1953.

Zawartość

Od autora. – I. Na literackim froncie: Wanda Wasilewska i rewolucyjny nurt literatury polskiej; Zadania literatury w okresie planu sześcioletniego i walki o pokój. (Referat wygłoszony na sesji Zarządu Głównego Związku Literatów Polskich w styczniu 1951); Pięć nagrodzonych debiutów [dot.: J. Wilczek: Nr 16 produkuje; T. Konwicki: Na budowie; W. Zalewski: Traktory zdobędą wiosnę; M. Kowalewski: Kampania znaczy walka; B. Hamera: Na przykład Plewa]; O tzw. „schematyzmie”. (Referat wygłoszony na sesji Zarządu Głównego Związku Literatów Polskich w czerwcu 1952); Przemytnictwo ideologiczne w krytyce; Idea staje się życiem; O naszej dumie narodowej. – II. Wspomnienia.

14. Od Wołgi do Wisły. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1953, 169 s. Por. poz. .

Reportaże z lat 1941-1945 o życiu polskich formacji wojskowych.

15. Rozstaje. [Powieść]. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1954, 352 s. Wyd. 2 tamże 1955.

Nagrody

Państwowa Nagroda Literacka II stopnia w 1955.

Przekłady

czeski

Rozcesti. [Przeł.] H. Stachová. Praha 1962.

ukraiński

Rozdorižžja. [Przeł.] M. Pryhara. Kiïv 1956.

16. Trzy powroty. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1955, 306 s.

Zawartość

Artykuły, reportaże i felietony z lat 1941-1945 o życiu polskich formacji wojskowych oraz opisy epizodów z pierwszych lat Polski Ludowej, m.in. z tomów: Na literackim froncie [poz. ] i Od Wołgi do Wisły [poz. ].

17. Dwa łyki Ameryki. [Reportaże]. Warszawa: Czytelnik 1956, 193 s.

Reportaże drukowane w „Życiu Warszawy” i „Przeglądzie Kulturalnym” w latach 1955-1956.

18. Notatki polemiczne. Warszawa: Czytelnik 1956, 225 s.

Felietony o życiu Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej i polemiki drukowane w „Przeglądzie Kulturalnym” w latach 1954-1955.

19. Po tamtej stronie. Warszawa: Kraj 1956, 52 s.

Publikacja radiostacji „Kraj” omawiająca sytuację polskich literatów na emigracji.

20. Wakacje. [Powieść dla młodzieży]. Warszawa: Czytelnik 1956, 688 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1967 [właśc. 1966], wyd. 3 1970, wyd. 4 1973, wyd. 5 1976. Przedruk zob. poz. (t. 3).

Przekłady

czeski

Prázdniny. [Przeł.] H. Stachová. Praha 1961.

ukraiński

Četvero v jahti. [Przeł.:] J.S. Kazancevoj, M. Palamarčuk. Kiïv 1960 (skrócony).

Adaptacje

telewizyjne

Scenariusz i reżyseria A. Olsen. Telewizja Polska 1977 [serial w 4 odcinkach].

21. Trzynasty z Wesołka. Opowiadania o rybach, ludziach i zwierzętach. Warszawa: Czytelnik 1957, 217 s.

Zawartość

O ludziach i zwierzętach: Bunt słabosilnych; Duch ze szwedzkiego kopca; Atlas; Walizka; Salon i życie wytworne; Palazzo Pitti; Wielki Człowiek i Stary Jeleń [przedruk zob. poz. , ]; Borsuki [przedruk zob. poz. ]. – O ludziach i rybach: Bredzeń i Wydra; Czort; Biedne krokodyle; Trzy lata wśród wzdręg; Dwa świństwa [przedruk zob. poz. , ]; „Biały ssak” [przedruk zob. poz. , ]; Świętopietrki [przedruk zob. poz. , ]; Czerwiec [przedruk zob. poz. , ]; Trzynasty z Wesołka [przedruk zob. poz. , , ]; Dzień powszedni [przedruk zob. poz. , ]; Święto [przedruk zob. poz. , ]; Ferdydurke [przedruk zob. poz. ]; Wrzesień [przedruk zob. poz. ].

22. Wypadek w Krasnymstawie. [Opowiadania]. Warszawa: Czytelnik 1957, 444 s.

Zawartość

Z poz 7: Święta kulo; Wielkanoc; Początek eposu, – nadto: W budzie [przedruk zob. poz. , , (t. 1)]; Ten i tamten brzeg mostu [poz. ]; Wypadek w Krasnymstawie [przedruk zob. poz. , )]; Karasiewicz; Zwierzę.

23. Strachy w Biesalu. [Powieść]. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1958, 207 s.

Przekłady

niemiecki

Der Trauermantel. [Przeł.] Ch. Eckert. Berlin 1971, wyd. nast. tamże 1974.

ukraiński

Strachy v Besali. [Przeł.] M. Gasko. Kiìv 1995.

24. Fiołki w Neapolu. Warszawa: Czytelnik 1959, 178 s.

Reportaże z podróży do Egiptu, Grecji, Turcji i Włoch drukowane w „Przeglądzie Kulturalnym” w 1959.

25. Kronika obyczajów. [Felietony]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1959, 247 s.

26. Arka Noego. [Powieść]. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1961, 178 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1962, wyd. 3 1962, wyd. 4 1963, wyd. 5 1966.

Nagrody

Nagroda w konkursie Ministra Obrony Narodowej w 1960.

Przekłady

słowacki

Kašmirská princezná. [Przeł.] R. Turňa. Bratislava 1964.

węgierski

Noé bárkája. [Przeł.] M. Baba. Budapest 1963.

27. Arkadia. Opowieści znad jezior i rzek. [Opowiadania]. Warszawa: Czytelnik 1961, 245 s. Przedruk zob. poz. (t. 7).

Zawartość

Z poz. 21: Czerwiec; Dwa świństwa; Trzynasty z Wesołka; Dzień powszedni; Święto; Ferdydurke; „Biały ssak”; Świętopietrki, – nadto: Najpiękniejsza [przedruk zob. poz. , ]; Arkadia [przedruk zob. poz. , , , ]; Kwiecień [przedruk zob. poz. , ]; Szaleństwo [przedruk zob. poz. ]; Trzech zimnych ogrodników [przedruk zob. poz. , ]; Południowo-wschodni wiatr [przedruk zob. poz. ]; Żer szczupaczy [przedruk zob. poz. ]; Mgła [przedruk zob. poz. , ]; Wczesny ranek; Wiunów garnuszek [przedruk zob. poz. , ]; Koniec czerwca, upał [przedruk zob. poz. , ]; Dziwy, zjawy, przywidzenia [przedruk zob. poz. ]; „Zaczarowana dorożka, zaczarowany koń” [przedruk zob. poz. ]; Ryby – wampy [przedruk zob. poz. , ]; Pachnie bagno [przedruk zob. poz. , ]; Człowiek w średnim wieku i jeziorko [przedruk zob. poz. , ]; Wyspa Świętej Heleny [przedruk zob. poz. , ]; Pora odjazdu; Niesumowitość [przedruk zob. poz. ]; Grubołby i wierzchopyski [przedruk zob. poz. ]; Ołowiane jezioro [przedruk zob. poz. ].

