BIO

Urodzony 18 stycznia 1915 w Aradzie (obecnie Rumunia); syn Karola Nachta, urzędnika i Marii z Rafałowskich. Uczęszczał do III Gimnazjum im. Stefana Batorego we Lwowie. W tym czasie zajmował się sportem, był mistrzem Lwowa w dziesięcioboju. Około 1930 współpracował z czasopismem „Chwila”, a w 1935-39 z wychodzącym we Lwowie pismem „Nasza Opinia”. Debiutował w 1935 wierszem Mój pogrzeb, opublikowanym w „Kuźni Młodych” (nr 8). W 1936-37 publikował wiersze w „Sygnałach” (podpisany Józef Nacht), a od 1937 w „Przeglądzie Sportowym” i „Szpilkach”. W 1939 został członkiem Związku Zawodowego Literatów Polskich (od 1949 Związku Literatów Polskich). Po wybuchu II wojny światowej w 1939 i włączeniu Lwowa do Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich (ZSRR), był od 1940 do czerwca 1941 aktorem i kierownikiem literackim Teatru Poezji i Satyry we Lwowie. Ogłaszał artykuły w „Czerwonym Sztandarze”. W czerwcu 1941 wyjechał w głąb ZSRR, pracował krótko w batalionie pracy w Kijowie, a następnie został osadzony w obozie pracy w Ulianowsku. Po zwolnieniu zamieszkał w 1943 w Orenburgu (obecnie Czkałow) i pisywał do wydawanych w Moskwie „Nowych Widnokręgów” oraz do prasy rosyjskiej. Latem 1944 przyjechał do Lublina, gdzie wstąpił do 1. Dywizji im. T. Kościuszki. W tymże roku nawiązał współpracę z „Odrodzeniem”, publikował wiersze i artykuły także w „Zwyciężymy” (1944-45) i „Polsce Zbrojnej” (1945). W styczniu 1945 został oddelegowany do Włocławka i Inowrocławia, z zadaniem zorganizowania tam życia społeczno-kulturalnego. W marcu tegoż roku został przeniesiony do Zarządu Polityczno-Wychowawczego 1. Dywizji i skierowany do Zespołu Teatru 1. Dywizji, którego został dyrektorem i reżyserem (potem Teatru 1. Armii Wojska Polskiego); organizował występy i sam pracował jako aktor na szlaku bojowym do Berlina (zdemobilizowany w 1946). Latem 1945 zamieszkał w Katowicach, gdzie w 1945-47 redagował pismo satyryczne „Kocynder” (tu też liczne humoreski, wiersze, felietony, utwory satyryczne pod pseudonimami: Jacek Lond, Janina Olga, Katon, Lift-Boy, Wanda Lwowska, Stefania Rajska), był także kierownikiem literackim Domu Kultury Związków Zawodowych. Współpracował nadal z „Odrodzeniem” (do 1949), „Trybuną Robotniczą” (od 1945), „Odrą” (1945-49) i „Szpilkami” (od 1946; m.in. pod pseudonimem: J.W. Pan; tu też stały felieton pt. Kronika sportowa, potem do 1981 pt. Sport), publikując felietony sportowe i wiersze satyryczne. Ożenił się z Krystyną Koztrowską. W 1949 przeniósł się na stałe do Warszawy i do 1953 pełnił funkcję kierownika działu satyry politycznej w „Trybunie Wolności” (tu w 1952-53 stała rubryka satyryczna pt. Ostrym piórem), a od 1954 był kierownikiem artystycznym Estrady Domu Wojska Polskiego. Ponadto, jako autor utworów rewiowych, był związany z teatrem Syrena. Współpracował też z Artosem, potem Estradą oraz z Polskim Radiem (w audycji Muzyka i aktualności). W 1963 przebywał w Moskwie, gdzie m.in. zredagował kabaret polityczny w moskiewskim radiu. W 1965 prowadził kabaret Małpa w Warszawie, następnie kabarety Kaktus, L jak Legia, Nastroje, a od 1974 kabaret Friko w kawiarni „Adria”. W 1974-76 opracowywał dla telewizji cykl programów pt. Utwory dla moich przyjaciół. Wyjeżdżał wiele za granicę, prezentując programy satyryczne w środowiskach polonijnych Stanów Zjednoczonych, Kanady, Wiednia, Londynu, Paryża oraz w Związku Radzieckim. Odznaczony Krzyżem Oficerskim (1965) i Krzyżem Komandorskim (1975) Orderu Odrodzenia Polski. Zmarł 6 lutego 1981 w Warszawie.

Twórczość

1. Podział godzin. Wiersze. Ilustracje: L. Chwistek. Lwów: Księgarnia Lwowska 1936, 46 s.

Autor podpisany: Józef Nacht.

