BIO

Urodzona 1 października 1901 w Krakowie; córka Stanisława Przybyszewskiego, dramaturga, powieściopisarza, i Anieli Pająkówny, malarki. W dzieciństwie często zmieniała miejsce pobytu. Przebywała początkowo z matką przez rok w Myślenicach pod Krakowem, potem we Lwowie, od 1907 kolejno w Wiedniu, Monachium i w uzdrowisku w Gries pod Bolzano w Alpach Tyrolskich, a od 1908 w Paryżu. Początkowo uczyła ją w domu matka, od około 1911 zdawała jako eksternistka egzaminy na pensji Institution J. Hamon. Po śmierci matki w 1912 pozostawała pod opieką małżeństwa lekarzy, Wacława i Zofii Moraczewskich, z którymi mieszkała w Zurychu. Uczęszczała tu do niemieckiej szkoły im. J.H. Pestalozziego, pobierała też prywatnie lekcje muzyki. Od 1914 mieszkała w Wiedniu z rodziną ciotki, Heleny Barlińskiej. Dzięki staraniom jej męża, Stanisława Barlińskiego, uzyskała w lutym 1914 prawne zezwolenie na używanie nazwiska Przybyszewska. Ukończyła II klasę w Privat-Bürgerschule für Mädchen im. S. Jasephinum, do III klasy uczęszczała w państwowym gimnazjum w Wiedniu. W 1915 mieszkała w miasteczku Oberhollabrunn. W 1916 przyjechała z wujostwem do Krakowa i kontynuowała naukę w Seminarium Nauczycielskim Żeńskim. W 1919-20 odbyła praktykę pedagogiczną w przyklasztornej szkole ludowej ss. niepokalanek w Nowym Sączu. W 1920 zdała maturę w IV Gimnazjum Realnym w Krakowie. Nawiązawszy bliższy kontakt z ojcem, wiosną tego roku przeniosła się do Poznania, gdzie mieszkał. Pracowała tu najpierw kilka tygodni jako urzędniczka Dyrekcji Poczt i Telegrafów, potem zarobkowała, udzielając korepetycji, prowadząc dorywczo zajęcia na Państwowych Kursach Nauczycielskich, ucząc w Prywatnej Szkole Przygotowawczej im. M. Kopernika. Jednocześnie kontynuowała naukę poprzez intensywne samokształcenie; kilka miesięcy uczęszczała do Akademii i Szkoły Muzycznej, w 1921/22 studiowała przez jeden trymestr filologię na Uniwersytecie Poznańskim. Podejmowała nadal próby literackie, rozpoczęte w dzieciństwie. Nawiązała kontakty ze środowiskiem artystycznym poznańskich ekspresjonistów, skupionych wokół czasopisma „Zdrój”, na którego łamach debiutowała w 1922 przekładem z francuskiego Myśli o malarstwie Marcela Lenoira (t. 14). Na wiosnę 1922 przeniosła się do Warszawy i pracowała w księgarni Spółdzielni Księgarskiej Książka, związanej z Komunistyczną Partią Robotniczą Polski. W związku z kontaktami z osobami z tego kręgu, została na krótko aresztowana. Mieszkała następnie w Zielonce pod Warszawą i pracowała w prywatnej szkole żeńskiej Marii Turkiewiczówny. W 1923 poślubiła Jana Panieńskiego, malarza, związanego ze środowiskiem „Zdroju”, w tym czasie nauczyciela fizyki i chemii w Gimnazjum Polskim Macierzy Szkolnej w Gdańsku, gdzie zamieszkali. Zajmowała się malarstwem, próbowała komponować. Działała pewien czas w Towarzystwie Przyjaciół Nauki i Sztuki w Gdańsku. Samodzielnie studiowała historię Wielkiej Rewolucji Francuskiej. Po nagłej śmierci męża w Paryżu w 1925, utrzymywała się początkowo z udzielania korepetycji z języków obcych (znała bardzo dobrze francuski, niemiecki i angielski). Później poświęciła się wyłącznie pracy literackiej (także w języku niemieckim); pisała powieści i opowiadania (niektóre nie wyszły poza stadium szkicu; poza jednym utworem niewydane) oraz dramaty. Mimo pomocy finansowej rodziny i stypendiów Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, pozostawała w nędzy (pogłębionej przez nałóg morfinizmu). Zmarła 14 sierpnia 1935 w Gdańsku; cmentarz dla bezwyznaniowców, na którym została pochowana, uległ zniszczeniu w 1945 podczas działań wojennych.