28. Chińszczyzna. Oprac. sinologiczne: R. Sławiński. Warszawa: Czytelnik 1961, 203 s.

Relacje z podróży do Chińskiej Republiki Ludowej drukowane w „Przeglądzie Kulturalnym” w 1961.

29. Pół wieku. [Cykl wspomnieniowy]. T. 1-9. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1961, od wyd. 2 t. 1 Czytelnik. Przedruk t. 1-6 zob. poz. (t. 8-13).

Przekłady

niemiecki

Ein halbes Jahrhundert. [T. 1]. Memoiren 1944-1950 (w wyborze); [T. 2]. Memoiren 1950-1956. [Przeł.] Ch. Eckert. Berlin 1982 (w wyborze); [T. 3]. 1956-1960. [Przeł.] H. Schumann. Berlin 1984 (w wyborze); [T. 4]. 1960-1970. [Przeł.] Ch. Eckert. Berlin 1984 (w wyborze).

T. 1. Młodość. 1961, 340 s. Wyd. nast.: wyd. 2 1962, wyd. 3 1964, wyd. 4 1969.

Dot. lat 1910-1939.

T. 2. Wojna. 1962, 340 s. Wyd. nast.: wyd. 2 1963, wyd. 3 1964, wyd. 4 1969.

Dot. lat 1939-1945.

Przekłady

bułgarski

Vojnata. [Przeł.] L. Račeva. Sofija 1988.

T. 3. Zagranica. 1965, 423 s. Wyd. 2 1969.

Dot. lat 1945-1950.

Nagrody

Nagroda w plebiscycie „Wybieramy Książkę Roku 1965” w 1966.

T. 4. Literaci. 1970, 319 s. Wyd. 2 1971.

Dot. lat 1950-1954.

T. 5. Poślizg. 1980, 341 s.

Dot. lat 1956-1960.

T. 6. Rapanui. 1975, 321 s. Wyd. nast. w nowej wersji pt. Natasza. 1978, 377 s.

Dot. lat 1960-1965.

T. 7. Zmierzch. 1980, 313 s.

Dot. lat 1965-1970.

T. 8. Czerwiec. 1983, 220 s.

Dot. lat 1971-1976.

T. 9. Sierpień. 1987, 173 s.

Dot. lat 1977-1980.

30. Cztery strony świata. Warszawa: Iskry 1963, 217 s.

Reportaże z podróży do Algierii, Indii, Maroka, Mongolii i Skandynawii w cyklach: Lato w lutym; Na północnej olimpiadzie; Indie na gorąco; Mongolskie pastorałki.

31. Fabryka śmierci. Posłowie: R. Rosiak. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie 1963, 29 s.

Reportaże o obozie koncentracyjnym w Majdanku.

32. Pasierbowie. [Powieść]. Warszawa: Czytelnik 1963, 203 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1964, wyd. 3 1964, wyd. 4 1970. Przedruk zob. poz. (t. 4).

Przekłady

litewski

Posniai. [Przeł.] I. Pavilavičinte. Vilnius 1970.

niemiecki

Die Stiefkinder. [Przeł.] K. Staemmler. Hamburg 1970.

słowacki

Navlastné deti. [Przeł.] J. Brandobur. Bratislava 1966.

Adaptacje

teatralne

Adaptacja: K. Nastulanka. Wystawienie: Warszawa, Teatr Rozmaitości 1965.

radiowe

Adaptacja: M. Komorowska. Polskie Radio 1972.

33. Kącik laika. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1964, 261 s.

Wybór felietonów z lat 1958-1963 drukowanych w „Przeglądzie Kulturalnym” i „Kulturze”.

34. Odyniec. [Powieść]. Warszawa: Czytelnik 1964, 271 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1965, wyd. 3 1967, wyd. 4 1972, wyd. 5 1975, wyd. 6 1980, wyd. 7 1988. Przedruk zob. poz. (t. 4).

Przekłady

bułgarski

Gliganát. [Przeł.] M. Metodiev. Sofija 1967.

czeski

Osamely divočak. [Przeł.] K. Málek. Praha 1971.

niemiecki

Der Keiler. [Przeł.] K. Staemmler. Hamburg, Düsseldorf 1971.

Adaptacje

filmowe

Gorzka miłość. Scenariusz: E. Petelska. Ekranizacja 1989.

telewizyjne

Gorzka miłość. Scenariusz: E. Petelska. Telewizja Polska 1989. Ekranizacja 1989.
Gorzka miłość. Serial w 4 odcinkach. Telewizja Polska 1993.

35. Czarne sosny. [Opowiadania]. Warszawa: Czytelnik 1965, 155 s.

Zawartość

Z poz. 27: Najpiękniejsza; Arkadia; Kwiecień; Trzech zimnych ogrodników; Południowo-wschodni wiatr; Mgła; Pachnie bagno; Człowiek w średnim wieku i jeziorko; Wiunów garnuszek; Koniec czerwca, upał; Ryby – wampy; Wyspa Świętej Heleny, – nadto: Anteusz; Lodowaty upał [przedruk zob. poz. ]; Buki i dziki; Zmiana; Majowy poranek [przedruk zob. poz. ]; Na wiosłach [przedruk zob. poz. ]; Kieszonkowe tornado [przedruk zob. poz. ]; Śpij szybciej [przedruk zob. poz. ]; Strachy dobre i złe [przedruk zob. poz. , ]; Noc; Czarne sosny [przedruk zob. poz. ]; Wielki upał [przedruk zob. poz. ]; Bezrybie [przedruk zob. poz. ]; Pech; Suchodrzew [przedruk zob. poz. ]; Przedjesień [przedruk zob. poz. ]; Topole; Samotność; Listopad; Kilometr zero.

36. Puszcza. [Powieść]. Warszawa: Czytelnik 1966, 334 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1967, wyd. 3 Olsztyn: Pojezierze 1974 [właśc. 1975]. Przedruk zob. poz. (t. 5).

Przekłady

rosyjski

Pušča. [Przeł.:] L. Kaškurevic, V. Kiselev. Moskva 1970.

