BIO

Urodzony 30 maja 1913 w Orłowej na Śląsku Cieszyńskim; syn Gustawa Przeczka, górnika, i Marii z Fierlów. Uczęszczał do szkoły ludowej w Orłowej oraz do szkoły wydziałowej w Łazach. W 1928-33 uczył się w seminarium nauczycielskim w Ostrawie. W tym czasie rozpoczął działalność literacką. Publikował od 1931 (też pod pseudonimem) wiersze, utwory dla dzieci oraz sztuki sceniczne dla zespołów amatorskich w prasie polskiej na Zaolziu: w „Dzienniku Polskim”, „Naszym Kraju”, „Naszym Pisemku”, „Ogniwie”, „Prawie Ludu”. W 1932 otrzymał w konkursie poetyckim wyróżnienie za wiersz pt. Bohaterom, poświęcony pamięci lotników Franciszka Żwirki i Stanisława Wigury (znany też jako Kantata Bohaterom z muzyką Jana Gawlasa). Był współzałożycielem działającej przy drużynie harcerskiej w Ostrawie grupy literackiej HPC oraz grupy literackiej Olza w Łazach. Po uzyskaniu w 1933 dyplomu nauczyciela szkół polskich w Czechosłowacji podjął pracę w prywatnej polskiej szkole wydziałowej w Bystrzycy nad Olzą. Został przewodniczącym gminnej Komisji Oświaty. Był reżyserem i aktorem amatorskiego zespołu teatralnego, dyrygentem Związku Chórów Polskich okręgu bystrzyckiego w Czechosłowacji oraz chórzystą Chóru Nauczycieli Polskich w Czechosłowacji. Działał w polskim ruchu nauczycielskim i w harcerstwie. W 1937 został członkiem Śląskiego Związku Literacko-Artystycznego w Czeskim Cieszynie. W 1937-38 odbywał służbę wojskową, następnie objął posadę nauczyciela w polskiej szkole w Łazach. Po wkroczeniu Niemców na Zaolzie, przystąpił pod koniec 1939 do działalności konspiracyjnej. Aresztowany 12 kwietnia 1940 był więziony w Cieszynie i Sosnowcu, po czym osadzony w obozie koncentracyjnym w Dachau, a od maja 1940 w Mauthausen-Gusen, gdzie pracował w kamieniołomach. Współorganizował obozowe życie kulturalne; jego wiersze (niektóre z obozową muzyką) krążyły w Gusen w odpisach i w obiegu ustnym. Po wyzwoleniu obozu w maju 1945 powrócił na Zaolzie i w tymże roku zawarł związek małżeński z Jadwigą Waleczek. Podjął pracę w polskiej szkole wydziałowej w Trzyńcu, początkowo jako nauczyciel, a od 1951 do przejścia na emeryturę w 1970 jako dyrektor. Pełnił funkcję powiatowego metodyka i przewodniczącego sekcji języka polskiego przy władzach oświatowych powiatu trzynieckiego. Współopracowywał podręczniki i wypisy do nauki języka polskiego. Wchodził w skład komisji do spraw szkolnictwa przy ministrze oświaty i szkolnictwa Czechosłowackiej Republiki Socjalistycznej (CSRS). Równocześnie kontynuował działalność literacką. W 1945-48 był członkiem Oddziału Wiejskiego Związku Zawodowego Literatów Polskich. Uczestniczył w pracach Polskiego Związku Kulturalno-Oświatowego (PZKO) w Czechosłowacji, współorganizował w 1947 Sekcję Literacko-Artystyczną PZKO a następnie nią kierował. Od 1947 redagował zaolziańskie czasopisma dla polskich dzieci i młodzieży „Jutrzenka” (do 1951) i „Ogniwo” (pierwotny tytuł „Praca Szkolna”). W pismach tych ogłaszał także własne wiersze, powieści i sztuki sceniczne przeznaczone dla szkolnych teatrów oraz tłumaczenia wierszy i prozy z języka czeskiego, białoruskiego, rosyjskiego i węgierskiego. Od 1949 publikował na łamach czasopisma „Zwrot”, wydawanego przez Zarząd Główny PZKO, oraz od 1950 w „Głosie Ludu” (Ostrawa), zamieszczając tam liczne artykuły, wiersze i prozę. Współpracował z Programem Polskim Radia Ostrawa. W 1951 został członkiem Czechosłowackiego Związku Pisarzy. Jego wiersze były przekładane na język czeski i publikowane w prasie literackiej. Należał do Komunistycznej Partii Czechosłowacji, wchodził w skład Okręgowej Komisji Kontroli Partyjnej. Działał w Związku Bojowników Antyfaszystowskich. W 1954-60 był posłem do Zgromadzenia Narodowego CSRS. Na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych przewodniczył Komitetowi Redakcji Edycji Polskiej Wydawnictwa „Profil” w Ostrawie oraz redagował „Kalendarz Śląski” (zamieszczał tu również własne artykuły, wiersze i prozę). Należał do Grupy Literackiej 63 w Trzyńcu. Współpracował także z krajowymi pismami literackimi, m.in. z „Głosem Nauczycielskim” (1970-76). W 1970, 1971 brał udział w wakacyjnych kursach literackich organizowanych przez Klub Literacki Związku Nauczycielstwa Polskiego, którego był członkiem. Odznaczony m.in. Złotą, Srebrną i Brązową Odznaką Polskiego Związku Kulturalno-Oświatowego, czechosłowackim Orderem „Za Zasługi w Odbudowie” (1954), Złotą Odznaką J. Fuczika (1955), Medalem Dwudziestopięciolecia Zwycięstwa Lutowego (1973). Zmarł 21 lutego 1974 w Hradec Kralove; pochowany w Trzyńcu (Czechy).

