BIO

Urodzony 20 stycznia 1922 w Warszawie; syn Stefana Przymanowskiego, urzędnika kolejowego, i Wacławy z domu Rajchert. Od 1932 uczęszczał do Gimnazjum i Liceum im. S. Żeromskiego w Warszawie. W tym czasie należał do Związku Harcerstwa Polskiego. Po wybuchu II wojny światowej, jako ochotnik – szeregowiec 4. Batalionu Pancernego wziął udział w kampanii wrześniowej 1939. Internowany przez armię radziecką pod Tarnopolem, przebywał w obozach w Porochni i Wołoczyskach, skąd wkrótce został zwolniony jako niepełnoletni. Następnie od listopada 1939 uczęszczał do X klasy szkoły radzieckiej w Brześciu nad Bugiem, a po jej ukończeniu pracował w 1940-41 w kopalni bazaltu w Janowej Dolinie na Wołyniu, kolejno jako górnik, maszynista wyciągu, mechanik i technik normowania. W styczniu 1941 został członkiem Wszechzwiązkowego Leninowskiego Związku Młodzieży Komunistycznej. Brał aktywny udział w pracy kulturalnej, m.in. zorganizował teatr amatorski i pisał dla niego teksty. Po wybuchu wojny niemiecko-radzieckiej został ewakuowany z grupą komsomolców w czerwcu 1941 do Dniepropietrowska. Pracował jako technik normowania przy budowie pieców martenowskich w Dnieprodzierżyńsku, a od sierpnia jako rachmistrz brygady traktorowej w kołchozie im. W. Czapajewa w stanicy Karmalinowskiej (Kraj Stawropolski); pełnił też funkcję sekretarza organizacji komsomolskiej kołchozu i agitatora. W 1942 pracował jako traktorzysta w sowchozie Kamienobrodzkim, a następnie w kołchozie Put Ilicza w stanicy Nikołajewskiej. W styczniu 1943 wstąpił na ochotnika do armii radzieckiej. Po przeszkoleniu w 62. Brygadzie Morskiej Piechoty w Armawirze, brał udział w walkach nad Morzem Azowskim. Ranny, leczył się przez dwa miesiące w szpitalach, następnie pracował przy wyładunku transportu w 69. kompanii pracy w Krasnodarze i Salskich Stepach. Od listopada 1943 służył w 1. Korpusie Polskich Sił Zbrojnych w Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich. Pełnił w 5. Brygadzie Artylerii ciężkiej funkcję oficera do spraw politycznych, jako zastępca dowódcy baterii, a następnie dywizjonu. W 1944 nawiązał współpracę z gazetą 1. Armii Wojska Polskiego „Zwyciężymy”, na której łamach debiutował w czerwcu notatką o wizycie delegacji Krajowej Rady Narodowej w 5. Brygadzie Artylerii, a od listopada, jako korespondent frontowy, publikował liczne reportaże, artykuły, felietony (głównie pod pseudonimami: rekrut Żyrafa, plut. Znamirowski, ppor. Mieczysław Szawarski, Prz.). W grudniu 1944 ożenił się z Ireną Barbarą Wyczółkowską. Od kwietnia 1945 należał do Polskiej Partii Robotniczej (od 1948 Polska Zjednoczona Partia Robotnicza (PZPR)). W marcu 1945 objął funkcję zastępcy redaktora naczelnego, a po zakończeniu wojny redaktora naczelnego gazety „Zwyciężymy” (wydawanej do września w Katowicach). Następnie zamieszkał w Warszawie. Był redaktorem naczelnym miesięcznika „Skrzydlata Polska” (1945-48) oraz (od 1947 jako redaktor naczelny Redakcji Czasopism Lotniczych) tygodnika „Skrzydła i Motor”. Przeszedł przeszkolenie z zakresie pilotażu (1946-49); uzyskał III stopień wyszkolenia szybowcowego i licencje pilota turystycznego. W 1947-51 pełnił funkcję sekretarza generalnego Aeroklubu Rzeczpospolitej Polskiej, a w 1949-50 również szefa wydziału wyszkolenia Ligi Lotniczej. Należał do Komisji Lotniczej Wydziału Komunikacyjnego Komitetu Centralnego PZPR. Rozwijał twórczość literacką i publicystyczną, zamieszczając artykuły, opowiadania, wiersze, felietony, recenzje oraz tłumaczenia z literatury rosyjskiej, m.in. na łamach „Żołnierza Polskiego” (1945-69, z przerwami), „Żołnierza Wolności” (1945-55), „Płomyczka” (1952-80, z przerwami), „Przyjaźni” (1952-65). W 1950 został redaktorem tygodnika „Ilustracja Wojskowa”. W 1950-52 uczęszczał na Wieczorowy Uniwersytet Marksizmu-Leninizmu w Warszawie. W 1950 pełnił funkcję sekretarza redakcji, a w 1952-57 zastępcy redaktora naczelnego tygodnika „Żołnierz Polski”. W 1951 awansował na podpułkownika. W 1951-52 był redaktorem działu w Wydawnictwie Ministerstwa Obrony Narodowej. Od 1954 należał do Związku Literatów Polskich. W 1955 razem z Wojciechem Żukrowskim odbył podróż reporterską do Chin, skąd nadsyłał korespondencje do „Trybuny Ludu” i zamieszczał (napisane wspólnie z W. Żukrowskim) cykle reportaży pt. Szlakiem wielkiego marszu w piśmie „Świat” (1955 nr 38-45) oraz cykl reportaży w „Żołnierzu Polskim” (1955). W 1957 pracował w redakcji miesięcznika „Wojsko Ludowe”. Od 1958 studiował historię na Uniwersytecie Warszawskim; w 1966 uzyskał magisterium. W 1959 ożenił się z Marią Kaliską, tłumaczką (zmarła 1978). W 1961 awansował do stopnia pułkownika. W 1962-64 był członkiem Komitetu Warszawskiego PZPR i pełnił funkcję zastępcy przewodniczącego Komisji Kultury. Jako przedstawiciel Ministerstwa Obrony Narodowej (MON) w 1966-68 wchodził w skład Rady Naukowej Instytutu Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk. W 1966 otrzymał nagrodę literacką MON (II stopnia), w 1967 I stopnia oraz nagrodę literacką Ministra Kultury i Sztuki (I stopnia). W 1969 otrzymał przyznawany przez dzieci Order Uśmiechu. W 1973 przeszedł w stan spoczynku. Kontynuował twórczość literacką, publikując zwłaszcza w „Życiu Warszawy” (1963-76; tu w 1964-76 cykl felietonów pt. Ściśle jawne), „Żołnierzu Wolności” (1971-72 cykl felietonów pt. Listy siwiejące), „Trybunie Ludu” (1974-79, 1983-87; tu w 1976-79 cykl felietonów pt. Parantele), „Wiadomościach” (Wrocław 1975-80, z przerwami; tu też wiersze z nutami), „Sztandarze Młodych” (tu w 1977 cykl felietonów pt. Kto za?). W 1977 za twórczość artystyczną dla dzieci i młodzieży otrzymał nagrodę Prezesa Rady Ministrów, a w 1979 nagrodę Prezesa Rady Ministrów w dziedzinie twórczości i sztuki estradowej. W 1980-85 był posłem na Sejm Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej VIII kadencji. W 1984 ożenił się z Aleksandrą Paszkowską-Nowińską. W 1986-89 był członkiem Narodowej Rady Kultury (II kadencji). Odznaczony m.in. licznymi polskimi i radzieckimi medalami wojskowymi (1945-46), Krzyżem Grunwaldu (1946), Krzyżem Walecznych (1947), Złotym Krzyżem Zasługi (1956), Orderem Sztandaru Pracy II klasy (1965), odznaką „Zasłużony Działacz Kultury” (1978), Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1987). Zmarł 4 lipca 1998 w Warszawie; pochowany tamże na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach.