Adaptacje

filmowe

Azyl. Scenariusz: R. Załuski. Ekranizacja 1978.

telewizyjne

Telewizja Polska 1984.

37. Małowierni. [Powieść]. Warszawa: Czytelnik 1967, 398 s.

38. Na drogach Indii. [Reportaże]. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1967, 202 s.

39. Puste oczy. [Opowiadania]. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1967, 109 s. Przedruk zob. poz. (wyd. 2).

Zawartość

Puste oczy [przedruk zob. poz. , )]; Początki Bołdyna; Ultima Thule [przedruk zob. poz. )].

Adaptacje

radiowe

opowiadania Puste oczy pt. Stenogram z podróży: Adaptacja: M. Komorowska. Polskie Radio 1966.

40. Być sobą. Warszawa: Książka i Wiedza 1968, 137 s.

Zawartość

Przyroda, podświadomość; Arkadia – Ameryka; ...Co prowadzi do „lepiej” lub choćby „inaczej”...; Zmierzch wieku ideologii?; O polifonię; Nie prorocy; Ersatz – ośrodki; Nikt dwa razy; Ciszej nad tą starzyzną; Rewolucja „au ralenti”.

41. Z wędką przez trzy kontynenty. [Opowiadania]. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1968, 141 s. Wyd. 2 [rozszerzone] pt. Z wędką przez cztery kontynenty tamże 1971.

Zawartość

Z poz. 21: „Biały ssak”; Świętopietrki, – z poz. : Niesumowitość; Ołowiane jezioro; Grubołby i wierzchopyski, – nadto: Pięć miniatur rybackich; Chudżirt; Trzy dni w raju wędkarskim; Znowu Mongolia; Siliserh; W mętnej wodzie; Chmurny orchon; Szkarłatny krzew [przedruk zob. poz. , )]. – W wyd. 2 dodano: W Delcie; Tariat; W dół do Assuanu.

Przekłady

węgierski

wyd. 2: Horgászbottal négy földrészen át. [Przeł.] K. Pintér. Budapest 1975.

42. Bołdyn. Powieść. Warszawa: Książka i Wiedza 1969, 464 s. Wyd. nast.: tamże: wyd. 2 1969, wyd. 3 1970, wyd. 4 1972 [właśc. 1971], wyd. 5 1974; wyd. 6 Warszawa: Czytelnik 1977, tamże wyd. 7 1982; wyd. 7 [właśc. 8] Warszawa: Książka i Wiedza 1987. Przedruk zob. poz. (t. 6).

Przekłady

czeski

Generál Boldyn. [Przeł.] H. Teigová. Praha 1975.

niemiecki

Der General. [Przeł.] Ch. Eckert. Berlin 1973, wyd. nast. tamże 1977.

słowacki

Pobočnik generála Bołdyna. Bratislava 1972.

Adaptacje

teatralne

Adaptacja: K. Sielicki. Wystawienie: Łódź, Teatr Powszechny 1976.

radiowe

Adaptacja: M. Komorowska. Polskie Radio 1972. [Nagroda w konkursie radiowym „Wybieramy premierę roku” w 1972]. Druk „Teatr Polskiego Radia 1973 nr 2 s. 109-135.

filmowe

Scenariusz: E. i Cz. Petelscy. Ekranizacja 1981.

telewizyjne

Scenariusz: E. i Cz. Petelscy. Telewizja Polska 1984.

43. Krajobrazy. [Opowiadania]. Warszawa: Czytelnik 1969, 188 s.

Zawartość

Krajobrazy; Księstwo wiosny [przedruk zob. poz. ]; Księżyc i jabłonie [przedruk zob. poz. ]; Przed ulewą [przedruk zob. poz. ]; Chłodny maj [przedruk zob. poz. ]; Trzydniówka [przedruk zob. poz. ]; Krótka chwila [przedruk zob. poz. ]; Biała ćma [przedruk zob. poz. ]; Ślady olbrzyma [przedruk zob. poz. ]; Balet boleni [przedruk zob. poz. ]; Przejście frontu [przedruk zob. poz. ]; Nieludzka pogoda; Na tratwie [przedruk zob. poz. ]; Duża fala [przedruk zob. poz. ]; Black out [przedruk zob. poz. ]; Strumyczek [przedruk zob. poz. ]; Człowiek na brzegu [przedruk zob. poz. , ]; Pagórki, aleja... [przedruk zob. poz. ]; Jak w życiu [przedruk zob. poz. ]; Denki [przedruk zob. poz. ]; Wir; Umarłe stolice [przedruk zob. poz. ]; Narocz; Nosorożec; Upalny wrzesień [przedruk zob. poz. ]; Vente, czyli Tantal; Illo tempore; Niedziela [przedruk zob. poz. ]; Miętusy [przedruk zob. poz. ]; Pora wstawać [przedruk zob. poz. ].

44. Szkarłatny krzew. [Opowiadania]. Warszawa: Czytelnik 1969, 462 s.

Zawartość

Ten i tamten brzeg mostu [poz. ], – z poz. : Święta kulo; Wielkanoc; Początek eposu, – z poz. : W budzie; Wypadek w Krasnymstawie, – z poz. : Puste oczy; Ultima Thule, – Szkarłatny krzew [poz. ].

45. W stylu dowolnym. Wybór felietonów z lat 1966-1970. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1971, 234 s.

46. Wybór opowiadań. Warszawa: Czytelnik 1972, 86 s. Wyd. 2 tamże 1975.

Zawartość

Święta kulo [poz. ]; Puste oczy [poz. ]; Człowiek na brzegu [poz. ]; Wielki Człowiek i Stary Jeleń [poz. ]; Strachy dobre i złe [poz. ]; Borsuki [poz. ]; Arkadia [poz. ].

47. [Dwudziestego] 20 lipca. (Powieść dokumentalna). Druk pt. Stauffenberg. Express Poznański 1973 nr 270-302. Wyd. osobne Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1974, 128 s.

Dot. zamachu na A. Hitlera, zorganizowanego 20 VII 1944 przez grupę generałów.

Przekłady

bułgarski

Atentat''t v''v V''lčeto legovišče'' 20 juli. [Przeł.] L. Račeva. Sofija 1975, wyd. nast. tamże 1983.