2. Sondy. [Wiersze]. Lwów: Żydowskie Towarzystwo Artystyczno-Literackie 1938, 23 s.

Autor podpisany: Józef Nacht.

3. Nareszcie... Wiersze. Włocławek: Drukarnia Wojskowa [1945], 14 s.

4. Od Lenino – do Berlina... (Szlakiem Pierwszej Armii). [Wiersze]. [B.m.:] Zarząd Polityczno-Wychowawczy 1. Armii 1945, 63 s.

5. Pamiętaj. Wiersze żołnierskie. [B.m.]: Wydział Propagandy Zarządu Polityczno-Wychowawczego 1. Armii [1945], 14 s.

6. Poemat o Generale. [B.m.w.:] Zarząd Polityczno-Wychowawczy 1. Armii 1945, 15 s.

Dotyczy generała S. Popławskiego.

7. Zaczęło się pod Lenino... W rocznicę pierwszej bitwy. [Reportaż]. [Katowice:] „Trybuna Robotnicza” [1945], 21 s.

8. Cicha lipa. Wiersze. Katowice: AWIR 1946, 62 s.

9. Szukamy pana H. Żartobliwa opowieść awanturnicza. [Współautor:] A. Baumgardten. Katowice: Oficyna Wydawnicza 1946, 77 s.

10. Ostatnia kraksa. Opowieść sceniczna w 3 aktach. [Współautor:] A. Baumgardten. Prapremiera: Sosnowiec, Teatr Miejski 1947.

11. Dwa sporty. [Felietony]. Katowice: Wydział Grodzki Przyjaźni Polsko-Radzieckiej [1948], 31 s.

12. Strofy olimpijskie. [Wiersze]. Katowice: Odrodzenie 1948, [2] s. Wyd. nast. Warszawa: Prasa Wojskowa 1949, 19 s. Główny Urząd Kultury Fizycznej.

Wydane z okazji olimpiady w Londynie; wyd. 1948 nakładem autora, druk niesprzedażny.

13. Wiersze. Słowo wstępne: J. Baranowicz. Katowice: Związek Zawodowy Literatów Polskich 1948, 15 s.

Autor podpisany: Józef Nacht.

Nagrody

Nagroda literacka Oddziału Śląskiego Związku Zawodowego Literatów Polskich w 1948.

14. Opowieść o polskim saperze. [Wiersz]. Warszawa: Biblioteka „Rolnika Polskiego 1949, 8 s.

15. Ostrym piórem. [Satyry]. Warszawa: Prasa Wojskowa 1950, 26 s.

16. Remilitaryzacja prusactwa. [Satyra polityczna]. [Warszawa 1950], [8] s.

17. Do żywego. [Satyry]. Warszawa: Czytelnik 1951, 67 s.

18. Podżegaczom wojennym mówimy: nie! Teksty: J. Prutkowski. Ilustracje: B.W. Linke. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1951, [20] s.

19. Wiersze dobre i złe, ale zawsze prawdziwe. Wiersze i satyry. Warszawa: Trybuna Wolności 1951, 146 s.

20. Alfabet serdeczny. [Wiersze]. Warszawa: Czytelnik 1952, 131 s.

Zawartość

Cykle: Nocne spotkanie; Cyrk; MDM.

21. Oddaję głos. [Wiersze]. Warszawa: Czytelnik 1952, 15 s.

W związku z wyborami do sejmu w 1952.

22. Szopka polityczna. [Warszawa:] WAG [1952], [8] s.

23. W sprawie miłości. [Wiersze]. Warszawa: Czytelnik 1952, 104 s.

Zawartość

Cykle: Geografia; Nauka; Kultura; Różne.

24. Złota polska jesień. [Wiersze]. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1952, 50 s.

25. Toast lipcowy. [Wiersze]. Warszawa: Czytelnik 1954, 277 s.

26. Gdybym był Gogolem... Wiersze satyryczne. Warszawa: Czytelnik 1955, 120 s.

27. Największa pieśniarka świata. Sztuka w 3 aktach. Telewizja Polska 1956.

28. Październik. [Poemat]. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1956, 27 s.

29. Przygody zwierzątek. [Wiersze dla dzieci]. Warszawa: Spółdzielnia Usług Plastycznych i Biurowych, Wojskowe Zakłady Graficzne 1956-1957.

[1]. Miś i lis na początek. 1956, [12] s.

[2]. Jak wilka potwora wsadzono do wora. 1957, [14] s.

[3]. O śwince i wilku i o urwisach kilku. 1957, [14] s.

[4]. Przyszła kryska na wilka i liska. 1957, [14] s.