Twórczość

1. Tajemnica błękitnej koperty. [Powieść]. Zwyciężymy 1945 nr 77-90.

Autor podpisany: Żyrafa.

2. Na młodych skrzydłach. [Opowiadanie]. Warszawa: Prasa Wojskowa 1950, 65 s.

3. Chłopiec znad Wisły. [Powieść dla młodzieży]. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1951, 94 s.

4. Nasze wojsko. [Artykuły publicystyczne]. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1951, 48 s.

5. Dowódcy. [Opowiadania]. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1952, 183 s. Nakład 2 i 3 tamże 1952.

Zawartość

Jak wielu innych”; W boju; „Pawlucha”; Gwardzista; „Czołgi naprzód!”; Myśliwiec; Inżynier żołnierskich dusz; Dowódca.

6. Koleżeństwo bojowe. [Publicystyka wojskowa]. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1952, 67 s.

7. W pierwszym szeregu. Opowiadania. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1952, 142 s.

Zawartość

Semperit”; Ojciec i syn; Cekaemiści; Szczęście; „Bój to jest nasz ostatni”.

8. Bagnet z uralskiej stali. Opowiadania. Warszawa: Czytelnik 1953, 189 s.

Zawartość

Bagnet z uralskiej stali; Czarne diabły; Warieżki; Pepesza; Dziewczyna z literą „R”; Spotkanie na Goethestrasse; Ślady gąsiennic; Przeciwpancerni przyjaciele; Poprawka na plan; Świat przyjaźni; Płomień.

9. Żołnierze czterech rzek. [Powieść]. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1953, 438 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 t. 1-2 1954, wyd. 3 1955.

Przekłady

bułgarski

Vojničite ot četirite reki. [Przeł.] D. Ikonomov. Sofija 1956.

czeski

Vojáci čtyř řek. [Przeł.] K. Málek. Praha 1958.

rosyjski

Soldaty četyrech rek. [Przeł.] J. Nemčinskij. Moskva 1955.

10. Tajemnica wzgórza 117. [Opowieść]. Płomyczek 1954 nr 18-25. Wyd. osobne Warszawa: Nasza Księgarnia 1954, 45 s. Wyd. nast. tamże: wyd 2 1955, wyd. 3 1957, wyd. 4 1960, wyd. 5 1962, wyd. 6 1964, wyd. 7 1967, wyd. 8 1969, wyd. 9 1971, wyd. 10 1974. Przedruk zob. poz. .

Adaptacje

radiowe

Radio 1970.

Wyd. łącznie z: J. Broniewska: Filip i jego załoga na kółkach; W. Żukrowski: Mój przyjaciel słoń. Warszawa: Nasza Księgarnia 1978.

11. Desant na Kamiennej Wyspie. [Współautor:] W. Żukrowski. Żołnierz Wolności 1955 nr 119-159. Wyd. osobne Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1955, 243 s.

Reportaż z walk Chińskiej Armii Ludowej o wyspy I-dziansan i Taczen w 1955.

Przekłady

rosyjski

Šturm Granitnych Tverdyn. Kniga o Noa. [Przeł.] J. Nemčinskij. Moskva 1957.

12. Na celowniku T-VI. [Reportaż historyczny]. Przyjaźń 1958 nr 25-33. Wyd. osobne Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1958, 99 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1960, wyd. 3 poprawione i rozszerzone 1962.

Przekłady

rosyjski

Znamja Rodiny. Legnica 1958.

13. Rycerze Srebrnej Tarczy. [Powieść dla dzieci]. Warszawa: Nasza Księgarnia 1958, 195 s. Wyd. nast.: Kraków: Wydawnictwo Literackie 1963, tamże 1976.

Nagrody

II nagroda w konkursie Nasza Księgarnia w 1957.

Przekłady

rosyjski

Rycari serebrjanogo ščita. [Przeł.] V. Sašonko. Leningrad 1964.

14. Minerzy podniebnych dróg. [Współautor:] O. Gorczakow. [Reportaż historyczny]. Pierwodruk pt. Minerzy wysokich gór. Przyjaźń 1959 nr 31-42, 47-51/52 [druk mylnie podpisany jako praca zbiorowa]; pt. Minerzy wysokich dróg. „Gazeta Poznańska” 1960 nr 163-189. Wyd. osobne pt. Minerzy podniebnych dróg. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1960, 91 s.

Przekłady

rosyjski

Minery vozdušnych dorog. Wyd. łącznie z: O. Gorčakov: Vyzyvaem ogon' na sebja. [Część polska tłum.] M. Ignatov. Moskva: Molodaja Gvardija 1960, 237 s., wyd. 2 przerobione i uzupełnione tamże 1967.