48. Balet boleni i inne opowiadania. Olsztyn: Pojezierze 1974, 257 s.

Zawartość

Z poz. 21: Czerwiec; Dwa świństwa; Dzień powszedni; Święto; Trzynasty z Wesołka, – z poz. : Kwiecień; Arkadia; Szaleństwo; Trzech zimnych ogrodników; Żer szczupaczy; Mgła; Pachnie bagno; Człowiek w średnim wieku i jeziorko; Wiunów garnuszek; Najpiękniejsza; Koniec czerwca, upał; Ryby – wampy; Wyspa Świętej Heleny; „Zaczarowana dorożka, zaczarowany koń”; Dziwy, zjawy, przywidzenia, – z poz. : Lodowaty upał; Majowy poranek; Na wiosłach; Kieszonkowe tornado; Śpij szybciej; Wielki upał; Bezrybie; Suchodrzew; Przedjesień; Strachy dobre i złe, – z poz. : Księstwo wiosny; Księżyc i jabłonie; Przed ulewą; Chłodny maj; Trzydniówka; Krótka chwila; Balet boleni; Przejście frontu; Ślady olbrzyma; Biała ćma; Na tratwie; Duża fala; Black out; Strumyczek; Człowiek na brzegu; Jak w życiu; Denki; Upalny wrzesień; Umarłe stolice; Niedziela; Miętusy; Pagórki, aleja...; Pora wstawać, – nadto: Noc; Traf.

49. Początek eposu i inne opowiadania. Warszawa: Czytelnik 1974, 286 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 [rozszerzone] 1976, wyd. 3 1980, wyd. 4 1984.

W wyd. 2 dodano: Ten i tamten brzeg mostu [poz. ], – poz. .

Zawartość

Z poz. 7: Święta kulo; Wielkanoc; Początek eposu, – z poz. : Trzynasty z Wesołka; Wielki Człowiek i Stary Jeleń; Wrzesień, – z poz. : W budzie; Wypadek w Krasnymstawie, – Arkadia [poz. ], – Czarne sosny [poz. ], – Szkarłatny krzew [poz. ], – nadto: Monk [przedruk zob. poz. 56 (T. 1)].

Przekłady

bułgarski

Načaloto na eposa. [Przeł.] M. Metodiev. Sofija 1979.

czeski

Počátek eposu a jiné povidky. [Przeł.] H. Teigová. Praha 1976.

słowacki

Svätá gu'lka. [Przeł.] M. Wlachovská. Bratislava 1978.

50. Akropol. [Powieść]. Warszawa: Czytelnik 1975, 410 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1977, wyd. 3 1979.

Przekłady

niemiecki

Akropolis. [Przeł.] Ch. Eckert. Berlin 1977.

słowacki

Akropola. [Przeł.] J. Gerbóc. Bratislava 1979.

51. Piaski. [Opowiadania]. Warszawa: Książka i Wiedza 1975, 180 s. Wyd. 2 tamże 1978.

Zawartość

Całe życie Helenki [przedruk zob. poz. 56 (T. 1)]; Powitanie Piasków; Słońce; Opowieść Pińczuka; Druga opowieść Pińczuka; Ruch jest wszystkim; Uwaga, złe psy!; Mrówkolwica; Napad stulecia; Co słychać?; Rozalia; Gniazdo w Koninie; Kukułka; Czarne kajaki; Mikropejzaże; Łabędzie; Portrety; Zwierz z lasu; „Gad” robi porządek; Dziwne ptaki.

52. Hiszpańska szkoła jazdy. Olsztyn: Pojezierze 1977, 208 s.

Zawartość

Felietony z lat siedemdziesiątych, drukowane w „Literaturze” w cyklu pt.W dwadzieścia lat później”.

53. Urbi et „Orbis. Olsztyn: Pojezierze 1977 [właśc. 1978], 103 s.

Reportaże z podróży do Hiszpanii drukowane w 1976 w „Literaturze”.

54. Wybrańcy. [Cykl powieściowy]. Warszawa: Czytelnik 1978-1983. Wyd. 2 łączne t. 1-3 Warszawa: Czytelnik 1987.

T. 1. Ucieczka. 1978, 336 s.

T. 2. Powrót. 1979, 528 s.

Nagrody

Nagroda Ministra Obrony Narodowej w 1980.

T. 3. Potąd. 1983, 426 s.

55. Mrówkolwica. [Opowiadania]. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1979, 77 s.

Zawartość

Wielkanoc [poz. ]; Wielki Człowiek i Stary Jeleń [poz. ]; Początki Bołdyna [poz. ], – z poz. : Słońce; Opowieść Pińczuka; Mrówkolwica; Portrety.

56. Pisma. Przedmowa: W. Sadkowski. Warszawa: Książka i Wiedza 1979-1988.

T. 1. Nowele. 1979, 349 s.

Zawartość

Z poz. 7: Święta kulo; Wielkanoc; Początek eposu, – z poz. : W budzie; Wypadek w Krasnymstawie, – Monk [poz. ], – Szkarłatny krzew [poz. ], – Puste oczy [poz. ], – Ultima Thule [poz. ], – Całe życie Helenki [poz. ].

T. 2. Wrzesień. 1980, 468 s. Zob. poz. .

T. 3. Wakacje. 1980, 381 s. Zob. poz. .

T. 4. Pasierbowie; Odyniec. 1980, 456 s. Zob. poz. , .

T. 5. Puszcza. 1981, 316 s. Zob. poz. .

T. 6. Bołdyn. 1982, 394 s. Zob. poz. .

T. 7. Arkadia. 1980, 269 s. Zob. poz. .

T. 8-13. Pół wieku. T. 1-6. 1983-1988, 364 + 340 + 412 + 308 + 335 + 366 s. Zob. poz. .

57. Wołomin. Felietony. Warszawa: Czytelnik 1989, 96 s.

Wybory utworów literackich w przekładach

hiszpański

La mirada ausente. [Przeł.] A. Ros. La Habana 1984.

niemiecki

Der Hochverräter. [Przeł.] C. Rymarowicz. Berlin 1961, wyd. nast. tamże: 1988, wyd. rozszerzone [Przeł.:] C. Rymarowicz, R. Dietrich, K. Kelm. 1968.
An Flüssen und Seen. [Przeł.:] Ch. Eckert, R. Buschmann, C. Rymarowicz. Berlin 1975.
Der Hochverräter. [Przeł.:] R. Buschmann, Ch. Eckert, K. Kelm, C. Rymarowicz. Berlin 1976, toż Frankfurt am Main 1976.

rosyjski

Rasskazy. [Przeł.] M. Ignatov. Moskva 1963.
Rasskazy. [Przeł.:] A. Granat, M. Ignatov, A. Ermonskij, J. Mirskaja, V. Sokolovskij, A. Kusakin, I.V. Cholodova. Moskva 1977.

węgierski

A szent golyó. [Przeł.] M. Bába. Budapest 1975.

