BIO
Urodzony 4 grudnia 1907 w Wolicy Kierekieszynej pod Starokonstantynowem na Wołyniu w rodzinie ziemiańskiej; syn Edwarda Pruszyńskiego i Anny z Chodkiewiczów; brat Mieczysława, publicysty. Po wybuchu w 1917 rewolucji w Rosji musiał opuścić z matką i rodzeństwem rodzinny majątek, przebywał okresowo u rodziny (w Rześniówce, Strzelczyńcu, Niemirowie), a następnie od 1918 w Żytomierzu, gdzie rozpoczął naukę w gimnazjum męskim. W 1919 przyjechał z rodziną do Polski. Kontynuował naukę w Zakładzie Naukowo-Wychowawczym oo. Jezuitów w Bąkowicach pod Chyrowem; w 1927 zdał maturę. W tym okresie zaczął podejmować pierwsze próby literackie (zachowało się kilka młodzieńczych wierszy). Następnie studiował prawo na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie; na trzecim i czwartym roku studiów pracował jako zastępca asystenta. W 1932 uzyskał absolutorium. Był prezesem Akademickiego Koła Kresowego (1927-30), następnie należał do uniwersyteckiej organizacji konserwatywnej Myśl Mocarstwowa (do 1933); pełnił funkcję prezesa w jej kole krakowskim. Debiutował w 1931 artykułem pt. Głosy i glossy, opublikowanym na łamach czasopisma związanego z tą organizacją „Civitas Academica”, wychodzącego jako dodatek „Czasu” (nr 1; podpisany K.P.), był też jego współredaktorem. Drukował też m.in. w czasopiśmie „Dzień Akademicki”, a potem „Bunt Młodych” (od 1931; od 1937 pod zmienionym tytułem „Polityka”; podpisany tu także Grabiec). Od 1929 zarobkował jako korektor w dzienniku „Czas”, w którym zaczął również ogłaszać drobne teksty (w rubryce Ze świata), a potem artykuły i reportaże (od 1931). W pierwszą podróż reporterską, sfinansowaną przez redakcje „Czasu” oraz „Dziennika Poznańskiego” i „Dnia Polskiego”, udał się w 1932 do Gdańska. W tymże roku przeniósł się do Wilna, gdzie otrzymał pracę w redakcji dziennika „Słowo” (publikował tu stale do 1939). W 1933 ożenił się z Marią Meysztowiczówną (rozwód 1948). W kwietniu tegoż roku odbył podróż do Palestyny. Na przełomie 1933/34 odbył praktykę w konsulacie polskim w Kijowie. W 1934 zamieszkał w Warszawie, w związku z objęciem funkcji stołecznego korespondenta „Słowa”. W 1933 wszedł do władz Zjednoczenia Zachowawczych Organizacji Politycznych; w tymże roku został usunięty z Myśli Mocarstwowej po rozłamie w tej organizacji. W 1934-35 wydawał krótko wspólnie z Piotrem Duninem-Borkowskim, Stanisławem Vincenzem i Benedyktem Libermanem czasopismo „Problemy” (ukazały się cztery numery). Rozpoczął w 1934 współpracę z tygodnikiem „Wiadomości Literackie”; opublikował tu m.in. w 1936 cykl Podróż po Polsce, w 1936-37 reportaże z wojny domowej w Hiszpanii pt. Listy z Hiszpanii (przebywał tam jako korespondent tygodnika, uzyskawszy wizę na tereny kontrolowane przez rząd Republiki), w 1938 Listy z Czechosłowacji. W 1935 zaczął ponownie publikować w „Czasie” (też pod pseudonimem Grabiec; tu m.in. w 1936 Listy z Polesia i cykl felietonów Co myśli wieś? – sześć pytań), w 1936, po ukazaniu się pierwszych reportaży z Hiszpanii, dziennik wymówił mu współpracę. W 1938 przeniósł się do Krakowa, gdzie otrzymał pracę w redakcji „Ilustrowanego Kuriera Codziennego”, publikował także w jego dodatku pt. „Kurier Literacko-Naukowy”. W 1938-39 podróżował jako dziennikarz do Niemiec, Czechosłowacji, Rumunii, Grecji i Stanów Zjednoczonych. W 1939 zakończył pracę nad książką na temat mniejszości ukraińskiej pt. Wołyń (maszynopis zaginął w czasie wojny). Po wybuchu II wojny światowej starał się bezskutecznie o przyjęcie do