Wyd. nast. łącznie z: O. Gorczakow: Vyzyvaem ogon' na sebja przerobione i uzupełnione (według 2 wyd. w wersji rosyjskiej Moskva 1967, tłum. na język polski W. Bieńkowska). Warszawa: Książka i Wiedza 1970, 308 s. Por. poz. .

15. Utarczki z dniem powszednim. [Felietony]. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1961, 170 s.

Autor podpisany: Peleng.

Zawartość

O trudnej miłości; W sprawie rachunku sumienia; O wolnych kołtunach i nieśmiałych rycerzach; Z pokolenia na pokolenie; O minutach, godzinach i latach; Krytykować? Oto jest pytanie; Uwaga! Ciepłe kluski; Kolumbowie pilnie poszukiwani; Tymczasem...; „Śrubokręt” i „Głowa do góry”; Wzięli, zorganizowali, ukradli; Problem cukru; Służba a drużba; Czy dobry to znaczy dobry?; Trzy plagi żołnierskiego żywota; O ćwiczeniu rycerskim XX wieku; Elektronowy bez pierwszej klepki; Technika, technika i „co z tego wynika”; O niekochanej „technice do spraw politycznych”; O jednozakresowcu vulgaris, czyli pospolitym; Języki ostrz!; Obyczaje w powijakach; Karmelek i papierek, czyli reportaż z Marsa; O babkach, żonach i kobietach; O ciał oficerskich eksploatacji.

16. Wioska mała jak Płowce. Scenariusz filmu dokumentalnego. Ekranizacja 1961.

Wyświetlony w dwóch wersjach: 10 i 20 minut.

17. Ze 101 frontowych nocy. [Opowiadania i wspomnienia]. Warszawa: Książka i Wiedza 1961, 318 s. Wyd. nast.: wyd. 2 Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1963; wyd. 3 Warszawa: Książka i Wiedza 1965, tamże: wyd. 4 1967, wyd. 5 1970, wyd. 6 1975, wyd. 7 1978; wyd. 8 1980, wyd. 9 1984. Przedruk zob. poz. .

Wyróżnienie Ministra Obrony Narodowej w 1961.

Zawartość

Befsztyk po polsku; Płaczliwy sierżant; Delikatność uczuć; Jeszcze Polska; „Pan wyglądasz?”; Scena i rzeczywistość; Brzydki fortel; Wolesław Rrus; Oficer przez zazdrość; Polityka i kuchnia; Herezja bateryjnej trójcy; Noworoczny śledź; Lampa zaczarowana; Pegazy; Nalot; Żołnierska lingwistyka; Bańka; Kamyczek filozoficzny; Ciało zanurzone w gniewie; Śniegowy nocleg; Oskrzydlenie; Zielony banknot; Specjalna misja; Morderca bezbronnych koni; Znak; Nie wszystko co się świeci; Sztuka cywilnego jedzenia; Obrońca z urzędu; Autorytet; Przerwana akademia; Prawie Kozietulski; Powrót; Dwa słowa; Audycja; Argument; Noblesse oblige; Różyczka i ptaszek; Trafiony w zupę; Straty bojowe; Czynnik nadprzyrodzony; Artyleryjski sen; Polacy; Druk amoralny; Dobre wychowanie; Rycerski pas; Polska specyfika; Siderodromofobia; Spotkanie po latach; Paganini drużyny zwiadu; Lizak; Pech; Intermedium o cudach; Autor nieznany; „Czterdziestka piątka” wyborowa; Tak jest, obywatelu generale; Zbrodnia i kara; Podstrzelony gwizd; Żyrafa; Ulotki; My nie cywile; Chirurg z beczki; Virtus virtutis virtuti; Literacka bitwa; Kwalifikacje zemsty; Traktat o braniu języka; Poprawka do komunikatu; Działon czerwonoskórych; Machliny; Chorąży miłujący pokój; Kraciasty szalik; Zaślubiny bez panny młodej; Reprezentacja; Dowód męstwa; Hasła i kryptonimy; Niecudowne ocalenie; Artykuł pirotechniczny; Potęga prasy; Z miłości i na rozkaz; Dziewczyna z literą „R” [poz. ]; Cenniki; Dobra wróżba; Krowy i żyrandol; Trzynastka; Nie chcący; Ich bin auch Niemcy; Rendez-vous à Paris; Dama; Konie zdobyczne; Utalentowany naród; Machniom; Berlin; Obie strony medalu; Gospodarze; O oszukiwaniu dowódców; Ogolony nie w porę; Jasne z pianką; Na czele; Odpowiednia kwatera; Generalski tort; Mogiły i sweter; Takich nie było.

18. Żołnierski elementarz. Przeczytasz, zapamiętasz. Ilustracje: M. Walentynowicz. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1961, 48 s.

Mnemotechniczne wierszyki na temat: „Regulamin Służby Wewnętrznej”.

19. [Piętnaście] 15 sekund. [Sztuka telewizyjna]. Telewizja Polska 1963. Druk „Żołnierz Wolności” 1963 nr 149.

Przekłady

rosyjski

[Przeł.] N. Grafska. Telewizja (Moskva) 1966.

20. Lo-sa, smok Bardzo Groźny. [Baśnie chińskie]. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1963, 139 s. Przedruk zob. poz. .

Zawartość

Lo-sa, smok Bardzo Groźny; Spiżowy Wachlarz; Ziarna ryżu; Pani Górskich Wywierzysk; Baśń z doliny Mingów.

21. Bitwa pod Studziankami. [Reportaż historyczny]. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1964, 26 s. Zarząd Propagandy Głównego Zarządu Politycznego Wojska Polskiego. Por. poz. , , .

22. Czterej pancerni i pies. [Powieść dla młodzieży]. 1964-1969. Wyd. nast.: Poznań: In Rock 2004, 615 s.; Poznań: Vesper 2007. Por. poz. , , , .

Nagrody

Wyróżnienie w konkursie Wydawnictwa Ministerstwa Obrony Narodowej na utwór dla młodzieży o Ludowym Wojsku Polskim w 1966; nagroda w konkursie Orle Pióro ogłoszonym przez Instytut Wydawniczy „Nasza Księgarnia”, „Płomyk” i „Świat Młodych” w 1967; nagrody w konkursie „Bliżej książki współczesnej” w 1969 i 1970.