Przekłady

1. D. Furmanow: Czapajew. [Powieść]. Kijów: Państwowe Wydawnictwo Mniejszości Narodowych Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej 1940, 297 s. Wyd. nast.: wyd. 2 Warszawa: Prasa Wojskowa 1948, tamże: wyd. 3 1949, wyd. 4 1949, wyd. 5 Warszawa 1950; wyd. 6 Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1951, wyd. 7 tamże 1955.

Wyd. dla młodzieży: Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1951, 276 s.

2. A. Fadiejew: Klęska. Powieść. Tłum.: B. Piach i J. Putrament. Kijów: Państwowe Wydawnictwo Mniejszości Narodowych Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej 1941, 212 s. Wyd. nast.: Warszawa: Książka i Wiedza 1950, tamże wyd. 2 1952; wyd. 1 [!] Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1955, tamże: wyd. 4 [!] 1967, wyd. 5 1978.

Prace redakcyjne

1. K.I. Gałczyński: Dzieła w 5 tomach. Komitet red.: Z. Fedecki, N. Gałczyńska, J. Putrament. A. Stawar, J. Śpiewak, M. Toporowski. Weryfikacja tekstu: N. Gałczyńska. Warszawa: Czytelnik 1956-1957, 595 + 863 + 734 + 731 + 746 s. Wyd. nast. tamże 1979.
2. W. Broniewski: Nike. Wiersze rewolucyjne. Wybór i przedmowa J. Putrament. Warszawa: Książka i Wiedza 1973, 175 s.

Omówienia i recenzje

Ankieta dla IBL PAN 1966.

Wywiady

Pozytywny krytycyzm. Rozm. Z. Taranienko. Argumenty 1972 nr 37, przedruk w tegoż: Rozmowy z pisarzami. Warszawa 1986.
Prawda jest zawsze wartościowaniem. Rozm. H. Karolak. Argumenty 1977 nr 30.
Wybraniec. Rozm. Z. Zaryczny. Żołnierz Wolności 1980 nr 263.
W roli ulubieńca czy ofiary władzy? Rozm. R. Samsel. Życie Literackie 1983 nr 17.
Nie potrzebuję niczego wymyślać. Rozm. J. Koźbiel. Tygodnik Kulturalny 1984 nr 24.
Z pierwszego rzędu parteru. Rozm.: A. Borkowska, E. Górnicki, K. Karasek, K. Mętrak, A. Ziembicki. Literatura 1985 nr 11.
To, na co mam ochotę. Rozm. G. Banaszkiewicz. Życie Literackie 1986 nr 27.

Słowniki i bibliografie

Słownik współczesnych pisarzy polskich. T. 2. Warszawa 1964.

Ogólne

Książki

M. Wisłowska: Putrament. Warszawa: Agencja Autorska 1966, 58 s., przekł. francuski: Przeł. M. Rzewuska. Varsovie 1972.
V. Vjedina: Ježi Putrament. Literaturno – kritičnij naris. Kiïv: Naukova Dumka 1977, 204 s.
M. Ristić: Polonez. Na motywach września 1939, we wrześniu 1953. Przeł. z języka serbsko-chorwackiego. Kraków: KOS* [Krakowska Oficyna Studentów] 1981, 38 s. [dot. działalności politycznej J. Putramenta oraz powieści: Wrzesień].
J. Pacławski: Proza literacka Jerzego Putramenta. Kielce: Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej 2003, 200 s. [tu też obszerny szkic biograficzny pt. Zamiast życiorysu].

Artykuły

Cz. Miłosz: Gamma, czyli niewolnik dziejów. W tegoż: Zniewolony umysł. Paryż 1953, toż w wyd. nast. m.in. Kraków 1990, polemika: J. Putrament: Coś z Miłosza. „Przegląd Kulturalny1956 nr 1, przedruk w tegoż: Dwa łyki Ameryki. Warszawa 1956.
Z. Pędziński: Porachunki z rzeczywistością. W tegoż: Dalecy i bliscy. Poznań 1957.
J. Preger: Jerzy Putrament. albo apoteoza siły. Życie Literackie 1957 nr 35.
K. Koźniewski: Tamten brzeg mostu. Polityka 1958 nr 3 [o prozie J. Putramenta].
W. Maciąg: Jerzy Putrament. W tegoż: 16 pytań. Kraków 1961.
T. Bujnicki: Jerzy Putrament. Życie Literackie 1962 nr 42.
W. Maciąg: Jerzy Putrament. Tygodnik Kulturalny 1964 nr 18.
J. Preger: Jerzy Putrament. „Wiatraki”, dod. do „Fakty i Myśli 1964 nr 16 [dot. twórczości J. Putramenta].
T. Bujnicki: Jerzy Putrament. W: Autorzy naszych lektur. Wrocław 1965.
T. Bujnicki: W poszukiwaniu poetyckiej formuły radykalizmu. (Twórczość liryczna Jerzego Putramenta). W: Z problemów literatury polskiej XX wieku. T. 2. Warszawa 1965.
L.B. Grzeniewski: Buninowska przygoda Jerzego Putramenta Józefa Pleśkiewicza. Literatura na Świecie 1978 nr 2 [dot. twórczości poetyckiej J. Putramenta oraz jego przekładów z literatury rosyjskiej].
K. Koźniewski: Pasje Putramenta. Polityka 1980 nr 48.
S. Bereś: Antynomie postawy zaangażowanej. Integracje 1981 nr 13.
S. Bereś: Największy poeta miasta Lidy. Acta Universitatis Wratislaviensis 1981 nr 547, przedruk w tegoż: Ostatnia wileńska plejada. Warszawa 1990.
M. Krajewski: II Rzeczpospolita w prozie Jerzego Putramenta. Literatura 1985 nr 11.
J.Z. Brudnicki. „Tygodnik Kulturalny1986 nr 28 [portret J. Putramenta].
K. Mętrak: Uczestnik i świadek. Express Wieczorny 1986 nr 129.
W. Sadkowski: Człowiek będący sobą. Literatura 1986 nr 9.
A. Włastowicz: Świadek historii. Tak i Nie 1986 nr 27.
T.J. Żółciński: Pisarz wielu pasji. Radar 1986 nr 27.
Z. Macużanka: Światy literackie Jerzego Putramenta. Miesięcznik Literacki 1987 nr 6.
K. Goldbergowa: Moje spotkania z Jerzym Putramentem. Literatura 1989 nr 6.
D. Scholze: Jerzy Putrament. W: Literatur Polens 1944 bis 1985. Berlin 1990.
J. Pacławski: Stalinizm w niektórych powieściach Jerzego Putramenta. Kieleckie Studia Filologiczne 1992 t. 6.
T.J. Żółciński: Jerzy Putrament: Pisarz bez legendy. Magazyn Literacki 2001 nr 2.
T. Bujnicki: Żagaryści „drugiej linii” (Maśliński, Putrament, Mikułko, Huszcza). W: Poezja i poeci w Wilnie lat 1920-1940. Kraków 2003.
J. Pacławski: Jerzy Putrament. W tegoż: O reportażu i reportażystach. Kielce 2005.