Twórczość

1. Niewydane utwory prozą w języku polskim, niemieckim i angielskim, przechowywane w rękopisie w Archiwum Polskiej Akademii Nauk Oddział w Poznaniu, m.in.: powieści: O Thou Immortal Deity; Twórczość Gerarda Gasztowta; Asymptoty; Eine realistische Studie, – szkice powieściowe: Wybraniec losu; Pasiphae; Sterilitas, – mikropowieści: Fons Juventatis; Po omacku; I Roma przeszła.

2. Thermidor. [Utwór dramatyczny w języku niemieckim]. Powst. ok. 1925.

Data powstania wg informacji R. Taborskiego we wstępie do poz. 5.
Maszynopis w Archiwum Polskiej Akademii Nauk Oddział w Poznaniu.

Przekł. polski: Thermidor. [Przeł.] S. Helsztyński. Prapremiera: Wrocław, Teatr Polski 1971. Wyd. zob. poz. . Telewizja Polska 1983.

Przekłady

angielski

Thermidor. [Przeł.] R. Taborski. Wyd. łącznie z przekł. Sprawa Dantona zob. poz. .

Adaptacje

radiowe

Adaptacja: D. Jagła. Polskie Radio 1989 (łącznie z Twórczość poz. pt. W cieniu gilotyny).

3. Dziewięćdziesiąty trzeci. [Utwór dramatyczny]. Powst. ok. 1927. Prapremiera: Telewizja Polska 1969. Wyd. zob. poz. . Prapremiera teatralna: Płock, Teatr Płocki 1976, Teatr Miniatura 1977.

Przekłady

angielski

Ninety-three. [Przeł.] E. Rothert. [Adapt.:] J. Krasowski. W: Twentieth Century Polish theatre. London 1980.

Adaptacje

radiowe

Adaptacja: K. Białek. Polskie Radio 1982.

4. Ostatnie noce ventôse’a. [Opowiadanie]. Powst. ok. 1927. Z rękopisu wyd., wstęp i przypisy: S. Helsztyński. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1958, 177 s.

Tu studium S. Helsztyńskiego: Życie i twórczość Stanisławy Przybyszewskiej, s. 7-22.

5. Sprawa Dantona. (Kronika sceniczna). Powst. ok. 1929. Druk fragmentów: Danton i Robespierre. „Wiadomości Literackie” 1929 nr 42 s. 4; Robespierre. „Wiadomości Literackie” 1930 nr 51/52 s. 1. Prapremiera: Lwów, Teatr Wielki 1931. Wyd. całości zob. poz. . Wyd. osobne Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas 2003, 311 s.

Komentarz S. Przybyszewskiej do dramatu: Komentarz psychologiczny do „Sprawy Dantona. „Wiadomości Literackie1929 nr 47.

Adaptacje

radiowe

łącznie z Thermidor zob. poz. .

Wersja niemiecka: Sache Danton. [Przeł.:] J.H. Mischal, S. Przybyszewska. Powst. ok. 1931. Druk fragmentów „Pologne Litteraire”, Warszawa 1931 nr 61.

Maszynopis całości w Archiwum Polskiej Akademii Nauk Oddział w Poznaniu.
S. Przybyszewska podpisana: Andrée Lynne.