Przekłady

azerbejdżański

Dörd tankčy. [Przeł.] V. Pašajev. [T.] 1 Baku 1976.

bułgarski

Četirimata tankisti i kučeto. [T.] 1. [Przeł.] I. Válev. [T]. 2. [Przeł.] P. Ilčev. Plovdiv 1969, 1970, wyd. nast.: tamże 1986, 1987.

czeski

Zpet na západ. [Przeł.] H. Stachová. Praha 1968.
Čtyři tankisté a pes. [Przeł.] H. Stachová. [T.] 1-3. Praha 1971, 1972, 1974, wyd. nast. [t. 1-2:] tamże: 1974, 1982, 1988, 2006.

estoński

Neli tankisti ja koer. [Przeł.] A. Kurtna. Tallinn 1974.

gruziński

Četyre tankista i odna sobaka. [Przeł.:] V. Kowtiašvili, S. Ravič. Tbilisi 1979.

hiszpański

Cuatro tanquistas y un perro. [Przeł.] S. Mohort-Kopczyński. La Habana 1979.

litewski

Keturi tankistai ir šuo. [Przeł.] A. Liobyté Vilnius 1969, wyd. nast. [Przeł.:] A. Liobytéµ A. Paraščiakas. [T.] 1-2. Vilnius 1971.

łotewski

Četri tankisti un suns. [Przeł.] R. Luginska. Riga 1972.

macedoński

Četvericata tenkisti i kučeto. [Przeł.] P. Nakovski. Skopje 1978.

mołdawski

Patru tankišt' ši un kyne. [Przeł.] E. Romančuk. Kišinèu 1973.

niemiecki

Vier Panzersoldaten und ein Hund. [Przeł.] R. Willnow. [T.] 1-3 Berlin 1969, tamże: [T.] 2 1972, [T.] 3 1974, [T.] 1? 1985, 2005.

portugalski

Quatro de blindados e o seu cao. [Przeł.] M. da Graça Simeao da Fonseca. Lisboa 1978.

rosyjski

Četvero tankistov. Moskva 1967, wyd. nast.: pt. Četyre tankista i sobaka. [Przeł.:] O. Akimčenko i L. Kaškurevic. [T.] 1. Moskva 1970.
Četyre tankista i sobaka. [wyd. skrócone; przeł.] V. Kiselev. [T.] 1. Moskva 1970, 2006.
Četyre tankista i sobaka. [Przeł.:] O. Akimčenko, L. Kaškurevič. Moskva 1970, [t.] 2. [Przeł.:] O. Akimčenko, L. Kaškurevič, V. Kiselev. [T.] 2 tamże 1971; wyd. łączne: Moskva 1985, [T.] 1-2 Varšava 1985.
Četyre tankista i sobaka. [Przeł.] V. Konstantinov. Čeljabinsk 1993.

rumuński

Patru tanchişti şi un cîne. [Przeł.] A. Plǎieşu. Bucureşti 1973.

słowacki

Štyria tankisti a pes. [Przeł.] V. Kalafutowá. Bratislava 1969, wyd. nast.: Bratislava 1975.
Štyria tankisti a pes. [T.] 1-2. [Przeł.] V. Slobodni'ková, [t.] 3. [Przeł.] M. Andráš. Bratislava 1978.

słoweński

Stirje tankisti in pes. [Przeł.] J. Moder. Ljubljana 1975.

szwedzki

Fyra pansarsoldater och en hund. [Przeł.] B. Larsson. Stockholm 1973.

ukraiński

Čotyry tankisty i pes. [Przeł.] S. Savkov. [T.] 1 Kiïv 1968. [T.] 1-2: tamże 1971, [T.] 3 tamże 1973; wyd. łączne 1987.

Adaptacje

teatralne

Pancerni. Wystawienie: Warszawa, Teatr im. T-34 2004 (w wersji lalkowej).

radiowe

Adaptacja: B. Kościuszko. Polskie Radio 1968.

[T.] 1. „Gazeta Robotnika1964 nr 157-261. Wyd. osobne Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1964, 331 s. Wyd. nast.: tamże: wyd. 2 1965, wyd. 3 1966, wyd. 4 1967, wyd. 5 1967; wyd. 6 Warszawa: Iskry 1968; wyd. 8 Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1970; wyd. 7 Warszawa: Iskry 1971.

[T.] 2. „Gazeta Robotnika1968 nr 237-308; 1969 nr 1-41. Wyd. łącznie z [t.] 1 zob. niżej. Wyd. osobne: wyd. 2 Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1970, 412 s.; Warszawa: Iskry 1970 [właśc. 1969].

[T.] 3. „Gazeta Robotnika1969 nr 51-217. Wyd. osobne Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1970, 397 s. Wyd. nast.: Warszawa: Iskry 1971; Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza 1977.

Wyd. łączne: [T.] 1-2: wyd. 7 [!] Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1969, 331 + 412 s.; wyd. 5 [!] Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza 1976.

[T.] 1 cz. 1-2 Warszawa: Książka i Wiedza 1970, [t.] 2 cz. 1-2, [t.] 3 cz. 1-2 Warszawa: Książka i Wiedza 1971,.

Wyd. całości [w 2 vol.]: Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza 1986, 1987; [w 1 vol.]: wyd. 1 Warszawa: Ministerstwo Obrony Narodowej 1973, 721 s., tamże wyd. 2 1975, wyd. 3 1977, wyd. 5 1983.

23. Czterej pancerni i pies. [Scenariusz serialu telewizyjnego w 21 odcinkach]. 1965-1970. Por. poz. , , , .

Nagrody

Film wyróżniony w 1967 Złotą Odznaką Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej, nagrodą Ministra Obrony Narodowej I stopnia, nagrodą literacką Ministra Kultury i Sztuki I stopnia oraz nagrodą Komitetu do Spraw Radia i Telewizji.

Seria I-II [Współautor:] S.Wohl. Reż. K. Nałęcki. Ekranizacja 1965-1966. Druk scenopisu: K. Nałęcki: Czterej pancerni i pies. Warszawa: Syrena 1965 [nr] 1-15.