30. Zastrzyk geniuszu. Sztuka w 3 aktach. Telewizja Polska 1956.

31. Misiu, pieski, prosię przedstawcie no się. Łódź: Łódzka Spółdzielnia Wydawnicza 1957, [12] s.

32. Udręki i mitręgi misia niedołęgi. Łódź: Łódzka Spółdzielnia Wydawnicza 1957, [12] s.

33. Do trzech razy sztuka. (Małżeństwo doskonałe). [Komedia]. Prapremiera: Warszawa, Teatr Rozmaitości 1958.

34. Apollo w Warszawie. [Utwór dramatyczny]. Prapremiera: Warszawa, Kabaret Włóczęgów 1959.

35. Dziury w całym. [Satyry]. Wstęp: [S. Wiechecki] Wiech. Warszawa: Sport i Turystyka 1959, 144 s.

36. Tancerz na linii. [Wiersze satyryczne]. Warszawa: Iskry 1959, 124 s.

Zawartość

Cykle: Ja; Ty; On; My; Wy; Oni.

37. Krótkie gadki olimpijskie. [Satyry]. Warszawa: Sport i Turystyka 1960, 95 s.

38. Ogniem i mieczem. [Satyry]. Warszawa: Sport i Turystyka 1962, 123 s.

39. Ściśle fajne. Wiersze stare i nowe. Warszawa: Iskry 1962 [właśc. 1961], 122 s.

40. Anonim. [Wiersze]. Londyn: [b.w.] 1963, 15 s.

Wydanie bibliofilskie z autografem autora.

41. Bez dystynkcji. [Wiersze satyryczne]. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1965, 123 s.

Zawartość

Cykle: Zwycięstwo; Smak wolności; Smak miłości; Do gwiazd; Na starcie; Spocznij – wolno czytać.

42. Mocna rzecz. [Wiersze]. Warszawa: Iskry 1965, 151 s.

Zawartość

Cykle: Pierwsza pięćdziesiątka; Powtórka z miłości; Alabama; Kibic; Rzeźpospolita poetów; Tylko na estradę; Remamenty; Chałtura i sztuka; Z ostatniej chwili.

43. Rzut oszczerstwem. [Utwory satyryczne]. Warszawa: Sport i Turystyka 1965, 64 s.

44. Kult jednostki. [Wiersze satyryczne]. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1966, 110 s.

Zawartość

Cykle: Zawody intelektoatletyczne; Mecz do psychoanalizy; Jeszcze jedna setka; Od „A” do „Z” wedle analfabetu; Gdy przyjdzie zima satyryk wytrzyma.

45. Na brawo patrz!... Piosenki wojskowe. Warszawa: Zarząd Kultury i Oświaty Głównego Zarządu Politycznego Wojska Polskiego 1966, 41 s.

46. Na miejsca, gotowi... [Wiersze]. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1967, 54 s.

Zawartość

Cykle: Strofy olimpijskie; PKOl; Dziesięciobój.

47. Wiersze niecenzuralne. [Satyry]. Warszawa: Iskry 1968, 107 s.

48. Pro-zodiak. [Wiersze]. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1971, 114 s.

49. Donosy z podpisem. [Wiersze satyryczne]. Warszawa: Iskry 1972, 147 s.

Zawartość

Cykle: Oda do staroci; Skrót obfitości; Niewąskie gardło; Poezjo, jesteś weteranem; Pars amandi; Smak miłości; Cierpienia starego walkowertera; Z ostatniej chwili.

50. Pierwsza sześćdziesiątka. [Wiersze satyryczne]. Warszawa: Iskry 1975, 147 s.

Zawartość

Cykle: Sześć dych; Love investory; Dziwy natury; Zdrowy duch; Serce na podium; Skrót obfitości.

51. Kawał serca. [Wiersze satyryczne]. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1977, 85 s.

Zawartość

Cykle: List do ciebie; Kalendarz wczorajszy; Klęska zwycięska; Strofy olimpijskie (styczeń 1947); Dziesięciobój; Smak miłości.

52. Świetnik. [Utwory satyryczne prozą]. Warszawa: Czytelnik 1978, 150 s.

Tu m.in.: Samson i Dalila. Świetna sztuka w 3 aktach.

53. Alarm. [Wiersze]. Warszawa: NOT [Naczelna Organizacja Techniczna] 1981.

54. Aria z asekurantem. [Wiersze satyryczne]. Warszawa: Iskry 1982, 137 s.

Zawartość

Cykle: Dziwy kultury; Odium na podium; Zrozumiałość; Na przemiał; Lipiec; Kradzione tuczy; Z ostatniej chwili.

Wydania osobne tekstów piosenek z nutami, m.in.