Przekłady

angielski

The Danton affair. [Przeł.] B. Taborski. Wystawienie: Londyn, Royal Shakespeare Company 1986. Wyd. łącznie z przekł. poz. pt. The Danton case.
Thermidor. Evanston, Ill. 1989.

bułgarski

[Przeł.] D. Bukovska. Wystawienie: Sofia, Teatr na Narodniata Armija 1978.

czeski

Přýpad Danton. [Przeł.] M. Janišová Praha 1977.

francuski

L'affaire Danton. [Przeł.] D. Beauvois. [Lausanne] 1982, wyd. nast. Lausanne, [Paris] 1983.

macedoński

Wystawienie: Skopje, Makedonski Naroden Teatr 1985.

serbsko-chorwacki

Zenica, Teatr Ludowy 1977.

szwedzki

Wystawienie: Sztokholm, Stadsteatern 1986.

włoski

[Przeł.] G. Pamiglione. Wystawienie: Triest, Teatr Stabile del Friuli Venezia Giulia 1982.
L'affare Danton. [Przeł.] P. Marchesani. Genova [1983].

Adaptacje

filmowe

Scenariusz: J.C. Carrière. Ekranizacja (Polska-Francja) 1982 [nagrody filmowe w 1983: Cézar, przyznawany przez Akademię Sztuki i Techniki Filmowej we Francji; Unifrance-Film, przyznawana przez dziennikarzy zagranicznych akredytowanych w Paryżu.

6. Dramaty. Oprac. i wstępem poprzedził: R. Taborski. Posłowie: J. Krasowski. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie 1975, XXXVI, 466 s.

Zawartość

Dziewięćdziesiąty trzeci [poz. ]; Sprawa Dantona [poz. ]; Thermidor. Tłumaczenie z języka niemieckiego. S. Helsztyński [poz. ].

7. Listy. Oprac., wstępem, przypisami i aneksami opatrzył: T. Lewandowski. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie 1978-1985.

Przekłady

angielski

104 listy S. Przybyszewskiej: [Przeł.:] J. Kosicka, D. Geould. W tychże: A life of solitude. London, Melbourne, New York 1986, wyd. nast. Evanston, Ill. 1989.

T. 1. Grudzień 1913 – wrzesień 1929. Teksty obcojęzyczne przeł. z niemieckiego C. Karolak, z francuskiego K. Rogalski, z angielskiego J. Limon. 1978, XXXIII, 678 s.

T. 2. Październik 1929 – listopad 1934. [Teksty obcojęzyczne przeł.] K. Lipnicka (z niemieckiego) i in. 1983, XII, 639 s.

T. 3. Grudzień 1927 – październik 1933. Tłumaczenie z niemieckiego A. Weiland [z francuskiego K. Rogalska, z angielskiego T. Zabrocki]. 1985 [właśc. 1986], XVIII, 332 s.

Omówienia i recenzje

Autor o sobie

Sprawa Dantona” Stanisławy Przybyszewskiej, córki wielkiego pisarza samowywiad. Wiadomości Literackie 1929 nr 42.

Słowniki i bibliografie

Słownik współczesnych pisarzy polskich. T. 2. Warszawa 1964.
R. Taborski: Zestawienie premier teatralnych i telewizyjnych; Bibliografia. W: S. Przybyszewska: Dramaty. Gdańsk 1975.
Polski słownik biograficzny. T. 29 cz. 1 (z. 119). Wrocław; Kraków 1986 (R. Taborski).
Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny. T. 2. Warszawa 2000 (E. Zuberbier).

Ogólne

• Utwory dramatyczne poświęcone Stanisławie Przybyszewskiej: Sprawa Przybyszewskiej. Adaptacja: H. Sarnecka-Partykowa. Telewizja Polska 1970; Sprawa Robespierre'a obywatelki Przybyszewskiej z Wolnego Miasta Gdańska. Oprac.: J. Tuszewski. Polskie Radio 1989; P. Gems: The snow palace. [Utwór dramatyczny]. Wystawienie: Londyn, Sphinx Theatre Company w Tricycle T. 1998.