Seria III [Współautorzy:] M. Przymanowska i S. Wohl. Reżyseria: K. Nałęcki. Ekranizacja 1968-1969. Druk pt. Czterej pancerni i pies. Telewizyjna seria filmowa według powieści J. Przymanowskiego. Fotosy. Wybrała i oprac.: M. Przymanowska. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1968, 126 s.

24. Minerzy podniebnych dróg; Vyzyvaem ogoń na sebja. [Scenariusz telewizyjny; autorzy:] O. Gorczakow, J. Przymanowski. Telewizja (Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich) 1965. Wersja polska Telewizja (Warszawa) 1965. Por. poz. .

Nagrody

Film wyróżniony literacką nagrodą radzieckiego Komsomołu w 1968.

25. Powrót. [Sztuka telewizyjna]. Telewizja Polska 1965.

26. Studzianki. [Reportaż historyczny]. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1966, 571 s., tab. 104. Wyd. nast.: wyd. 2 poprawione i uzupełnione tamże 1971, 591 s., wyd. 3 poprawione i uzupełnione tamże 1979, 694 s.; t. 1-2 Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza 1987, 365 + 253 s. Por. poz. , , .

Nagrody

II nagroda Ministra Obrony Narodowej w 1966, I nagroda w konkursie „Wybieramy książkę roku 1966” w 1967, nagroda w plebiscycie „40 rocznica zwycięstwa nad faszystowskimi Niemcami” w 1985.

Przekłady

rosyjski

Studzjanki. [Przeł.:] P. Kostikov, A. Oreškin, O. Akimčenko. Moskva 1969.

Wyd. popularne (skrócone) Warszawa: Ministerstwo Obrony Narodowej 1967, 478 s.

27. Rozpoznania i szarże. Wybór oprac.: M. Przymanowska. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1968, 423 s.

Artykuły drukowane w piśmie „Wojsko Ludowe” w 1959-1966 w rozdziałach: I. Jacy jesteśmy; II. Nie matura; III. Tradycje; IV. Wojsko z ludem; V. Utarczki z bzdurą; VI. Dyscyplina; VII. SIM-y.

28. Wezwany. [Powieść]. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1968, 170 s. Wyd. nast. tamże: wyd 2 1969, wyd. 3 1972. Przedruk zob. poz. , .

29. Bitwa pod Studziankami 1944. [Reportaż historyczny]. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1970, 208 s. Por. poz. , , .

Adaptacje

teatralne

Studzianki 44. Scenariusz widowiska poetycko-muzycznego. Według tekstów J. Przymanowskiego i J. Zagórskiego oprac.: D. Michałowska i R. Spyt. W: Studzianki 44. Materiały repertuarowe. Warszawa: COK [Centralny Ośrodek Metodyki Upowszechniania Kultury] 1972 s. 61-102 s.

30. Przygody pancernych i psa Szarika oraz innych dzielnych żołnierzy rysunkami opowiadane. [Komiks; współautor:] Sz. Kobyliński. Warszawa: Horyzonty 1970-1971. Por. poz. , , , .

[Cz. 1]. 1970, [40] k.

[Cz. 2]. 1970, [40] k.

[Cz. 3]. 1971, [40] k.

31. Studzianki. Sierpień 1944. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1970, 29 s. Por. poz. , , .

32. Listy siwiejące. O wyborze celu, dróg i sposobów skutecznego postępowania ku pożytkowi wchodzących w życie napisane. [Felietony]. Warszawa: Iskry 1973, 261 s. Wyd. 2 tamże 1975.

33. Od tajgi do Gdańska. [Utwór dramatyczny; współautor:] M. Przymanowska. Powst. 1973. Por. poz. , , , .

Na podstawie powieści „Czterej pancerni i pies”. Informacja o powstaniu: ZS. „Nowiny Teatralne1973 nr 10.

34. Pancerni i pies. Musical. [Współautor:] M. Przymanowska. Muzyka: B. Konowalski. Prapremiera: Gdynia, Teatr Muzyczny 1973. Płyta gramofonowa Muza SXL 0965, 1974. Por. poz. , , , .

Wyd. osobne Czterej pancerni i pies. Piosenki z musicalu. Teksty J. Przymanowski. Muzyka: B. Konowalski. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne 1974, 41 s., nuty.

35. Ściśle jawne. Wybór i oprac.: M. Przymanowska. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1973-1974.

Felietony publicystyczne ogłaszane na łamach „Życia Warszawy”.

[T.] 1. Obyczaj, służba, obronność. 1973, 310 s.

[T.] 2. Tradycje, historia, ludzie. 1974, 431 s.

36. Zasieki. Scenariusz filmowy. Ekranizacja 1973. Premiera kinowa 1981.

Informacja o ekranizacji: E. Dolińska. „Film1973 nr 18 s. 7.

37. Znużony. [Powieść]. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1974, 197 s. Przedruk zob. poz. , .

38. Kres podstępów Kameleona, czyli Biedronka ocalona. [Wiersz dla dzieci]. Warszawa: Nasza Księgarnia 1975, [16] k. Wyd. 2 zmienione tamże 1983, [32] s.

39. Polacy na drogach do zwycięstwa. [Album]. Tekst: J. Przymanowski. Oprac. graficzne: W.H. Rudziński. Warszawa: Interpress 1975, 181 s.

Przekłady

angielski

Polish road to victory. [Przeł.] I. Taylor. Warsaw 1975.

francuski

Les Polonais sur les chemins de la victoire. [Przeł.] M. Cieszkowska. Varsovie 1975.

niemiecki

Wege der Polen zum Sieg. [Przeł.] S. Schmidt. Warszawa 1975.

rosyjski

Poljaki na dorogach pobedy. [Przeł.] R. Kusneš [R. Kuśnierz]. Varšava 1975.

40. Siedmiu zwyczajnych. (Scenariusz filmowy). Wiadomości”, Wrocław 1975 nr 27-32. Ekranizacja pt. Wszyscy i nikt 1977. Por. poz. .

41. Zawzięty. [Powieść]. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1975, 127 s. Przedruk zob. poz. , .

42. Czaromistrze. [Utwór dramatyczny]. Telewizja Polska 1976.

43. Wszyscy i nikt. [Powieść]. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1976, 150 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1978, wyd. 3 1981. Przedruk zob. poz. . Por. poz. .