Wczoraj powrót

S. Czernik. „Okolica Poetów1935 nr 4/5.
L. Fryde. „Droga1935 nr 7.
W. Sebyła. „Pion1935 nr 35.

Struktura nowel Prusa

S. Cywiński. „Nowa Książka1936 z. 6.
L. Fryde. „Pion1936 nr 32.
Z. Kucharski: Prus jako nowelista. Polska Zbrojna 1936 nr 132.
M. Żeromska. „Środy Literackie1936 nr 5.

Droga leśna

S. Lichański: Nowe poezje. Pion 1937 nr 49.
J. Zagórski: Wspólny mianownik. „Apel”, dod. do nr 12 „Kuriera Porannego1937 nr 344.
W. Jaworski. „Sygnały1938 nr 37.
H. Michalski: U poetów wileńskich. Kultura 1938 nr 6.

Opowieści wrześniowe

A. Porajewicz. „Sztandar Wolności”, Mińsk 1941 nr 111.
A. Rulewicz: Opowiadania wrześniowe. Czerwony Sztandar”, Lwów 1941 nr 99.

Wojna i wiosna

S. Żółkiewski. „Głos Ludu1944 nr 34.
K. Czachowski: Literatura na przełomie „Twórczość 1945 nr 1.
A. Sandauer: Pożegnanie z liryką. Odrodzenie 1945 nr 13.

Święta kulo

W. Mach: Ten i tamten brzeg czasu. Odrodzenie 1946 nr 48, przedruk w tegoż: Szkice literackie. Warszawa 1971.
J. Maśliński: Na tropach osaczającej rzeczywistości. Twórczość 1946 nr 12.

Rzeczywistość

M. Kierczyńska. „Trybuna Wolności1947 nr 4.
J. Maśliński: Rzeczywistość i „Rzeczywistość. Arkona 1947 nr 7/8.
R. Matuszewski: Powieść o grupie Dembińskiego. Kuźnica 1947 nr 7, przedruk w tegoż: Literatura po wojnie. Warszawa 1950.
A. Braun: Powieść o wileńskich demokratach. Głos Szczeciński 1949 nr 4.
K. Kłosiński: Rzeczywistość. W tegoż: Eros, dekonstrukcja, polityka. Katowice 2000.

Wiersze wybrane 1932-1949

L. Herdegen. „Twórczość1951 nr 12.
J. Preger: Kartki z niedawnej historii. Nowa Kultura 1951 nr 33.

Wrzesień

Z. Hierowski: Powieść o wrześniu. „Świat i Życie”, dod. do „Dziennika Zachodniego1952 nr 41.
Z. Lichniak: Epos tragiczny. Dziś i Jutro 1952 nr 47, przedruk w tegoż: Obrachunki ze współczesnością. Warszawa 1955.
L. Maj: Wrzesień” lekcją historii. Wieś 1952 nr 40.
R. Matuszewski: Powieść o klęsce wrześniowej. Życie Literackie 1952 nr 22, przedruk w tegoż: Szkice krytyczne. Warszawa 1954.
A. Wasilewski. „Twórczość1952 nr 12, przedruk w: Szkice o literaturze współczesnej. Warszawa 1954.
B. Wojdowski: Czytając „Wrzesień” Putramenta. Wieś 1952 nr 39.
H. Zaworska: Minął i nie wróci nigdy wrzesień 1939. Wieś 1952 nr 43.
P. Jasienica: Realia powieści o Wrześniu. Nowa Kultura 1953 nr 4.
H. Markiewicz: Dwie powieści o Wrześniu. Nowe Drogi 1953 nr 8 [dot. też: W. Żukrowski: Dni klęski].
S. Zaliwski: Dzieje tragicznego miesiąca. Tygodnik Demokratyczny 1953 nr 13.
J. Ziomek: Powieść polityczna – powieść o polityce. W: Z problemów literatury polskiej XX wieku. T. 3. Warszawa 1965.
J. Winiarski: Jesienna dramaturgia „Września. Profile 1977 nr 9.
M. Ristić: Polonez na motywach września 1939 we wrześniu 1953. Przekł. z języka serbsko-chorwackiego. Kraków: ABC* 1981, 38 s.

Notatnik chiński

E. Naganowski: Od Pekinu do Tientsinu. Nowa Kultura 1952 nr 34.

Na literackim froncie

K. Kwietniewska. „Tygodnik Powszechny1954 nr 1.

Od Wołgi do Wisły

B. Wojdowski: Szlakami literackiego reportażu. Życie Literackie 1953 nr 41.
B. Dudziński: Szlakiem zwycięstwa. Życie Warszawy 1954 nr 5.

Rozstaje

J. Adamski: Nad „Rozstajami. Przegląd Kulturalny 1955 nr 28.
A. Bukowska: Po lekturze „Rozstajów. Po Prostu 1955 nr 23.
B. Dudziński: Tak było... Trybuna Wolności 1955 nr 11.
A. Lam: Między demaskatorstwem a taktyką. Twórczość 1955 nr 12, przedruk w tegoż: Wyobraźnia ujarzmiona. Kraków 1967.
J. Preger: Szczęście Urbana. Życie Warszawy 1955 nr 49.
A. Wasilewski. „Życie Literackie1955 nr 17.

Dwa łyki Ameryki

W. Cygielman: O koniunkturalizmie, czyli uporządkujmy własny ogródek. Po Prostu 1956 nr 12, polemika: J. Putrament: Trzech Filipów. „Przegląd Kulturalny1956 nr 13.
[W. Maciąg] W. Mcg.: Ameryka – na łyki. Życie Literackie 1956 nr 27.

Trzynasty z Wesołka

L.B. Grzeniewski: Opowiadania Jerzego Putramenta. Trybuna Ludu 1957 nr 267.
W. Maciąg: Putrament i jego opowiadania. Twórczość 1957 nr 12 [dot. też: Wypadek w Krasnymstawie].

Wypadek w Krasnymstawie

W. Maciąg: Putrament i jego opowiadania. Twórczość 1957 nr 12 [dot. też: Trzynasty z Wesołka].

Fiołki w Neapolu

H. Kirchner-Ładyka: Jerzego Putramenta notatnik turystyczny. Nowa Kultura 1960 nr 15.
W. Sadkowski: Reportaże przekorne. Nowe Książki 1960 nr 3.