Twórczość

1. Białe róże. (Sztuczka w 3 aktach dla dzieci). Nasze Pisemko”, Frysztat 1934 listopad-grudzień.

Nagrody

Nagroda w konkursie Rodziny Opiekuńczej w Orłowej.

2. Bohaterski chłopiec. [Powieść dla młodzieży]. Nasze Pisemko”, Frysztat 1937 wrzesień – 1938 styczeń.

3. Róża i pokrzywa. Obrazek sceniczny w 1 akcie. Nasze Pisemko”, Frysztat 1938, czerwiec.

4. Pamiętajcie! [Wiersze]. Dod. „Głosu Ludu 1945, 8 s. Przedruk zob. poz. .

Zawartość

M.in. wiersz Serce na kolczastych drutach oraz fragment poematu pt. Na przełomie. Powst. Gusen 1943.

5. Ponad życiem i śmiercią. Poemat z obozu koncentracyjnego Gusen. [Wiersze]. Powst. 1945. Maszynopis 33 s.

Maszynopis wierszy obozowych oraz powstałych w drodze powrotnej z obozu (datowany: Linz 1945) w posiadaniu córki, J. Przeczek, Warszawa.

6. Serce na kolczastych drutach. Wiersze z obozu koncentracyjnego Mauthausen-Gusen. Ces.[ky] Tesin: Nakład autora 1946, 71 s.

Zawartość

Cykle: Serce na kolczastych drutach; Nad ciszami; A kiedy zabrzmi...; Z lagrowej ulicy; Epilog.

7. Ondraszek. [Utwór dramatyczny]. Druk fragmentów „Wieś 1947 nr 31 s. 5-6.

Nagrody

II nagroda w konkursie Związku Literatów Polskich w 1949.

8. Kamienna Golgota. Szkice z obozu koncentracyjnego. Czeski Cieszyn: Nakład autora 1948, 175 s. Odbitka. „Głosu Ludu”.

9. Powiew wolności. Widowisko ludowe w pięciu obrazach. [Czeski Cieszyn:] Sekcja Literacko-Artystyczna PZKO [Polskiego Związku Kulturalno-Oświatowego] 1948, 72 s.

Nagrody

Nagroda Wojewódzkiej Rady Kultury w Katowicach w 1948; informacja: J. Korzenny: Słowo wstępne. W: G. Przeczek: Odnajdywanie siebie. Ostrawa 1976.

10. Otwarte oczy. Powst. 1951.

Nagrody

Inf.: Polski Słownik Biograficzny. T. 28. Cz. 4. Wrocław 1985 (M. Fazan); tu też informacja o nagrodzie Ministra Rolnictwa Czechosłowackiej Republiki Socjalistycznej.

11. Ręka. [Utwór dramatyczny]. Powst. 1951. Polskie Radio Ostrawa 1951.

Inf.: Polski Słownik Biograficzny. T. 28. Cz. 4. Wrocław 1985 (M. Fazan).