Przekłady

hiszpański

Todos y nadie... [Przeł.] A. Zuazo López. La Habana 1986.

ukraiński

Według informacji autora.

węgierski

Mindenki és senki. [Przeł.] K. Simándi. Budapest 1985.

44. Czy na pewno jesteś patriotą? [Gawędy dla młodzieży]. Warszawa: Młodzieżowa Agencja Wydawnicza 1977, 59 s.

45. Drogi do zwycięstwa. [Współautor:] S. Damski. [Szkic dla młodzieży]. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1977, 61 s.

Dotyczy wojny 1939-1945.

46. Fort Zerwipazura. [Opowiadanie dla dzieci]. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1977, 16 s. Wyd. nast.: wyd. 2 Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1983. Przedruk zob. poz. .

47. Fortele Jonatana Koota. [Współautor:] Z. Dąbrowski. [Słuchowisko radiowe; odcinek 1-18]. Polskie Radio 1977. Por. poz. , .

48. Jakie ładne chłopaki. (Ballady żołnierskie). Muzyka: B. Konowalski. Słowo poetyckie: J. Przymanowski. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1977, 62 s. Por. poz. .

Adaptacje

sceniczne

Kołobrzeg, Festiwal Piosenki Żołnierskiej 1977 [nagroda Ministra Obrony Narodowej w 1977].

49. Kudłaty saper. [Opowiadanie dla dzieci]. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1977, 14 s. Wyd. 2 Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1983. Przedruk zob. poz. .

50. Safjan. Przeł. z rękopisu na język angielski: K. Cękalska. Warszawa: Authors Agency; Czytelnik 1977, 43 s.

Dotyczy Zbigniewa Safjana.

51. Ułan i Ułanka. [Opowiadanie dla dzieci]. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1977, 18 s. Wyd. 2 Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1983. Przedruk zob. poz. .

52. Bombowa Buki. [Opowiadanie dla dzieci]. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1978, 17 s. Wyd. 2 Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1984. Przedruk zob. poz. .

53. Fortele Jonatana Koota. [Powieść dla młodzieży]. Warszawa: Nasza Księgarnia 1978, 214 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1981, wyd. 3 1984, wyd. 4 1987. Przedruk zob. poz. . Por. poz. , .

Przekłady

ukraiński

Vytivky Jonatana Koota. [Przeł.] J.G. Popsujenko. Kiïv 1988.

54. Kto za? [Opowiadanie dla młodzieży]. Warszawa: Młodzieżowa Agencja Wydawnicza 1978, 117 s. Przedruk zob. poz. . Por. poz. .

55. Kanonier Wojciech. [Opowieść dla młodzieży]. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1979, 17 s. Wyd. nast.: wyd. 2 Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1984. Przedruk zob. poz. .

56. Wiri z gór. [Opowiadanie dla dzieci]. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1979, 16 s. Wyd. 2 Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1984. Przedruk zob. poz. .

57. Fortele Jonatana Koota. [Scenariusz serialu telewizyjnego; odcinek 1-13]. Telewizja Polska 1980-1981. Por. poz. , .

58. Kto za? Scenariusz filmu telewizyjnego. Telewizja Polska 1980. Por. poz. .

59. Lewy róg. [Opowiadanie dla młodzieży]. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1980, 18 s. Wyd. 2 Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1985. Przedruk zob. poz. .

60. Rozdroże, zasieki. [Opowiadania]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1980, 166 s. Przedruk zob. poz. .

Zawartość

Rozdroże; Zasieki.

61. Tarcza i miecz. [Szkic dla młodzieży]. Oprac. dat i faktów: T. Twarogowski. Warszawa: Nasza Księgarnia 1980, 75 s. Wyd. 2 poprawione Warszawa: Nasza Księgarnia 1988.

Dotyczy historii wojska.

62. Trójca grzeszna. [Powieści]. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1980, 293 s. Wyd. 2 tamże 1986.

Zawartość

Wezwany [poz. ]; Znużony [poz. ], Zawzięty [poz. ].

63. Grad zasłużony. [Opowieść dla młodzieży]. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1981, 18 s. Wyd. 2 Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1985. Przedruk zob. poz. .

64. Zaprzęg ratunku. [Opowiadanie dla młodzieży]. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 1981, 14 s. Wyd. 2 Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1985. Przedruk zob. poz. .

65. Jakie ładne chłopaki. Na głos z fortepianem. Por. poz. . [Współautor:] Z. Bystrzycka. [Muzyka:] B. Konowalski. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1982, 230 s.

Zawartość

56 piosenek wojskowych.

66. Lotnicza omega. [Opowiadanie dla dzieci]. Warszawa: Nasza Księgarnia 1982, [24] s.

Przekłady

angielski

Awiation Omega. [Przeł.] B. Lewandowski. Warszawa 1983.

67. Odsiecz Europy. [Szkic historyczny]. Warszawa: Nasza Księgarnia 1983, 73 s.

Dotyczy walk pod Wiedniem w 1638.

68. Trzy pokusy na dwoje. Musical. [Współautor:] Z. Bystrzycka. Muzyka: B. Konowalski. Warszawa: Inspiracje 1983, 30 s.

69. Nieślubny bukiet. [Wiersze]. Lublin: Krajowa Agencja Wydawnicza 1984, 83 s.

70. Ceglane gniazdo. [Powieść]. Powst. 1986. Druk fragmentów pt. Kara śmierci. „Panorama” 1987 nr 3.

Powieść o latach 1925-1930 (w maszynopisie 700 s.) miała stanowić tom 1 epickiego cyklu pt. Pogoń za horyzontem.

71. Siedem powieści. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza 1988, 428 s.

Zawartość

Rozdroże [poz. ]; Zasieki [poz. ]; Zawzięty [poz. ]; Wezwany [poz. ]; Znużony [poz. ]; Wszyscy i nikt [poz. ]; Kto za? [poz. ].

72. Dzieciom. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza 1989, 444 s.

Zawartość

Zawiera poz. 19, – oraz: Tajemnica wzgórza 117 [poz. ]; Fortele Jonatana Koota [poz. ]; Fort Zerwipazura [poz. ]; Ułan i Ułanka [poz. ]; Kudłaty saper [poz. ]; Bombowa Buki [poz. ]; Wiri z gór [poz. ]; Kanonier Wojciech [poz. ]; Lewy róg [poz. ]; Grad zasłużony [poz. ]; Zaprzęg ratunku [poz. ].