wojska. W październiku 1939 przedostał się przez Węgry, Jugosławię i Włochy do Francji, gdzie wstąpił do Wojska Polskiego i ukończył podchorążówkę w Coetquidan. Publikował artykuły i reportaże w wychodzących we Francji pismach, m.in. w „Słowie” (1940) i „Wiadomościach Polskich” (od 1940). W 1940 brał udział w kampanii norweskiej w szeregach Brygady Podhalańskiej jako dowódca drużyny w stopniu kaprala podchorążego i został odznaczony Krzyżem Walecznych. Po upadku Francji został ewakuowany wraz z wojskiem do Wielkiej Brytanii. Początkowo przebywał w obozie wojskowym w Szkocji, po czym urlopowany z jednostki, wyjechał do Londynu. Kontynuował twórczość reporterską i publicystyczną, drukował m.in. w wychodzących w Londynie „Wiadomościach Polskich” (do 1943; też pod pseudonimem Grabiec; tu m.in w 1940-41 felietony z cyklu Nasi nad Tamizą) i „Nowej Polsce” (od 1941); publikował też broszury i artykuły w języku angielskim, m.in. na łamach „Free Europe” (tu pod pseudonimem Roy de Coverley) i „Dublin Review”. Po zawarciu w 1941 paktu Sikorski-Majski i nawiązaniu stosunków dyplomatycznych ze Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich (ZSRR), został mianowany attaché prasowym Ambasady Polskiej w Moskwie, a potem w Kujbyszewie. Od grudnia tego roku był redaktorem odpowiedzialnym wydawanego w Kujbyszewie tygodnika Polaków w ZSRR, „Polska” (do końca czerwca 1942). Po przebytym tyfusie, powrócił przez Bliski Wschód do Anglii i prowadził nadal działalność publicystyczną i literacką. W 1944 walczył w 1. Dywizji Pancernej w trakcie ofensywy aliantów w Normandii; ciężko ranny pod Falaise, do końca wojny przebywał na leczeniu; został odznaczony ponownie Krzyżem Walecznych. Po zakończeniu wojny powrócił w 1945 do Polski. Pracował od 1946 w służbie dyplomatycznej kolejno jako radca prawny Ambasady Polskiej w Waszyngtonie, radca prasowy stałej delegacji polskiej przy Organizacji Narodów Zjednoczonych w Nowym Jorku, urzędnik Ministerstwa Spraw Zagranicznych w Warszawie (1947-48; m.in. w lutym 1947 był z misją dyplomatyczną w Watykanie), poseł nadzwyczajny, minister pełnomocny Polski w Holandii (od wiosny 1948). Jednocześnie kontynuował twórczość literacką; opowiadania i reportaże drukował m.in. w tygodniku „Odrodzenie” (1946-48; tu m.in. w 1945, 1947 cykl artykułów Dzieje emigracji londyńskiej, w 1946-47 reportaże pt. Podróże po nowej Polsce). Zginął 13 czerwca 1950 w katastrofie samochodowej niedaleko wsi Rhynern pod Hamm na terenie Republiki Federalnej Niemiec; pochowany na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie. Odznaczony pośmiertnie Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski.
W 1975 Klub Reportażu Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich ustanowił nagrodę im. K. Pruszyńskiego.
Twórczość
1. Sarajewo 1914 – Szanghaj 1932 – Gdańsk 193? [Reportaże]. Warszawa: Skład główny Dom Książki Polskiej 1932, 104 s. [Wyd. 2] Warszawa: Czytelnik 2004.
2. Palestyna po raz trzeci. Reportaż z podróży. „Słowo” 1933 nr 133-201. Wyd. osobne Wilno: Skład główny Dom Książki Polskiej 1933, 175 s. Wyd. nast.: Warszawa: Rój 1936; Warszawa: Alfa 1990; wyd. 2 [!] Warszawa: Czytelnik 1996.
3. W czerwonej Hiszpanii. Pierwodruk częściowy pt. Listy z Hiszpanii. Od specjalnego wysłannika. „Wiadomości Literackie” 1936 nr 24-26, 30, 32, 35, 37, 41, 43, 47, 49, 52-54; 1937 nr 7-13, 23, 25. Wyd. osobne Warszawa: Rój 1937, 344 s. Wyd. nast.: Warszawa: Niezależna Oficyna Wydawnicza NOWA* 1985; Warszawa: Czytelnik 1997.