12. Drogi i ścieżki. Wiersze. Czeski Cieszyn: Polski Związek Kulturalno-Oświatowy 1958, 54 s.

Zawartość

M.in. poemat Bagnet i pieśń, wyróżniony w konkursie wydawniczym Ministerstwa Obrony Narodowej i Związku Literatów Polskich w 1953.

13. Tajemnica pieczary. [Powieść dla dzieci]. Ogniwo”, Czeski Cieszyn 1969 nr 1-4, 1970 nr 1-6. Wyd. osobne [Czeski Cieszyn 1970], 80 s. Biblioteka „Ogniwa.

Inny wariant tytułu: Tajemnicza pieczara.

14. Tędy szła śmierć. [Powieść]. Druk fragmentów „Głos Ludu 1969 nr 108-130.

Adaptacje

teatralne

Adaptacja: K. Miczka. Wystawienie: Olbrachcice, Teatr Zespół Teatralny PZKO [Polskiego Związku Kulturalno-Oświatowego] 1971.

15. Wśród partyzantów. [Powieść dla dzieci]. Ogniwo”, Czeski Cieszyn 1970 nr 1-4, 1971 nr 5-10. Wyd. osobne [Czeski Cieszyn 1971], 80 s. Biblioteka „Ogniwa.

16. Tarapaty młodych archeologów. [Powieść dla dzieci]. Ogniwo”, Czeski Cieszyn 1971 nr 1-4, 1972 nr 5-10. Wyd. osobne [Czeski Cieszyn 1972], 80 s. Biblioteka „Ogniwa.

17. Wakacje „Apaczów” i „Utahów. [Powieść dla dzieci]. Ogniwo”, Czeski Cieszyn 1973/74 nr 1-10. Wyd. osobne [Czeski Cieszyn 1974], 80 s. Biblioteka „Ogniwa.

18. Odnajdywanie siebie. [Opowiadania]. Słowo wstępne oraz słowniczek wyrazów gwarowych oprac. red. J. Korzenny. Ostrawa: Profil 1976, 206 s.

Zawartość

Poszukiwanie spokoju; Dziewczyna z pociągu; Pierwszy egzamin; Wina; Ostatni list; Pożegnania i powroty; Spotkanie; Lenin w Beskidach; Odnajdywanie siebie; Odgłos kroków; Niezwykła noc; Takie jedno życie; Pożar; Koncert życzeń; Śmiech; Niepokój; Krzyk; Most.

Podręczniki do języka polskiego

Czytanki dla klasy VII szkół ogólnokształcących. [Współautorzy:] kolektyw. Praha: Państwowe Wydawnictwo Pedagogiczne 1954.
Inf. córki, J. Przeczek, Warszawa.
Czytanki dla klasy VIII szkół ogólnokształcących. [Współautorzy:] kolektyw. Praha: Państwowe Wydawnictwo Pedagogiczne 1954.
Inf. jak w poz. .
Mowa polska 7. Podręcznik do nauki gramatyki z wymową i pisownią dla klasy siódmej. [Współautorzy:] R. Folwarczny, F. Szymonik. Praha: Statni Pedagogicke Nakladatelstvi 1956, 170 s.
Czytanki dla klasy VI szkół ogólnokształcących. [Współautor:] R. Folwarczny. Praha: Statni Pedagogicke Nakladatelstvi 1957.
Inf. jak w poz. .
Czytanki dla klasy VII szkół ogólnokształcących. [Współautor:] R. Folwarczny. Praha: Statni Pedagogicke Nakladatelstvi 1958.
Inf. jak w poz. .
Obrazki historyczne dla klasy piątej szkół ogólnokształcących. [Współautor:] M. Kratochvil. Praha: Statni Pedagogicke Nakladatelstvi 1958.
Inf. jak w poz. .
Czytanki dla klasy 8 i 9 dziewięcioletniej szkoły podstawowej. [Współautor:] R. Folwarczny. Praha: Statni Pedagogicke Nakladatelstvi 1962.
Inf. jak w poz. .
Czytanki. Dla klasy 5 dziewięcioletniej szkoły podstawowej (z polskim językiem nauczania). [Współautor:] K. Cieńciała. Praha: Statni Pedagogicke Nakladatelstvi 1965, 256 s. Wyd. 2 tamże.
Mowa polska 5. (Dla klasy piątej dziewięcioletniej szkoły podstawowej z polskim językiem nauczania). [Współautor:] K. Cieńciała. Praha: Statni Pedagogicke Nakladatelstvi 1965. Wyd. 2 poprawione tamże 1974, 198 s.
Czytanki dla klasy 6 dziewięcioletniej szkoły podstawowej (z polskim językiem nauczania). [Współautor:] J. Korzenny. Praha: Statni Pedagogicke Nakladatelstvi 1966. Wyd. 2 poprawione tamże 1974, 236 s.
Czytanki dla klasy 7 dziewięcioletniej szkoły podstawowej z polskim językiem nauczania. [Współautor:] J. Korzenny. Praha: Statni Pedagogicke Nakladatelstvi 1966, 201 s. Wyd. 2 poprawione tamże 1974.
Wypisy dla klasy 8 dziewięcioletniej szkoły podstawowej z polskim językiem nauczania. [Współautor:] J. Korzenny. Praha: Statni Pedagogicke Nakladatelstvi 1967, 202 s.
Wypisy dla klasy 9. Tymczasowy podręcznik dla klasy dziewiątej dziewięcioletniej szkoły podstawowej z polskim językiem nauczania. [Współautor:] J. Korzenny. Praha: Statni Pedagogicke Nakladatelstvi 1967, 269 s. Wyd. 2 tamże 1968.