73. Młodym. [Publicystyka dla młodzieży]. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza 1989, 463 s.

Zawartość

Leonarda i jej synowie [Prace redakcyjne poz. ]; Ze 101 frontowych nocy [poz. ]; Słowo na drogę. O wyborze celów, środków i sposobów skutecznego działania ku pożytkowi wchodzących w życie napisane.

74. Poprzez fronty i afronty. [Wspomnienia]. Bydgoszcz: Pomorze 1989, 115 s.

Wydania osobne tekstów piosenek z nutami, m.in.

• Zob. Twórczość poz. , .
Na stacji pożegnań. [Muzyka:] B. Konowalski. [Współwyd. z:] Płynie nad nami czas. [Muzyka:] M. Sart. [Słowa:] J. Zalewski. Warszawa: Muzyczna Agencja Autorska 1976, [8] k.
Miłość marszałkowska. [Muzyka:] B. Konowalski. [Współwyd. z:] J. Gałkowski: Gdzie piękniejsze miejsce pod słońcem. Warszawa: Muzyczna Agencja Autorska 1979, [5] k.
Walc dnia pierwszego. [Muzyka:] B. Konowalski. [Współwyd. z:] J. Kleyny: Jak minął dzień. [Muzyka:] W. Trzciński. Warszawa: Muzyczna Agencja Autorska 1979, [6] k.

Wybory utworów literackich w przekładach

rosyjski

Kudlatyj saper. [Przeł.:] V. Chorev, M. Ignatov. Moskva 1985.

Przekłady

1. G. Miklaszewski: Modele latające. Tłum. z rosyjskiego: J. Przymanowski i A. Windholz. Warszawa: Prasa Wojskowa 1948, 298 s.
2. A. Wołkow: Samoloty w walce. Warszawa: Prasa Wojskowa 1948, 326 s. Wyd. 2 tamże 1950.
3. J. Gurewicz: Łowcy chmur. [Powieść]. Warszawa: Prasa Wojskowa 1949, 61 s.
4. W. Niemcow: Złote dno. [Powieść]. Warszawa: Prasa Wojskowa 1949, 101 s.
5. A. Pokryszkin: Myśliwiec. Z notatnika pilota. [Wspomnienia]. Warszawa: Prasa Wojskowa 1949, 128 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 tłum.: J. Przymanowskiego i A. Windholz 1949, wyd. 3 1950; wyd. 4 pt. Atakuję! Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1959, 137 s.

Wyd. osobne fragmentów: Jak zostałem lotnikiem. Wybrał i oprac.: A. Windholz. Warszawa: Prasa Wojskowa 1949, 58 s.

6. W. Saparin: Tajemnicze zniknięcie inżyniera Bobrowa. [Powieść]. Warszawa: Prasa Wojskowa 1949, 44 s. Wyd. 2 tamże 1950.
7. A. Studzicki: Wąwóz Batyrłar – Dżoł. [Opowieść]. Warszawa: Prasa Wojskowa 1949, 93 s. Wyd. 2 tamże 1950.
8. P. Chrustalow: Na amerykańskich lotniskach. [Reportaż]. Warszawa: Prasa Wojskowa 1950, 105 s.
9. W. Niemcow: Błękitny promień. [Opowieść]. Warszawa: Prasa Wojskowa 1950, 93 s.
10. S. Wiszenkow: Oblatywacze. [Reportaże]. Przedmowa: I.W. Markow. Warszawa: Prasa Wojskowa 1950, 253 s.
11. M. Groszew: Za sterem radzieckiego samolotu. [Wspomnienia]. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1951, 29 s.
12. S. Ignatiew: Chcemy latać. [Opowieść]. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1951, 147 s.
13. R. Kim: Zeszyt znaleziony w Sunczen. [Opowieść]. Tłum. pod red. J. Przymanowskiego. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1951, 180 s.
14. W. Sajanow: Niebo i ziemia. Powieść. T. 1. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1951, 397 s.
T. 2 w przekł. T.J. Everta. Warszawa 1951.

Prace redakcyjne

1. B. Polewoj: Bohater przestworzy. Tłum. J. Wyszomirski. Wyd. 4. Wybrał i oprac.: J. Przymanowski. Warszawa: Książka i Wiedza 1951, 144 s.
Fragment powieści B. Polewoja Opowieść o prawdziwym człowieku.
2. Leonarda i jej synowie. Zapisali relacje, oprac. i uzupełnili dokumentami: M. Przymanowska i J. Przymanowski. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1980, 131 s. Przedruk zob. Twórczość poz. 73.
Dotyczy Leonardy Lambrianidi.
3. Pamięć. [Album]. Cz. 1. Oprac.: H. Prokopczuk, R. Muranyi i in. Oprac. graficzne: D. Pietrow. Warszawa: Interpress 1987, 183 s.

Nagrody

Medal laureata przyznany przez Agencję Prasową „Nowosti” (Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich) w 1987 oraz order „Drużba narodow” przyznany przez Radę Najwyższą Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich w 1988.

Przekłady

rosyjski

Pamjat'. Cz. 1-2. Tamże 1987, 183 + 555 s.

Omówienia i recenzje

Ankiety dla IBL PAN 1953, 1966, 1989.

Wywiady

Ciąg dalszy nastąpił. Rozm. K. Nastulanka. Polityka 1967 nr 50.
...pisarstwo musi być zawodem drugim. Rozm. R. Pietrzak. Żołnierz Wolności 1969 nr 115.
Człowiek musi być wierny swojemu życiorysowi. Rozm. H. Przedborska. Dziennik Ludowy 1971 nr 108.
Do pisarstwa trzeba dorastać. Rozm. K. Gałczyńska. Trybuna Ludu 1977 nr 16.
Pisarstwo jest społecznym działaniem. Rozm. J. Bajdor. Trybuna Ludu 1977 nr 230.
Mam sporo rudy nie przetopionej. Rozm. J. Wójcik. Rzeczpospolita 1987 nr 32.

Słowniki i bibliografie

Słownik współczesnych pisarzy polskich. Seria 2. T. 2. Warszawa 1978 (M. Brykalska).