Kronika obyczajów

W. Maciąg. „Twórczość1959 nr 8, przedruk pt. Kronikarz i prokurator w tegoż: Opinie i wróżby. Kraków 1963.
A. Mostowicz: O felietonach Jerzego Putramenta. Nowe Książki 1959 nr 13.

Arka Noego

W. Sadkowski: Na wschód od Aratu. Nowe Książki 1962 nr 4.

Chińszczyzna

J. Lobman: Putrament w Chinach. Nowe Książki 1962 nr 6.
J. Mietkowski: Podobizny chińszczyzny. Nowa Kultura 1962 nr 8.

Pół wieku

M. Pieczyński: Prawda stylizacji. Nowa Kultura 1961 nr 49 [dot. T. 1].
S. Zabiełło: W kręgu Putramenta. Kierunki 1961 nr 30 [dot. T. 1].
H. Zaworska: Referuję tylko siebie samego.... „Nowe Książki1961 nr 13 [dot. T. 1].
B. Czeszko: Przygoda zwana życiem. Przegląd Kulturalny 1962 nr 27 [dot. T. 1-2].
S. Mackiewicz: Wspomnienia Jerzego Putramenta. Kierunki 1962 nr 45.
M. Pieczyński: Spotkanie z historią. Nowa Kultura 1962 nr 44 [dot. T. 2].
J. Preger: Odyseja współczesna. Tygodnik Kulturalny 1962 nr 45 [dot. T. 1-2].
T. Burek: Pół wyznania, pół panoramy. Twórczość 1964 nr 9, przedruk w tegoż: Zamiast powieści. Warszawa 1971 [dot. T. 1-2].
W. Sadkowski: Wiek w południu. Nowe Książki 1966 nr 3 [dot. T. 3].
L. Kaltenberg: Poetyka wspomnień. Argumenty 1970 nr 35 [dot. T. 4].
E. Kuźma: Konrad schodzi ze sceny. Głos Szczeciński 1970 nr 181 [dot. T. 4].
Z. Macużanka: Trzy razy o Putramencie. Nowe Książki 1970 nr 15 [dot. T. 4].
B. Rogatko: Wspomnienie i rzeczywistość. Miesięcznik Literacki 1976 nr 3 [dot. T. 6 oraz Piaski].
B. Czeszko: Więcej niż pół wieku. Nowe Książki 1980 nr 23 [dot. T. 7].
K. Koźniewski: Sprawiedliwy w Sodomie?Literatura1980 nr 31 [dot. T. 5].
Z. Macużanka: Poślizg czy przełom?Nowe Książki1980 nr 8 [dot. T. 5].
[P. Łukaszewicz] A. Płatek: Putrament nieznany, czyli uczłowieczenie komunizmu. „Krytyka”* 1984 nr 18 [dot. T. 8].
Z. Macużanka: Jerzego Putramenta portret wewnętrzny. Nowe Książki 1984 nr 3 [dot. T. 1].
[R.K. Przybylski] J. Przybor: Zakład propagandowy – Jerzy Putrament. „Veto”* 1985 nr 15.
J. Bartnicka: Ostatnia książka Putramenta. Nowe Książki 1987 nr 10 [dot. T. 9].
Z. Macużanka: Jerzego Putramenta przełomy i poślizgi. Nowe Drogi 1988 nr 4.

Pasierbowie

A. Hamerliński: Pasierbowie”, czyli rozterka. Tygodnik Kulturalny 1963 nr 42.
W. Sadkowski: Książka wielu pytań. Kultura 1963 nr 21.
S. Zieliński: Powiatowa chwiejba. Nowe Książki 1963 nr 19.
K. Koźniewski: Konflikty i pytania. Polityka 1964 nr 4.
R. Matuszewski: Upadek „wielkiego Pocieja. W tegoż: Doświadczenia i mity. Warszawa 1964.
J. Preger. „Twórczość1964 nr 7.

Odyniec

J. Bajdor: Don Juan znad Wisły. Odra 1965 nr 3.
W. Billip: Z losem trzeba umieć. Nowe Książki 1965 nr 5.
A. Hamerliński: Książka spod lady. Tygodnik Kulturalny 1965 nr 9.
M. Jarochowska: Nieszczęsna Hanna. Życie Literackie 1965 nr 12.
W. Maciąg: Ballada o fatalnej miłości. Twórczość 1965 nr 7.
J. Pacławski: Dwie powieści Jerzego Putramenta. Kieleckie Studia Filolologiczne 1994 t. 8 [dot. też: Puszcza].

Czarne sosny

A. Hamerliński: Nowe tomy Putramenta. Tygodnik Kulturalny 1966 nr 9 [dot. też: Puszcza].
B. Kogut: Piotrkowski albo Kowalski. Życie Literackie 1966 nr 14, przedruk w tegoż: Manowce. Poznań 1969 [dot. też: Puszcza].
E. Martuszewski: Żubrówka. Pomorze 1966 nr 10 [dot. też: Puszcza].
W. Szwedowicz: Zapach ziemi. Nowe Książki 1966 nr 3.

Puszcza

L.M. Bartelski: Piotrowski i puszcza. Kultura 1966 nr 11.
A. Hamerliński: Nowe tomy Putramenta. Tygodnik Kulturalny 1966 nr 9 [dot. też: Czarne sosny].
A. Klimowicz: Niedźwiedź litewski. Nowe Książki 1966 nr 5, przedruk w: Proza, poezja. Warszawa 1967.
B. Kogut: Piotrkowski albo Kowalski. Życie Literackie 1966 nr 14, przedruk w tegoż: Manowce. Poznań 1969 [dot. też: Czarne sosny].
E. Martuszewski: Żubrówka. Pomorze 1966 nr 10 [dot. też: Czarne sosny].
W. Sadkowski: W poszukiwaniu konfliktów. Trybuna Ludu 1966 nr 44.
J. Pacławski: Dwie powieści Jerzego Putramenta. Kieleckie Studia Filolologiczne 1994 t. 8 [dot. też: Odyniec].

Małowierni

B. Czeszko: Remanent – przepraszamy. Nowe Książki 1967 nr 16, przedruk w: Proza, poezja. Warszawa 1968.
F. Fornalczyk: Powieść o dylematach sprawowania władzy. Tygodnik Kulturalny 1967 nr 39.
G. Herling-Grudziński: Banda gangsterów. Kultura”, Paryż 1967 nr 12, przedruk w tegoż: Wyjścia z milczenia. Warszawa 1993.
K. Koźniewski: Sedno tej sprawy. Polityka 1967 nr 35.
Z. Lichniak: Nie tylko o „Małowiernych. Kierunki 1967 nr 39.
W. Maciąg. „Życie Literackie1967 nr 32.
J. Przyboś. „Życie Warszawy1967 nr 202.
J. Rurawski: Małowierni, czyli moralność i polityka. Argumenty 1967 nr 37.