Książki

E. Graczyk: Ćma. O Stanisławie Przybyszewskiej. Warszawa: Open 1994, 146 s.
K. Ingdahl: A gnostic tragedy. A study in Stanisława Przybyszewska's aesthetic and works. Stockoholm 1997.
K. Kolińska: Córka smutnego szatana. Wyd. 2. Warszawa: Veda 2006, 282 s.

Artykuły

W. Zawistowski: Ś.p. Stanisława Przybyszewska. Pion 1935 nr 35.
S. Helsztyński: Citoyenne Przybyszewska. „Wiadomości Literackie1936 nr 3, przedruk w tegoż: Meteory Młodej Polski. Kraków 1969.
K. Kolińska: Sprawa Stasi. W tejże: Tajemnice na sprzedaż. Warszawa 1968, przedruk: w tejże: Tajemnice i damy. Warszawa 1975.
R. Szydłowski: Sprawa Przybyszewskiej. „Widnokręgi1968 nr 4.
K. Wolicki: Odkrycie Przybyszewskiej. W: Teatr Polski. Wrocław sezon 1970/1971. Wrocław 1971.
M. Król: Przybyszewska o Rewolucji Francuskiej. Dialog 1973 nr 1.
W. Zechenter: Upływa szybko życie. Wyd. 2. Kraków 1975 [m.in. wspomnienie o S. Przybyszewskiej].
M. Fik: Za co kochamy Przybyszewską? W tejże: Sezony teatralne. Warszawa 1977.
L. Kamiński: Dramaty Stanisławy Przybyszewskiej. Miesięcznik Literacki 1977 nr 3.
J. Krasowski: Przybyszewska W tegoż: Sprawa teatru. Kraków 1977.
B. Petrozolin-Skowrońska: Portret w smudze cienia. Literatura 1977 nr 51/52.
K. Pleśniarowicz: Ekspresjonizm w dramatach Stanisławy. Przybyszewskiej. Litteraria 1977 nr 1.
A. Bojarska: Andrée Lynne. (Proza Stanisławy Przybyszewskiej). Przegląd Humanistyczny 1978 nr 11.
K. Kolińska: Córka, matka i ojciec. Stanisława Pająkówna-Przybyszewska-Panieńska. W tejże: Stachu, jego kobiety, jego dzieci. Kraków 1978; wyd. 2 Warszawa 1994.
K. Pleśniarowicz: Rodowód dramatów Stanisławy Przybyszewskiej. Człowiek i Światopogląd 1978 nr 2.
J. Koenig: Teatr Przybyszewskiej. W tegoż: Rekolekcje teatralne. Warszawa 1979.
K. Kolińska: Sprawa nie tylko Anieli. W tejże: Zamek na lewych papierach. Katowice 1979.
T. Lewandowski: Stanisława Przybyszewska i Tomasz Mann, czyli dialog pozorny. Twórczość 1979 nr 12, przedruk w: Der Weg zum Nachbarn. Poznań 1982.
A. Rudnicki: Wczoraj wieczorem w Warszawie. (I). W tegoż: Zabawa ludowa; Niebieskie kartki. Warszawa 1979.
M. Czechowski: Stanisława Przybyszewska – szkic do portretu. „Biblioteka Gdańska1980 nr 1/2.
K. Pysiak: Danton, Robespierre i my. Życie Literackie 1982 nr 3.
Pleśń i rdza [wypowiedzi w dyskusji osób: M. Czermińska, E. Graczyk, P. Huelle, M. Janion, Z. Majchrowski, W. Maksymowicz, K. Nowosielski, M. Zielińska, K. Ziemba]; E. Graczyk: Stanisława Przybyszewska. Miejsce życia; E. Graczyk: Nieśmiały zarys fantastyki egzystencjalnej Stanisławy Przybyszewskiej. W: Osoby. Gdańsk 1984.
J. Kosicka: Witkacy i Przybyszewska. (Problem rewolucji). Dialog 1985 nr 9.
S. Symotiuk: Zdrada rewolucji” – jako klucz biograficzny twórczości Stanisławy Przybyszewskiej. Przegląd Humanistyczny 1987 nr 7/8.
K. Berwińska: Ogień na wichrze. Rzecz o Stanisławie Przybyszewskiej [utwór dramatyczny, wyróżniony I nagrodą w konkursie Teatru Polskiego w Warszawie]; W. Zwinogrodzka: Przybyszewska i polska niedojrzałość. „Dialog1988 nr 7.
K. Ingdahl: Stanisława Przybyszewska and August Strindberg. W: Polish-Swedish literary contacts. Stockholm 1988.
M. Tsukada: Kyurii Fujin-no matsuei. Porando-no onnatachi. Tōkyō 1988 [m.in. o S. Przybyszewskiej].
J. Heistein: Obrazy władzy i terroru w „teatrze rewolucji” Stanisławy Przybyszewskiej. Przegląd Humanistyczny 1989 nr 8/9.
K. Sauerland: Przybyszewskas Dantonsdrama. Mit blick auf Georg Büchner und Romain Rolland. Acta Universitatis Nicolai Copernici. Filologia Germańska 1993 z. 262.
E. Kiślak: Przybyszewska na Utopii. Teksty Drugie 1994 nr 3.
E. Kupper: Stanisława Przybyszewska. Metafora 2000/2001 nr 44/46.
E. Rogozińska: Literal and literary presence of parents in life-in-death of Sylvia Plath and Stanisława Przybyszewska. Approach to writers' suicidal death as not intended. Zeszyty Naukowe Filologii Angielskiej. Uniwersytet Opolski 2000 z. 11.