4. Podróż po Polsce. [Reportaże]. Warszawa: Rój 1937, 199 s. [Wyd. 2] Warszawa: Czytelnik 2000.
5. Droga wiodła przez Narvik. Powieść. London: Kolin 1941, 251 s. Wyd. nast.: Warszawa: Wiedza 1945, tamże: wyd. 2 [!] 1946, wyd. 3 1946, wyd. 5 1948 [antydatowane 1947]; Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1956, tamże: wyd. 2 [!] 1958, wyd. 8 1984, wyd. 9 1986.
Przekłady
hiszpański
Adaptacje
teatralne
filmowe
6. Księga ponurych niedopowiedzeń. Na marginesie książki gen. Mieczysława Norwida-Neugebauera „Kampania wrześniowa 1939 w Polsce” [London 1941]; 100 mil od prawdy. Na marginesie książki płk. Romana Umiastowskiego „12 mil od Warszawy... 30 mil od Paryża” [Edinburgh 1941]. London: Kolin 1941, VIII, 53 s. Wyd. nast.: Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1957, wyd. 2 tamże 1959.
7. [Polska inwazja]. Powst. przed 1941.
Przekłady
angielski
8. [Polska walczy]. Powst. przed 1941. Por. poz. ↑.
Przekłady
angielski
portugalski
9. [Generał Władysław Sikorski. Szkic]. Powst. ok. 1943/1944.
Przekłady
hiszpański
10. Niedokończona podróż. Scenariusz i komentarz filmowy K. Pruszyński. Ekranizacja 1943.
Przekłady
angielski
11. [Tadeusz Kościuszko. Monografia]. Powst. przed 1943. Druk fragmentów: Potomstwo diaka Kostii; Panowie Siechnowiccy; Pan Ojciec i Pani Matka; Monachomachia; Tymoleon. „Wiadomości Polskie”, Londyn 1943 nr 10, 12, 14, 19, 23, – Słońce Saratogi; West Point; Zagubiona zwrotka. „Nowa Polska”, Londyn 1943 t. 2 z. 10, 12, t. 3 z. 7. Przedruk pt. Rozdziały z monografii o Kościuszce zob. poz. ↑ (t. 2).
12. Walczymy. Jerozolima: W Drodze [1943], 142 s.
13. Wiadomdłości Polskie. Niepolityczne i nieliterackie. The Polish News. Nadzwyczajny dodatek na 1 kwietnia. [Współautorzy:] A. Słonimski, W.J. Solski. London [1943], [1-2] s.
14. Czarna brygada. Powst. ok. 1944. Druk „Literatura” 1979 nr 51/52; 1980 nr 1-6.
Wyd. łącznie z poz. ↑ pt. Czarna brygada; Wspomnienia normandzkie. Przygotował do druku i wstępem opatrzył J. Roszko. Kraków: Sponsor 1994, 157 s.
15. Margrabia Wielopolski. 1803-1874. „Nowa Polska”, Londyn 1944 z. 1-5. Wyd. osobne London: „Nowa Polska” 1944, 64 s. Wyd. nast.: [Warszawa:] Czyt.elnik 1946; wyd. 2 [!] z przedmową S. Mackiewicza. Warszawa: Instytut Wydawniczy „PAX" 1957.
16. Russian year. The notebook of an amateur diplomat. New York: Roy 1944, 189 s.
Przekład polski: Noc na Kremlu. Przeł.: J. Roszko, M. Wójtowicz. Wstęp: J. Roszko. Warszawa: Rój 1989, 183 s. Wyd. 2 tamże 1989.
17. Wspomnienia normandzkie. „Nowa Polska”, Londyn 1944 t. 3 z. 9 s. 564-586. Przedruk zob. poz. ↑ (t. 2). Wyd. łącznie z Czarna brygada zob. poz. ↑.
18. Trzynaście opowieści. Warszawa: Czytelnik 1946, 326 s. Wyd. nast.: Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1957, tamże 1957; wyd. 4 Warszawa: Czytelnik 1972, tamże wyd. 5 1995.