Na drogach Indii

R. Frelek: Pył indyjskich dróg. Nowe Książki 1968 nr 7.

Puste oczy

B. Kogut: Od sensacji do produkcyjniaka. Życie Literackie 1968 nr 21.
Z. Macużanka: Małe formy Putramenta. Nowe Książki 1968 nr 3.
J. Termer: Putrament nowelista. Miesięcznik Literacki 1968 nr 9.

Być sobą

J. Jastrzębski. „Agora1968 nr 24.
Z. Macużanka: Co znaczy „być sobą”?Nowe Książki1968 nr 21.

Z wędką przez trzy kontynenty

E. Pawlak: Putrament i ryby. Miesięcznik Literacki 1971 nr 9 [dot. wyd. 2 pt. Z wędką przez cztery kontynenty].
A. Krzepkowski: Nie tylko dla wędkarzy. Nowe Książki 1972 nr 4 [dot. wyd. 2 pt. Z wędką przez cztery kontynenty].

Bołdyn

W. Loranc: Partyzanci czy Legia Cudzoziemska; W. Machejek: Idąc za myślą autora; W. Maciąg: Kto robi historię?Życie Literackie1969 nr 43.
K. Nastulanka: Bołdyn albo o wiernych. Polityka 1969 nr 28.
W. Nawrocki: Bołdyn, czyli rozpad osobowości. Nowe Książki 1969 nr 13, przedruk w tegoż: Klasa, ideologia, literatura. Poznań 1976.
J. Niecikowski. „Współczesność1969 nr 13.
J. Preger: Problem czy tragedia?Fakty i Myśli1969 nr 24.
Z. Umiński: Putrament i trębacze. Życie i Myśl 1969 nr 11/12.
K. Wyka: Gdzie leży Awissa?Twórczość1969 nr 11, przedruk w tegoż: Nowe i dawne wędrówki po tematach. Warszawa 1978.
D. Scholze: Die Stellung von Jerzy Putrament. Roman „Bołdyn” in der polnischen Prosa über der zweiten Weltkrieg. Zietschrift für Slawistik”, Berlin 1975 nr 2.
A. Myszkowski: Powieść o polityce z mitu. Odra 1980 nr 2.
A. Marzec: Bołdyn” Jerzego Putramenta. Życie Literackie 1984 nr 16.
W. Wawrzyniak: Historia wielkości i upadku generała Bołdyna. Polonistyka 1987 nr 1.

Krajobrazy

J. Preger: Żywa woda. Współczesność 1970 nr 12.
W. Żukrowski: Putrament od ryb. Nowe Książki 1970 nr 1, przedruk w tegoż: Karambole. Warszawa 1973, Rozmowy o książkach. Warszawa 1989.
M. Bajerowicz: Lekka książka. Twórczość 1971 nr 3.

W stylu dowolnym

J. Czyżkowski: Jerzy Putrament w stylu dowolnym. Nowe Książki 1971 nr 13.

20 lipca

J. Bukowski: Kryminał o zamachu. Prawo i Życie 1974 nr 14.
A.F. Grabski: Spisek Jerzego Putramenta. Odgłosy 1974 nr 11.
A. Hamerliński: Studium klęski zamachu stanu. Tygodnik Kulturalny 1974 nr 20.
L. Herbst: Dokumentalna powieść Putramenta. „Nadodrze1974 nr 8.
J. Roszkowski: Ratowali Niemcy... Nowe Książki 1974 nr 9.
M. Sprusiński: Matnia i pustka. Kultura 1974 nr 25.

Balet boleni i inne opowiadania

W. Adamiec: Taniec z wędkami. Nowe Książki 1975 nr 9.

Początek eposu i inne opowiadania

J. Sokołowski: Arkadia, czarne sosny i krajobrazy. (Szkic o twórczości Jerzego Putramenta). Warmia i Mazury 1976 nr 5.
T.J. Żółciński: Tematy do eposu. Odra 1977 nr 5.

Akropol

R. Matuszewski: Akopol i „Akropol. Literatura 1975 nr 51/52.
T. Krzemień: Krok naprzód, długie spojrzenie wstecz. Kultura 1976 nr 23.
S. Melkowski: Powieść o polityce. Argumenty 1976 nr 48, przedruk pt. Między wyborem a koniecznością. W tegoż: Domena prozy. Warszawa 1984.
Z. Mikulski: Podwójna powieść. Kamena 1976 nr 8.
M. Misiorny: Pod Akropolem. Nowe Książki 1976 nr 1.

Piaski

W. Maciąg: Piaski” – albo życie in crudo. Nowe Książki 1975 nr 18.
C. Błońska. „Profile1976 nr 1.
B. Rogatko: Wspomnienie i rzeczywistość. Miesięcznik Literacki 1976 nr 3 [dot. też: Pół wieku. T. 6].

Hiszpańska szkoła jazdy

J.Z. Maciejewski: Szkoła jazdy. Literatura 1978 nr 26.
Z. Macużanka: Putrament na olsztyńskiej wędce. Nowe Książki 1978 nr 6 [dot. też: Urbi et „Orbis”].

Urbi et „Orbis”

Z. Macużanka: Putrament na olsztyńskiej wędce. Nowe Książki 1978 nr 6 [dot. też: Hiszpańska szkoła jazdy].

Wybrańcy

T. Błażejewski: Wybór i motywacja. Literatura 1979 nr 5 [dot. T. 1].
W. Maciąg: Nowy cykl Putramenta. Życie Literackie 1979 nr 1 [dot. T. 1].
Z. Macużanka: Inny Putrament. Nowe Książki 1979 nr 4 [dot. T. 1].
A. Myszkowski: Cienie „Żagarów” i cień Hunów. Miesięcznik Literacki 1979 nr 6 [dot. T. 1].
Z. Macużanka: Epika wojennej codzienności. Nowe Książki 1980 nr 7 [dot. T. 2].
B. Rogatko: Wybrańcy”, czyli próba epiki. Literatura 1980 nr 7, przedruk w tegoż: Linie przerywane. Łódź 1988 [dot. T. 1-2].
T.J. Żółciński: Bohater na tle wojny. Życie Literackie 1980 nr 7 [dot. T. 2].
T. Błażejewski: Powieść o władzy. Życie Literackie 1983 nr 30 [dot. T. 3].
Z. Macużanka: Powroty bywają trudne. Nowe Książki 1983 nr 6 [dot. T. 3].

Wołomin

T.J. Żółciński: Bliżej Wołomina. Argumenty 1989 nr 34.