Thermidor

Z. Greń: Thermidor” albo przerażenie władzą. W tegoż: Czwarta ściana. Kraków 1972.
J. Kelera. W tegoż: Takie były zabawy, spory w one lata. Wrocław 1974.
J. Niesiobędzki: Gorączka i chłód „Thermidora. W tegoż: Aktualność i historia. Bydgoszcz 1986.

Dziewięćdziesiąty trzeci

T. Lewandowski: Dramat intelektu. Biografia literacka Stanisławy Przybyszewskiej. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie 1982, 269 s.
E. Morawiec: Historia jako narkotyk. W tejże: Mitologie i przeceny. Warszawa 1982.
J. Niesiobędzki: Dziewięćdziesiąty trzeci”: psychologia i polityka. W tegoż: Aktualność i historia. Bydgoszcz 1986.

Ostatnie noce ventôse’a

J.I. Bartnicka. „Nowe Książki1959 nr 9.
A. Kijowski: Nieznana powieść sprzed dwudziestu lat. Twórczość 1959 nr 4.
Z. Żabicki: Naga dusza Robespierre’a. W tegoż: Tradycja, styl, obyczaj. Warszawa 1963.

Sprawa Dantona

A. Grzymała-Siedlecki. „Kurier Warszawski1933 nr 273, przedruk w tegoż: Z teatrów warszawskich 1926-1939. Warszawa 1972.
K. Irzykowski. „Rocznik Literacki 1933”, przedruk w tegoż: Pisma teatralne. T. 3. Kraków 1995.
R. Jaworski: Wskrzeszanie kultury. „Sprawa Dantona” w teatrze polskim. Robotnik 1933, nr 370; nr 372; Sprawozdanie teatralne. Teatr polski: „Sprawa Dantona” – kronika sceniczna w 12 odsłonach. Napisała Stanisława Przybyszewska. Tamże, nr 373; nr 374.
B. Miciński. „Zet1933 nr 15, przedruk w tegoż: Pisma. Kraków 1970.
• [A. Słonimski] as. Wiadomości Polskie 1933 nr 45, przedruk w tegoż: Gwałt na Melpomenie. Warszawa 1982.
K. Wierzyński. „Gazeta Polska1933 nr 275.
W. Zawistowski. „Pion1933 nr 2.
T. Żeleński (Boy). „Ilustrowany Kurier Codzienny1933 nr 277, przedruk w tegoż: Reflektorem w serce. Warszawa 1934, Pisma. T. 25. Warszawa 1968.
J.P. Gawlik: Przybyszewska u Krasowskiego. Życie Literackie 1967 nr 21.
J. Kelera. „Odra1967 nr 4, przedruk w tegoż: Pojedynki o teatr. Wrocław 1969.
E. Wysińska: Sprawa Dantona i sprawa Marata. Dialog 1967 nr 5.
Z. Greń: Sprawa Przybyszewskiej. W tegoż: Wejście na scenę. Poznań 1968.