• Zob. Twórczość poz. .
[Teksty piosenek do:] A. Fajko, G. Sołdar: Dziewczęta z „Zorzy”. (Pięć przyjaciółek). Komedia muzyczna w 5 obrazach. Wystawienie: Katowice, Państwowy Teatr Śląski im. S. Wyspiańskiego 1951.
Piosenka dla własnego męża. Z repertuaru K. Jędrusik. Muzyka: J. Matuszkiewicz. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe 1965, [2] s.
Doping. Muzyka: Z. Ciechan. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe 1967, [8] s.

Przekłady

1. D.M. Backenroth: Eskapada szaleńców. Wspomnienia Chaluca. [Powieść]. Lwów: Nakład autora 1939, 231 s.
Autor przekładu podpisany: Józef Nacht.
2. M. Diakonow: Wesele z posagiem. Komedia w 3 aktach. Przeł.: J. Prutkowski, J. Minkiewicz. Wystawienie: Łódź, Teatr Powszechny 1951. Wyd. Uwagi inscenizacyjne oprac.: H.N. Bojarska. Oprac. muzyczne: M. Walmanowa. Warszawa: Czytelnik 1953, 169 s. Wyd. 2 tamże 1955.
3. A. Tokajew: Konkurenci. Komedia w 3 aktach. Przeł.; J. Prutkowski, J. Minkiewicz. Wystawienie: Bydgoszcz, Teatr Ziemi Pomorskiej 1951.
4. I. Prut: Fantazja. (Komedia w 1 akcie). Przeł.: J. Prutkowski i J. Minkiewicz. Ty i Ja 1962 nr 2 s. 9-12, 61-65.
5. K. Millöcker: Gasparone. Libretto: F. Zell i R. Genée. Przekł. i oprac. dramatyczne: T. Kuczyński, M. Łebkowski, J. Prutkowski, E. Nowakowski. Muzyka: K. Millócker. Wystawienie: Poznań, Operetka 1967.

Omówienia i recenzje

Ankieta dla IBL PAN 1966.

Wywiady

Rozmowa z satyrykiem. Rozm. J. Budkiewicz. Nowa Wieś 1956 nr 21.

Słowniki i bibliografie

Słownik współczesnych pisarzy polskich. T. 2. Warszawa 1964.

Ogólne

Artykuły

E. Walczenko: Wszystko o Józefie Prutkowskim. Szpilki 1972 nr 29.
W. Filler: Elegia o Józku. Perspektywy 1981 nr 9.
Z. Broniarek: Kalambury Józefa Prutkowskiego. Szpilki 1983 nr 3, polemika: Sz. Kobyliński. „Szpilki” 1983 nr 5.
[K. Knapik] KK. „Szpilki1983 nr 6.
J. Wiśniewski: Piszę donosik, biorę napiwek. Tygodnik Kulturalny 1983 nr 16.
[A. Marianowicz] AMAR: Prutkowski. Szpilki 1986 nr 5.
K. Prutkowska: Miłość do wieloboju. Oprac.: J. Zabieglik. Życie Warszawy 1987 nr 189.
A. Kłyszyński: Ostatni z cyganerii. Tak i Nie – Śląsk 1988 nr 12.
W. Sokorski: Józiek z moich wspomnień. Prasa Polska 1988 nr 3.

Od Lenino – do Berlina...

Z. Hierowski: Nowe poezje. Odra 1945 nr 8.

Cicha lipa

Z. Hierowski: Satyry i fraszki. Odra 1946 nr 38.

Wiersze

S. Lichański: Poeci ziemi najwierniejszej. Nowiny Literackie 1948 nr 34.

Do żywego

[Z. Mitzner] J. Szeląg. „Życie Literackie1951 nr 16.

Alfabet serdeczny

W. Sadkowski: U poetów satyryków. Życie Literackie 1953 nr 8 [dot. też: W sprawie miłości].

W sprawie miłości

W. Sadkowski: U poetów satyryków. Życie Literackie 1953 nr 8 [dot. też: Alfabet serdeczny].

Gdybym był Gogolem...

B. Miecugow. „Życie Literackie1956 nr 11.

Październik

J. Kwiatkowski: Tragedia. Życie Literackie 1956 nr 18.

Mocna rzecz

J. Lau. „Kultura1966 nr 17.

Na miejsca, gotowi...

J. Lau. „Kultura1967 nr 32.

Pro-zodiak

W. Żukrowski: Józio – lutnista. Nowe Książki 1972 nr 11, przedruk w tegoż: Rozmowy o książkach. Warszawa 1989.

Donosy z podpisem

J. Siewierski: Uśmiechnięte książki. Nowe Książki 1972 nr 23.

Pierwsza sześćdziesiątka

W. Adamiec: Starsi panowie, starsi panowie... Nowe Książki 1976 nr 7.

Aria z asekurantem

[A. Marianowicz] (am): Więcej nie będzie?Szpilki1982 nr 13.