Ogólne

Artykuły

R. Matuszewski: Oczyma piechura i realisty. Nowa Kultura 1953 nr 41.
S. Gogłuska: Powieściopisarz i publicysta. Żołnierz Polski 1968 nr 48.
A. Lisiecka: Kariera pułkownika. Polemiki”, Londyn 1971 nr 11.
J. Maruszewski: Zwierzęta w wojsku. Nowe Książki 1978 nr 9 [dot.: Fort Zerwipazura; Kudłaty saper; Ułan i Ułanka].
A. Frydrychowicz: Żołnierz i pisarz. Trybuna 1997 nr 16.

Dowódcy

Z. Kwiecińska: By matka i siostra mogły spać spokojnie. Trybuna Ludu 1952 nr 285.

W pierwszym szeregu

S. Siekierski: Z pola walki. Wieś 1952 nr 16/17.

Bagnet z uralskiej stali

B. Dudziński: O przyjaźni i braterstwie broni. Życie Warszawy 1954 nr 24.
S. Łastik. „Twórczość1954 nr 5 [dot. też: Żołnierze czterech rzek].

Żołnierze czterech rzek

J. Szczawiej: Nowa powieść. Praca Świetlicowa 1953 nr 12.
Z. Żabicki: Kłopoty epiki. Życie Literackie 1953 nr 51.
S. Łastik. „Twórczość1954 nr 5 [dot. też: Bagnet z uralskiej stali].

Desant na Kamiennej Wyspie

O. Terlecki: By mogła wyrosnąć sosna. Życie Literackie 1955 nr 40.

Rycerze Srebrnej Tarczy

K. Kuliczkowska: Potrójny skarb Pana Twardowskiego. Nowe Książki 1958 nr 14.

Ze 101 frontowych nocy

J. Korczak: Przymanowski, czyli pochwała konsekwencji. Życie Literackie 1962 nr 27.
T. Świeżawska: Szeherezada w zbrojnym pancerzu. Prasa Polska 1962 nr 1.

15 sekund

R. Szydłowski: Dramaturgia monologu wewnętrznego. Radio i Telewizja 1963 nr 28.

Czterej pancerni i pies [Powieść]

S. Zieliński: Wojna na wysoki połysk. Kultura 1964 nr 37.
J. Kowalski: W sprawie „Pancernych. Tygodnik Kulturalny 1966 nr 47 [dot. serialu ].
[K. Wyhowska] K. WYH. „Życie Warszawy1966 nr 159 [dot. serialu].
W. Krzemińska: Chwalę bohatera popularnego. Zwierciadło 1967 nr 37 [dot. powieści i serialu].
H. Depta: Czterej pancerni”, czyli pedagogika wzorów. Głos Nauczycielski 1968 nr 10.
B. Zamczewski: Potrzeba pozytywnego bohatera. Nowe Książki 1969 nr 14.
R. Sulima: O herosach, rycerzach i czterech pancernych. Spojrzenia 1970 nr 2, przedruk w tegoż: Folklor i literatura. Warszawa 1976.
S. Zieliński: Czołgiści, czołgiści, jakież macie myśli?Kultura1970 nr 16, przedruk w tegoż: Wycieczki balonem. Warszawa 1971.

Czterej pancerni i pies

M. Łazarz: Czterej pancerni i pies. Przewodnik po serialu i okolicach. Wrocław: Torus 2006. 312 s.

Studzianki [Reportaż historyczny]

M. Laprus: Nadwiślańskie Monte... 132,1. Nowe Książki 1966 nr 19.
O. Terlecki: Od „Ryzy” do „Pierścienia. Życie Literackie 1966 nr 30.
F. Ryszka: Monografia bitwy. Kwartalnik Historyczny 1967 nr 3.

Wezwany

O. Terlecki: Droga wezwanego. Dziennik Polski 1968 nr 242.
S. Zieliński: Antrakt. Kultura 1968 nr 30, przedruk w tegoż: Wycieczki balonem. Warszawa 1976.
W. Żukrowski: Rozterki dowódcy. Nowe Książki 1968 nr 19.

Znużony

Z. Irzyk: Dwa spojrzenia. Kierunki 1974 nr 20.
K. Koźniewski: Głos siwiejącego. Polityka 1974 nr 49.
Z. Macużanka: Dwa spotkania. Kultura 1974 nr 24.

Kres podstępów Kameleona, czyli Biedronka ocalona

J. Lewoń: Zabawy przyjemne i pożyteczne – wersja dla maluczkich. Nowe Książki 1984 nr 3.

Zawzięty

M. Dwernicki: Spowiedź nieznanego żołnierza. Nowe Książki 1976 nr 20.
J. Walc: Czterech na jednego. Polityka 1976 nr 18.

Wszyscy i nikt

E. Biela: Miodowy miesiąc. Życie Literackie 1977 nr 9.
A. Ziembicki: Literatura w gremiach faktów. Nowe Książki 1977 nr 9.
C. Wiśniewski: Okowy westernu. Kino 1978 nr 5 [dot. filmu].

Fortele Jonatana Koota [Powieść]

T. Kulik: Dziecięcy świat fikcji. Żołnierz Wolności 1979 nr 127.
J. Maruszewski: Jestem za. Nowe Książki 1979 nr 3 [dot. też: Kto za?].

Kto za? [Opowiadanie]

C. Błońska. „Profile1979 nr 3.
J. Maruszewski: Jestem za. Nowe Książki 1979 nr 3 [dot. też: Fortele Jonatana Koota].
H. Gosk: Za i przeciw. Literatura 1980 nr 10.
K. Koźniewski: Mała książeczka prawdy. Polityka 1980 nr 24.

Tarcza i miecz

W. Żukrowski: Sprawa dziedziczenia. Nowe Książki 1980 nr 11.

Lotnicza omega

D. Diłanian: Krasnoludki a świata uroda. Nowe Książki 1983 nr 1.

Nieślubny bukiet

J. Pilch: Porzućcie wszelką nadzieję. „Arka”* 1984 nr 9.

Leonarda i jej synowie

M. Warneńska: Polegli pozostają młodzi. Fakty 1980 nr 27.
W. Żukrowski: Bohater i jego matka. Trybuna Ludu 1980 nr 52.