J. Niesiobędzki: Sprawa nie tylko Dantona. Teatr 1970 nr 13, przedruk w tegoż: Na scenie i poza sceną. Kraków 1978 [dot. też M. Szatrow: Bolszewicy; G. Büchner: Śmierć Dantona].
M. Wilk: Czy tylko „Sprawa Dantona”?Punkt1981 nr 13.
J. Niesiobędzki: Sprawa Dantona i sprawa Robespierre'a. W tegoż: Aktualność i historia. Bydgoszcz 1986.
D. Beauvois: Deux lectures Polonaises de la Révolution Franaise. („L'affaire Danton”, pièce de Stanisława Przybyszewska, 1929; „Danton” film d'Andrzej Wajda). Wiek Oświecenia 1993.
B. Tarnawska: Teatr raz jeszcze. O roli przekładu na język angielski. W tejże: Między światami. Olsztyn 2004 [dot. m.in. przekł.Sprawy Dantona”].

Zob. też Autor o sobie.

Dramaty

S. Meller: Rewolucja wąskotorowa. Kultura 1976 nr 12.
T. Walas: Dramaty Stanisławy Przybyszewskiej. Nowe Książki 1976 nr 7.

Listy. [Autorzy:] J. Andrzejewski, J. Iwaszkiewicz

E. Jankowski. „Rocznik Literacki 1978” wyd. 1982 [dot. T. 1].
M. Czermińska: Listy Przybyszewskiej pisane są także do nas; E. Graczyk: „Ton mój wzywał bezwzględność. Punkt 1979 nr 8 [dot. T. 1].
J. Sochoń: Listy – eseje Przybyszewskiej. „Literatura1979 nr 21 [dot. T. 1].
Z. Macużanka: Gwiazda tragiczna i fascynująca. Nowe Książki 1984 nr 9 [dot. T. 2].
J. Gromska: Osobowość Stanisławy Przybyszewskiej na podstawie jej listów. Psychiatria Polska 1986 nr 4.
J. Kosicka, D. Gerould: A life of solitude. Stanisława Przybyszewska. A biographical study with selected letters. [Tłumaczenie:] J. Kosicka, D. Gerould. London, Melbourne, New York 1986, wyd. nast. Evanstone, Ill. 1989.
J. Kopciński: Listy Stanisławy Przybyszewskiej. Miesięcznik Literacki 1987 nr 9 [dot. T. 3].
J. Korkozowicz: Listy Stanisławy Przybyszewskiej. W tegoż: Od Paska do Przybyszewskiej. Olsztyn 1988.
l. Jokiel: Nad listami Stanisławy Przybyszewskiej. Prace Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Częstochowie. Filologia Polska. Historia i Teoria Literatury 1998 z. 7.
l. Jokiel: Na bocznym torze. (Listy Stanisławy Przybyszewskiej). W tejże: Ocalić Kartezjusza. Opole 2004.