Zawartość
Adaptacje
teatralne
radiowe
filmowe
telewizyjne
Wyd. osobne poszczególnych opowiadań: Różaniec z granatów. Warszawa: Varsovia 1991, 18 s. Wyd. nast. Bielsko-Biała: Beskidzka Oficyna Wydawnicza [1993].
19. Karabela z Meschedu. Opowiadania. Warszawa: Czytelnik 1948, 294 s. Wyd. nast.: Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1957; wyd. 3 Warszawa: Czytelnik 1995.
Zawartość
Adaptacje
radiowe
filmowe
telewizyjne
20. Opowiadania. [Warszawa:] Czytelnik 1948, 61 s.
Zawartość
21. Wystawa Ziem Odzyskanych. [Katalog]. Tekst K. Pruszyński. Wrocław 1948, 47 s. Komisariat Rządu dla Spraw W.Z.O. [Wystawy Ziem Odzyskanych]. Przedruk zob. poz. ↑ (t. 2).
22. Opowieść o Mickiewiczu. Polskie Radio 1949-1950 [czytana w odcinkach]. Druk wersji zmienionej pt. Opowieść o Adamie Mickiewiczu. „Słowo Powszechne” 1955 nr 12, 14-18, 20-24, 26-36, 38-42, 44-48, 51-54, 57-60, 63-66, 69-72, 75-78, 81-84, 87-89, 91-95, 98-101, 104-107, 110-113, 116-119, 122-125, 128-130. Wyd. osobne Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1956, 309 s. Wyd. 2 ze wstępem i przypisami J. Odrowąż-Pieniążka Warszawa: Czytelnik 1998.
23. Adam Mickiewicz. The life story of the greatest Polish poet. With a foreword by J. Lindsay. London: Fore Publications 1950, 76 s.
Przekłady
chiński
24. Opowieści. Wstęp: K. Koźniewski. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1955, 334 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2 1964, wyd. 3 1965, wyd. 4 1968, wyd. 5 1970, wyd. 6 1972, wyd. 7 1974, wyd. 8 1977, wyd. 9 1987.
Zawartość
25. Opowieści. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1956, 490 s.
Zawartość
26. Opowieści. Wybór. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1961, 405 s.
Zawartość
27. Wybór pism publicystycznych. Wybór i przygotowanie do druku: Z. Haraschin-Gutkowska. [Wstęp:] K. Wyka. T. 1-2. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1966, 479 + 615 s.
Zawartość
Adaptacje
radiowe
28. Różaniec z granatów. Opowiadania. Warszawa: Książka i Wiedza 1967, 75 s.
Zawartość
29. Podrzucona książka. [Opowiadania]. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1978, 65 s.
Zawartość
30. Trębacz z Samarkandy i inne opowiadania. Warszawa: Młodzieżowa Agencja Wydawnicza 1983, 49 s.
Zawartość
31. Ziemia świętego Justa. [Eseje]. Nowy Sącz: Sądecka Oficyna Wydawnicza Wojewódzkiego Ośrodka Kultury [1986], 25 s.
Zawartość
32. Wybór pism 1940-1945. [Artykuły publicystyczne]. Słowo wstępne: W. Odojewski. London: Polonia Book Fund Ltd. 1989, 214 s. Wyd. nast. Warszawa: Rytm* 1989.
33. Publicystyka. Wybór tekstów: G. Pyka i J. Roszko. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1990.
T. 1. Niezadowoleni i entuzjaści. 1931-1939. Wstęp: J. Roszko. Komentarz: D. Kołodziejczyk. 1990, 695 s.
Zawartość
T. 2. Powrót do Soplicowa. 1940-1948. Komentarz: D. Kołodziejczyk. 1990, 455 s.
Zawartość
34. Trębacz z Samarkandy. Bielsko-Biała: Beskidzka Oficyna Wydawnicza [1993], 10 s.
35. Różaniec z granatów i inne opowieści. Białystok: Krajowa Agencja Wydawnicza 1997, 112 s.
Zawartość
36. Opowiadania. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1998, 391 s.
Zawartość
37. Opowieści. Warszawa: „Twój Styl” 2000, 435 s.
38. Wspomnienia, reportaże, artykuły. Warszawa: „Twój Styl” 2000, 551 s.
39. Artykuły i opowieści. Warszawa: „Twój Styl” 2001, 475 s.