Teksty do widowisk scenicznych

Utwory dramatyczne przeznaczone dla amatorskich i szkolnych teatrów, m.in.:.

Ziemia. Powst. ok. 1933 [rękopis zaginął podczas II wojny światowej; inf.: J. Korzenny: Słowo wstępne. W: G. Przeczek: Odnajdywanie siebie. Ostrawa 1976].
Jaś Samochwał. Powst. ok. 1934 [inf.: E. Rosner: G. Przeczek. (1913-1973). „Poglądy” 1974 nr 9];.
Złota wolność. Prapremiera: Trzyniec 1946 [inf. G. Przeczek. W: S. Zahradnik: Z historii polskiego szkolnictwa w Trzyńcu. [Trzyniec 1971]].
Poznajmy świat. Prapremiera: Trzyniec 1947 [inf. G. Przeczek. W: S. Zahradnik: Z historii polskiego szkolnictwa w Trzyńcu. [Trzyniec 1971]].
Marsz młodości. Prapremiera: Trzyniec 1949 [inf. G. Przeczek. W: S. Zahradnik: Z historii polskiego szkolnictwa w Trzyńcu. [Trzyniec 1971]].
O buntowniku Oszeldzie. Prapremiera: Trzyniec 1955 [inf. G. Przeczek. W: S. Zahradnik: Z historii polskiego szkolnictwa w Trzyńcu. [Trzyniec 1971]].
Baśń o kwiatach. Prapremiera: Trzyniec 1961 [inf. G. Przeczek. W: S. Zahradnik: Z historii polskiego szkolnictwa w Trzyńcu. [Trzyniec 1971]].

Omówienia i recenzje

• Informacja córki, J. Przeczek.

Słowniki i bibliografie

Polski Słownik Biograficzny. T. 28. Cz. 4. Wrocław 1985 (M. Fazan).

Ogólne

Artykuły

J. Kurzelewski: Od „Kamiennej Golgoty” po „Pochwałę życia. Zwrot”, Czeski Cieszyn 1957 nr 10.
E. Rosner: Gustaw Przeczek (1913-1973). Poglądy 1974 nr 9.
P. Klon: Świat poetycki Gustawa Przeczka. (Próba rozeznania). Kalendarz Śląski 1976.
W. Sikora: Świat poetycki Gustawa Przeczka. W tegoż: Wielokropki. Katowice 1982.
S. Dobosiewicz: Mauthausen-Gusen. Poezja i pieśń więźniów. Warszawa 1983, passim.

Pamiętajcie!

W. Sikora: Debiut poetycki Gustawa Przeczka. Zwrot”, Czeski Cieszyn 1985 nr 11 [dot. też wiersza „Bohaterom”].

Serce na kolczastych drutach

J. Broda: Pierwsza polska książka na Zaolziu. Polska Zachodnia 1947 nr 8, przedruk „Wieś” 1947 nr 9.

Kamienna Golgota

W. Sikora: Doświadczanie. (Recenzowanie po latach). Zwrot”, Czeski Cieszyn 1982 nr 1.

Odnajdywanie siebie

K. Kaszper: Pułapki dydaktyzmu. Głos Ludu”, Ostrawa 1977 nr 57.
B.S. Kunda. „Zwrot”, Czeski Cieszyn 1977 nr 329.